Als tics en obsessies de baas over je spelen
Oceanisch licht op Alzheimer
Gezondheid
De patatzak
Stress door hormoontekort
Gel neemt werk van
tandartsboor over
IDAG 2 OKTOBER 2000
REDACTIE RIEN POLDERMAN 023-5150261
et gaat goed met meneer Van Loon. Op hoge leeftijd
pont hij nog zelfstandig, samen met zijn vrouw. Dank zij
i zorg van hun dierbare dochter, die hen dagelijks ver-
rgt, en de steun van de twee andere kinderen, kunnen
het thuis redden. Dat zorgt ervoor, dat ze ook in hun
gelijkse ritme blijven. Ze wonen al vijftig jaar in hun
lis. „Onze kinderen zijn hier geboren", vertelt hij. „Mijn
duw wordt weliswaar wat vergeetachtig, maar juist alle
igen van vroeger blijven in stand. Omdat we het huis
•t veranderd hebben, weet ze de weg. De buren gaan en
men, maar met enkele mensen hebben we nog steeds
ed contact. Het is een weldaad dat we zo oud mogen
jrden."
ivredenheid is zijn kenmerk, hij klaagt werkelijk nooit,
laar nu heeft hij wel een lichamelijk ongemak. „Mijn
»eten worden de laatste tijd zo dik", vertelt hij. „Ik kan
oeilijker lopen, en dat is wel erg lastig. Heeft u daar iets
lor?"
s hij zijn broekspijp optilt, zie ik het al. Zijn sokken ma
in striemen in zijn onderbeen, en de enkels hangen wat
rer de schoen heen. „Dat is inderdaad lastig. Heeft u het
jk benauwd?" Dat is ook een beetje het geval. Ik kan er
iet helemaal van op aan, hij is een man die niet gauw
aagt. Bij zorgvuldige inspectie vallen zijn spataderen op,
ie als dikke strengen op zijn onderbeen lopen. Ook is zijn
[iderbeen iets donkerder verkleurd aan de binnenzijde
(n de enkel.
vraag hem hoe lang hij klachten heeft. „Al een poosje,
pkter. Maar ik dacht dat dat van het zoute eten kwam. Ik
eet al jaren dat ik zuinig moet zijn met zout, maar ik kan
?t niet laten. Ik vind het heerlijk om wat hartig te eten.
laar ik heb dat zelf een paar weken geleden geminderd,
ndanks dat blijven mijn benen dik."
leneer van Loon heeft veneuze insuffïciëntie. Dat wil
»ggen, dat de kleppen van zijn aderen niet meer opti-
laal functioneren, waardoor zijn hart moeite heeft het
pcht uit de benen naar het hart terug te pompen. Dat is
[n kwaal die voorkomt bij mensen op hogere leeftijd,
!aar die we ook zien na een zwangerschap of bij mensen
et een staand beroep. Berucht zijn de open benen van
vrouwen die hele dagen achter de toonbank stonden,
nder goede bescherming of zitpauzes. Vroeger was de
jiige remedie zwachtelen, tot de plek aan de binnenzijde
in de enkels weer dicht ging. Dat ontwrichtte de zaak en
et gezin, financieel was het lang niet gemakkelijk daar
m oplossing voor te vinden. Dus werd er een beetje ge-
oemeld met de rust, en de klant toch maar weer gehol-
en.
roeger was het maar pappen en nathouden, maar nu is
r gelukkig een oplossing voor. Eerst worden de overtolli-
e spataderen behandeld door de fleboloog, en daarna
■eunkousen aangemeten. Daardoor krijgen de weefsels
eer een betere doorbloeding, waardoor er geen wondjes
leer kunnen ontstaan en het zware gevoel in de benen
Erdwijnt. Zo ook bij meneer van Loon. Als ik na een paar
eken kom kijken, glundert hij. „Ik ga u nu ldten zien, hoe
mijn kousen aantrek. Mijn dochter moet me nog wel
elpen, maar het is nu een stuk eenvoudiger om de kou-
En aan te trekken. Even wachten hoor, het kost even
r'
leneer Van Loon haalt een plastic zak te voorschijn, in de
Dim van zijn been, waarin gaatjes zitten. Nadat hij zijn
ousen uitgetrokken heeft, demonstreert hij me hoe het
aat. Eerst gaat het zachte plastic om zijn been, en rijgt hij
en plastic draad door de vetergaatjes. Daarna trekt zijn
ochter de elastische kous om het gladde oppervlak heen.
