Winterhard groen voor lege potten
Rijp en Groen
Goed beleggen
Bol zet zonlicht om in tijd
Resistentie kan ook
goed uitpakken
Genetisch veranderde
gewassen kunnen veilig^
'Aandacht voor biologische teelt is overdreven'
wammÊÊÊKÈÊÊÊÊÊËÊtÊÊÊÊm
VRIJDAG 3 NOVEMBER 2000
REDACTIE. RIEN POLDERMAN
Het is vandaag de dag de
sport bij uitstek: beleggen.
Dat wil zeggen: van een
beetje zonder teveel in
spanning een heleboel ma
ken. Vraag me niet hoe dat
kan met geld. Van geld heb
ik hoegenaamd geen ver
stand. Daarom beleg ik
maar in de tuin, daar is het
nu de tijd voor. Nee, ik be
leg niet in planten die ik
groter maak om ze dan te
verkopen,
noch in
groenten of
vruchten.
Voor zover ik
die heb, ge
bruik ik ze zelf
of geef ik ze
cadeau.
Ik beleg in af
val, om pre
cies te zijn in
tuinafval en
ongekookt
keukenafval
en dat doe ik
met succes
mag ik wel
zeggen.
Ik breng alle
plukken on
kruid, afgeval
len blad, dode
takjes, resten Bneve
grasmaaisel poste
2003 PA
voor zover
nog aanwezig
en wat dies meer zij, als een
haas naar de composthoop
achter in de tuin. Daar zor
gen de miljoenen
micro-organismen samen
met wormen, insecten en
kreeftachtigen, zoals de
pissebed, er wel voor dat
dat afval binnen de kortste
keren wordt omgezet in
humusrijke grond.
Al die kleine, vaak onzicht
bare, wezens eten mijn af
val zelf om in leven te blij
ven en om zich voort te
kunnen planten. Als ze het
loodje leggen maken ze
weer deel uit van het te
composteren afval en ga zo
maar door. Het is een
schier eindeloos en zich
herhalend proces met als
eindresultaat een heerlijk
ruikende humusgrond die
ik niet in dure zakken aan
hoef te slepen om mijn ar
me zure zandgrond vrucht
baar te maken.
Als dat geen goede vorm
van beleggen is dan weet ik
het niet.
Daarom hier voor de zo
veelste maal een pleidooi
voor het zelf maken van
een composthoop in elke
tuin, hoe klein dan ook.
Er is altijd wel een hoekje
uit het zicht te ontdekken
waar we het wonder van
het omzetten van natuurlijk
materiaal kunnen bespie
den en bewonderen. Voor
GREET BUCHNER
mij persoonlijk is het al
thans steeds weer een won
der als ik met een emmer
kostbare compost door de
tuin sjouw en bedenk hoe
veel rommel ik erin kwijt
ben geraakt. Tevens tot te
vredenheid van de ge
meentelijke reinigings
dienst die elk jaar meer af
val te verwerken krijgt. Af
val dat voor de helft ge
vormd wordt door com
posteerbaar or
ganisch mate
riaal.
Voor degenen
die nu eens
eindelijk ook
goed willen be
leggen hier nog
eens de simpe
le eisen waar
aan deze vorm
van beleggen
moet voldoen.
Zoek een plek
je uit het zicht,
liefst in de
halfschaduw.
Spit om, leg als
het kan wat
dorre takjes op
de grond en
daarna alle niet
ivragerT gekookte afval
naar uit de keuken
's so,7.en uiteraard uit
de tuin plus
koffiedik, thee
zakjes en eierschillen.
Maak een laag van 10 tot 15
centimeter dik, zorg dat
grote stukken zoveel moge
lijk klein gemaakt zijn en
zorg er ook voor dat de laag
mooi horizontaal blijft.
Strooi er nu een flinterdun
laagje landbouwkalk over,
gevolgd door een dun laag
je gewone tuingrond. Daar
zitten de micro-organis
men in en de eitjes van di
verse dieren die het uitein
delijke werk doen.
Ga zo door, laag op laag, tot
de hoop anderhalve meter
is.
