kans van
10 Coenen
De laatste
'T
Jo Coenen
ZATERDAG 23 SEPTEMBER 2000
I 'et was een teken aan de
md. Begin jaren tachtig
\de Jo Coenen de opdracht
men voor het Nederlands
rchitectuur Instituut in
terdam. Niet alleen liet hij
II n beroemde collega Rem
olhaas achter zich, maar
b ok zijn eigen goeroe, de
j witserse architect Luigi
11zzi. Dat was toen. Bijna
i tig jaar later is prof. ir. Jo
Coenen één van de
iaangevende Nederlandse
hitecten. En de komende
•rtig maanden, de veertig
inden van Coenen, zal hij
nieuwe rijksbouwmeester
ultieme poging wagen iets
te veranderen in het
'erlandse bouwlandschap.
1 ij heeft een hekel aan de sma-
I keloze nieuwbouw die hij zo
veel om zich heen ziet. Hij
rian steden waarin die nieuwbouw elk
voor oriëntatie om zeep heeft gehol-
I 'aar overdreven technocratie de stad
3ldjn eigen bewoners onherkenbaar
emaakt. „Als ik met mijn tante door
y rlense wijk Zeswegen loop, is ze haar
tie kwijt. Het is haar stad niet meer.
Idt voor veel mensen in veel steden."
olgens architect Jo Coenen heeft
n recht op zijn vertrouwde omgeving,
•ten formuleerde dat heel "kernachtig,
in 1995 plannen ontvouwde voor het
rond het station in zijn geboorte-
leerlen. „Toen ik begon met tekenen,
te ik dat ik de plattegrond van vroeger
act kon schetsen. Maar dat lukt me
tt de huidige situatie. Dat betekent dat
iriëntatie volledig kwijt ben. Ik wil de
1 taar zijn gevoel voor richting terugge-
mijn ontwerp krijgt het station de
ie in verhouding staat met de binnen-
dus Coenen, de ontwerper die veel
l hecht aan het oorspronkelijke, maar
J ertijd wil vernieuwen. De man die
naar het verleden. Vandaar ook dat
ireau voortdurend inschrijft als het
stadsvernieuwingsprojecten. In
gen, Rotterdam, Den Haag, Eindho-
)ermond, Meerssen, Sittard, Venlo en
Om te voorkomen dat er weer pat-
lieuwbouw verrijst, die in geen enkele
'ing staat met de stad.
Geborgenheid
I lijk haalt hij op dat punt met het pres-
3 e project Céramique in Maastricht,
i' oenen de supervisie over heeft. Mo-
z varm, stijlvol en knipogend naar het
3 n. Coenen wekt de indruk voortdu-
lardop te denken. Te zoeken naar
woorden. Ondanks de grandeur van
ique houdt hij hoog een volksjongen
uit de Harmoniestraat in Hoensbroek.
ntwierp hij een plan voor de kasteel
laar. Zijn vader was onderwijzer, zijn
van Poolse afkomst. „Woningen,
neel, waarvan twaalf man die
vakinhoudelijk uit de voeten
kunnen) had het allemaal keurig
willen regisseren. Maar NRC
Handelsblad ontfutselde het
nieuws van Coenens benoeming tot rijks
bouwmeester en toen was er geen regisseren
meer aan. Allerlei lieden met camera's, mi
crofoons en notitieblokjes lopen door het ge
bouw van architectenbureau Coenen Co
in een historisch pand achter de St. Janskerk
in Maastricht. Die lichte chaos past bij Coe
nen.
Het nieuwe bureau van Jo Coenen staat in
Den Haag. Vier dagen per week, veertig
maanden lang, zal hij zich bezighouden met
de (nieuwe) gebouwen van de rijksoverheid.
Zal hij op eigen verzoek ook iets gaan doen
aan de 'vervuiling' van de binnensteden. Zijn
werkzaamheden voor zijn eigen bureau zal
hij voornamelijk moeten beperken tot de
weekeinden.
Natuurlijk is hij blij en vereerd met de
nieuwe baan. Al heeft hij enkele weken lang
zitten peinzen wat het allemaal zou beteke
nen, voor zijn bureau, voor zijn privé-leven.
