Leidens Ontzet
°m
Zonder studenten geen feest
MAT
Niets om weg te spoelen
'We moesten weer leren feestvieren'
Reveille
De feestvierder
De bijzondere
Leidens Ont
zet-feestgids
uit 1945.
FOTO
3 OCTOBER-
VEREENICINC
ïst gratis uw hypotheekofferte en bespaar!
t 15 oktober 2000 kadobon t.w.v. ƒ2500,- bij afsluiten via:
financetester.nl
Leidens Ontzet, dat is hutspot, haring en wittebrood, de reveille en de taptoe.
Maar daarnaast heeft iedere Leidenaar zijn eigen herinneringen aan het
bijzondere feest. In Ontzettend vertellen Leidenaars over hun meest
memorabele 3 oktober-viering. Vandaag: Piet de Goeijer over 3 oktober 1945.
Het Leidsch Dagblad van 4 oktober 1946
meldde dat Leidenaars het lieten afweten
bij de traditionele maaltijd: „Leidenaars
houdt deze traditie in ere!", kopte de ver
slaggever. En verderop: „Het vorige jaar
(1945) lieten zich meer dan 5000 burgers
en burgeressen inschrijven, maar toen was
iedereen nog tuk op wittebrood en vooral
op haring."
Het was op 3 oktober 1945, zo vlak na de
oorlog, erg druk geweest tijdens het uitde
len van haring en wittebrood. Piet de
Goeijer (77), al 42 jaar lid van de 'commis
sie haring en wittebrood' van de 3 Octo-
ber-Vereeniging, kan het zich nog herin
neren. „En óf het druk was. Iedereen had
honger! Haring was nergens te krijgen,
want er werd zo kort na de bevrijding nog
maar amper op zee gevaren. Dus voor een
gratis visje voelden de Leidenaren wel
wat"
De eerste 3 oktober-viering na de oorlog
was niet erg uitbundig, meent De Goeijer
zich nog te herinneren. „3 Oktober is voor
al leuk door de lol van jonge, enthousiaste
mensen. Dat waren wij toen. Maar door de
oorlog was er niet zoveel van dat jeugdige
plezier over. Er was een gat in onze jeugd
geslagen." Nederland was in oktober 1945
nog lang niet hersteld van de schade die
de bezetting had veroorzaakt. Voedsel was
nog op de bon, veel mensen zaten zonder
werk. „We vierden Leidens Ontzet wel,
maar nog niet erg uitbundig. We moesten
weer leren feestvieren."
Toch was 3 oktober 1945, naar de vorm
beoordeeld, een 'echte' 3 oktober. Na vijf
jaar waren alle elementen weer aanwezig:
de taptoe, de reveille, de koraalmuziek - én
de kermis. „Dat noemden we toen nog een
lunapark. Het vond toen plaats op het
Schuttersveld", vertelt De Goeijer. „Die
plek is nu volgebouwd, maar in 1945 was
het nog een enorm grasveld. Het veld had
twee ingangen, om binnen te komen
moest je een dubbeltje betalen. Alleen op
vertoon van een lidmaatschapskaart van
de 3 Octoober-Vereeniging mocht je gratis
het lunapark in, dus die kaarten werden
massaal door het hek doorgegeven door
mensen die al binnen waren. Want een
dubbeltje was toen nog heel wat." Hoe dat
lunapark er in 1945 uitzag? „Zeker drie
keer zo groot als nu! De attracties waren
natuurlijk wel wat minder spectaculair: er
waren schommels, je kon er touwtje trek
ken. Ik herinner me nog ronddraaiende
mini-vliegtuigjes, waar kinderen in moch
ten zitten. En er was de hosvlonder: een
enorm plankier, waar op de tonen van een
hoempa-orkest door de jongeren gedanst
werd. 'Hos-concerten' noemden we dat."
Ook de taptoe was een stuk groter dan nu.
