Schandaal rond Nobelprijs literatuur
I tensenzijn soms net dieren,
Ongewone muziek van An Pierlé
Cultuur Kunst
Etsen Rembrandt 'in alle
staten' in Rijksmuseum
Carmina Burana: uitbundig en weemoedig
Ontdekking van de hemel in Leiden
MUZIEK RECENSIE
SUSANNE LAMMERS
Concert: Mud Stories door An Pierlé.
Gehoord. 14/10, Leldse Schouwburg.
Het is een bekend geluid: de
wind die op de snelweg aan je
auto rukt en trekt. Een onheil
spellend zoeven, dat aanzwelt
en abrupt afbreekt als je snel
wordt ingehaald. Het woe-
dendst bij de grote vrachtwa
gens. Tegen deze hardrijders
zingt An Pierlé 'Helium Sun
set'. De irritante rukwind trekt
ze niet uit een hi-tech-doosje,
maar uit een accordeon. Pierlé
laat de trekzak zoeven, piepen
en kreunen en de illusie een
klein eendje te zijn, belaagd
door een grote Scania, is over
weldigend.
Pierlé's grote kracht is haar
observatievermogen. Ze kijkt
en luistert, en vertaalt haar be
vindingen in ongewone mu
ziek. Donkerbruine melodie
tjes, of ze nu zingt als een klein
meisje, of met een rauwe,
doorleefde stem. In haar pia
nobegeleiding wordt het con
trast tussen de zware en hoeki
ge baspartij en de melodieuze
intermezzi in de discant han
dig uitgespeeld. Haar muzikale
idioom past perfect bij de cy
nische liedjes en haar zwarte
humor.
Ze heeft juweeltjes op haar
repertoire. Het geestige 'Hi',
waarin twee oude geliefden el
kaar v/eer ontmoeten en op
nieuw in het oude ruzie-stra-
mien vervallen, een staccato
gezongen, boze mars; de pes
terige tango 'God in a cage'; en
het liedje voor kort- én lang-
verliefden 'Pleasant times', dat
hoog en poëtisch sprookjes
achtig begint en via een ge
haaide overgang afdaalt naar
een aardsere sfeer. Ook het
liedje over haar marsmannetje,
aan wie ze vragen stelt van
zeer persoonlijke tot nuchter
zakelijke aard (groeit nou het
universum of krimpen wij?)
verdient een sterretje. Maar
daartussendoor stopt Pierlé
ook nummers waarin ze teveel
leunt op maniertjes en effect-
jes die na een paar keer hun
frisheid verliezen en die door
de zware electronische galm al
snel vervelen. Toch komt ze
daarmee weg. Omdat ze toch
ook telkens weet te verrassen
met grappige en rake ingevin
gen. Met het griezelige geblaf
van opgejaagde engelen dat ze
zomaar uit haar accordeon to
vert en met het muzikale tan-
dengeklapper van de 'happy
freak' die het zat is. waarmee
ze de avond dan ook besluit.
erdi's Requiem als protest
(haac» Het Randstedelijk Begeleidings Orkest (RBO) grijpt
jj^ndé woensdag een uitvoering van het Requiem van Verdi
ii om te protesteren tegen de nieuwe Cultuurnota. Het orkest,
1120 zangkoren in Nederland begeleidt, wordt net als veel
jjere muziekgezelschappen bedreigd met opheffing. Daar-
fkomt volgens het RBO vierhonderd jaar koortraditie in ge-
y Nederland telt volgens het beroepsorkest 600.000 ama-
irkoorzangers en honderden koren. De belangstelling is
)0t; het RBO is volgeboekt tot 2003. De uitvoering van Verdi's
quiem heeft woensdag plaats in de Anton Philipszaal in Den
ag. „Laten we hopen dat dit niet het requiem van de Neder-
idse koorcultuur wordt", aldus RBO.
rchief Bomans naar Museum
ihaag De weduwe van auteur Godfried Bomans heeft het
Jhiéfvan haar man overgedaan aan het Letterkundig Muse-
lin Den Haag. Het archief zal binnen een jaar toegankelijk
irden gemaakt voor belangstellenden. Het bevat zelfs onbe-
nde composities en poëzie van Bomans. Het archief van Bo-
ins (1913-1971) bestaat verder onder meer uit door hem ge
neven en getypte versies van 'Pieter Bas', 'Erik of het klein in-
lenboek' en een aantal van zijn sprookjes. Voorts zijn er dag
eken uit zijn gymnasiumtijd en uit de periode kort voor zijn
0d waarin hij, net als Jan Wolkers, een week in zijn eentje op
llumerplaat verbleef. Ten slotte zijn er in het archief nooit
toonde beeld- en geluidsopamen en correspondentie met
llega's als Carmiggelt, Coolen en Haasse.
