Een beminnelijke vriend van Hitier
Boeken
Liefde tussen twee Vlaamse jongens
Opmerkelijke bloemlezing
Tijdloze inwijding in de zotheid
HBS
Nieuwe biografie van nazi-architect Albert Speer
Albert Speer is de geschiedenis ingegaan ais Hitiers ar
chitect en minister voor oorlogsproductie. In een nieuwe
biografie van Speer wijst de Duitse journalist loachim
Fest op de derde rol van Speer: die van apologeet. Speer
was bij het Tribunaal van Neurenberg aan de doodstraf
ontsnapt, omdat hij de rol kon spelen van beminnelijk
technocraat, die eigenlijk nooit wat af had geweten van
de massamoorden - hij had het te druk met zijn werk.
van de meesten werden opge
hangen, had hij weliswaar geen
schuld bekend, maar wel me
deverantwoording genomen
voor de oorlogsmisdaden en
misdaden tegen de menselijk
heid die de groep ten laste was
Ze zijn net terug op aarde, terug van een historische mis
sie naar de maan: Neil Armstrong, Buzz Aldrin en Mike
Collins. Maar naar hun vrouwen, die met roze feestver
siering om hun nek op ze staan te wachten, mogen ze
nog niet. Eerst drie weken in quarantaine. Het is een van
de aardigste foto's in 'De planeten' (Teleac, ƒ49,90), het
boek bij de gelijknamige Teleac-serie die elke woensdag
avond wordt uitgezonden. Maar het boek is ook prima
los van tv-beelden leesbaar. Op even heldere als aantrek
kelijke wijze wordt de wereld buiten onze planeet ver
klaard. De vele full color illustraties en interessante ka
derverhaaltjes maken het boek tot een zeer toegankelijk
standaardwerk.
FOTO UIT BESPROKEN BOEK
BIOGRAFIE RECENSIE
JAMES McGONIGAL
'Speer, een biografie' door Joachim Fest,
Uitgeverij Manteau/De Bezige Bij. Prijs:
59,50.
Speer zou in 1966 vrijkomen.
Zijn drie jaar later gepubliceer
de memoires hadden een groot
effect in Duitsland. Als zelfs
Hitiers vriend en architect, lan
ge tijd zijn belangrijkste minis
ter, de drijvende kracht achter
de Duitse oorlogsproductie,
kon zeggen 'Ich habe es nicht
gewusst', dan hoefde de gewo
ne Duitser met een oorlogsver
leden zich al heleméél geen
zorgen meer te maken.
In zijn boek toont Fest aan
dat Speer deze rol waarschijn
lijk niet bewust heeft gezocht.
Tijdens zijn berechting in Neu
renberg, samen met een dozijn
andere nazi-kopstukken, waar-
Maar Speer voorkwam met
deze vlucht naar voren, die zijn
advocaat aanvankelijk verbijs
terde, tevens dat hij persoonlijk
beschuldigd zou worden van
betrokkenheid bij onder andere
de dood van honderdduizen
den dwangarbeiders. Als over
koepelend minister van de oor
logsindustrie, met gedurende
bijna twee jaar de machtigste
positie na Hitier, tegenspeler
van Heinrich Himmler en diens
SS, zou Speer zo'n verdenking
niet licht hebben kunnen afge
schud.
Volgens Fest was zijn redding
een dubbeltje op zijn kant. Pas
III I I I I I I I HM
oombeeld van Emma Blau
fsula Hegi. Uitg. Archipel.