„De route was erg lang. Na ongeveer an
derhalf uur hadden we pauze, nou, dan
zat de pies ons tot hier!" Lachend wijst De
Goeijer naar zijn voorhoofd.Ach ja, het
was allemaal zo anders. De optocht stelt
veel minder voor, de stad is niet meer - zo
als toen - autovrij. In de jaren veertig kon
den we nog lekker over de straten flane
ren. Maar ja, het zijn nu eenmaal andere
tijden."
NDERDAG 28 SEPTEMBER 2000
Viering 3 oktober was in 1823 bijna geschrapt
Het mag een wonder
heten dat Leidens Ontzet
nog steeds wordt gevierd.
Misschien wel net zo'n
mirakel als de plotselinge
verdwijning van de
Spaanse belegeraars in de
nacht van 2 op 3 oktober
1574, met achterlating
van hun halve
wapenuitrusting en een
pot waarin een restje
peen- of
pastinaakstamppot was
achtergebleven.
Opmerkelijk ook, dat een
middeleeuws feest meer dan vier
eeuwen overleeft. De
tumultueuze vaderlandse
geschiedenis biedt genoeg
versere hoogtepunten, die
kunnen worden aangegrepen om
te feesten. Maar Leiden houdt het
bij de triomf door dapper
standhouden tegen de papen van
Alva.
En toch had het weinig gescheeld
of het volksfeest was stilletjes
geschrapt, nota bene kort voor de
250ste viering. Het is aan de
studenten te danken dat dit
gesmoord.
Óp zondag 28 september 1823
liet de gemeenteraad vanaf de
kansel m de Leidse kerken zijn
besluit verspreiden dat de
traditionele dankzegging
voortaan niet meer op 3 oktober,
maar op de daaropvolgende
zondag in de gewone
kerkdiensten zou worden
meegenomen. Daags erna
plakten de studenten de stad vol
aankondigingen van een door
hen georganiseerde uitreiking
van naring en wittebrood.
Die vrijdag wapperde 's morgens
de vlag vanaf alle gebouwen van
de universiteit, de
studentensociëteit, de
schouwburg en het rijksmuseum.
In de loop van de ochtend raakte
de Breestraat 'met eene ontelbare
menigte volks bedekt. Niet een
volk dat dartel juicht, maar eene
behoeftige menigte, lieden van
beiderlei kunne, kinderen en
grijsaards', zo staat in een verslag
uit 1857.
Voor de heren studenten was de
meute armlastige Leienaars net
zo'n verrassing als het
barmhartige gebaar van de
rijkeluiszoontjes was voor de
stad. Tot pakweg 1820 hadden de
De erewacht van Pro Patria op het Stationsplein bij de aankomst van koningin Wilhelmina op 3 oktober 1924. Dat was de 350ste viering van Leidens Ontzet.
studenten zich nauwelijks anders
met de stad bemoeid dan in
pogingen hun bijzondere rechten
terug te krijgen. Ze wensten een
eigen rechtbank, net als in de
eerste jaren van de academie,
toen zich misdragende studenten
steevast op milde straffen konden
rekenen.
Maar binnen het corps kreeg
langzamerhand een nieuwe
lichting de overhand. Studenten
die zien iets aantrokken van de
situatie in Leiden en een bijdrage
wilden leveren aan de
ontwikkelingen in de stad. De
uitreiking van haring en
wittebrood aan nooadruftigen
werd een jaarlijkse gebeurtenis
en vanaf 1836 organiseerden ze
feestelijke activiteiten als
mastklimmen en zaklopen op het
plein der Groote Ruïne, dat na de
ramp met het kruitschip was
ontstaan op de plaats waar nu
het Kamerlingh Onnes
Laboratorium staat. De prijzen
varieerden van een zilveren
tabaksdoos of een Duitsche pijp
tot een horloge met ketting of een
hengelstok met toebehoren.
