De ingehouden emotie van Krisztina de Chatel
Cultuur Kunst
Meesterlijke dubbelzinnigheid van Toneelgroep Imperium
Monument
voor zanger
Ede Staal
Jubileumconcert De Sleutels
Jetty Mathurin in 'Welopgevoed' op haar best als Taante
Stuntman wordt actei
MAANDAG 9 OKTOBER 2000
Nominaties voor AKO Literatuurprijs
Amsterdam De jury van de AKO Literatuurprijs 2000 heeft giste
ren de verkorte lijst (shortlist) met de namen van zes genomi
neerden bekend gemaakt. De genomineerden zijn Arnon Grun-
berg (Fantoompijn), Bas Heijne (De wijde wereld), Paul Koeck
(De bloedproever), Doeschka Meijsing (De tweede man), Tho
mas Rosenboom (Publieke werken) en Allard Schroder (Grover)
Vorig jaar kreeg Karei Glastra van Loon de trofee die toen nog
de Generale Bank Literatuurprijs heette. Op 29 oktober is de
prijsuitreiking. De winnaar krijgt 100.000 gulden.
Jazzgitarist Dennis Sandole overleden
new york De Amerikaanse jazzgitarist Dennis Sandole is op 87-
jarige leeftijd overleden. Sandole speelde in de jaren veertig met
de bekendste swingbands. Hij begeleidde onder anderen Frank
Sinatra en Billie Holiday. Sandole speelde ook met Charlie Bar
net, Tommy Dorsey en Tommy Pederson. In 1946 werd hij
mentor van de jonge saxofonist John Coltrane omdat hij wel
wat in hem zag.
Orkesten onderzoeken geluidsniveaus
ruswuk De Nederlandse symfonie- en kamerorkesten begin
nen een landelijk onderzoek naar de blootstelling van musici
aan de geluidsniveaus tijdens repetities en concerten. Aan het
onderzoek nemen alle gesubsidieerde symfonie- en kameror
kesten deel, ook de met opheffing bedreigde orkesten Noord
Hollands Philharmonisch Orkest, Radio Symfonie Orkest en
Nederlands Kamer Orkest. Uit recente cijfers blijkt dat de orkes
ten in toenemende mate eigentijds werk uitvoeren. Dergelijke
composities, maar ook de grote laat-romantische symfonieën,
vragen dikwijls om bijzondere bezettingen, bijvoorbeeld met
extra blazers. Musici kunnen op het podium kortstondig wor
den blootgesteld aan hoge geluidsconcentraties die in de zaal
niet optreden. Omdat wordt verwacht dat de belangstelling
voor symfonische muziek de komende jaren toeneemt, is het
zaak nu al toe te werken naar maatregelen die de musici beter
beschermen. De eerst resultaten van het onderzoek worden
binnen een jaar verwacht.
Koningin: subsidie voor schilderkunst
Amsterdam Koningin Beatrix reikt op 13 oktober in het Konink
lijk Paleis in Amsterdam de jaarlijkse Koninklijke Subsidie voor
Vrije Schilderkunst uit aan vier jonge kunstenaars. Tegelijk zal
zij de tentoonstelling in het paleis openen waar de winnende
werken en een selectie uit de andere ingezonden schilderijen te
zien zijn. Dit jaar zonden 290 kunstenaars documentatie in voor
de Koninklijke Subsidie voor Vrije Schilderkunst. In de jury zit
ten de onlangs overleden Wim Beeren, Rob Birza, Marja Bloem
(voorzitter), Fons Haagmans, Anke van der Laan, Charlotte
Schleiffert, Berend Strik en Pietje Tegenbosch.
theater recensie
susanne lammers
Voorstelling: De dood&het meisje van Ariel Dorfman door To
neelgroep Imperium. Regie Bart Vieveen. Spel: Sheila Lever,
Teije van Vliet en Erik Siebel. Gezien: 7/10, Imperium Theater.
Nog te zien: 12 t/m 14/1 Oen 19t/m 21/10, aldaar
Wat doet een vrouw, wanneer ze de stem hoort
van de man die haar maandenlang heeft gemar
teld en verkracht? Wat doet haar man wanneer
hij ziet hoe zijn vrouw een 'onschuldige' man
vastbindt en hem dreigt te doden? De Chileense
Amerikaan Ariel Dorfman schreef in 1991 'De
dood en het meisje', een stuk waarin de dilem
ma's van wraak en rechtvaardigheid en vooral de
waarheid krachtig aan de orde komen.