45,00. Portret van een Duits-
aanse immigrantenfamilie,
fintigste eeuw ontvlucht
llau zijn geboortedorp
jif, In Amerika begint hij aan
:enlijking van zijn ideaal: de
aneen enorm
imentencomplex bestemd voor
fsen voor zijn uitdijende
Na twee huwelijken keert hij
luwnaar terug naar Duitsland
ijeugdliefde ten huwelijk te
ideren van Arthur door Kristien
«rechts. Uitg. Atlas. Prijs:
O.Tien Belgische kinderen die
'geboren zijn, worden als ze
zijn door programmamaker
Goemaere geselecteerd,
zeven jaar zullen ze door hem
ngeTnterviewd en gefilmd voor
amse omroep. Hun leven moet
gens zo gewoon verlopen. Maar
inmiddels geen gewone
se kinderen meer. Ze zijn de
■kinderen', de kinderen van
,dieook in het leven van hun
sur een beslissende rol zullen
spelen.
van Breda door Arturo Pérez-
itg De Prom. Prijs:
ireda, 1625. Een drassig
lompen gehulde,
rige Spaanse soldaten die al
geen soldij hebben
i. Ze proberen telkens weer
j'kjeterrein te veroveren op de
idse ketters die de belegerde
ifdedigen. Dit is de dagelijkse
Inigo Balbao, de jonge
gj drager van kapitein Diego
ie. Voor de muren van Breda
iaat hij zijn vuurdoop. Enkele
later, terug in Madrid, vertelt hij
rhaal aan zijn vriend Diego
|uez, die bezig is aan zijn
idste schilderij: De overgave
turige jongen door Jef
takers. Uitg. Van Halewyck.
f32,50. Rond zijn 50ste ruimt
iriszijn leven op. Kasten en
puilen uit van vergeelde, ooit
heerlijk geleken papieren. In
ie vond Rademakers, ex-
mmamaker en schrijver van de
tindels Koude kermis en Vurige
,'Een keurige jongen', een
:ript dat hij 21 jaar geleden
Rademakers werkte het om
lautobiografische roman over
sle schreden van de auteur op
bberige pad van liefde en
liteit in de vrijgevochten jaren
iwerboekdoor Jeanette
Bon. Uitg. Contact. Prijs:
In een pijnlijk-roze omslag
'roman. De schrijver Ali of
uurtje per e-mail welk verhaal
'wilt. Sprookjes, eigentijdse
Talles kun je op bestelling
_.rnits je bereid bent als jezelf
rhaal binnen te gaan en het
Ie nemen er als iemand anders
esdoor Chris de Stoop. Uitg. De
ïBij. Prijs: 34,90. Begin
•eerde Chris de Stoop voor der,
nials boerenzoon opgroeide in
111 zestig en zeventig. In die tijd
ehij mee hoe honderden
^verdreven werden en plaats
en maken voor havendokken,
'enen kerncentrales. Om van
levolgen hoe anno 2000 de
^aanrukken, nam De Stoop
'trek in een eeuwenoud huis op
'llinie. Een verslag over
jende metamorfose van het
later bleek dat de Engelse en
Amerikaanse rechters gepro
beerd hebben hun internatio
nale collega's te overtuigen van
de noodzaak ook Speer tot de
strop te veroordelen. „Speer
was een overlever," stelt Fest
vast aan het eind van zijn boek.
Albert Speer werd in 1905 ge
boren in een redelijk welvarend
gezin in Mannheim. Zijn vader
was architect en Albert trad in
zijn voetsporen. De crisis van
de jaren twintig en dertig ging
aan het gezin Speer dank zij
handige beleggingen voor een
groot deel voorbij. Zij ontkwa
men echter niet aan de angst
voor het communisme en de
schrik die de maatschappelijke
chaos in het algemeen de Duit
se middenklasse bezorgde.
Albert voelde zich aangetrok
ken door de nieuwe Nazi-partij.
Na het aanhoren van een toe
spraak van Hitier eind 1930 een
bijna religieuze ervaring: deze
man ging niet alleen Duitsland
verlossen, hij was voor de op
dat moment stuurloze jonge ar
chitect het baken dat hij zocht.
Met een naïviteit waarvan ook
nu zijn biograaf niet heeft kun
nen achterhalen, of die echt
was of gespeeld, ging Speer in
zee met de Nazi's. Natuurlijk
waren er veel domme bruten
fcl I bl'l II 'lil
ROMAN RECENSIE
HANS WARREN
'Mijn tweede huid' door Erwin Mortier
Uitgeverij Meulenhoff. Prijs: 36,50.