Laat een paar maanden lig
gen, zet om zodat het bin
nenste naar buiten komt en
omgekeerd. Laat weer een
tijd liggen en gebruik in
border, bloembak en op
gazon.
In geen geval op de com
post mogen aardappel
schillen, kattenbakvulling,
botten en visgraten, ge
kookt eten broodresten en
dikke lagen grasmaaisel.
Dat moet altijd eerst ge
droogd worden dan wel ge
mengd met ander afval.
Anders koekt het aan elkaar
en vergaat het niet.
Tot slot: af en toe een laag
fijngesnipperde takjes en
houtresten verhogen de
temperatuur in de compost
tot 60 graden en dan gaan
de onkruidzaden kapot.
Erfelijke defecten in jonge
aanplant bij Tsjemobyl
Veertien jaar na het ongeluk in
de kerncentrale van Tsjernobyl
vertoont nieuwe aanplant in de
buurt van de ontplofte kern
centrale nog steeds veel meer
erfelijke veranderingen dan
planten die dertig kilometer
verderop werden neergezet. Dit
hebben Britse onderzoekers be
kendgemaakt in het weten
schappelijke blad Nature.
De wetenschappers plantten
tarwe vlak bij de Oekraïnse
kernreactor die in 1986 ontplof
te. Ook zetten zij genetisch de
zelfde tarwe neer in dezelfde
grond dertig kilometer verder.
Na tien maanden onderzochten
zij de veranderingen in een deel
vein het erflijk materiaal. Al na
één generatie kwamen bij de
tarwe vlak bij de centrale zes
keer zoveel veranderingen voor
als bij de andere tarwe.
De tuin in november
Ze worden bij het mesten zo
gemakkelijk vergeten, de hees
ters en de wat grotere bomen.
Die lijken als vanzelf steeds ho
ger en omvangrijker te worden.
Maar ze hebben wel degelijk
(bij)voeding nodig in de vorm
van verterend blad en (stal)
mest, die voorzichtig door de
bovengrond worden gespit.
(Denk aan de bolletjes die on
der de struiken op het voorjaar
liggen te wachten!) Gedroogde
koemest is ook prima. Gedu
rende de regenrijke winter
maanden sijpelen de meststof
fen in de grond waar de plan
tenwortels ze gretig opwach
ten...
De meeste leliebollen zijn wel
winterhard, maar met die win
ters van ons weet je het maar
nooit. Als ze in de grond blij
ven, is het goed voor alle zeker
heid een 'winterjas' aan te
brengen op de plek waar ze ge
bloeid hebben. Daarvoor zijn
afgevallen bladeren met een
laag riet of stro erop heel ge
schikt. Een strook kippengaas
voorkomt dat de najaarsstor
men ze weg blazen. Ook hya
cinten- en irisbollen kunnen zo
veilig overwinteren.
Een jonge pol pampasgras kan
met stro en riet worden inge
pakt, afgedekt met een lap plas
tic op de voet. Een oude pol van
dit siergras is meestal winter
hard. Planten als tuinfuchsia,
herfstanemoon, klaproos, mar
griet en maskerbloem zijn ge
baat bij groene sparrentakken.
Die kunnen na Kerstmis van de
dennenboom worden geknipt.
Lege potten en tilbare kuipjes
krijgen een plezierig aanzien
met onder andere parelbes
(Pernettya), winterheide, bonte
Elaeagnus of een klimopsoort.
Er moet wel een gaatje in de
bodem zijn, anders blijft er re
genwater in staan dat kan be
vriezen. Dag pot! En: dag plan
ten!
De winterbescherming van
stamrozen kan bestaan uit een
zwarte plastic zak met gaatjes
tegen condens. Deze wordt
over de takkenkruin aange
bracht en daaronder rond de
stam dichtgeknoopt. De takken
mogen best een stuk worden
ingekort als dat gemakkelijker
werken is.
