Joegoslavië: erop of eronder
C
'Hoe persoonlijker,
hoe universeler'
mmm
ZATERDAG 23 SEPTEMBER 2000
'Slobo of niet Slobo, dat is de vraag'
Slobodan Milosevic.
Dit weekeinde gaat Joegoslavië
naar de stembus om een
nieuwe president te kiezen.
Volgens de peilingen ligt de
kandidaat van de oppositie, de
gematigde nationalist Vojislav
Kostunica, ruim voor op
zittend president Slobodan
Milosevic. Maar niets wijst
erop dat Milosevic een
verkiezingsnederlaag zal
accepteren. Veel waarnemers in
Belgrado voorzien dat 'Slobo'
op grote schaal gaat frauderen
en dat hij zichzelf
zondagavond met een stalen
gezicht tot winnaar uitroept.
Vojislav Kostunica.
ervië - en de rest van de wereld - zit mogelijk nog
l meer dan een decennium opgescheept met met
Slobodan Milosevic. ,.Dat is het absolute nachtmer
rie-scenario", zegt Irena, een 28-jarige inwoonster van Belgra
do. Over vier jaar is Milosevic opnieuw herkiesbaar. En daarna
kan hij weer opgaan voor zijn oude functie, het presidentschap
van Servië. „Nog tien of twaalf jaar Milosevic? Ik zal dat zeker
niet meer meemaken. Als hij nu de verkiezingen steelt, ben ik
weg. En ik zal niet de enige zijn."
Voor Irena is de maat vol. „Twaalf jaar is Milosevic nu al aan
de macht. In die twaalf jaar hebben we zo ongeveer alle moge
lijke rampspoed beleefd. Het land is moreel en economisch
volledig kapot. Als hij nog langer aan de macht blijft, zie ik
geen toekomst meer in Servië. Ik wil maar één ding: een enigs
zins normaal leven leiden in een enigszins normaal land. Of is
dat teveel gevraagd?"
Waar Irena heen gaat als Milosevic aan de macht blijft, weet
ze nog niet. „Ik heb familie en vrienden in Oostenrijk, Canada,
Australië en Duitsland. In een van die landen wil ik dan een
nieuw leven opbouwen. Alles is beter dan het Servië van Milo
sevic." Het zijn geluiden die de afgelopen tijd in tal van varian
ten te horen waren in Belgrado en andere Servische steden.
Veel jongeren hopen haast tegen beter weten in, dat Milosevic
en zijn linkse regime zondag worden weggestemd en dat voor
Joegoslavië (Servië en Montenegro) eindelijk betere tijden aan
breken.
„Joegoslavië moet een democratie worden en de weg naar
Europa in slaan. We hebben simpelweg geen keuze", zegt De-
jan, een 23-jarige student uit Kragujevac. „Milosevic heeft van
Joegoslavië een internationale pariastaat gemaakt, een land dat
steeds meer het karakter van een derdewereldland begint te
krijgen. Straatarm en door-en-door corrupt."
Ook Dejan overweegt serieus te emigreren als aan Milosevic
'democratuur' niet snel een einde komt. Iets wat vele tiendui
zenden Serviërs het afgelopen decennium al gedaan hebben.
Volgens voorzichtige schattingen hebben meer dan 300.000
overwegend goed opgeleide jongeren Joegoslavië in de jaren
negentig verlaten en een nieuw bestaan opgebouwd in West-
Europa, Canada, de Verenigde Staten of Australië. „Als Milose
vic aan de macht blijft, volgt er een nieuwe, enorme emigratie-
golf. Ondanks de visumplicht voor Serviërs, zullen tienduizen
den jongeren een weg uit de misère hier vinden. Wanhopige
mensen hou je met geen mogelijkheid tegen", voorspelt burge
meester Veroljub Stevanovic van Kragujevac.
Duidelijk
„Nog tien jaar Milosevic? Dat is onmogelijk", zegt Bratislav
Grubacic. „Maar aan de andere kant zou ik je tien jaar geleden
waarschijnlijk precies hetzelfde antwoord hebben gegeven."
De verkiezingen draaien volgens de politieke analist uit Belgra
do maar om één ding: „'Slobo' of niet 'Slobo', dat is de vraag",
parafraseert hij Shakespeare's 'To be or not to be'. „Voor de
oppositie en iedereen die tegen Milosevic en zijn regime is, is
de keuze duidelijk: het is kiezen tussen Milosevic en een toe
komst voor het land. Het is nu echt erop of eronder."