In februari 1999 verscheen
Marcel, het debuut van Erwin
Mortier. De uitgever repte van
'een auteur die over een uitzon
derlijk talent beschikt', maar
dat doen uitgevers altijd. Alleen
konden deze keer de kritiek en
het publiek het er mee eens
zijn. Het was een boeiende,
sfeervolle, raadselachtige ro
man over een jongetje dat op
groeit in een omgeving waar de
Tweede Wereldoorlog nog lang
niet voorbij is. Het werk viel
vooral op door de stijl, Mortier
heeft daarmee zelfs al een
handboek voor aankomende
schrijvers gehaald. Zijn taalvir
tuositeit, zo beweren de auteurs
daarvan, .'slaat ons niet met
blindheid'..
Ik vrees dat de stijl van Mijn
tweede huid, zijn nieuwe boek,
de lezer soms wél met blind
heid zal slaan. Er valt heel wat
in de roman te prijzen, maar
hier is toch een schrijver aan
het woord die overweldigd is
door de glans van zijn eigen vir
tuositeit, de verleiding van pre
cieuze woorden en gezochte
vergelijkingen. Veel te vaak stuit
je op mededelingen als: 'de
schemering (zat) ons steeds
dichter op de hielen'. Al te dijc-
wijls zijn er onzinnige zinnen in
deze trant: „De spits van de
kerktoren peilde de dikte van
de wolken en prikte ze open."
Mijn tweede huid is vooral de
geschiedenis van de liefde tus
sen twee jongens. Anton Calle-
wijn vindt bij zijn schoolvriend
Willem de geborgenheid die hij
thuis aan het verliezen was.
Willem is in de eerste klas blij
ven zitten, en hij ontfermt zich
over de nieuwkomer op de
middelbare school. Die dürft
hem zelfs te vragen: „Kunt gij
mijn schoenen strikken?"
Het relaas van Anton, de ver
teller en de hoofdpersoon, be
gint wanneer hij nog heel jong
is: „Het was in de tijd voor ik
echt kon spreken." Hij groeit
op in een gezin wat enigszins
doet denken aan dat uit Marcel,
al zijn de herinneringen aan de
oorlog in dit geval minder be
klemmend. De familie bewoont
de Callewijns Hof, maar die
functioneert niet meer als boer
derij. Het geslacht is als een ou
de struik, met Anton als de
jongste en meest belovende
loot. Er is ook nog een neef, Ro
land, een paar jaar ouder dan
hij. Die duikt op wanneer plot
seling een oom sterft, een ge
beurtenis waarvan de kleine
jongen natuurlijk niets snapt.
De auteur heeft zich op niet al
te overtuigende wijze in het
ventje ingeleefd. Steeds over
woekert volwassen theorie het
kinderlijke onbegrip.
De rest van het boek is aan
zienlijk geslaagder: we volgen
dan de hoofdpersoon vanaf de
eerste dag op de middelbare
school tot en met de laatste
schoolreis. Inmiddels is Ronald
ook op de Callewijns Hof ko
men wonen. Anton heeft te
kampen met de schaamte en de
vertwijfeling die bij de puberteit
horen. De omgang met Willem,
anders dan hij door de natuur
'uit een volmaakte mal gegoten'
geeft hem weer een identiteit,
een tweede huid. De leraren
pogen hun verbond te ontmoe
digen, maar slagen daarin niet.
Kort voor de twee zullen gaan
studeren, bereikt Anton ver
schrikkelijk nieuws over zijn ge
liefde.
Ze hebben niemand van hun
verhouding op de hoogte ge
steld, maar menigeen begrijpt
het. In de mooiste scène van
het boek tracht Antons vader
zijn zoon te troosten, hij kan
niet zeggen wat hij wil zeggen
maar laat het wel merken. Bijna
even hartverscheurend is de
passage over het contact tussen
Anton en zijn moeder. Ondanks
hun intimiteit van weleer wer
den ze vreemden voor elkaar:
„Jij hebt mijn kont schoonge
wreven, mijn billen bepoederd
Me omzwachteld, gekamd,
verdoezeld, verschoond. En je
kent me niet." Zo moet ware
woordkunst zijn. Niet gericht
op de literatuur, maar op het le
ven. Niet bedoeld om te ver
blinden, maar om onze ogen te
laten opengaan.