Iet kost nog wel kracht, dat kan hij niet alleen, maar hij
an haar helpen om de kous aan te krijgen. Zodra de kous
ver de helft van het onderbeen heen is, trekt hij de draad
tuit. Waarna de plastic kous onder de elastische kous kan
rorden uit getrokken.
Vindt u het niet geweldig?", zegt hij. „Ik ben er zo mee
>holpen, want het is een hele klus geweest om uit te vin-
:n hoe we dat karwei moesten klaren. De thuiszorg heeft
het al zo druk, die kan ik toch niet twee
keer per dag laten komen om mijn kou
sen aan en uit te doen. Dus hebben we
de leverancier van de kousen gevraagd
of hij een hulpmiddeltje had. Na wat
dingen uitproberen is dit voor ons het ei
van Columbus. We kunnen het nu zelf,
ik ben heel blij met mijn patatzak!"
MARIEKE VAN SCHIE, huisarts
Als hij op reis gaat maakt hij
een lange paklijst waar alles op
staat én een controlelijst. Koel
kast dicht? Klepels klok stilge
zet? Alles wordt nauwgezet af
gevinkt. Hij grinnikt, wetend
hoe vreemd dit overkomt. Maar
hij móet het doen: het is één
van de tics waarmee zich bij
hem het syndroom van Gilles
de la Tourette openbaart.
Het is een succesverhaal, dat
van Hans Eijsackers. Ouders
met een kind dat soortgelijke
symptomen als hij vertoont
putten er hoop uit: je kunt met
deze handicap wel degelijk suc
cesvol zijn. Hans blonk uit op
school, voltooide zijn universi
taire studie, heeft een gezin,
was leraar Duits en tot slot ja
renlang rector van het Maascol
lege in Maassluis. Maar Touret
te regeert je leven. Eijsackers:
„Ontspannen is er nooit bij."
Zijn ouders hoorden van de art
sen dat hij zwakke zenuwen
had. Hans leerde leven met zijn
tics en obsessies. Plotselinge
bewegingen maskeerde hij door
in één moeite door zijn hand
door z'n haar te halen of op ta
fel te tikken. Hij stond vroeg op
om de verplichte vier keer z'n
stropdas te strikken en ontel
baar vaak opnieuw een schei
ding in z'n haar te leggen. Hij
was al dik in de veertig toen hij
bij het tv-programma Sonja een
man zag die zijn spiegelbeeld
was. Hij had Gilles de la Touret
te.
„Ik voelde me op een verschrik
kelijke manier betrapt," schrijft
hij in zijn pas uitgekomen boek
'In de greep van Tourette'. Hij
verhaalt hoe de aandoening
zich vervlecht met je persoon
lijkheid. Tourette is een erfelijke
hersenstoomis waarbij neuro
transmitters een rol spelen:
chemische stoffen die de over
dracht van prikkels tussen de
zenuwcellen regelen. Tourette
wordt vaak geassocieerd met
het roepen van scheld- en
schuttingwoorden, maar dat
doet maar tien tot twintig pro
cent van de patiënten.
Vaak gaat Tourette samen met
andere hersenaandoeningen.
Eijsackers heeft ook ADHD en
PDD/NOS (een gebrek aan 'so
ciaal snapvermogen'). Al met al
een ernstige handicap waar hij
echter met veel humor en rela
tiveringsvermogen over schrijft.
Hij ziet zelfs voordelen: „De
dingen die ik wilde bereiken
heb ik eigenlijk allemaal be
reikt, mede door de fixatie die
bij Tourette hoort. Aan de an
dere kant heeft 't me uiteinde
lijk in m'n werk genekt."
Omdat hij dwangmatig steeds
grenzen moet overschrijden,
maakte hij jarenlang enorme
werkweken. Hij loodste zijn
school succesvol door twee fu
sies heen en kreeg uiteindelijk,
in een tijd van bezuinigingen,
negen miljoen gulden los voor
een groot nieuw pand. Maar
toen was hij ook op. Dat hij zo
niet meer verder kon, besefte
hij pas toen zijn psychiater
vroeg: „Wat wil je liever, bloe
men bij je afscheid of een graf
krans?" Minderen kon hij niet,
en dus werd Eijsackers uitein
delijk afgekeurd.