De struikrozen worden aange-
heuveld, wat betekent dat de
oculatié (het punt waar de tak
ken ontspruiten) van een bergje
aarde wordt voorzien. De laat
ste winters is dat niet nodig ge
bleken maar... je weet maar
nooit. Tuinbezitters in 't oosten
en 't noorden des lands raad ik
het wel aan, want bij hen is het
altijd nog kouder.
De herfstbladeren kunnen be
ter niet op het gazon blijven lig-
Zo boren witlofkopjes zich door hun afdekking van stro.
gen; wegharken met de gras-
hark en op de composthoop er
mee. De grasmaaier moet na de
laatste maaibeurt voor de win
ter direct schoon worden ge
maakt. Gereedschap dat voor
lopig niet meer wordt gebruikt,
moet blank worden geschuurd
en ingevet. Gieters staan het
best op een droge plek, anders
roest de bodem door. De bui
tenkranen moeten worden af
getapt tegen bevriezing.
Op de aspergebedden kunnen
de 'takken' worden afgeknipt.
Misschien zitten er aan
groen nog rode bessen,
een bloemstukje. Van h
kunnen de wortels won
rooid en in een 20 centi
diepe kuil rechtop tegei
worden gezet. Hierover
een laag grond van zo'n
timeter.In maart of apri
kropjes dan oogstbaar.
wortels in de platte bak
geplant, kan de oogst ze
februari beginnen.
Het is nu ook de tijd om
ten te 'knuppelen'. Men
dan een dik stuk hard h
sen het brosse hout van
tenboom, zodat het noti
gent. Men kiest deze voi
oogsten omdat het klim
zo'n boom met gemakk
brekende takken levens)
lijk is.
De vruchtjes die nu aan
genboom hangen zijn p
gend jaar rijp. Stek van
moet in de tuin tegen v<
worden beschermd. Ro<
witte bessen kunnen nu
den gestekt. Controleer
keren per week het bew;
kolen, enzovoorts tegen
zenvraat. Bij vorstvrij
nen vruchtbomen word
snoeid.
frans wegman
Het is verbluffend hoe een ver
trouwd voorwerp als een zon
newijzer door een andere kijk
erop radicaal verandert In een
zonnebol. Als tuinornament
niet minder decoratief dan een
zonnewijzer, maar met een heel
ander principe voor het aflezen
van de tijd. Wordt bij de tradi
tionele zonnewijzers de tijd
aangegeven door de op een
tijdschaal geprojecteerde scha
duw van de wijzer (de stijl), de
zonnebol werkt zonder wijzer.
De werking van de zonnebol is
heel simpel. Het zonlicht valt
op een opening in de achter
kant, als gevolg waarvan een
duidelijke lichtvlek zichtbaar
wordt aan de voorkant. Zo lich
ten sleuven op die de tijdschaal
vormen en is de tijd gemakke
lijk af te lezen. Zelfs van een af
stand.
Oud-stuurman Randy Hess
stond aan de wieg van de bol.
„Ik weet wel wat van de stand
van de zon en de sterren, om
dat ik als stuurman gevaren
heb. Nadat ik met varen was
gestopt, heb ik van alles en nog
wat gedaan, maar ik wilde iets
voor mezelf beginnen. Toen
kreeg ik dat idee van die zonne
wijzer. Ik wilde wat anders dan
de bestaande dingen. De zon
heeft voor mij iets magisch. De
stand ervan bepaalt al van
oudsher de tijd. Het is de basis
van elke tijdsaanduiding die wij
kennen. Daar ben ik mee aan
de slag gegaan."
„Ik heb contact gezocht met
twee kunstenaars, de Fries Bep
Mulder en de Rotterdammer
Frank Stoopman. Ik heb het
idee voor de bol verder uitge
werkt en zij hebben de sokkels
ontworpen. De bol bestaat uit
kunsthars gemengd met
kwartszand. Daardoor krijg je
een steenstructuur en het ma
teriaal wordt ook zo hard als
steen. Het kunsthars-zand-
mengsel wordt - als het is ver
warmd - in een rubber mal ge
goten. Als het de goede vorm
De zonnebol kan overal op een zonnige plek in de tuin worden ge
plaatst, omdat de tijd zelf op grote afstand leesbaar is.