1. (1) Kees van Kooten, Annie
De Bezige Bij, 20,-
2. (2) Thomas Rosenboom, Publieke
werken
Querido, 49,90
3. (-) Edwin Mortier, Mijn tweede
Meulenhoff, 34,25
4. (-) Michel Houellebecq, De wereld
als markt en strijd
Arbeiderspers, 34,95
5. (5) Elsa Osorio, Luz
Ambo, 49,90
6. (-) Marianne Fredriksson, Anna
Hanna en Johanna
De Geus, 29,90
7. (-) Ethel Portnoy, Zielespijs
Meulenhoff, 26,50
8. (-) J Rentes de Carvalho, De
Hollandse minnares
Atlas, 39,90
9. (-) José Saramago, Alle namen
Meulenhoff, 36,50
10. (-) Nicolaas Matsier, Meneer
Kortom kijkt uit het raam
De Bezige Bij, 24,90
1. (-) PauloCoelho, De alchemist
Arbeiderspers, 19,90
2. (-) Geert Mak, Een kleine
geschiedenis van Amsterdam
Olympus, 25,00
3 (-) Bodil Jonsson, Mijn
grootmoeder had nooit gebrek aan
tijd
Arena, 29,90
4 (3) Neale Donald Walsch,
Vriendschap met God
Kosmos, 32,90
5. (-) John Cleese, Hoe overleef ik
mijn familie
Muntinga, 16,00
6. (5) Louise van Swaaij, Atlas van
de belevingswereld
Dijkgraaf Van der Veere, 35,00
7. (-) Arnold Heertje, Economie in
een notendop
Prometheus, 17,50
8. (-) Richard Bolles, Welke kleur
heeft jouw parachute?
Nieuwezijds, 45,00
9. (-) Deepak Chopra, De zeven
spirituele wetten van succes
Gottmer, 29,90
10. (-) Ronald Plasterk, Leven uit het
lab
Prometheus, 39,50
De boekentoptien wordt wekelijks
samengesteld op basis van
verkoopcijfers van de boekhandels
De Vries in Haarlem en Kooyker
Ginsberg in Leiden.
'Altijd maar weer bloemlezin
gen van de mooiste en beste ge
dichten, dat gaat op den duur
vervelen. Het is daarom de
hoogste tijd voor een collectie
wartaal van eigen bodem: een
verzameling van de slechtste
gedichten.' Zo begint de verkla
rende tekst in de aanbiedings
folder van uitgeverij Prome
theus over de poëziebloemle
zing Bar en boos, de slechtste
gedichten in de Nederlandse
taal van Wim Zaal. Februari
2001 moet het 176 pagina's tel
lende boek in de winkel liggen.
Welke dichters moeten vooral
slapeloze nachten hebben? Een
woordvoerder van Prometheus
wil het géheim niet ontsluieren.
„We willen pas begin volgend
jaar met de publiciteit rondom
het boek beginnen." Na enig
aandringen wil ze Zaal wel ver
zoeken om terug te bellen,
maar die laat niets van zich ho
ren.
Dan maar weer de aanbiedings
folder: 'De lezer scherpt zijn
blik, er mag gelachen worden,
en menige dichter zal via deze
bundel een geheel nieuwe re
putatie verwerven', meldt de
uitgever. Om te besluiten met
de opmerking dat Zaal met Bar
en boos geen vrienden zal ma
ken. Wordt vast nog vervolgd.
Gelukkig verschijnen er ook
bloemlezingen die poëzie in
optima forma presenteren. Zo
als. De geur van ieder najaar
(uitg. 521, 19,90), waarin de
herst, bij uitstek het jaargetijde
van de dichters, wordt bezon
gen. Vergeet-het gezwollen
voorwoord van Hafid Bouazza
(het is niet te hopen dat zijn
Boekenweek-essay uit dezelfde
kromtaal wordt opgetrokken)
en geniet van het op papier op
geroepen najaar. Zoals in het
onheilszwangere Septembervan
Hans Andreus.