Door zijn Tourette-honger naar
nieuwe prikkels zit hij alweer in
zes besturen, vier maal als
voorzitter. Dankzij z'n Touret
te-reactievermogen tennist hij
graag en goed. Maar de meeste
tijd gaat op aan de Stichting
Gilles de la Tourette. De be
hoefte aan informatie over dit
vrij onbekende syndroom is
enorm. Hans en z'n vrouw Joke
bemannen met anderen de in
formatietelefoon. „Er zijn da
gen bij dat ik laat in de middag
nog in m'n ochtendjas zit," ver
telt Joke.
Op latere leeftijd verminderen
de verschijnselen vaak. Bij
Hans werd 't juist erger Toch
merk ik nauwelijks iets aan je.
Hoe kan dat? Hij lacht. „Ik klets
graag. Als je goed luistert, hoor
je dat ik op bijna elk woord de
klemtoon leg. En ik maak veel
gebaren tijdens het praten. Zo
ontlaad ik een hoop spanning."
Nederland telt zo'n 10.000 pati
ënten. Eijsackers schat dat een
derde van de patiënten 'een
rotleven' heeft. „Relatieproble
men, niet aan het werk kunnen
komen. Een derde denkt dat ze
zonder Tourette heel anders
Charles Darwin kon niet verkla
ren waarom tijdens de evolutie
bepaalde organismen licht gin
gen geven. Hij beschouwde het
fenomeen als een onverklaar
bare uitzondering op zijn theo
rie van natuurlijke selectie en
liet het voor wat het was. Aan
de universiteit van Leuven is nu
het geheim ontsluierd. De ken
nis kan worden gebruikt om
beschermende huidcrèmes te
maken en om de ziekte van alz-
heimer te bestrijden.
Verscheidene dieren hebben zo
hun eigen manier om licht te
maken in de duisternis. Ze
gloeien in een kleurenpalet van
violet en blauw tot groen en fel
rood. Naast gloeiwormen en
vuurvliegjes is het verschijnsel
bioluminescentie vooral gang
baar bij zeedieren. Sommige
hiervan, zoals de zeeduivel, la
ten op hun huid verzamelde
bacteriën het werk doen. Maar
de meeste produceren echter
zelf licht. Hiervoor zijn zuurstof
nodig en een speciaal molecuul
luciferine dat daarmee onmid
dellijk reageert, waarbij fotonen
vrijkomen. Het enzym lucifera-
se zorgt voor de massale ontste
king van alle moleculen tegelijk,
waardoor een lichtflits ontstaat.
„Luciferase werd tot nu gezien
als kern van het systeem en zou
zijn ontstaan uit oxygenasen -
dat zijn andere enzymen, die al
in de cel zaten en die reageren
met zuurstof. Maar dat is niet
logisch, want beide soorten en
zymen lijken totaal niet op el
kaar", meent Jean-Francois
Rees uit Leuvén. Zo kan het en
zym luciferase slechts een frac
tie van de moleculen omzetten
vergeleken met oxygenase.
Rees zocht daarom de verkla
ring voor het ontstaan van
lichtgevende organismen in lu-
Ook sommige inktvissen hebben lichtgevende eigenschappen.
ARCHIEFFOTO UNITED PHOTOS DE BOER
ciferine. Hij experimenteerde
met een uitbundige vorm van
dit eiwit, namelijk coelenterazi-
ne, dat voor het eerst is geïso
leerd uit de kwal Aequoria Vic
toria. Dit krachtig eiwit stelt ve
le oceaanbewoners in staat om
te gloeien, van de exotische
zeeveren tot meer gangbare
pijlinktvissen.
Coelenterazine is een 'simpel'
ringvormig molecuul dat uit
slechts drie aminozuren be
staat. De meeste dieren kunnen
dit eiwit niet zelf maken. "Het
is als een vitamine dat ze bin
nen krijgen via hun dieet", zegt
Rees. "De oorsprong blijft een
raadsel. Niemand weet welk or
ganisme het maakt".
Volgens Rees doet dit kleine ei
wit uiteindelijk de bal rollen.