PUBLICITEITSFOTO GPD
heeft, moet het uitharden. Het
materiaal is dan echt weerbe-
stendig. De sokkels worden nu
nog gemaakt van massief beton
of graniet. Ik ben op dit mo
ment bezig met een nieuwe se
rie bollen, waarvan de sokkel
uit gegoten graniet zal bestaan.
De vormen blijven wel hetzelf
de."
„Het leuke aan de bol vind ik
dat je hem overal in de tuin kan
zetten. Omdat je op afstand de
tijd kunt zien, kun je vanaf je
terras zien hoe laat het is. Dat is
ook een leuk element van het
Installeren
in de zon
Om de zonnebol te in
stalleren is er wel zon no
dig. Dat zal in deze tijd
van het jaar niet zo heel
eenvoudig zijn, maar het
is het proberen waard.
De bol moet op een hori
zontaal vlak (waterpas)
op een zonrijke plek in
de tuin, op het terras, de
vensterbank of het bal
kon geplaatst worden.
Draai vervolgens de bol
rond tot de lichtvlek de
tijd aangeeft die overeen
komt met de werkelijke
tijd.
Voor een optimale wer
king is het verstandig de
zonnebol met zomertijd
gelijk te zetten (zomertijd
is wintertijd plus een
uur). In de winter moet
gewoon een uur van de
tijd afgetrokken worden.
De tijd kan ieder jaarge
tijde worden aangepast.
Voor een goede, solide
installatie is het raad
zaam de zonnebol stevig
te verankeren.
ontwerp. En ik vind de vormge
ving hartstikke mooi. Zo'n afge
sloten lichaam - de bol - die ge
steund wordt door een andere
vorm."
De zonnebol-sokkel is in ver
scheidene kleurstellingen te
koop. Van een combinatie van
groen-turquoise-goud tot
zwart-zilver, zwart-goud of
zwart-koperrood. Het wer
kingsprincipe en het aparte
bolvormige model van de zon
newijzer zijn beschermd door
een internationaal octrooi.
annemarie zevenbergen
Info: Weerwinkel Middelburg, tele
foon 0118 - 62.54.10; vanaf half no
vember www.zonnebol.nl.
Muggen die resistent zijn voor
insecticiden zouden wel eens
een zegen kunnen worden voor
de mensheid. Ze kunnen mis
schien wel worden ingezet als
nieuw wapen in de strijd tegen
dodelijke ziekten als malaria en
gele koorts. „Iedereen dacht al
tijd dat resistentie tegen insecti
ciden gevaarlijk is, omdat de in
secten lahger leven en op die
manier meer ziekten kunnen
overbrengen. Maar het tegen
deel is waar. Het blijkt juist dat
mensen niet ziek worden na
een beet van een resistente
mug." Dat zegt Janet Heming
way van de Cardiff universiteit
in Wales tegen het tijdschrift
Nature.
Zij komt tot die verrassende
conclusie na onderzoek in Sri
Lanka onder insecten die lymfi-
sche filariasis veroorzaken. Zij
stelde daar vast dat diertjes die
resistent zijn voor organofosfa-
ten, het minst in staat zijn om
de ziekte te verspreiden. Ware
boosdoener van de lymfeziekte
is een parasitaire worm
(W.bancrofti) die door de mus
kieten wordt overgebracht tij
dens het voeden met bloed. De
slachtoffers, jaarlijks 120 mil
joen mensen, krijgen gezwollen
ledematen en genitaliën
Hemingway constateerd
de muggen die zich had
voed met filariasispatiër
nauwelijks parasieten bi
droegen. Toch was tach
cent van de niet-resister
beestjes besmet met de
verwekker.
Vervolgens gaf ze muggi
het lab geïnfecteerd blo<
eten. Bij analyse, twee
later, bleek dat driekwar
insecten parasitaire larv
speekselklieren had. Zij
echter geen wormpjes b
sistente muggen. Vermo
leggen de larven het looi
de maag van de mug. D(
moloog probeert er
komen hoe dat kan.