Een bluffende zon hangt bol
over de korrelig paarse hei.
Het is nog twintig dagen tot de
herfst
De gezichten der wandelaars
schijnen tot inkeer gekomen.
De ogen zien het beginnende
verval
der bomen met een bijna
instemmende melancholie.
De wind over de vlakke hei licht
rijdend
steigert soms even, wendt zich,
springt
een andere kant'op; de wind
is nog jong maar groeit met de
Zo staan er een nog een kleine
zeventig gedichten (van o.a.
Gorter, Komrij, Morriën, Ach
terberg, maar ook van een
nieuw talent als Alexander Nije-
boer) in deze bundel. Er is nog
leven na Wim Zaal.
Net verschenen:
Kloppend heden door Maarten
Doorman. Uitg. Bert Bakker.
Prijs: 31,95. Bundel vol poëzie
waarin landschappen erf stede
lijke panorama's opdoemen.
Volgens de uitgever bezondigt
Doorman zich aan dichtkunst
'waarin de spanning tussen po
ëtische gevoeligheid en aards
engagement maximaal is'.
Naast dichter is Doorman
(1957) filosoof en essayist. Hij
schrijft over poëzie en filosofie
in NRC Handelsblad.
We hebben elkaar lief door
lid van de partij, maar Hitier
was anders: deze staatsman
was zelf kunstenaar geweest en
hield van bouwkunde, meende
Speer.
Fest stelt in de inleiding vast
dat Speer aldus in de val trapte
waar veel Duitsers toen in zijn
terecht gekomen. Ambtenaren,
politiemensen, artsen, rechters,
zakenlieden: zij deden slechts
hun werk, het land moest toch
bestuurd worden, van politiek
hadden zij geen verstand. Met
deze kunstmatige scheiding
tussen twee werelden maakten
zij het echter mogelijk dat de
structuur van staat en maat
schappij werd overgenomen
door de Nazi-misdadigers, ter
wijl de beginselen van de
rechtsstaat in het vuilnisvat ver
dwenen.
Speer geraakte na enkele
bouwopdrachten van lagere
partijfunctionarissen al snel in
de kring van Hitier zelf. Vooral
Speers vermogen Hitiers mega
lomane uitingen van grandeur
vorm te geven, trok de dictator
aan. Speer verzon voor de jaar
lijkse partijdagen in Neuren
berg in de jaren dertig impo
sante vertoningen. Groepen ge
drilde en geüniformeerde par
tijleden marcheerden in het
donker met fakkels, omgeven
door een 'kathedraal van
licht', opgetrokken door
150 enorme zoeklichten,
wier lichtbundels tot acht
kilometer hoogte reikten.
Toen Speer voor Hitier
in de onmogelijk geachte
tijd van één jaar een
nieuwe rijkskanselarij
uit de grond stampte,
met een op Versailles'
spiegelgalerij geïnspi
reerde marmergalerij
(alleen twee keer zo
lang) en een persoonlij
ke werkkamer van vier
honderd vierkante me
ter die elke bezoeker
op voorhand moest
ontmoedigen, kon hij
helemaal niet meer
stuk bij Hitier.
Als een van de wei
nigen in de top van het Derde
Rijk bezat Speer kwalificaties
die méér omvatten dan dom
ideologisch gebral of simpel na
bauwen van de waanideeën van
de grote leider. Speer had een
gedegen beroepsopleiding,
leidde een eigen architecten
kantoor, werkte precies en op
tijd en kon zowel improviseren
als planmatig overzicht bewa
ren.
Aan het slot van zijn boek
waarschuwt Fest dat Albert
JÖACHlAf M s j
Speer in die zin de voorloper
van een modern type mens
(lees ook: manager) is: pragma
tisch, ambitieus en niet gehin
derd door een levensbeschou
wing of andere geestelijke baga
ge. Een biografie om over na te
denken in de tijd van snel geld,
dotcoms en newconomy.