Een jaar of vijftig lang zorgden de
studenten dat er jaarlijks een
volksfeest was. Daarmee
dwongen ze zelfs respect af bij de
notabelen, die aanvakelijk het
hele feest hadden wiilen
opdoeken, maar nu de deuren
van hun sociëteiten
schoorvoetend openden voor de
luidruchtige jongere heren. Toch
was het lang niet allemaal koek
en ei. Naarmate er meer drank
vloeide in de loop van 3 oktober,
kwam het 'weder tot eenige
botsingen tusschen de jongelui
en de plebs infirma Leidensis',
zoals het reeds eerder genoemde
verslag ook meldt.
Vechtpartijen zouden zelfs de
reden zijn geweest waarom het
corps vanaf 1887 de eerstejaars
die dan nog in him
ontgroeningstijd waren (en
groenen werden genoemd) aan
ae vooravond van 3 oktober
afvoerde naar Amsterdam en
later Den Haag. Met hun koppen
nog kaal van ae ontgroening
waren ze een te gemakkelijk
doelwit voor heethoofdige
Leienaars met losse handjes. Tot
knokken kwam het overigens
toch wel, want al snel togen ook
de Delftse groenen naar Den
Haag, om op het Malieveld met
de Leidse studentjes op de vuist
te gaan.
Inmiddels had de 3 October-
Vereeniging in 1886 de
organisatie van de feestelijkheden
in Leiden op zich genomen.
Vanaf het begin werden veel
studenten lid en nog altijd maakt
de preses van Minerva deel uit
van het bestuur van de
vereniging. Hoezeer studenten en
gewone Leidenaren ook van
elkaar gescheiden leven, op 3
oktober feesten ze gezamenlijk.
In 1924, bij de 350ste viering,
fungeerden 52 manschappen van
de studentenweerbaarheid Pro
Patria onder aanvoering van drie
officieren zelfs als erewacht voor
koningin Wilhelmina, die als
eregaste in Leiden haar
opwachting maakte.
ONNO HAVERMANS
En binnen
wordt het net
zo mooi!
Reserveer nu uw
irdelige winterschilder
-,0 A<
VAN
Z> E R
GLAS- EN
CHILDERWERKEN
TEL. 589 88 87
Geen haringwel korenwijn naar ambassades
Nederlandse ambassades moeten het dit
najaar zonder vaatje haring doen als ze
Leidens Ontzet willen vieren. Gemeente
en bedrijfsleven zien dit keer af van het
rond de wereld sturen van de vis. Wel
wordt, op initiatief van destilleerder
Bols, millenniumkoren wijn naar een
aantal vertegenwoordigingen in het bui
tenland gestuurd.
De ambassades namen de afgelopen ja
ren dankbaar de postpakketten in ont
vangst, waarin de haring en korenwijn
zat. „Meestal kregen we in januari al de
eerste brieven", herinnert Kiene Vesseur
van de gemeente zich, „met de bood
schap: het was zo leuk, doen jullie het
volgend jaar weer?"
Het idee om ambassades een presentje
in het teken van Leidens Ontzet toe te
sturen kwam van oud-burgemeester
Cees Goekoop. In 1983 liet hij een en
quête houden met als voornaamste
vraag 'hoe en waar wordt Leidens Ont
zet in het buitenland gevierd?' En wat
bleek? Dat gebeurde bij vele verenigin
gen en ambassades. Dat laatste is overi
gens geen toeval. Nogal wat Leidse oud
studenten bezetten ambassadeposten.
In het jaar daarop liet de oud-burge
meester daarom haring en Corenwyn -
als vervangend graanproduct voor witte
brood - bij 65 buitenlandse vertegen
woordigingen bezorgen. In de jaren erna
steeds bij dertig verschillende ambassa
des. En dat in samenwerking met het
bedrijfsleven: Ouwehand leverde de vis,
Bols de drank en de KLM verzorgde het
transport. De actie werd verder gespon
sord door de 3 October-Vereeniging en
deze krant.
