Schaduw over
historische
gebeurtenis
7
ZATERDAG 30 SEPTEMBER 2000
Groothertog Jan en zijn zoon prins Henri aan wie hij de macht op 7 oktober overdraagt.
waar beschonken rijdt in de nacht
Jm a van 9 op 10 september een Frans-
JLmJI man met hoge snelheid over de
AIO ten zuiden van Parijs. Voor hem doemen
plotseling de achterlichten op van een groe
ne Renault Clio. De poging deze wagen
rechts in te halen mislukt. Hij knalt boven op
de huurauto, die door de botsing een paar
keer over de kop slaat. De twee inzittenden -
prins en prinses van Luxemburg - weten zich
uit het wrak te wurmen. Op dat moment
worden ze opnieuw aangereden.
Sindsdien wacht het groothertogdom met
ingehouden adem op de bijna dagelijkse
perscommuniqués van de hofmaarschalk.
Prins Guillaume is nog steeds buiten be
wustzijn, zijn vrouw Sibilla, die een been
breuk opliep, is inmiddels weer thuis. De
dronken bestuurder - de politie constateerde
een promillage van 2,35 - heeft met zijn roe
keloze gedrag Luxemburg in mineurstem
ming gebracht. Jan beleeft de donkerste da
gen uit zijn bijna 36-jarige regeerperiode.
Eigenlijk zou Jan afgelopen donderdag de
macht met veel ceremonieel overdragen. Dat
had hij vorig jaar in zijn kersttoespraak al
aangekondigd. Maanden lang zijn voorberei
dingen getroffen voor de 'grote dag'. Maar in
plaats van een volksfeest, parade, vuurwerk
en concerten, is er nu een angstig wachten
op nieuws uit de universiteitskliniek Henri
Mondor in Créteil. De troonswisseling is een
week uitgesteld, de festiviteiten zijn verscho
ven naar volgend voorjaar.
De groothertogelijke familie pendelt on
dertussen tussen Luxemburg en Parijs.
Woensdag meldde de hofmaarschalk dat de
gezondheidstoestand van de 37-jarige prins
'zich langzaam verbetert en gunstig ontwik
kelt'. 'Mogelijk dat hij begin volgende week
uit de intensive care-afdeling wordt ontsla
gen', aldus het laatste persbericht. Guillau
me heeft behalve een schedelbasisfractuur
nog talrijke andere verwondingen.
Sibilla heeft haar man deze week voor het
eerst kunnen bezoeken. De Luxemburgers
maken zich ondertussen ook druk om de
drie jonge kinderen van het stel, onder wie
de op 2 mei geboren tweeling Leopold en
Charlotte.
Jan - de Luxemburgers zeggen Jean - wilde
aanvankelijk van geen uitstel weten. Het tra
gische ongeval was immers een familiezaak.
„Ik ben vader, maar bovenal ben ik groot
hertog voor wie staatszaken voor gaan", al
dus de vorst in een langdurig onderhoud
met minister-president Jean-CIaude Juncker.
„En ik ben heus niet de enige voor wie het
leven verder gaat wanneer er zoiets vreselijks
gebeurt", voegde hij er aan toe. De regering
en Henri dachten er anders over. „Onder de
huidige omstandigheden geeft het geen pas
om de Trouiiwiessel door te laten gaan", be
sloot Juncker. Nu is er op 7 oktober slechts
een eenvoudige plechtigheid in de kathe
draal van de hoofdstad.
Bijzonder tijdperk
De Luxemburgers hebben zich een ander af
scheid van hun groothertog (79) voorgesteld.
Met zijn vertrek wordt namelijk een bijzon
der tijdperk afgesloten. Daarin heeft het klei
ne Luxemburg, onder de paraplu van de Eu
ropese Unie, zijn plek in de wereld definitief
gevonden. Het is van een overwegend agra
risch ministaatje uitgegroeid tot een van de
belangrijkste financiële centra van Europa.