Dat er ook voor Milosevic en zijn regime veel op het spel
staat, blijkt uit de toon van de verkiezingscampagne van de
linkse alliantie. Terwijl de oppositie de kiezers voorhoudt dat
ze moeten kiezen tussen Milosevic en een toekomst, stelt Milo
sevic' alliantie daar een zo mogelijk nog simpeler keuze tegen
over. „Het regime zegt: U kunt kiezen tussen ons en een bende
Navo-handlangers en landverraders. Het is propaganda van de
botste soort, maar een deel van de kiezers is daar nog altijd ge
voelig voor", aldus Bratislav Grubacic.
Meer nog dan de niet aflatende uithalen aan het adres van
de oppositie, bewijst het optreden van de Servische politie hoe
vastberaden Milosevic is om aan de macht te blijven. De in
Servië 'normale' repressie is de afgelopen weken haast met de
dag verder opgevoerd. De geheel door Milosevic gecontroleer
de politie, een van de belangrijkste pijlers van zijn macht, pakt
dagelijks tientallen politieke tegenstanders op.
Vooral de jongeren van de burgerbeweging Otpor (Verzet),
die campagne voert met de alleszeggende leus 'Hij is er ge
weest', moeten het daarbij ontgelden. Meestal blijft het bij
urenlange verhoren en verbale intimidaties, maar in diverse
gevallen hebben Otpor-leden rake klappen gekregen van de
politie. Daarnaast deed de politie een serie invallen in kantoren
van onafhankelijke organisaties die willen controleren of de
verkiezingen eerlijk zullen verlopen. Ook dat soort organisaties
zijn in de ogen van Milosevic 'handlangers van de Navo'.
Oppositie
Ondanks het enorme propaganda-offensief tegen de oppositie,
die geen enkele toegang heeft tot de oppermachtige staatsme
dia, en ondanks de enorme repressie lijkt de oppositie voor het
eerst in tien jaar tijd in staat Milosevic een directe electorale
nederlaag toe te brengen. Dat ligt mede aan het feit dat de op
positie er voor het eerst in is geslaagd met een gezamenlijke
presidentskandidaat op de proppen te komen, de gematigde
nationalist Vojislav Kostunica.
De enige oppositiepartij die Kostunica niet steunt is de Servi
sche Vernieuwingsbeweging (SPO) van Vuk Draskovic. Een
groot nadeel is dat echter niet. Draskovic' SPO is verwikkeld in
tal van corruptieschandalen en Draskovic zelf heeft zichzelf de
afgelopen maanden politiek ongeloofwaardig gemaakt door
vrijwel wekelijks radicaal van standpunt te veranderen. Zelfs
veel van zijn oude aanhangers twijfelen nu openlijk aan de
geestelijke gezondheid van de charismatische oppositieleider.
Volgens peilingen ligt Vojislav Kostunica ruim voor op Milo
sevic. Het gat tussen de twee belangrijkste kandidaten voor het
presidentschap bedraagt ruim zeven procent in het voor Kos
tunica ongunstigste geval. Andere peilingen registreren twintig
procent. Een gat dat zelfs met het te verwachten grootschalige
gesjoemel met stemmen, een specialiteit van Milosevic, nau
welijks te dichten zal zijn. Desondanks geloven maar weinig
mensen in Servië dat Milosevic een verkiezingsnederlaag rui
terlijk toe zal geven en dat hij vervolgens geruisloos van het to
neel zal verdwijnen.
„Milosevic kan zijn nederlaag onmogelijk toegeven. Zo lang
hij aan de macht is, is hij veilig. Als hij verliest, dreigt de gevan
genis. En datzelfde geldt voor veel mensen om hem heen",
zegt Ljubica Markovic. De hoofdredactrice van het onafhanke
lijke persbureau Beta is er van overtuigd dat Milosevic en zijn
regime ver willen gaan om te voorkomen dat de oppositie aan
de macht komt. Ze kan zich desondanks moeilijk voorstellen
dat Milosevic nog lang de touwtjes in handen heeft. „Theore
tisch kan hij nog jaren aanblijven, maar dan zal hij naar steeds
zwaardere middelen moeten grijpen om de macht te behou
den. De repressie zal in dat geval nog aanzienlijk toenemen en
zelfs de schijn dat Servië een democratie is valt dan niet meer
op te houden. Vroeg of laat komt het dan tot een enorme uit
barsting."
Markovic is niet de enige die vreest dat een machtswisseling
is Servië niet zonder bloedvergieten mogelijk is. „Milosevic is
het type heerser dat liefst zoveel mogelijk anderen in zijn uit
eindelijk onvermijdelijke val wil meeslepen", zegt Bratislav
Grubacic. Hij beschrijft de sfeer in Belgrado aan de vooravond
van de verkiezingen als 'naar en loodzwaar'. „Het is duidelijk
dat het regime desnoods geweld zal gebruiken om een verkie
zingsnederlaag af te wenden. Wat ons zondagavond te wach
ten staat weet ik niet, maar het belooft niet veel goeds".