Hij toonde aan dat de functie
van coelenterazine in de loop
der tijd is veranderd. Eerst
zorgde het eiwit voor onscha
delijk maken van vrije radica
len, verbindingen die DNA en
celwanden beschadigen en vrij
komen als ultraviolet licht rea
geert met zuurstof. Bij bloot
stelling van menselijke cellen
aan een fatale dosis vrije zuur-
stofïadicalen zag Rees dat een
minieme hoeveelheid van het
eiwit al genoeg was om de cel
len te redden. „Groot voordeel
is dat het eiwit zo klein is. Hier
door kan het heel snel in alle
delen van de cel doordringen.",
aldus Rees.
Het eiwit heeft in de loop van
laby's in ons land worden
;juni onderzocht op het
syndroom. Dit adrenoge-
J syndroom (AGS) is een
jke hormoonafwijking van
)nierschors. Mensen met
jziekte missen een enzym
ydroxylase) in de bijnier
je aanmaak regelt van de
iigrijke hormonen Cortisol
dosteron. De productie
le mannelijke hormonen
togenen) is daarentegen
matig. De test gebeurt met
pgeheten hielprikje, waar-
jf dagen na de geboorte
iloed uit de hiel wordt af
men. Het bloed wordt dan
it op PKU (stofwisselings-
p) en CHT (schildklierziek-
ji nu dus ook op AGS.
nderzoek is gebleken dat
jks bij 15 tot 20 kinderen
agnose AGS wordt gesteld.
?en vroege test is de afwij-
veel eerder op te sporen en
I te behandelen. Het is nog
bekend of er kinderen aan
rentuele gevolgen van de
iking zijn overleden. Zon-
le juiste behandeling kun-
Een middagje zwembad is voor AGS-kinderen niet van gevaar ont
bloot. ARCHIEFFOTO UNITED PHOTOS DE BOER RON PICHEL
nen patiënten te kampen krij
gen met uitdroging of shock en
in coma geraken bij koorts,
ziekten of stress.
Een moeder van een pas laat als
AGS-patiënt onderkende doch
ter vertelt, dat deze er bij de ge
boorte als een normale gezon
de baby uit zag. Het enige wat
opviel was een nogal groot uit
gevallen clitoris. Maar de artsen
in het ziekenhuis waar het kind
ter wereld kwam, zeiden hier
niets over, zodat er verder ook
niet meer op gelet werd. Toen
het meisje drie was, was haar
clitoris nog steeds groter dan
normaal, wat begon op te val
len als de peuter in haar zwem
broekje liep.
Haar moeder was er inmiddels
aan gewend, dat haar kind zeer
gevoelig was voor spanningen.
„Bloednerveus werd ze van ver
jaardagen, uitjes of sinterklaas.
Ze kon dan echt over de rooie
gaan. Toen wist ik niet waar dat
vandaan kwam. Nu denk ik dat
het misschien voor een deel ge
legen heeft aan een cortisol-te-
kort." Ze besloot haar dochter
tje te laten onderzoeken. De
uitslag bezorgde haar koude ril
lingen. „De arts deelde me
doodleuk mee dat als het kind
in de afgelopen jaren ziek was
geworden, ze in principe had
kunnen overlijden. Ik schrok
enorm, want ik was totaal niet
voorbereid op zo'n medede
ling." Het kind bleek het AGS-
syndroom te hebben en dus
een ernstig tekort aan de hor
monen Cortisol en aldosteron.
Cortisol is een stresshormoon
dat een gevoel van fitheid ver
oorzaakt, het bloedsuikerpeil
stabiel houdt en het lichaam
beschermt tegen gevolgen van
ziekten en verwondingen. Men
sen met AGS die bijvoorbeeld
hun been breken en niet tijdig
extra hormonen (hydro-corti-
son) krijgen, kunnen in een
shock geraken en in het ergste
geval doodgaan. Het tekort aan
het hormoon aldosteron kan
leiden tot uitdroging. Aldoste
ron zorgt namelijk voor een
evenwichtige zouthoeveelheid
die door de nieren via de urine
wordt uitgeplast. Ook houdt dit
hormoon de bloeddruk op peil.
Inmiddels is het meisje dertien.