Verder staat Jan symbool voor het verzet te
gen de Duitse bezetter. Weinig Nederlanders
zullen weten dat deze hertog van Nassau tij
dens de Tweede Wereldoorlog actief was bij
de strijd om Arnhem. Daarmee zette Jan als
het ware een eeuwenoude traditie voort,
want tenslotte waren het Nassau's uit een
andere familietak die tijdens de Tachtigjarige
oorlog ook al voor de Nederlandse vrijheid
streden.
Bij de Duitse invasie vlucht zijn familie via
Frankrijk naar Engeland. Het dringende ver
zoek van de Duitsers aan moeder Charlotte
om terug te keren, wordt genegeerd. „Mijn
hart wil wel, maar mijn hoofd zegt nee", al
dus de groothertogin, die een regering in
Geen festiviteiten rond troonswisseling in Luxemburg
ballingschap vormt en daardoor Luxemburg
op de kaart weet te houden. De jonge Jan zet
in Québec zijn studie rechten en politieke
wetenschappen voort, alvorens zich in 1942
te melden op de Britse koninklijke militaire
school Sandhurst.
Hij wordt vrijwilliger bij het elite-regiment
Irish Guards, en neemt in 1944 als 23-farigè
luitenant deel aan de invasie in Normandië.
Met de geallieerde troepen is hij bij de be
vrijding van Brussel en op 10 september
maakt hij, samen met zijn vader Félix, een
glorieuze intocht in Luxemburg. Jan wordt
daarna ook ingezet in Nederland en Duits
land. Een deel van zijn enorme populariteit
dankt de groothertog aan die rol van bevrij
der. De banden met het Britse legeronder
deel bestaan nog steeds. Koningin Elizabeth
gaf hem in 1984 de ererang 'colonel in chief.
Nederland verleende hem het oorlogsherin-
neringskruis.
Warme banden
De banden met Nederland zijn altijd warm
gebleven, en dat komt natuurlijk ook door de
gezamenlijke geschiedenis. Koningin Beatrix
en de groothertog hebben via allerlei zij
sprongen uiteindelijk Hendrik Van Nassau,
bijgenaamd De Rijke (1180-1250) gemeen als
voorvader. Het Luxemburgse vorstenhuis
stamt af van Hendriks oudste zoon Walram,
het Nederlandse van zoon Otto. Beide tak
ken komen Ook later weer samen omdat het
in die kringen tot voor kort gebruikelijk was
huwelijken aan te gaan om dynastieke en
politieke redenen, waardoor zo'n beetje alle
vorstenhuizen met elkaar zijn verbonden.
Beatrix en Jan vinden beiden onder andere
stadhouder Willem IV in hun stamboom.
Willem's dochter Caroline van Oranje-Nas-
sau trouwde in 1760 namelijk met ene Karei
Christiaan van Nassau-Weilburg. Samen lie
ten zij in Den Haag een paleis voor zich bou
wen, dat nu dienst doet als Koninklijke
Schouwburg. Adolf, een achterkleinzoon van
Caroline erft de Luxemburgse troon in 1890
wanneer in Nederland koning Willem III, de
achterkleinzoon van haar broer, overlijdt. Op
dat moment komt er ook een einde aan het
weinig gelukkige bewind van de Oranjes over
het groothertogdom.
Willem III, die zijn broer Hendrik als stad
houder in Luxemburg had aangesteld, pro
beerde nadat hij de liberale grondwet om
zeep had geholpen, het land zelfs voor vijf
miljoen gulden te verkopen aan Frankrijk.
Zijn grootvader Willem I deed het historische
slot Vianden van de hand, dat prompt steen
voor steen werd afgebroken. De Luxembur
gers zijn 180 jaar na die verkoop nog bezig
de schade aan deze toeristische trekpleister
te herstellen.