Dit jaar is het er niet van gekomen. Te
lang bleef onzeker of alle partners weer
meededen, zegt Vesseur. „Het is abso
luut geen onwelwillendheid van wie dan
ook. Maar bij Bols waren ze druk, hier
waren ze druk. Iedereen had het ontzet
tend druk. In juli was er nog steeds on
zekerheid. Om die reden konden wij. het
hier niet op tijd regelen." Daarop werd
besloten de actie af te blazen.
Vesseur: „Maar het is absoluut niet zo
dat het nu helemaal nooit meer door
gaat. We hebben wel met alle betrokke
nen afgesproken tijdig te kijken hoe we
het de komende jaren kunnen doen. Ik
heb inmiddels contact gehad met ie
mand van Bols. Die had al hele leuke
ideeën voor volgend jaar."
Dat bedrijf wilde de viering van Leidens
Ontzet in het buitenland de volgende
maand trouwens niet helemaal onge
merkt voorbij laten gaan. Daarom gaan,
met de steun van de gemeente, dit jaar
wel flessen drank de deur uit. Daarin zit
een speciaal vanwege de millennium
wisseling gedestilleerde korenwijn.
Wat ze daarmee willen wegspoelen,
moeten de ambassades dus voor een
keertje zelfverzinnen.
ROBBERT MINKHORST
Droge keel? Hoofdpijn? Is het voor de zoveelste keer uit de hand
gelopen na de taptoe? Het recept is vroeg opstaan en naar de
Reveille gaan. Ook dit jaar rs er door de Vrienden van de Re-
veilll-je weer een programma samengesteld om 3 oktober mee
te beginnen. Niet zoals vorig jaar op de dekschuit aan de Vis
markt, maar zoals het hoort op het Stadhuisplein. Een echte
Leienaar zou het niet mogen missen. Toch?! Eerst zingen en
dan naar de Waag om haring en wittebrood te halen!
Als geheugensteuntje drukken we sinds gisteren de teksten af-
van vier liederen die bij het ochtendgloren ten gehore worden
gebracht. Vandaag: Lof zij den helden.
Lof zij den helden, die in 't verleden
Krachtig door één-dracht, sterk door gebeden
Kloek in den oorlog, wijs in beleid
Land onzer vaa-dren hebben bevrijd
Hun zij ons dankbaar loflied gewijd
Hun zij ons dankbaar loflied gewijd
God onzer vaad'ren, schenk ons Uw zegen
Leer ons waardeeren, wat zij verkregen
Maak ons eendrachtig, wijk van ons niet
Vader daarboven, die 't al gebied
U zij de glorie, U klinke ons lied
U zij de glorie, U klinke ons lied
een staat vroeg op voor de Reveille, de ander gaat pas 's
ddags de stad in voor de optocht. Sommigen komen speciaal
Dr de kermis, anderen luisteren liever naar de koraalzang.
e brengt de doorsnee- Leidenaar het Leidse feest der feesten
or? Vandaag vertellen Adjo Vreeburg (46), dochter Tessa (9)
zoon Aldo (5) wat zij gaan doen.
jo: „3 Oktober betekent voor mij... een vrije dag. En een feest-
isa: „En op 2 oktober is mama jarig!"
,,'s Ochtends gaan we haring en wittebrood halen en op-
n. Daarna gaan we koffie drinken op een terrasje."
isa: „Papa, hutspot eten we toch ook?"
„Ja, da's op 2 oktober."
■sa: „Ja, met... hoe heet dat ook alweer... de Taptoe! Dan
rd ik afgezet op de Kaasmarkt en loop ik mee."
lo: „Ik vind de kermis het leukst!"
,We vieren het met familie en oma."
»sa: „Van oma krijgen we altijd een zak snoep. En een zak
misgeld. Voor de kermis in Lisse en de kermis in Leiden."
„Ik ga ook altijd naar de Reveille. Dat hoort er toch bij. Dat
/akker worden... We zijn af en toe wel eens te laat, uiteraard,
ner 3 oktober mijn hele leven al. Al die 46 jaar."
isa: „Dat kan toch niet?! Toen je klein was..."
„Ja-