De vrouw heeft als dissidente geleden onder
het regime; de man is in het inmiddels voorzich
tig weer op het democratische pad geraakte land
benoemd in een - zoals hij zelf ook toe moet ge
ven - tamelijk tandeloze commissie van onder
zoek naar de misdaden van destijds. Als hij met
een lekke band langs de weg staat, wordt hij ge
holpen door een arts, die zijn vrouw, puur op
grond van stem en geur, als haar beul en ver
krachter herkent. Is deze arts de misdadiger, en
zo ja, wat verdient hij dan? Kun je zo iemand ob
jectief beoordelen?
Dorfman laat het mooi open. Laat in het mid
den of de vrouw gelijk heeft, of in de gegeven
omstandigheden iedereen als haar beul herkend
zou hebben. Laat in het midden of de echtgenoot
er oprecht van overtuigd is dat je kwaad niet met
kwaad mag vergelden, of misschien ook een
beetje aan zijn carrière denkt. Laat in het midden
of de arts werkelijk onschuldig is, of alleen maar
denkt aan zijn huid redden. Maar Dorfman is
volstrekt duidelijk over de ontwrichtende gevol
gen van dictatuur.
Ook Toneelgroep Imperium houdt die dubbel
zinnigheid meesterlijk in stand. In een vrijwel
leeg, nachtzwart decor en een fel-dramatische
belichting balanceren de mannen in smoking en
de vrouw in een rode jurk voortdurend op de
grens. De vrouw neemt het recht in eigen hand,
bindt 'haar beul' vast en perst hem een bekente
nis af. De mannen protesteren, maar vé
zich niet.
Teije van Vliet, Erik Siebel en vooral Sheij
spelen deze schreeuwend ingewikkeld!
hoeksrelatie gelukkig op het achteloze ai
onderkoeld. Want het is vooral hun ben
die maakt dat je ieders motieven in twij
trekken en de dilemma's zich aan je mei
Niemand is helemaal oprecht, ze houd!
maal iets achter. De met effect gekozen
zóals de griezelig in het donker oplichten)
ret van de dokter, maken vervolgens de sii
voelbaar. 'De dood en het meisje' is eet
verontrustende voorstelling. Door het gec
neerde spel en de strakke vormgeving rai
perium in volle hevigheid.
KINDERBOEKENWEEK
GENRE KINDERBOEK
Vuurvliegjes, tover
visjes en schatgravers
Samenstelling: Maria
van Donkelaar en
Martine van Roijen
Illustraties: Sandra
Klaassens
Uitgeverij: Lemnis-
caat
Prijs: 39,50 (vanaf
1 januari 44,50)
'Kinderen houden van
knoeien met water en
zand, van rennen in de
wind en van vuurtjes
stoken', schrijven de sa
menstelsters van Vuur
vliegjes, tovervisjes en schatgravers. Daartoe biedt dit boek dan ook
volop gelegenheid. De ondertitel luidt 'Zingen, spelen en knutse
len met water, aarde, lucht en vuur'. En zo is het. Je hoeft geen
Jonge Onderzoeker te zijn om plezier te beleven aan dit boek. Ge
heel en al spelenderwijs leiden de samenstelsters je langs de eigen
aardigheden van de elementen. Hier is het een klein tipje dat je
uren bezig kan houden. Bijvoorbeeld EMMERTJE SLOOTWATER:
Vul een flinke glazen pot met slootwater. Hoe langer je kijkt, hoe
meer beestjes je ziet: visjes, slakjes, watervlooien, waterluizen, tor
retjes, kikkertjes enzovoorts. Even verderop is het een heerlijk lees
verhaal dat stof tot nadenken geeft. Echt van het begin tot het eind
lezen zul je dit boek niet zo snel. Je bladert het door en pikt eruit
wat je wilt. Het ultieme cadeau rond 5 december en de rest van het
jaar. Voor elke juf of meester zou aanschaffen verplicht moeten
zijn.
delfzijl» anp
De legendarische Groningse
zanger Ede Staal (1941-1986)
heeft zijn monument. Het za
terdagmiddag onthulde kunst
werk op de dijk van Delfzijl be
staat uit een stalen paal van
acht meter hoog. Deze symboli
seert een vuurtoren.
Kunstenaar Chris Verbeek uit
Blijham ontwierp de zuil. En-
gert Gruben, in de jaren tachtig
hoofd gevarieerde muziek van
Radio Noord en ontdekker van
Staal, verrichtte de onthulling.
Het comité Monument Ede
Staal is anderhalf jaar bezig ge
weest óm het geld voor het
kunstwerk bij elkaar te halen.