Luxemburg maakt zich zonder
vreugde op voor een historische
gebeurtenis. Groothertog Jan
doet op 7 oktober afstand van
de troon, ten gunste van zijn
oudste zoon Henri, Maar alle
festiviteiten zijn afgelast. Het
groothertogdom maakt zich
nog steeds zorgen over Jan's
jongste zoon, Guillaume (37).
Die ligt al twee weken
zwaargewond in een Frans
ziekenhuis.
Groothertog Jan besteeg in november 1964 de
troon. Direct na zijn installatie hield hij een re
de in het parlement. foto archief anefo
Jan zal het verhaal al vaak hebben verteld,
want Vianden is vaste prik bij bezoeken van
hoge buitenlandse gasten. Geen wonder ook
dat de Luxemburgers zich in 1830 onder het
motto 'Mir wölle bleiben wat mir sin' achter
de opstandige Belgen scharen. Dat avontuur
loopt slecht af. Luxemburg verliest uiteinde
lijk het grootste deel van zijn Franstalige be
volking en meer dan de helft van zijn grond
gebied aan België, terwijl de Nederlandse ko
ning-groothertog blijft zitten. Pas als er geen
mannelijke opvolger meer is - hetgeen de
Luxemburgse grondwet voorschrijft - en Wil-
helmina hier koningin wordt, gaat Luxem
burg volgens een eerder familieverdrag over
in handen van de uit Duitsland uitgeran
geerde hertog Adolf van Nassau.
De historische banden met Nederland ten
spijt, is Jan buiten eigen land nauwelijks be
kend. De terugtredende groothertog geldt als
terughoudend, plichtsgetrouw, 'Brits stijf
zeg maar, iemand die hecht aan waarden en
traditie. Hij is ook streng katholiek, maar dat
kan misschien niet anders met een paus (Be-
nedictus XV) als peetvader, en een vader,
Félix van Bourbon Parma, die uit een gezin
kwam van 24(!) kinderen. Dat laatste leverde
Jan in elk geval heel wat 'connecties' op. Zo
was tante Zita de laatste keizerin van Oos
tenrijk en huwde neef Carlos Hugo met de
Nederlandse prinses Irene. Zelf vond Jan het
geluk dichter bij huis. In 1953 trouwde hij
met de Belgische prinses Joséphine-Charlot-
te, oudste zus van de koningen Boudewijn
en Albert.
Grote verdienste
Jan is er al die tijd in geslaagd zichzelf en zijn
familie buiten de schijnwerpers en de schan
daalpers te houden. Dat is een grote verdien
ste en geen geringe opgave met vijf kinderen,
en inmiddels 21 kleinkinderen. Zeker als een
vergelijking wordt gemaakt met de Grimal-
di's in Monaco. Terwijl uit de mondaine
badplaats het ene na het andere sensationele
verhaal kwam, vaak vergezeld van weinig
aan de fantasie overlatende foto's, wist Jan in
eigen huis de rust te bewaren. Alle vijf kinde
ren zijn uiteindelijk keurig getrouwd (maar
samenwonen gebeurde tot ontsteltenis van
pa en ma ook), en het paleis is nog steeds
opgelucht dat oudste dochter Marie-Astrid
nooit ifi gehuwd met de prins van Wales.
Daar is ooit wel sprake van geweest.
De rust rond de groothertogelijke familie
maakt ook dat de positie van de monarchie
bij het aantreden van Henri niet ter discussie
staat. Dat is eigenlijk maar één keer gebeurd,
aan het einde van de Eerste Wereldoorlog.
De jo nge groothertogin Marie Adelheid wist
zich niet goed raad met de Duitse bezetting
van haar land, en laveerde naar de mening
foto archief era
van delen van de bevolking te veel ten voor
dele van de Duitsers. Zij werd in 1919 - ze
was net 25 jaar oud - tot aftreden gedwon
gen, ten gunste van haar zus Charlotte - de
moeder van Jan. Er was echter zo veel com
motie en onrust dat Charlotte de regering
pas wilde overnemen na een referendum.