oek uit Rembrandt-atelier op veiling
nfRDAMEen herontdekt schilderij uit het atelier van Rem-
wordt op 6 november geveild bij Christie's in Amster-
n. Het gaat om het doek 'Samson die zijn schoonvader be-
Pigt' dat vijftig jaar geleden voor het laatst op een veiling werd
zien. Daarna is het in een particuliere collectie verdwenen,
iwerd herontdekt tijdens een taxatie in Duitsland. De maker
ihet kunstwerk is onbekend. Pigment- en röntgenonderzoek
n het Rembrandt Research Project heeft uitgewezen dat het
iek in de studio van Rembrandt werd gemaakt. De meester
efi er zelf niet aan gewerkt. Christie's verwacht dat het kunst-
rkzo'n 200.000 gulden zal opleveren.
edenkplaat voor Lady Wilde
jotN De actrice Vanessa Redgrave heeft vrijdag een gedenk-
at onthuld op het voormalige huis van de moeder van de
le-eeuwse Britse schrijver Oscar Wilde, Lady Jane Francesca
|de, in Londen. De moeder van Wilde was zelf een omstreden
hteres en essayiste. Haar huis in de Londense wijk Chelsea
s beroemd vanwege de literaire feesten die ze er gaf. Oscar
de schreef ooit: „Alle dichters houden van hun moeders, ik
ibid de mijne." In de film 'Wilde' uit 1997 (met in de titelrol
iphen Fry) speelde Redgrave Lady Wilde. Ook Wilde's klein-
on Merlin Holland was bij de onthulling aanwezig. Hij merkte
dat er eerder dit jaar ook al een krater op Venus naar zijn
irgrootmoeder is genoemd.
(las van Blaeu: 240.000 gulden
teVijf delen van een 350 jaar oude atlas van W. Blaeu
Groninger veilinghuis voor 240.000 gulden van eige-
ir verwisseld. Nooit eerder is voor deze atlas zo'n hoge prijs
aald. Het zeldzame drukwerk 'Toonneel des Aerdrycx ofte
uwe Adas' (1642) was getaxeerd op een ton. Een Griek bleek
hoogste bieder tussen verzamelaars uit Nederland, Duits-
d, Engeland en de Verenigde Staten. De stijging van de prijs
ipmerkelijk: slechts anderhalf jaar gelden bracht een deel van
atlas 33.000 gulden op, tegen 63.000 gulden nu. De adas
akte onderdeel uit van de bibliotheek van het Karmelieten -
oster in Zenderen. Het onderhoud werd het klooster te duur.
ruimeltje ingezonden voor Oscar
TEROAMDe Nederlandse familiefilm 'Kruimeltje' wordt
ireen Oscar ingezonden naar de Academy of Motion Picture
sand Sciences in Hollywood. De makers hopen in aanmer-
gte komen voor de meest begeerde filmprijs in de categorie
te buitenlandse film. Een commissie onder leiding van 'film-
is' Emile Fallaux heeft Kruimeltje uitgekozen. De film won al
ele prijzen en trok meer dan een miljoen bezoekers. 'Krui
kje' is gebaseerd op het gelijknamige boek van Chris van Ab
ide en werd geregisseerd door Maria Peters. In de hoofdrol is
it Feitkamp te zien. Nederlandse speelfilms die eerder een
:ar wonnen waren 'De Aanslag', 'Karakter' en 'Antonia'.
Vraagtekens bij overstap Gao naar nieuwe uitgever
Na de bekendmaking van de winnaar van de Nobelprijs
voor literatuur, de Chinese schrijver Gao Xingjiang, is in
Zweden een schandaal ontstaan. Het gaat om mogelijke
belangenverstrengeling van een van de leden van de
Zweedse Academie die zitting heeft in het comité dat de
Nobelprijs heeft toegekend. Dat lid is Göran Malmquist,
die al een aantal boeken van Gao in het Zweeds heeft
vertaald.
Stockholm anppas een kleine twee weken voor
de bekendmaking van uitgever
Hij wordt er in een aantal kran- te zijn gewisseld,
ten van beticht zijn nieuwe uit- Malmquist heeft volgens de
gever te hebben getipt over de manager van zijn nieuwe uitge-
uitverkiezing van Gao. Hij blijkt ver Atlantis grote haast gezet
achter de uitgave van de verta
ling van Gao's nieuwste boek.