„Voor mijn carrièreplanning is dit niet erg
gunstig", zegt Coenen uitgerekend op de dag
dat zijn nieuwe benoeming aan de grote klok
hangt. Er is niks mis met zijn gevoel voor ti
ming. Toen hij in 1995 op nota bene de dag
van de architectuur de prestigieuze Kubus
van De Bond van Nederlandse Architecten in
ontvangst mocht nemen, nam hij meteen de
gelegenheid te baat om op te roepen tot een
nieuw reveil om ethiek en loyaliteit in archi-
tectenland in ere te herstellen. Want de func
tie van architect zou geen fluit meer voor
stellen. Ontwerpen moest meer zijn dan een
cosmetische ingreep ofwel het ontwerpen
van een leuk geveltje.
Oogsttijd
Jo Coenen is een man met visie. Hij was niet
voor niets acht jaar lang als hoogleraar ver
bonden aan de Technische Universiteit van
Karlsruhe. Daarom zag hij zijn benoeming
ook aankomen. .Alleen kwam die toch nog
onverwacht. De laatste jaren worden veel
oude plannen gerealiseerd. Voor mij is de
oogsttijd aangebroken. Ik word doodgeknuf
feld. Iedereen zoekt me. Daarom heb ik de
periode van vijf jaar die voor deze functie
staat, verkort tot veertig maanden. Ik zie dit
niet als een oponthoud, eerder als een sab
batical."
Coenen schetst een beeld van zichzelf. Hij
is niet de man, zoals je zou verwachten, die
alleen maar grote ideeën en nieuwe gedach
ten produceert, hij is ook de man die bezig is
met details. „Probleempjes oplossen als: hoe
kunnen we voorkomen dat die kraan niet
lekt en hoe zullen we de sponning van dit of
dat hoekraam aanpassen."
Vroeger was het zo dat de rijksbouwmees
ter zijn eigen projecten mee mocht nemen.
Dat is niet meer van deze tijd. Coenen wijst
straks vooral andere architecten aan, die
voor de overheid mogen bouwen. Hij zal ad
viseren. En proberen iets te veranderen aan
het stedelijk beeld van Neder
land. „Ik heb geen zin om alleen
maar naast elk gebouw te gaan
staan en te vertellen waarom dat
zo geworden is." Voor een cul
tuuromslag hoeft hij niet meer te
zorgen, beweert hij. „Die omslag
is jaren geleden al gekomen. Ie
dereen in Nederland beseft dat
de samenhang in de steden ver
te zoeken is. Het werkt zo: eerst
leer je het vak, dan ga je bouwen,
vervolgens ga je op je gat, dan
neem je je voor dat het je niet
meer zal overkomen en vervol
gens moet je constateren dat de
processen zo blijven ondanks
dat je driedubbel slim probeert
te zijn."
Coenen: „Er is een mysterieu
ze samenhang in het proces
waarmee een bouwproject tot
stand komt. Ik merk dat beleg
gers, architecten, ontwikkelaars,
opdrachtgevers, afgevaardigden
van steden samen ten onder
gaan in zo'n bouwproces. Ze sluiten zich
met zijn allen op en komen pas naar buiten
als er grijze rook is. Niemand mag er zijn vin
gers aan branden. De stad komt bijvoorbeeld
pas als de positie van de wethouders gewaar
borgd is. En ik zit daar dan bij: kan het links
om, kan het rechtsom?
Overal werkt dat mechanisme zo. Ik ervaar
het als een erfzonde, als een niet uit te leg
gen zonde. Iedereen doet zijn best, maar de
positie van de architect is te zwaar. Patserige
winkels? Geen probleem. Nog meer wegen?
Geen probleem. Hoogbouw? Doe maar,
want het is haalbaar. Er is geen tegenwicht.
De hiërarchie deugt niet. De leken staan alle
maal te applaudisseren om prachtige gebou
wen, terwijl ze denken: het ziet er wel raar
uit. Dat wat zich in de overheidskamertjes
afspeelt, moet helder worden. Misschien is
dit mijn laatste kans om dit een halt toe te
roepen. Mijn ultieme mogelijkheid."
Toen Coenen in 1995 schreeuwde om een
ethisch reveil, kreeg hij veel steun van colle
ga's. Dezelfde lui die hem dus vlak daarvoor
gelauwerd hadden met die Kubus. Coenen
signaleert weer een eenvormigheid in stijlop
vatting: „Ze dragen allemaal dezelfde kle
ding." Hoe dan ook, Coenen zette zijn actie
destijds niet door, omdat hij merkte dat er
alweer een eliteclubje dreigde te ontstaan.