Ze slikt al jaren medicijnen om
het tekort aan beide hormonen
aan te vullen. Als ze trouw haar
dagelijkse hoeveelheid inneemt
is er niks aan de hand, vertelt
haar moeder. „Alleen als ze
griep heeft, overgeeft of diarree
krijgt is het oppassen geblazen.
Dat geldt ook voor psychische
stress. Dan heeft ze een hogere
dosering hormonen nodig. Ze is
eraan gewend geraakt, en de
rest van ons gezin ook. Toch
ben ik altijd weer blij als ze
thuis komt van een middagje
zwemmen. In het water heeft ze
namelijk haar SOS-bandje waar
alle gegevens over de ziekte op
staan niet om. En er zal maar
iets gebeuren..."
De overmatige productie van
mannelijke hormonen bij AGS-
kinderen is soms al snel na de
geboorte vast te stellen. Bij
meisjes is de clitoris dan veel
groter dan normaal. Ook kan
het spleetje tussen de schaam
lippen vergroeid zijn waardoor
zouden leven, maar ze slaan
zich ef met vallen en opstaan
doorheen. En de rest leeft vrij
normaal."
Een nieuwe gedragstherapie
leert mensen om hun meest
storende tics om te buigen tot
meer aanvaardbare gewoontes.
Een goed medicijn is er nog
niet. Sommige middelen onder
drukken de tics wat, maar die
hebben bijverschijnselen. „Als
je redelijk functioneert kun je
de medicijnen beter laten
staan," adviseert hij. En: loopt
't goed, praat er dan maar niet
over. Hij komt te vaak jongelui
tegen die bij sollicitaties tegen
een muur lopen omdat het
woord Tourette is gevallen.
Toen Joke Hans leerde kennen,
viel haar nauwelijks iets op.
„Hij humde en trok wel eens
met z'n schouder, maar wie
niet? Soms was het erger. Hans
kon niet stoeien. Als de kinde
ren hem een tikje gaven, ging
hij steeds harder terug slaan."
Hans: „Wij weten niet wanneer
we moeten stoppen. Als ik een
collega moest toespreken om
dat hij iets fout had gedaan,
moest ik uitkijken dat ik hem
niet finaal afbrak."
In gespreksgroepen op contact
dagen luchten partners hun
hart. Joke: „Daar roddelen we
heerlijk over hoe lastig ze soms
zijn. Dan zie je de nieuwkomers
denken: zo vrolijk kan het dus
ook..."
Toch heeft Eijsackers nog
steeds moeite met zijn aandoe
ning. „Na afloop van een lezing
zeggen mensen vaak: jij heb 't
hartstikke goed verwerkt. Dan
voel ik me goed. Even later loop
ik buiten en zie ik dat twee
mensen me nakijken. Dan denk
ik: verdómme..."
MARUKENUBOER»
'In de greep van Tourette', Hans
Eijsackers, uitgeverij Groenoord,
ISBN 90-802851 -29, 24,90. EO,
Dinsdag 10 oktober, 22.25 uun 'Na
de diagnose', over Gilles de la
Tourette. Stichting Gilles de la
Tourette, tel. 010-501.30.43.
de evolutie zijn verdedigende
rol ingeruild voor de productie
van licht toen de zeedieren afd
aalden naar grotere diepten
waar ultraviolette straling min
der of helemaal niet meer door
dringt, aldus de Belgische bio
loog. Op grotere diepten zijn
zuurstof en afgeleide vormen
daarvan zeer schaars. Om toch
te kunnen overleven is hun
stofwisseling sterk vertraagt.
Hierdoor kunnen ze toe met
veel minder zuurstof, maar ont
staan er ook minder vrije radi
calen om mee af te rekenen.
„Het eiwit coelenterazine kon
zijn energie ergens anders voor
gebruiken. In de diepzee is het
donker en dat gaf een evolutio
naire aansporing tot biolumi
nescentie," denkt Rees.
De Belg is nu bezig moleculen
samen te stellen die sterk lijken
op coelenterazine en in staat
zijn vrije radicalen te neutrali
seren. De beste kandidaat is
honderd keer zo krachtig als
het natuurlijk eiwit uit de kwal.