HANS GERTSEN
Schrijfster Christine
Pantiebakker was een Happy
Single en dacht dat ze dat wel
zou blijven. Regisseur Geert
Kimpen was een ongelukkige
Einzelganger en dacht dat hij
lat wel zou blijven. Maar een
rsus Succesvol Versieren deed
in naam eer aan en sinds vier
lar zijn de twee een paar. Die
periode met meer ups dan
lowns hebben ze vervat in het
vek Wie ben ik - in de liefde?,
een 'liefdesdagboek'. ,,Het is
natuurlijk onze erotiek. Maar
iedereen zal zich erin
herkennen.
aradis Magique' staat er boven de voor
deur van hun woning in Bodegraven. De
schillende woonruimten hebben ook na
il gekregen. Ze roerbakken in 'de kamer
het goede leven', ze eten in 'de kamer
een goed gesprek' en boven bevindt
de 'suite van de extase'. Dat moet de
ipkamer zijn.
ledenkseltje van de 35-jarige Geert Kim-
De Belgische regisseur glimlacht verle-
naar zijn drie jaar jongere kersverse eega
ristine Pannebakker. „Maar de rest van de
ichting hebben we samen bedacht."
>e twee zijn begin juli getrouwd. Officieel
de wittebroodsweken voorbij, maar hun
uksgevoel houdt zich niet aan wetten. Het
lit van de gezichten, niet in het minst ge
pen door een wekenlang verblijf onder de
leisische zon.
'oor hen op tafel ligt het boekje Wie ben ik
de liefde?, waarin het ontstaan van hun
itie in dagboekvorm is opgetekend. Bei-
hielden zelf al op schrift bij hoe hun le-
zich ontwikkelde, maar het was Geert
voorstelde ook, afzonderlijk van elkaar,
Geert Kimpen en Christine Pannebakker zetten liefdesdagboek in als wapen tegen de sleet.
FOTO GPD CEES ZORN
hun relatie te boekstaven. Gelardeerd met De toon is overwegend vrolijk, soms suiker
spreuken van Confucius en schrijvers als spinzoet als Geert 'de muze van zijn geluk'
Herman Hesse, Paulo Coelho en Thomas bezingt, soms ook ingetogen, bijvoorbeeld
Verbogt beschrijven ze de ups en downs als het voortijdige overlijden van vader Pan-
vanaf hun eerste ontmoeting, 'de eerste nebakker ter sprake komt.
keer', om te eindigen met hun huwelijksdag. „Het is nooit de bedoeling geweest om het
Liefdesdagboek als wapen tegen de lalcsheid
uit te geven", zegt journaliste/schrijfster
Christine Pannebakker, die vanwege het suc
ces van haar boek Wie ben ik? - een persoon
lijke zoektocht langs spirituele leiders al de
Nederlandse James Redfield wordt ge
noemd. „Maar omdat mijn vorige boek zo'n
succes was, suggereerde mijn uitgeverij er
een serie deelboeken van te maken. Een vol
gende 'Wie ben ik?' zou de liefde als thema
moeten hebben. Eigenlijk hadden we dat in
de vorm van ons liefdesdagboek al klaar. Ik
heb er nog een paar nachten over moeten
slapen, want je stelt je toch kwetsbaar op
met het publiceren van je persoonlijke noti
ties. Maar Geert was er meteen voor te por
ren: want hoe persoonlijker, hoe universe
ler."
Geert: „Zo'n boek heeft ook alleen maar
zin als je die eerlijkheid ook aan de dag legt,
als je de openhartigheid heht om mensen
aan je verhaal te laten deelnemen. En daar
horen die vrolijke, maar ook al die verdrieti
ge, erotische en ontroerende momenten bij.
Het is natuurlijk ons verdriet en onze erotiek.
Maar iedereen zal het herkennen. Hoe con
creter de dingen soms zijn, hoe vaker de
mensen zullen zeggen: 'Dat heb ik ook'. Dat
is het idee erachter."
Diep dal
Wie Geert Kimpen vijf jaar geleden had ge
zegd dat hij nu aan een Bodegravense eetta
fel over zijn nieuwe liefde en een boek zou
praten, zou door de Vlaming voor ontoere
keningsvatbaar zijn versleten. De regisseur,
al tijdens zijn opleiding aan de Theater
school in Amsterdam bestempeld als 'talent
vol' en de afgelopen jaren geprezen voor zijn
producties Faust, de mini-musical, De Drie
Musketiers en Sjakie en de chocoladefabriek,
bevond zich in die periode in een diep dal.
Relaties liepen stuk, zijn toenmalige vriendin
onderging tegen zijn zin een abortus en fi
nancieel stond het er ook verre van florissant
met hem voor.
„Ik heb natuurlijk wel een aantal vriendin
nen gehad, maar meestal werd ik versierd.