KLASSIEKEN RECENSIE
RENEE DE BORST
'Lof der Zotheid' door Desiderius Eras
mus. Met de tekeningen van Hans Hol
bein Vertaald, geannoteerd en ingeleid
door Petty Bange Uitgeverij SUN. Prijs:
39,50.
Je hebt waanzin en waanzin.
'De ene soort wordt door de
vreselijke wraakgodinnen uit de
onderwereld naar boven ge
stuurd, wanneer zij met behulp
van hun slangen begeerte naar
oorlog, een onlesbare dorst
naar goud, een onterende of
misdadige liefde, vadermoord,
incest, heiligschennis of een
ander soort pest in het mense
lijk hart laat binnendringen.
De tweede soort is daarvan heel
verschillend en uiteraard van
mij afkomstig. Die soort is juist
heel wenselijk. Ze doet zich tel
kens voor wanneer een of an
dere prettige dwaling van het
verstand de geest bevrijdt van
zijn angstige zorgen en hem
dronken voert met genot van
velerlei aard.'
Hier spreekt 'de Zotheid', bij
monde van Desiderius Eras
mus. Onwijs wijze woorden -
om het maar even populair te
zeggen - die vijfhonderd jaar
geleden door de grote christen
humanist aan het papier wer
den toevertrouwd. Woorden
ook waar de tand des tijds geen
greintje betekenis vanaf heeft
kunnen halen. Lof der Zotheid -
het bekendste werk van Eras
mus van Rotterdam - is op
nieuw ter hand genomen door
Petty Bange, die de historische
tekst vertaalde, annoteerde en
van een inleiding voorzag. De
werkelijk prachtige uitgave die
het resultaat is van haar arbeid
is bovendien voorzien van teke
ningen van Hans Holbein de
jongere, die hij als jongen van
18 tekende in de Baselse uitga
ve uit 1515.
De tekst zelf wordt in dit
boek op voortreffelijke wijze
gepresenteerd. Zoals uit de ci
taten in de eerste alinea van
deze bespreking blijkt, is de
vertaling toegesneden op de
21ste-eeuwse lezer, leesbaar
en toegankelijk, maar zonder
overbodige moderniteiten.
Dat Erasmus hier met een
luchtige en geestige pen
schrijft is in het verleden al
genoegzaam vastgesteld. Lof
der Zotheid is een heerlijke
satire waarin de humanist op
buitengewoon erudiete wijze
de draak steekt met kerkleiders,
koningen en wetenschappers.
Over deze grote humanist is wel
eens gezegd dat hij het ei legde
voor de reformatie, waarmee
Luther .uiteindelijk aan de haal
ging-
Het is een heerlijke tekst om
te lezen, maar tegelijkertijd
voor de leek, hoe paradoxaal
het ook mag klinken, moeilijk
tot in alle details te begrijpen en
in de tijd - de roerige over
gangsperiode tussen de duiste
re middeleeuwen en de verlich
te renaissance - te plaatsen. Het
is jammer dat het Petty Bange,
universitair docente middel
eeuwse geschiedenis in Nijme
gen, niet lukt de lezer op dit
punt bij de hand te nemen. Zij
stelt in haar inleiding dat het
hier gaat om een zogenaamde
paradoxale lofrede. 'De Zotheid
wordt geprezen, maar prijst ook
zichzelf. Maar is er wel sprake
van echte lof? en
is de Zotheid wel steeds aan het
woord? Of is het toch Erasmus
zelf? Worden wij als lezer seri
eus genomen of voor gek gezet?
Een kluwen van vragen die ze
in haar inleiding niet werkelijk
ontwart.