Hierdoor kan het bijvoorbeeld
worden verwerkt in een zonne
brandolie die de huid be
schermt tegen ultraviolette stra
ling. Ook kan het worden ge
bruikt in huidcrèmes tegen
rimpels en veroudering van de
huid, eveneens het werk van
vrije radicalen. Volgens Rees
kan coelenterazine mogelijk
helpen om zenuwziekten te be
strijden.
Bij de ziekte van alzheimer ont
staan er in de hersenen vrije ra
dicalen uit afgestorven cellen,
die gezond weefsel kunnen
aantasten. Gezocht wordt nog
steeds naar medicijnen die dit
proces kunnen vertragen of
stoppen.
PETER DE JAEGER»
de ingang van de vagina gedeel
telijk dicht zit. Daardoor is er
vaak maar één opening te zien
waar zowel vagina als urinebuis
in uitkomen. De baarmoeder
en eierstokken zijn normaal
ontwikkeld. Kinderen krijgen is
in principe voor vrouwen met
AGS geen probleem.
Meisjes met AGS ondergaan
meestal vlak na de geboorte een
operatie om de clitoris te ver
kleinen. Op een later tijdstip is
soms nog een ingreep nodig
om de vagina-opening te ver
groten. Bij jongens met AGS
valt er uitwendig niets te zien,
wat voor hen het belang van
het hielprikje nog groter maakt.
ANNE MARIE VAN DER KOLK
De Nederlandse Vereniging voor
Addison en Cushing Patiënten,
waarbij het AGS-syndroom is on
dergebracht, houdt op 14 oktober
een landelijke bijeenkomst over
AGS. Voor meer info: telefoon:
015-3699.339 of e-mail: bestuurd
nvacp.spin.nl.
Goed nieuws voor degenen
die bang zijn voor de tand
arts: de boor kan vaker on
gebruikt blijven. Er is een
gel op de markt die het werk
van de boor overneemt. De
tandarts brengt met een
spuit een druppeltje van de
gel - Carisolv - op het door
cariës aangetaste tandweef-
sel. Het druppeltje Carisolv
lost deze carieuze dentine
op en moet daartoe dertig
seconden inwerken. Vervol
gens kan de tandarts met
een speciaal haakje het op
geloste dentine weghalen,
waarna de vulling kan wor
den aangebracht.
Tandarts Aad van Luijk
schreef over de toepassing
Carisolv in het Nederlands
Tandartsenblad een en
thousiast artikel. Hij deed er
in zijn eigen praktijk enkele
maanden ervaring mee op.
Van Luijk vindt het een
'mooi moment' als de pati
ent nadat de gel zijn wer
king heeft gedaan en het
aangetaste dentine is verwij
derd informeert 'wanneer
de benadeling nu eindelijk
eens gaat beginnen'. De
mededeling: 'boren hoeft
deze keer niet' klinkt dan
heel ongeloofwaardig en bij
het verlaten van de praktijk
is de patiënt nog altijd on
der de indruk van deze
nieuwe manier van primitief
werken, aldus Van Luijk in
het tandartsenvakblad.
Het is de tandarts opgeval
len, dat ook de niet-angstige
patiënten aangenaam ver
rast waren door de stille en
pijnloze behandeling. Voor
hun gevoel duurde de be
handeling met de gel en de
haakjes ook korter dan de
klassieke behandeling met
de boor, terwijl de nieuwe
methode in werkelijkheid
juist vijf minuten méér verg
de. Van Luijk paste de op
lossende gel aanvankelijk al
leen bij kinderen toe en bij
lichte gevallen van cariës,
later ging hij Carisolv bijna
standaard gebruiken.
Hoewel hij nog wel enkele
tandheeltechnische kantte
keningen plaatst heeft de
gel volgens de schrijver van
het artikel 'alle eigenschap
pen om zich een blijvende
plaats in de tandartspraktijk
te verwerven'.
RIEN POLDERMAN
De boor, de schrik van menig tandartspatiënt, is niet meer no
dig als de cariësplek wordt behandeld met Carisolv.