Luxemburg kon kiezen voor aansluiting bij
Frankrijk of Duitsland, een republiek wor
den, maar koos massaal (tachtig procent van
de stemmen) voor Charlotte.
De regeringsperiode van Jan is niet de
langste uit de korte onafhankelijke geschie
denis van het groothertogdom. Zijn moeder
hield het maar liefst 45 jaar vol, van 1919 tot
1964. De laatste drie jaar met Jan als haar
'lieutenant-répresentant' of te wel 'stadhou
der'. Die constructie, afgekeken van koning
Willem III, heeft de groothertog ook bedacht
voor Henri, de erfgroothertog, die sinds
maart 1998 zijn vader op voet van gelijkheid
'vertegenwoordigt'.
Gelijk met 'collega' Willem-Alexander
werd Henri in 1998 ook lid van het Interna
tionaal Olympisch Comité, als vervanger van
zijn vader. Jan kan zich op deze manier lang
zaam uit het openbare leven terugtrekken,
terwijl zijn opvolger juist aan alle verplich
tingen kan wennen. Samen met zijn moeder
vertegenwoordigde Henri het groothertog
dom bij de openingswedstrijd en de finale
van Euro2000. En hij aarzelde niet om in het
stadion mee te doen met de 'wave'. En eind
juni was Henri in Nederland om in Utrecht
bij de Koninklijke Munt de eerste Luxem
burgse euro's - met zijn eigen beeldenaar - te
slaan.
Hoewel Luxemburg een douane-unie
heeft met België, en Belgische franken er
wettig betaalmiddel zijn, heeft het groother
togdom in beperkte mate ook zijn eigen geld.
Op 1 januari 2002 verdwijnt de Luxemburgse
frank en wordt, net als de gulden en de Bel
gische frank, ingeruild voor de euro.
Schuchterheid overwonnen
Henri, geboren in 1955 (op kasteel Betzdorf,
het huidige hoofdkwartier van RTL) toont
daarmee zijn natuurlijke schuchterheid aar
dig te hebben overwonnen. Op de Britse ko
ninklijke militaire academie in Sandhurst
werd hij af en toe gepest omdat hij zo snel
bloosde. Na zijn militaire opleiding studeer
de Henri politieke wetenschappen en econo
mie, onder meer in Genève. Daar leerde hij
zijn in Havana geboren vrouw Maria Teresa
Mestre kennen.
Dit meisje uit een voorname familie van
bankiers en filantropen, is als driejarige met
haar familie na de Cubaanse revolutie naar
Amerika gevlucht. In 1965 verhuist het gezin
naar Zwitserland, waar Maria Teresa op
groeit. Vier jaar lang volgen Henri en Maria
Teresa dezelfde studierichtingen en werken
ze samen in verschillende studiegroepen.
Groothertog Jan heeft aanvankelijk nogal wat
problemen met de niet-adellijke afkomst van
zijn aanstaande schoondochter, maar op Va
lentijnsdag 1981 trouwen Henri en Maria Te
resa toch.
Inmiddels hebben de twee ruimschoots de
kans gekregen hun gezin in alle rust op te
voeden. Hun oudste zoon Guillaume, ge
noemd naar zijn oom en talrijke illustere
voorvaderen, heeft deze zomer met een
groot feest alvast zijn negentiende verjaardag
gevierd. De eigenlijke verjaardag van de
nieuwe erfprins is in november. Hij heeft
nog drie broertjes en één zusje. De jongste,
Sébastien, is acht.
Over Maria Teresa doen nog wel eens
vreemde verhalen de ronde. Zij zou af en toe
'gek' worden van de rust in Luxemburg, en
bij herhaalde ontsnappingspogingen aan de
grens of op het vliegveld zijn tegengehou
den. Iedereen die, anders dan voor vakantie,
wel eens langer dan een week in Luxemburg
heeft doorgebracht, zal begrip voor haar
hebben....
HANS JACOBS