Jammer misschien, omdat
het niet leidt tot een diepgaand
begrip van de betekenis van dit
'tussendoortje' dat uitgroeide
tot Erasmus' meest bekende
werk. De hedendaagse lezer zal
wellicht hier en daar over een
dubbele bodem, sneer of wel
gemikte knipoog van Erasmus
heen lezen. Maar het laat geluk
kig onverlet dat voor wie zich
deze en dergelijke vragen niet
stelt, deze tekst een tijdloos
toonbeeld blijft van serieus ver
maak. In de woorden van Eras
mus zelf zijn het 'juist deze be
lachelijke dingen die het leven
vrolijk maken en de maat-
Jacques Prévert. Uitg. Bert Bak
ker. Prijs: 15,75. Jacques Pré
vert (1900-1977) groeide met
bundels als Paroles en Grand
bal du printemps uit tot een van
de meest geliefde dichters van
Frankrijk. Veel van zijn gedich
ten en chansons werden nog
voor publicatie gezongen in ca
barets en nachtclubs. Zijn poë
zie kenmerkt zich door een gro
te toegankelijkheid, met zowel
satirische als romantische uit
stapjes. Deze bundel bevat een
selectie uit zijn mooiste liefdes
gedichten. Vertaling: Ruben van
Gogh.
Eindeloos ijsberen or gegooi met asbakken en proppen papier - welke
taferelen spelen zich af in de werkkamer van de schrijver? Deze
rubriek geeft een inkijkje in het schrijfproces. In deel negen: schrijver
Piet Meeuse (1947), onder meer bekend van zijn essaybundels
'Doorkijkjes' en 'Oud Nieuws'.
„Ijsberen doe ik nooit,
maar als ik vastzit in
een verhaal ga ik wel
wat anders doen.
Scheren of koffie
zetten, even achter het
bureau weg. De meeste
mannen zullen zich
meteen bij het opstaan
scheren, maar ik
bewaar het voor dat
soort momenten. Even
de gedachten verzetten
en hopen dat het na
een kwartiertje weer
lukt. Dat zijn van die
dingen... het heeft op
dat soort momenten
geen zin om een uur
lang mokkend en
blokkend achter je
computer te blijven
zitten.
Wat voor mij zo
langzamerhand een
vast ritueel is
geworden, is mijn
ochtendwandeling.
Elke ochtend maak ik voor ik aan het werk ga
een wandeling door Amsterdam. Twintig
minuten tot een half uur, altijd even naar het
postkantoor. Er zijn zo'n twintig routes die ik
dan kan volgen en dat varieer ik zo'n beetje.
Even beweging, proeven van het weer. Op die
manier overbrug ik de afstand tussen wonen en
werken - ik heb één kamer waarin ik woon en
werk. Dat is een vast ritueel geworden, zonder
die wandeling voelt het niet goed, alsof de dag
verkeerd begint.
Ik wandel zo tussen half elf en elf. Dan neem ik
de post door en ga ik aan het werk. Als ik een
boek vertaal, werk ik vaak met een planning
van een aantal pagina's per dag. Als je begint
met vertalen weet je na een week wel hoeveel
pagina's je per dag
kunt doen. Dat is heel
prettig. Met schrijven
lukt dat niet. Dat is
heel erg
onvoorspelbaar. Ik
kom heel vaak vast te
zitten, en dan ga ik wat
anders doen. Zo heb ik
tientallen mappen met
onaffe teksten, die ik
geregeld tegenkom en
weer ter hand neem. Ik
ruk langzaam op op
een breed front.
Vroeger had ik de
neiging om langere
verhalen en essays te
schrijven - soms tot
twintig pagina's. Nu ik
meer voor kranten
schrijf, heb ik dat
afgeleerd. Dat moet
vaak in tweeduizend
woorden, zo'n zes
zeven a-viertjes.
Vroeger pakte ik uit,
nu ben ik wat
flexibeler. Ik heb die lengte niet meer per se
nodig.
Waar ik heel erg op moet letten is dat ik het niet
in mijn rug krijg en dus goed zit. Ik heb de
neiging om mijn benen over elkaar te doen,
maar dat is lastig want dan zit je scheef. Met
regelmaat moet ik mijn houding afwisselen. Tot
een uur of vijf werk ik door, en dan wandel ik
nog 'es de stad in of lees de krant, 's Avonds
werk ik nog vaak nog van acht tot een uur of
tien, elf. Tijdens het schrijven lees ik mezelf
weieens hardop voor. Essays niet, maar
verhalen wel. Die moeten goed klinken."
TEKST RENEE DE BORST
FOTO UNITED PHOTOS DE BOER
MARISA BERETTA