Dan beland je in een relatie. En voor je het
weet ben je twee jaar verder en gebeurt er
iets dramatisch. De een gaat of de ander ziet
het niet meer zitten. Ik was toen 29 en had al
een paar teleurstellingen achter de rug. Ik
dacht toen: een relatie, dat hoeft voor mij
niet meer. Je moet toch elke keer opnieuw
beginnen, je opnieuw kwetsbaar opstellen.
Wat ik wel wilde, is leren versieren. Ik dacht:
als ik dat kan, dan houd ik het bij kortstondi
ge relaties en dat vind ik wel goed zo."
Christine was ook single, maar wel een
'happy' alleenstaande. „Ik vond het onge
looflijk leuk allemaal. Ik had een boel vrien
dinnen en vrienden met wie ik geweldige
dingen deed. Maar ergens in mijn achter
hoofd dacht ik toch: misschien vind ik dit
over tien jaar helemaal niet meer leuk. En
wat dan? En omdat ik alsmaar niet verliefd
werd, begon ik me ook een beetje zorgen te
maken: straks zit ik op mijn zestigste nog
steeds te wachten op vlinders in mijn buik."
'Voor de lol' ging Christine op een uitnodi
ging in van een vriendin om een cursus Suc
cesvol Versieren te volgen. Waar ze dus Geert
ontmoette, die zich 'voor 't echie' in de kunst
van het hof maken probeerde te bekwamen.
Ze werden verliefd op elkaar. Christine: „Wat
helemaal niet zo logisch was. Vond ik."
Geert: „In wezen zijn we twee totaal verschil
lende mensen. Christine is eigenlijk de vro
lijkheid zelve geweest. Iemand die altijd on
voorwaardelijk geloof in zichzelf heeft gehad
en altijd door het leven heeft gedarteld. Mijn
leven is, tot hiervoor, knokken geweest. Dik
wijls op mijn bek gaan, opkrabbelen, op
nieuw hoop en enthousiasme koesteren en
dan toch weer teleurgesteld worden. Dus dat
we zijn samengekomen kun je wel wonder
baarlijk noemen."
Christines sprookjesprins was niet de per
fecte heer die zij voor ogen had. „Ik dacht
dat Geert met zijn onschuldige blauwe ogen
een ongeschonden blazoen had. Maar hij
bleek iemand te zijn die met zelfmoordplan
nen had rondgelopen. Dat vond ik aJ be
hoorlijk wat. Ik zag hem als de succesvolle
regisseur van Faust maar een paar maanden
daarvoor had hij nog de kost moeten verdie
nen door als een Dracula met een ontbloot
onderlijf op een podium te staan dansen. Ik
was wel geschokt, toen ik dat hoorde. Mijn
hele ideaalbeeld lag in duigen." Geert repli
ceert: „Het is mijn verleden, maar het vertelt
ook iets over wie je nu bent, hoe ik ben ge-
evolueerd in dit leven. Er zijn dingen die je
van elkaar moet accepteren. Die dan best
even schrikken zijn."
Nut
Je persoonlijk leven publiekelijk maken is
één, of het publiek er wat aan heeft, is een
tweede. Geert weet zeker dat het boek zijn
nut zal bewijzen. „Een aantal vrienden heeft
het al gelezen. Van hen hebben er een paar
een echtscheiding achter de rug of een mis
lukte relatie. Die kennen me en weten: 'Vier
jaar geleden hadden we geen frank meer
voor Geert gegeven. Toen zat hij als een
zombie op de bank met paprika chips te kij
ken naar de tv die hij niet had. En wij maak
ten ons allemaal zorgen.' Nu zitten zij in de
put en kunnen zij uit ons verhaal leren dat
geluk ligt verscholen in een toevallige ont
moeting op een zaterdagmiddag die je hele
leven op zijn kop zet."
Christine en Geert schrijven nog steeds af
zonderlijk aan hun liefdesdagboek. En op
bijzondere momenten, de eerste trouwdag,
Valentijnsdag, Kerstmis, zullen ze elkaar er
uit voorlezen. Christine: „We vertellen elkaar
wel alles, maar onderliggende gedachten zet
je toch makkelijker op papier."
Geert ziet het dagboek vooral als een wa
pen tegen de sleet. „Vrouwen werken veel
harder aan hun relatie dan mannen. De laat-
sten zijn, eenmaal gesetteld, vaker geneigd
hun oude leventje weer op te nemen. Mijn
angst is om daarin weer verzeild te raken.
Dan kruip je 's avonds laat bij elkaar in bed,
maar blijft er van de sprankeling en de uit
wisseling niets meer over."
PETER KUIJT
Christine Pannebakker en Geert Kim
pen. Wie ben ik - in de liefde? Uitgeverij
Kosmos-Z&K. Prijs 29,90.