Hemingway is begonnei
een studie om te zien of
nomeen zich ook voordi
andere insectensoorten,
malaria, knokkelkoorts e!^
koorts overbrengen. „Als
is, dan moeten we onze
gie van bestrijding aanp
Resistente insecten kuni
veranderen van vijand ii
vriend."
peter de jaeger
Minister Brinkhorst (Landbouw) heeft een
overdreven aandacht voor biologische
teelt. De voorzitter van de tuinbouwvak-
beurs NTV, M. Varekamp, heeft dat van de
week bij de opening van de beurs in de
Amsterdamse RAI gezegd.
„De vele aandacht overschaduwt de suc
cessen van de gewone teelt. Dit terwijl Ne
derland wereldwijd al gezien wordt als de
schoonste tuinbouwproducent", aldus Va
rekamp. Brinkhorst streeft ernaar dat tien
procent van het Nederlandse landbouwop-
pervlak in 2010 biologisch is. „Beter is het
om die andere negentig procent zo schoon
mogelijk te laten werken", aldus Varekamp.
„Het evenwicht op het ministerie lijkt zoek
te zijn." De landbouwminister antwoordde
in zijn toespraak dat de consument om
biologische producten vraagt. De tuin-
bouwvoorman vindt dat echter te stellig.
„Voor groenten kan ik me er iets bij voor
stellen vanwege het imago van gezondheid,
maar voor bloemen en planten wat min
der. Het zou beter zijn dat de consumen-
tenvraag zich op natuurlijke wijze ontwik
kelt, en niet zo geforceerd met subsidies en
acties", aldus Varekamp, die ook Eerste-
Kamerlid voor de WD is.
In zijn toespraak vroeg de minister de tuin
bouw in het algemeen meer naar de consu
ment te kijken in plaats van het eigen aan
bod. In dat verband prees hij de honderden
tuinders en handelaren die buitenlandse
vestigingen hebben geopend, onder meer
in Spanje, Kenia en Israël. Driekwart van de
glazen kassen op de wereld is van Neder
landse oorsprong. „Naaldwijk is goed, het
westen van Nederland is goed, maar de
klant zit elders", constateerde Brinkhorst.
De minister zei meer te willen overleggen
met de tuinbouwsector. Reden is dat deze
branche inmiddels 40 procent van de land-
bouwopbrengsten uitmaakt: 25 miljard gul
den omzet, waarvan 17 miljard gulden ex
port.
De veiligheid van genetisch ver
anderde gewassen voor mens
en milieu kan beter. In Enge
land heeft de ACRE, de instel
ling die genetische proeven in
het veld moet goedkeuren, een
aantal richtlijnen opgesteld
waar biotechbedrijven zich aan
moeten houden. Het is het eer
ste land in Europa waar derge
lijke strenge regels worden op
gelegd. Milieuorganisaties rea
geren verheugd.
Het adviesorgaan van de rege
ring noemt drie regels waar de
transgene landbouwproducten
aan moeten voldoen. Ten eer
ste moeten planten worden ge
maakt waarbij het risico op ge-
nenoverdracht naar andere
planten of wilde verwanten
door kruisbestuiving worden
uitgesloten. Op dit moment
wordt dit risico beperkt door
een bufferzone aan te leggen
tussen het veld met gemanipu
leerde gewassen en de omge
ving. Maar die maatregel is niet
honderd procent veilig. Om het
gevaar van kruisbestuiving vol
ledig uit te sluiten dienen plan
ten te den ontwikkeld zonder
vruchtbaar stuifmeel, die niet
Y
bloeien of zich aseksuee v
planten.
Een tweede voorwaarde
zo weinig mogelijk vreeii jL
DNA moet worden ingel rj
in de plant. Bovenal moe-1
biotechbedrijven genen j
mijden die planten resist 1
zouden kunnen maken t
antibiotica. Tot slot moe
toegevoegde genen allee
expressie komen op het i
ment en de plaats waar c
dig is. Als bijvoorbeeld vi.
eiwitten niet worden aar
maakt in het eetbare dee
de plant is er weinig kan
lergische reacties van de
ment.