Die zou aanvankelijk komend
voorjaar verschijnen, maar
blijkt nu al gedrukt te zijn. Dat
is aanleiding voor allerlei be
schuldigingen aan Malmquists
adres, als zou hij er persoonlijk
en financieel beter van zijn ge
worden.
Gao's voormalige uitgever,
Forum, die vlak voor de be
kendmaking aan de kant werd
gezet, vindt dat de zaak stinkt.
„Tien dagen geleden kregen we
een brief dat onze concurrent
Atlantis de rechten op het werk
van Gao had overgenomen. Dat
is erg onrechtvaardig. Wij heb
ben geïnvesteerd in een onbe
kende schrijver, die nu vlak
voor het besluit over de prijs
overloopt naar de concurrent",
zei woordvoerder Annelie Eldh
van Forum tegen de krant Af-
tonbladet. Eldh is ervan over
tuigd dat het besluit over de
toekenning van de prijs aan
Gao al geruime tijd voor de be
kendmaking is uitgelekt.
Malmquist ontkent dat hij bij
zijn nieuwe uitgever heeft aan
gedrongen op snelle publicatie
van zijn laatste vertaling en ook
dat hij in strijd met de regels te
voren heeft verteld op wie de
keuze zou vallen. Hoewel hij
toegeeft dat hij in de Academie
sterk gepleit heeft voor de toe
kenning aan Gao, ontkent hij
dat hij dat uit eigenbelang heeft
gedaan. „Ik heb een eenmalige
vergoeding gekregen waar een
poetsvrouw dankbaar voor zou
zijn. Het heeft geen enkele in
vloed op mijn honorarium of
het boek nu goed of slecht ver
kocht wordt", zei hij.
Uitgeverij Atlantis zegt dat
niet Malmquist maar Gao zelf
besloot met Forum te breken.
„Ik heb een kopie van een brief
van hem uit juni van dit jaar
waarin hij hen zelf meedeelt dat
hij hun de rechten ontneemt
zei Atlantis-directeur Kjell Pe
terson. Bij Forum spreekt een
woordvoerder tegen dat er zo'n
brief bestaat. Daar is pas tien
dagen geleden een brief ont
vangen dat Atlantis de rechten
op het werk van Gao had over
genomen. Dat is volgens uit
geefster Eldh niet in overeen
stemming met de gebruiken in
de branche.
Voor de tweede keer dit jaar
houdt het Rijksmuseum in Am
sterdam de etsen van Rem
brandt van Rijn (1606-1669) te
gen het licht. In het tweede deel
van de tentoonstelling 'Rem
brandt in alle staten', die zater
dag voor het publiek openging,
wordt de werkwijze van de Hol
landse meester uit de zeven
tiende eeuw verder blootgelegd.
De twee tentoonstellingen zijn
met het British Museum in
Londen opgezet.
In het eerste deel, eerder dit
jubileumjaar, waren de eerste,
soms wat ongelukkige stappen
van Rembrandt als etser te zien.
De jonge kunstenaar probeerde
zich te bekwamen in de moeilij
ke techniek van het etsen (ko
perdruk). Dat resulteerde in af
beeldingen die af en toe niet
helemaal perfect waren of
waarbij de techniek niet uit de
verf kwam. Het vervolg toont de
etsen vanaf 1642 (het jaar waar
in hij ook de Nachtwacht maak
te) en daarmee het werk van
een inmiddels geoefend etser:
de werken zijn groter van for
maat, dramatischer, en volgens
het Rijksmuseum 'van fantasti
sche kwaliteit en fenomenaal'.
Net als bij de vorige tentoon
stelling hebben de twee musea
van de kunstwerken de diverse
afdrukken, de 'staten', bijeen
gebracht. De veranderingen die
de kunstenaar op de koperen
plaat aanbracht voor een nieu
we drukgang, zijn daardoor
goed te zien. „In het eerste deel
hangen enkele etsen die gezien
hun kwaliteit waarschijnlijk niet
direct voor de markt gemaakt
waren. Nu hangen er alleen
werken waar Rembrandt zelf
zonder twijfel tevreden over
was", zegt Ger Luijten, conser
vator van het prentenkabinet
van het Rijksmuseum waar de
werken hangen.
Een van de onbetwiste top
werken is het portret van vriend
en beschermer (en ex-burge-
meester van Amsterdam) Jan
Six uit 1647. Van zijn afbeelding
zijn niet alleen enkele staten te
zien, maar ook de oorspronke
lijke koperen plaat en twee ont-
werpschetsen. De laatste drie
zijn ter beschikking gesteld
door de familie Six.