Staal heeft in Groningen
sinds zijn dood een ongekende
cultstatus. Zijn liedjes in het
Gronings zijn nog altijd vaak op
de regionale radio te horen. De
leraar Engels nam in de jaren
voor zijn dood een aantal Ip's
op met karakteristieke num
mers, die recentelijk opnieuw
in de aandacht kwamen door
dat ze te horen waren in de film
'De Poolse Bruid'.
Staal leidde samen met zijn
gezin een teruggetrokken leven
op een boerderij. Hij wilde niks
met de platenindustrie te ma
ken hebben en trad zelden op.
De twee platen die hij opnam
bleken echter te voorzien in een
enorme behoefte aan muziek in
het Gronings; ze bereikten hoge
verkoopcijfers in de provincie.
leiden De mooiste liederen brachten ze gistermiddag ten gehore, de
leden van de Leidse zangr en muziekgroep De Sleutels. Al 30 jaar ko-
mens de mensen met een verstandelijke handicap wekelijks bijeen
om (kerkelijke) liedjes en smartlappen te zingen en de bijbehorende
muziek te spelen. Zowel in de Nederlandse taal als ook in het Frans,
Duits, Engels en Hebreeuws. Ze verzorgen regelmatig optreden. Van
wege het jubileum was het een extra feestelijk optreden gisteren in
de Vredeskerk in Leiden. De Sleutels is een initiatief van Centrum
Club 58 die zich ten doel stelt verstandelijk gehandicapten een zin
volle vrijetijdsbesteding te geven. foto hielco kuipers
Theaterdans[
naar Nakami
maastricht anp
In Maastricht zijn zon
prijzen van de Nede
Dansdagen uitgereikt, ft
den Theaterdansprijs giij
danseres Megumi Nak
zilver was er voor
Shintaro Oue.
De Japanse Nakamura
verdient volgens de jury
wegens haar 'fascin
vorm'. Na een carrière
NDT heeft zij zelfstand)
choreografiën ontwikkel
onder 'Dream Flower' ei
Flower'.
De eveneens Japans
(1975) krijgt de prijs vc
'ontspannen energie en
gen kracht', aldus het ji
port. Oue danste twee
het NDT-2 in balletten:
Kylian. Daarna ging hij zi
dig verder.
De Lucas Hoving Pro
prijs was voor Anouk v
(1965). De jury noem
werk 'grillig, hedendaags
surdistisch'. Van Dijk
haai- choreografiedebi
1991 met de voorstellii)
Stories'. Sinds 1998 hei
Dijk haar eigen stichting
waarmee ze choreografii
it a day', 'Nothing hu
'Microman' ontwikkelde
Hans Tuerlings kreeg d
reografieprijs 2000. Hij
de afgelopen vier jaar a
serie voorstellingen
noemer 'Casa del sognt
van de droom). Het juryi
spreekt van 'een eigen
consequent wordt
voerd'.
theater recensie
wunand zeilstra
Voorstelling: 'Welopgevoed', solopro
gramma van en door Jetty Mathurin. Ge
zien: 7/10, schouwburg Leiden.
Van de drie typetjes die Jetty
Mathurin in haar soloprogram
ma ten tonele voert, is Taante
het mooiste, want meest men
selijke personage. Taante viert
haai- 'opvoedingsjubileum'; ze
heeft namelijk Jetty en Stanley
'gekweekt', dat wil zeggen: niet
gebaard, wel opgevoed.
Vijfentwintig jaar hier in Ne
derland, evenzovele jaren in
Suriname, maar aangezien tro
penjaren dubbel tellen komt
Taante uit op vijfenzeventig.
Het is de logica van Taante die
er lustig op los kwebbelt. En ze
bekijkt het allemaal vanuit haar
eigen multiculturele perspec
tief. De oerhollandse Sinter
klaas bijvoorbeeld is in haar
ogen in de maanden november
en december de werkgever bij
uitstek voor allochtonen.
Als het je als actrice/ cabare
tière lukt om met zo'n levens
echt personage van alles en nog
wat aan de kaak te stellen, dan
heb je iets bereikt om trots op
te zijn. Misschien moet Jetty
Mathurin maar de gehele
avond gewoon Taante blijven.
Het zou het programma beslist
geen kwaad doen.
Integendeel, macho-typetje
Stanley is absoluut leuk, maar
blijft duidelijk aan de opper
vlakte. Zelfs Jetty, haar alter
ego-typetje, haalt het niet bij
de gezelligheid van Taante die
echter ook af en toe behoorlijk
rake dingen kan zeggen. Noem
Taante gerust kwebbelziek,
maar vlak haar observatiever
mogen niet uit. Blank en zwart
wordt een spiegel voorgehou
den, zonder het belerende vin
gertje overigens. Gewoon een
kwestie van goed kunnen kijken
naar menselijke hebbelijkhe
den.