Een dergelijke benaderir
voorkomt tevens dat vref j
eiwitten worden versprei
stuifmeel. Vorig jaar blee
de monarchvlinder werd
dood door pollen van eeu
manipuleerde maïsras d«
een insecticide kon mak?
soort bijeffecten moet d(
toepassing van de richtli
voortaan worden voorkop
peter de jaeger
PUZZEL
Cryptogram
Horizontaal: 1Bliksemsnelle bevoorrading (6); 4. Bitter in de functie van kardinaal (5);
5. Gezongen door het eerste meisje (4); 7. Hoorbaar foefje in de wagen (5); 8. Kledingstuk voor
de weergave van een pluisje (3); 9. Opleving die we liever terugzien (6); 10. Die zangers zijn
overdreven onvriendelijk (6).
Verticaal: 1Naar binnen vliegen bij deze bijeenkomsten (9); 2. In die heester zitten weer twee
vogels (5); 3. Wagen met onvolledige geluidsapparatuur (4); 4. De houding na zo'n tocht is niet
democratisch (7); 6. Zo is de verkering nog brandende (3); 8. Water in het meer (4).
Oplossing van donderdag:
HORIZONTAAL: 1. Perversie; 8. mui; 9. oog; 10. staal; 13. sm; 14. raf; 15. nb; 17. helft; 19.
stam; 20. ahoi; 21. kopie; 23. mh; 24. lar; 25. Ie; 26. koper; 28. plo; 30. ino; 33. operakoor.
VERTICAAL: 1. Pm; 2. eu; 3. ris; 4. egaal; 5. sol; 6. lo; 7. eg; 11. tremolo; 12. affaire; 13. sesam;
16. beide; 17. hak; 18. the; 22. pappa; 26. koe; 27. rio; 28. po; 29. lp; 31. no; 32. or
HET WEER
Lucht uit het poolgebied
In het weekeinde knapt het wat op waarbij
het accent vooral komt te liggen op de af
name van de wind. Een structurele weers-
verbetering blijft evenwel achterwege. Zon
dag trekt een nieuwe, sterk uitdiepende At
lantische depressie naar Het Kanaal. De
verwachting is dat de depressie begin vol
gende week boven de Golf van Biskaje, in
de Kanaalregio en op de zuidelijke Noord
zee stormweer veroorzaakt. Bovendien gaat
het na afnemende neerslagkansen in het
weekeinde (zondag misschien tot de avond
droog) periodiek regenen.
Midden volgende week trekt het centrum
van de geleidelijk opvullende depressie
langs onze kust naar het oostelijk deel van
de Noordzee. Aan de achterzijde gaat de
wind uit het noordwesten waaien en komt
de aanvoer van koude luchtmassa's op
gang. Transport over relatief warm zeewa
ter, momenteel 13 tot 14 graden, gaat een
scherpe verkilling echter tegen. Op de Brit
se eilanden wordt het wel aanmerkelijk
kouder. Het Duitse atmosfeermodel zin
speelt op de vorming van een krachtig ho-
gedrukgebied op het midden van de Oce
aan. Tussen hoge- en lagedruk komt een
sterke noordelijke stroming te staan waar
mee lucht van uit het poolgebied naar het
zuiden stroomt. Daarin zou het ook tot
sneeuw kunnen komen.
Begin deze week viel er in het noorden van
Engeland al een pak sneeuw. In Bolt
Park bij Durham viel maandag 15 ce
ter in drie uur. Het nieuws uit Engel:
staat dezer dagen na zeldzaam veel
berregen in het teken van wateroverl
Sussex is plaatselijk meer dan 250 ml
ter gevallen.
Morgen kan er nog een enkele bui va
Meestentijds is het echter droog met
dan zon. De zuidwestenwind neemt
matig en het wordt omstreeks 10 gra J
Gistermiddag heeft het flinke geregel
aan het begin van de avond passeerd
een buienlijn met hagel, onweer en
windstoten. In Hoofddorp viel 8, in
Vennep 9 millimeter.