Aan de koperen plaat is te
zien over welke unieke gaven
Rembrandt beschikte. Nauwe
lijks is de wirwar van dunne lij
nen te onderscheiden, die de
schitterende afbeelding van een
lezende man, leunend tegen
een venster, vormt. Omdat de
koperen plaat in eigendom van
de familie is gebleven, werden
maar enkele afdrukken ge
maakt. Een bijzondere plek is er
voor de vier staten van de mo
numentale ets De Drie Kruizen.
Rembrandt gebruikte hiervoor
de droge-naaldtechniek waarbij
hij direct in de koperplaat kras
te, wetend dat er dan gezien de
slijtage maar maximaal vijftig
exemplaren afgedrukt konden
worden. In de latere staten is
goed te zien hoe Rembrandt re
paraties aanbracht om toch
meer afdrukken te kunnen ma
ken maar waardoor uiteindelijk
een geheel ander werk ont
stond. Ook de 'Honderd Gul
den Prent' (uit ongeveer 1648)
ontbreekt niet, hoewel er maar
een van de twee (bekende) sta
ten hangt. Uit onderzoek blijkt
dat Rembrandt het werk inder
daad voor het toen astronomi
sche bedrag van honderd gul
den heeft verkocht.
'Rembrandt in alle staten,
deel II' is in het Rijksmuseum
te zien tot en met 7 januari.
MUZIEK RECENSIE
maarten baanders
Concert: 'Carmina Burana' door het Nationaal Philharmonisch
Orkest Koor van Moldavië Gehoord: 14/10 Stadsgehoorzaal
Leiden.
Dat er veel humor zit in de 'Carmina Burana' van
Carl Orff, hebben het Nationaal Philharmonisch
Orkest Koor van Moldavië en solisten goed be
grepen. Deze zeer populaire muziek komt door
zijn robuuste karakter op het eerste gehoor ern
stig over. Maar wie de inhoud kent van de Latijn
se en Oud-Duitse teksten uit de middeleeuwen,
weet dat ze vol pikante en baldadige grappen
staan. Brandend liefdesverlangen en kroegvreug
de en -leed worden breed uitgemeten.
Vooral de bariton Iordache Basalic maakte een
hele show van zijn zwoele en van een dramati
sche kater doordrenkte solopartijen, terwijl op
andere momenten zijn stem met een grote harts
tocht geladen was. De tenorsolist Robert Nagy
had een kleinere rol, maar groot genoeg om zijn
komisch talent te laten zien. Vol drama, soms bij
na snikkend bezong hij de lotgevallen van een
zwaan, gewoonlijk zo'n idyllisch dier, maar nu
jammerlijk aan het spit geregen.
Het koor onder leiding van Alexandru Lascae
liet alle vitaliteit en veelzijdigheid horen die voor
deze muziek nodig is. In de lenteliederen werden
puntigheid en aanstekelijk ritme afgewisseld
door zachte eenstemmige zang, waar bijna iets
vrooms van afstraalde. In het tweede deel was
het koor in de ban van uitgelaten kroegtoestan
den, maar dat het zelf beslist niet dronken was,
bewees het in 'In de stamkroeg neergezeten'. De
razendsnelle tekst vol struikelgevaar, met telkens
dat woordje 'bibit' ('drinkt'), werd bepaald niet
met dubbele tong gezongen. Elke lettergreep
kwam er helder en trefzeker uit.
Meer dan een goede opwarmer was het pro
gramma voor de pauze. Wat een feest om de
twee Roemeense Rapsodieën van George Enescu
door een echt Roemeens orkest te horen spelen!
Deze composities zijn gebaseerd op de traditio
nele muziek van Roemenië en zitten vol uitbun
dige en weemoedige melodieën.
Prachtig was de combinatie van raffinement en
ongedwongenheid die dirigent Lascae in de mu
ziek wist te leggen. Af en toe liet hij het tempo
stokken bij een dramatisch interval en op andere
momenten gooide hij er bij een toch al pittig
tempo nog een schepje bovenop, met als resul
taat: puur en bruisend gevoel.