FOTO DICK HOCEWONINC
PUZZEL
5teldeiwoord -min-een
het gevraagde woord invullen, maar een woord dat bestaat uit
fters van het gevraagde woord in dezelfde volgorde min 1 letter.
undai|omschrijving "dierenverblijf" Antwoord zou zijn "stal", maar
Md moet worden "sta"of "tal". Welke van die twee het moet
len, moet blijken uit de kruisende woorden.)
iiontaal: 1Genotmiddel; 4. bijna loodrecht; 7. mannetjesduif;
Pfl|huw dier; 11 geleed dier; 12. pel; 13. gordel; 15. hoofddeksel;
feldhospitaal; 18. gramschap; 19 tijdelijk gebruik;
bonsterlapje; 22. droogveld; 25 metselspecie,
jcherprechter; 28. kathedraal; 29. goedje; 31. mondrand;
iealer daS na vancJaag; 34. dapper; 35. tuin.
'caal: 1 Zitje bij een café; 2. stad in Frankrijk; 3. tobbe;
impeerverblijf; 5. vroeger; 6. afbreken; 8. vogel;
Jnderwijzend; 12. profijt; 14 omslag; 14. gekuifde vogel;
fud paard; 18. keukengerei; 20. niet gemakkelijk; 21. halsdoek;
[ogelbek; 24. pakjesdrager; 26. harig; 29. teug; 30. ongevuld;
riet getroffen; 33. drinkbakje.
■■■■■■■■■■■■■■Hi
Oplossing van zaterdag:
HORIZONTAAL:
I. Sultanaat; 9. trio; 10. Esla;
II. on; 12. koe; 14. al;
15. boete; 17. ace; 19. ren;
21. abc; 22. nav; 23. bio;
25. tas; 27. patio; 30. er;
32. ten; 33. na; 34. mara;
36. clou; 38. diepblauw
VERTICAAL: 1. Stola; 2. urn;
3. li; 4. toko; 5. neet; 6. as;
7. ala; 8. talon; 13. oef;
15. bebop; 16. Erato; 18. cai;
20. Eva; 23. beemd; 24. Ate;
26. snauw; 28. atap; 29. incl;
31. rai; 33. nou; 35. re;
37. la.
HET WEER
Bewolkt en af en toe regen
Terwijl de orkaan Isaac gisteren ten westen
van de Azoren zijn orkaanstatus werd ont
nomen groeide in het westelijk deel van de
Caribische regio Keith uit tot de gevaarlijk
ste orkaan van dit seizoen. Op een eilandje
voor de kust van Belize werden gisteren ge
middelde windsnelheden tot 193 kilometer
per uur gemeten. De orkaan veroorzaakt
grote verwoestingen in het Centraal Ameri
kaanse land.
Bij ons geen stormgevaar op til maar het
frontensysteem van de voormalige orkaan
Keith dringt wel naar onze omgeving op.
Daardoor krijgen we later op dinsdag,
woensdag en mogelijk ook donderdag nog
met enige regen of motregen te maken. Te
gen het einde van de week wordt een over
gang naar overwegend droog weer ver
wacht. Bepalend voor het weerbeeld wordt
dan een krachtig luchtdrukmaximum ten
zuidwesten van Ierland. De met westelijke
winden aangevoerde luchtmassa's zijn wel
vochtig zodat over het algemeen de bewol
king overheerst.
Morgen kan het tijdens de vroege ochtend
mistig of nevelig zijn. Later op de ochtend
komt de zon nu en dan tevoorschijn maar
in de middag neemt de bewolking toe en
later gaat het van het westen uit af en toe
regenen. De temperatuur loopt op naar
maximaal 16-17 graden. De wind waait uit
het zuidwesten en trekt langs de kust toe
tot krachtig, windkracht 6.
Het afgelopen weekeinde had twee gezich
ten. Zaterdag was het in het oosten en
noordoosten stralend weer. Op de vliegba
sis Twenthe werd zowaar nog 22,5 graad
gemeten. Bij ons overheerste de bewolking
maar het bleef tot de avond droog. Bij Bloe-
mendaal werd 19,3, op Schiphol 19,2 graad
gemeten. Onder invloed van een frontale
storing boven Duitsland verliep de zondag
druilerig. In totaal viel er in Hoofddorp 5,
op Schiphol en in Nieuw-Vennep 4 mm.
Aanmerkelijk meer hemelwater in het zuid
oosten van het land. Bij Venlo werd zowaar
35 mm afgetapt. De 15 graden werd daar
niet gehaald, bij ons kwam het kwik op 17
graden uit.