Opdrachtgevers stellen steeds meer eisen
over de tijd waarbinnen gebouwd moet wor
den. „Lieden die eisen dat iets binnen tien
maanden klaar moet zijn, stuur ik tegen
woordig meteen weg." Het kan ook anders
werken. Coenen zelf wordt naar eigen zeg
gen vaak doodgeknuffeld door bestuurders
of wethouders. „Die mij voortdurend om be
grip vragen. De macht die mij wordt gebo
den, kan ik ook pakken. Maar dat wil ik abso
luut voorkomen. Er moet begrip zijn. De ver
houdingen in de klassieke trojka: opdracht
gever, ontwerper/stedenbouwer en financier
moeten gelijk zijn, anders spat het uiteen."
De nieuwe rijksbouwmeester zoekt het
dus in het verbeteren van de kwaliteit bij de
overheid. Meer zuurstof doet beter door
bloeden en komt de algehele kwaliteit ten
goede. Ziedaar zijn doel. Maar eerst moet hij
de patiënt eraan helpen herinneren dat hij
ziek is. „Het besef is wel groter geworden. Je
ziet nu wethouders die veel meer moeite
doen de dingen te begrijpen. Die tegenwoor
dig drie keer nadenken voor zij met een plan
of beslissing naar buiten komen."
Jo Coenen heeft nog geen concrete plan
nen over hoe hij zijn invloed gaat aanwen
den. „Ik heb hierover nog met niemand kun
nen spreken, omdat ik dit geheim moest be
waren. Zelfs met de huidige bouwmeestei
Wytze Patijn niet. In elk geval komt het erop
neer dat de overheid een grotere taak moet
nemen."
EMILE HOLLMAN
Jo Coenen: „Er is een mysterieuze samenhang in het proces waarmee een bouwproject tot stand komt."
duivenhokken erachter en prei in de winter
se groentetuinen. Daar heb ik me geborgen
en thuis gevoeld en die geborgenheid, die
vertrouwde ervaring, wil ik bereiken met
mijn werk", zei hij ooit.
Begin over Céramique en Coenen zal ook
verhalen over zijn werkzaamheden in bij
voorbeeld de Haagse Schilderswijk. „Ellendi
ge vergaderingen bijwonen, met vijandige
mensen, types van volkshuisvesting en wo
ningbouwverenigingen. Die processen, die
avonden met shag draaiende mensen in vie
ze hokken, dat vind ik mooi."
Het is voor Coenen een hectische dag. Het is
de dag van de inderhaast uitgeroepen pers
conferentie. Het bureau van de rijksbouw
meester in Den Haag (twintig man perso-
Nieuwe rijksbouwmeester
in de aanval tegen
spuuglelijke nieuwbouw
ien leverde in 1990 het masterplan voor het KNSM-eiland in Amsterdam.
foto anp Het prestigieuze project Céramique in Maastricht, waar Jo Coenen de supervisie over heeft, is modem,
warm, stijlvol en knipogend naar het verleden. Zie ook foto boven. foto's anp
1975Afgestudeerd aan de Technische
Universiteit Eindhoven
1976-'79 Docent Bouwkunde TU
1978-'83 Docent architectuur Academie
voor Bouwkunst Maastricht
1977-'87 Studies met Luigi Nozzi en Ja
mes Stirling in Düsseldorf
1979 Medewerker Aldo van Eyck en
Theo Bosch, vestiging eigen bureau in
Eindhoven
1980-'86 Docent Academie Bouwkunst
Tilburg
1987 etc. Supervisie stadsplannen Den
Haag, Amsterdam, Maastricht, Eindho
ven, Tilburg
1987-'95 Professor aan de TU Karlsruhe
1988 Pizza-restaurant Almere
1988 Ontwerp Ned. Architectuur Insti
tuut Rotterdam
1989 Masterplannen Den Haag en Til
burg
1989 Architectenprijs Eindhoven
1990 Vestiging bureau Maastricht
1990 Masterplan KNSM-eiland Amster
dam
1991 Gastdocent Berlage Instituut Am
sterdam
1991 Collegezaal Universiteit Limburg,
kantoorgebouw Haans Tilburg, Kamer
van Koophandel Maastricht, masterplan
Céramique Maastricht.
1992 Architectuurprijs BNA provincie Bra
bant
1993 Nederlands Architectuur Instituut
Rotterdam
1995 Architectuurprijs BNA Kubus
1995 Villa Hawinkels Swalmen, KNSM-
eiland
1995 Docent RWTH Aken
1996 Gastdocent EPFL Lausanne
1996 Mega Roermond, Kunstcluster Til
burg, supermarkt Almere
1997 Professor TU Eindhoven
1997 Architectuurprijs BNA Limburg
1999 Bibliotheek Maastricht
2000 Rijksbouwmeester