De publiekssamenstelling is
kleurrijker dan gewoonlijk;
staatssecretaris Van der Ploeg
die graag meer allochtonen in
de theaters wenst te zii
tevreden zijn. Of Taan
met hem zo tevreden it
valt nog te bezien.
De hele zaal laat ziet
geval door haar moeitel
palmen. Want als bij e<
familiefeestje zingen we
allen eensgezind voor
'Langa, langa libi' oftewc
zal ze leven' in het Srana
maastricht gpd
Het liefst was Krisztina de Cha
tel (57) in Tokio bij haar dan
sers gebleven en had ze de prijs
niet zelf in ontvangst genomen.
De Hongaars-Nederlandse cho
reografe vond het moeilijk om
haar dansgroep in de steek te
laten, net nu die voor het eerst
in Japan zou optreden. Het was
uiteindelijk de zakelijk leider
die haar overtuigde de hele
planning om te gooien. En dus
ontving De Chatel afgelopen
zaterdag in hoogsteigen per
soon in Maastricht de Prijs van
de Nederlandse Dansdagen uit
handen van Hedy d'Ancona.
Het is een prijs voor haar hele
oeuvre. De jury waardeert de
choreografe om haar originali
teit, samenwerking met andere
kunstenaars en voorstellingen
op bijzondere locaties.
De Chatel is een strenge ver
schijning, imponerend door
haar zwarte kleding en lange
grijze haar. Een fiere lady die je
doordringend aankijkt. Maar de
choreografe is daarentegen ook
bijzonder vriendelijk en beant
woordt bereidwillig vragen over
haar werk. Mits er maar geen
onderwerpen ter tafel komen
die haar wrevel opwekken. Dan
vlammen haar ogen en kan ze
ineens uitbarsten. Bijvoorbeeld
als het gaat over de Raad voor
Cultuur. ,,Ik voel me vereerd
dat ik nu een prijs krijg, maar
ben tegelijkertijd verbaasd. Ik
heb namelijk net de Commissie
Dans van de Raad voor Cultuur
op mijn dak gekregen. Ze von
den me artistiek niet innovatief
genoeg. Onze voorstelling Lara,
gebaseerd op de computerani
matie Lara Croft, noemden ze
een publiciteitsstunt. Daar ben
ik toch veel te integer voor!"
Grover had men haar niet
kunnen beledigen. „Hollandse
angsthazigheid", briest ze, „die
paar mensen van de Commissie
Dans houden gewoon niet van
mijn stijl." Het oordeel kan ook
bijna niet waar zijn, gezien de
gunstige kritieken die haar werk
de afgelopen vijfentwintig jaar
kreeg. Het eigenzinnige oeuvre
dat door de jury van de Neder
landse Dansdagen zo wordt ge
prezen, bestaat uit een bouw
werk van gedegen producties.
De Chatels choreografieën zijn
uit duizenden te herkennen:
eenvoudige bewegingen, zo
vaak herhaald dat het de dan
sers volledig uitput. Haai- voor
stellingen zijn sober en mini
malistisch.
Tenminste, zo typeren ande
ren haar werk. Hoe omschrijft
zij zelf haar stijl „Weerbarstig,
ruimtelijk, met ingehouden
emoties", is na enig nadenken
het antwoord. Die ingehouden
emoties maken dat je als toe
schouwer altijd een beetje op
afstand blijft. De Chatels werk
heeft iets mathematisch. „Ik wil
orde scheppen. Ik wil de dan
sers controleren in de ruimte.
Zij zeggen zelf dat ze het gevoel
hebben dat ze bijna ontploffen.
Ik begrijp dat mijn werk niet al
tijd even toegankelijk is. Maar
ik wil gewoon geen puinhoop
op het toneel. Eigenlijk probeer
ik met mijn dans een balans te
krijgen in mijn eigen chaos. Ik
ben heel emotioneel, de dans
vormt een tegenwicht."
Af en toe treedt De Chatel
nog op in eigen werk. Als je
haar zelf ziet bewegen, dan
weet je ook meteen de her
komst van die zwaaiende ar
men, die steeds in haar werk te
rugkeren. In Stalen Neuzen,
Choreografe Krisztina de Chatel ontving zaterdag de Prijs van de Nederlandse Dansdagen.
een dansfilm uit 1996 bijvoor- in de lach als ze het zich herin- maak je dan al snel op je eigen
beeld. Daar herhaalt de choreo- nert: „O ja, die solo. Ik hou erg lichaam. Ik was vroeger echt
grafe een aantal passen met van dat soort armen. Ik heb zelf een windmolen. Maar dan heb
zwabberende armen. Ze schiet gedanst en een choreografie ik het wel over lang geleden.