Zwaarder en mysterieuzer, maar op andere
momenten net zo vitaal, waren de 'Dansen uit
Galanta' van Zoltan Kodaly. Hoewel deze muziek
in een andere nationale muziektraditie wortelt,
namelijk van Hongarije, wisten Lascae en zijn or
kest precies hoe ze het hart van deze muziek
moesten laten kloppen.
leiden Het Oosters Antiquarium aan de Nieuwe Rijn in Leiden was
zondag decor voor filmopnames van 'The discovery of Heaven', naar
de roman van Harry Mulisch. Het antiquariaat was verbouwd tot
boekhandel Erasmus dat ook in 'De Ontdekking van de Hemel' voor
komt. De Nieuwe Rijn werd korte tijd afgesloten voor alle verkeer om
de figuranten in hun jaren zestig-kleding alle ruimte te geven. De op
names hadden grote belangstelling van het publiek dat ook een
glimp probeerde op te vangen van de Britse acteur Stephen Fry. On
der leiding van de regisseurs Jeroen Krabbé, Ate de Jong en Edwin de
Vries werden dit weekeinde ook opnamen gemaakt in de Hortus Bo
tanicus en bij de Oude Sterrewacht. In november komt de filmploeg
weer naar Leiden. Dan dient café l'Espérance aan de Kaiserstraat als
decor.
foto henk bouwman
iderboekenfeest in Leidse bibliotheek
l'coen polack
il op een zondagmiddag
i rustig de krant willen le-
ofwat studeren in de bi-
heek en je gedroomde oase
rust blijkt meer weg te heb-
van een schoolplein in het
kwartier. Bibliotheekbe-
ers keken gisteren geïrri-
I uit hun boeken op, maar
eerden snel de concentra-
nig te vinden. Ze beseften
e in de minderheid waren,
entrale Bibliotheek in Lei-
werd gisteren ter ere van
Kinderboekenfeest over-
Id door een kolkende mas-
nderen. Honderden kleine
jjes die tot in de kleinste
eke hoekjes van het ge-
v doordrongen en daar
ju es deden wat normaal in
M ibliotheek niet mag: lawaai
k en'
et lijkt wel een dieren-
verzucht een man terwijl
ijn studiemateriaal versla-
erugzet op de planken. Hij
niet ver naast. De kinder-
enweek heeft dit jaar als
3 'Driftkikkers en feestvar-
je „Dieren hebben vaak he-
pecifieke eigenschappen,
je ook bij mensen terug-
I", verklaart Henne van Be-
i van de Leidse kinder
handel Silvester, één van
rt 'ganisatoren van het feest.
eze boekenweek leggen we
tk tussen mensen met ster-
"jzondere eigenschappen
«en die dat ook hebben:
'i driftig i mand is een drift-
r en iemand die van een
ehoudt een feestvarken."
hjn naambordjes in de ka-
en gangen van de biblio-
aangebracht die geheel in
[erna passen. Zo is er de
'F 'koppenrots, waar de kin-
'naar hartelust kunnen te- -
n' plakken en knippen. In
Kraaienvolière zingen
'koren Eigen Wijs en Op
liedjes, er wordt getekend
kamer met de Leidse col
die is omgedoopt tot
Ademloos luisteren naar een verhaal over een boekenwurm op het kinderboekenfeest in de Leidse bibliotheek. foto henk bouwman
Feestvarkendoos en in het stuk
gang dat nu Waterrattenriool
heet kunnen kinderen zich la
ten schminken tot hun favorie
te dier.
Nina (6), met vlinderspeldjes
om haar vlechten bij elkaar te
houden, zit te wachten om tot
varken geschminkt te worden.
Haar favoriete kinderboek is
Pinkeltje. „Maar ik vind dieren
boeken ook leuk. Laatst had ik
een boek 'over een mol, die wil
de weten wie er op zijn kop ge
poept had."
In de mr. F.G. Koolzaal, giste
ren hernoemd tot Geinkonij
nenhol, verplaatsen de kinde
ren zich in de psyche van die
ren. Onder leiding van drama
turg Lilian Freyzer wordt in
blokken van steeds een half uur
een circus op poten gezet. Frey
zer: „De kinderen leren zo na te
denken over de eigenschappen
van dieren. De vorm circus heb
ik gekozen omdat dan in rela
tief weinig tijd toch iedereen
wat kan laten zien."
Zo is er een groepje bezig met
het instuderen van de leeuwen-
act, waarbij veel gegromd wordt
en stort een ander groepje zich
op het fenomeen olifant. Met
een grijze strook papier als slurf
is de metamorfose compleet.
Misschien past deze korte to
neelles wel het meest in de ge
dachte van het kinderboeken
week-thema.
Freyzer: „De kinderen ken
nen elkaar van tevoren eigenlijk
niet, ze snuffelen een beetje
aan elkaar en al gauw zie je dat
bepaalde kinderen de leidersrol
op zich nemen. Mensen zijn
soms net dieren, inderdaad."