Want hoewel ik nog wel mijn
oefeningen doe, dans ik al lang
niet meer."
Ze choreografeert al vijfen
twintig jaar werken voor haar
eigen groep. Daarbij voert ze
haar minimalistische stijl con
sequent door. Maai- ze kiest te
vens voor het experiment: „De
laatste jaren ben ik meer op lo
catie gaan werken en maak ik
gebruik van de nieuwe media."
De choreografe bekijkt de laat
ste technologische ontwikkelin
gen op afstand, observeert en
neemt wat ze gebruiken kan.
„We leven nu in een gekke tijd.
Technologie boeit me, maai- ik
vind wel dat je als mens moet
zorgen dat je er niet door opge
slokt wordt. Je moet de over
hand houden."
De Chatel houdt de vinger
aan de pols en kan enthousiast
raken over allerlei nieuwe be
wegingsvormen. Skaten bij
voorbeeld. Begin volgend jaar
maakt ze een voorstelling met
het jonge skate-talent Marco
Gerris, onder de naam Dyna-
mix. Wat moet een vedette van
de eigentijdse dans in vredes
naam met een skater? „Marco
heeft persoonlijkheid, ervaring
met theater en kan goed skaten.
Maar hoe interessant ik allerlei
nieuwe dansvormen ook vind,
er moet sprake zijn van dege
lijkheid. Er moet een goed con
cept aan ten grondslag liggen."
Dat ze een oeuvre-prijs kreeg
toegekend, betekent niet dat De
Chatel het nu rustiger aan gaat
doen. „Rotterdam heeft me ge
waagd om een stuk voor paar
den te maken op de Erasmus-
brug, ik wil iets opera-achtigs
gaan doen en iets op de canta
tes van Bach. Er ligt nog een
wereld open."
Richard Farnsworth 1920-20
De acteur Richard Farnsworth
is vrijdag op tachtigjarige leef
tijd overleden. De Amerikaan
was ernstig ziek. 'The Straight
story' was een van z'n mooiste
rollen. Richard Farnsworth,
ten tijde van
de opna-
men al eind
zeventig,
speelde de
rol van een
man die z'n
einde voelt
naderen en
het goed wil
maken met
zijn dood
zieke broer
die hij al ja
ren niet
meer heeft
gezien. In
de licht
blauwe
ogen van de bijna 80-jarige Ri
chard Farnsworth zag de bio-
scoopganger berusting, le
venswijsheid en de drang om
de honderden kilometers lan
ge odyssee, gezeten op een
maaimachine, te volbrengen.
Zijn rol als de 73-jarige Al vin
Straight was zo indrukwek
kend, dat Farnsworth een Os
car-nominatie als beste acteur
kreeg. Niemand wist dat Ri
chard Farnsworth ten tijde
van de opnamen zelf zwaar
ziek was. Hij leed aan botkan-
ker. Farnsworth had besloten
er niet over te praten.
Afgelopen vrijdag was de ziek
te zover gevorderd en had die
hem zoveel pijn gebracht, dat
de filmacteur besloot zelf in te
grijpen. Met een kogel maakte
Richard Farnsworth een einde
aan zijn ondraaglijk geworden
lijden.
Richard Farnsworth weii
sinds z'n vijftiende in de
industrie. Tijdens de Dej
siejaren ging hij voortijdi
school af om paard te rij
tijdens rodeo's. In 1937
hij als sti
man ing
huurd v(
opname
de film
at the ra
van The
Brothers
Vanaf di
haalde I
worth ge
lijke cap
uit in lal
films, ve
western:
fungeer:
als plaat
vanger v
acteurs;
Roy Rogers, Henry Fond: p
Kirk Douglas.
Na zo'n dertig jaar begor j
chard Farnsworth een ca
als acteur. In 1978 kreeg
zijn eerste Oscar-nomiiic
voor zijn bijrol in 'Conn
horseman'. Met zijn zoo
mond, die in zijn voetsp
was getreden, was Richa
Farnsworth in 1985 wee)
stuntman, nu in 'Rambo
blood part II'. In Canada
hij een nominatie voorzi
in 'The grey fox'.
De afgelopen tien jaar vvs
de in Los Angeles gebore
chard Farnsworth op eer
ranch in New Mexico. Vc
zijn naaste familie wordi
deze week in Hollywood
graven.
tom van ruswuk
