ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
Privacy wijkt voor veiligheid
7
ZATERDAG 9 SEPTEMBER 2001.
et tien mensen in een huis bij elkaar, plaats
m er een hek omheen en laat 24 uur per dag
Jfmmmeen batterij camera's de gedragingen van
de huisbewoners in beeld brengen. Het is de succes
formule van Big Brother, het door sociologen en psy
chologen zo verfoeide televisieprogramma. Kijken en
bekeken worden, gluren en begluurd worden, het is
inmiddels een vast onderdeel van de maatschappij.
Een programma als Big Brother is slechts de uitver
groting van de dagelijkse praktijk. Iedere Nederlander
die een voet buiten de deur zet, treedt binnenkort op
in zijn eigen 'Big Brother' want camera's hangen
overal.
Londens wereldberoemde Oxfordstreet is daarvan
een voorbeeld. De Metropolitan Police houdt het ge
drag van het winkelend publiek - het is er altijd bij
zonder druk - van minuut tot minuut in de gaten. Op
straat lopen agenten in burger, die voortdurend in
verbinding staan met de commandopost op het poli
tiebureau. Het cameratoezicht is dus geen vervanging
van de normale surveillance, maar een broodnodige
aanvulling. In het gewoel en gekrioel zien de camera's
meer dan de agenten, die echter op afroep beschik
baar zijn als het wakend oog iets verdachts registreert.
En het werkt, zo meldt de politie trots. Niet dat zak
kenrollen en straatroof tot het verleden behoren,
maar 'Londense' boeven komen er niet meer. De pak
kans is te groot geworden. Ze hebben hun werkterrein
verlegd, maar ook in de zijstraten en op andere druk
ke punten staan camera's. Het zijn nu vooral nog
minderjarigen van buiten de stad die een gokje Wa
gen, in de wetenschap dat ze er met een lichte straf
vanaf komen. Een deel van de camera's kan op af
stand worden bediend - ze bewegen mee en kunnen
inzoomen - zodat het volgen van verdachten mogelijk
is.
De elektronische ogen werken preventief - vaste
klanten worden herkend en krijgen direct de politie
op hun dak om ze te laten weten dat ze in de gaten
worden gehouden - en als bewijsmateriaal. Vaak ziet
de controlekamer een zakkenrollerij aankomen. De
boeven worden op heterdaad betrapt, en met regel
maat direct ingerekend. „Maar we pakken ze niet alle
maal en zeker niet altijd", weet ook de Londense poli
tie.
Successen
Ook in .Nederland worden successen geboekt. Bij
banken, tankstations, voetbalstadions en winkels wa
ken camera's al wat langer, maar op de openbare weg
komen ze ook steeds vaker. Dén Helder meldt dat na
de invoering van dit systeem het aantal geweldsdelic
ten rond de Koningstraat in twee jaar tijd met veertig
procent is gedaald. Ede telt sinds het inzetten van ca
mera's op het Museumplein minder vechtpartijen,
minder autodiefstal en een hogere omzet voor de ho
reca omdat het uitgaande publiek zich weer veilig
voelt. Van verplaatsing van het geweld naar andere
delen van het stadje is niets gebleken. De gemeente
gaat de 19 camera's nu ook overdag in werking stel
len. „Wij gebruiken hedendaagse technieken voor he
dendaagse problemen", aldus een gemeentewoord
voerder.
De acceptatie is hoog. Omwonenden en bezoekers
in Ede staan voor 89 procent, respectievelijk 75 pro
cent achter het gebruik van camera's. 'Zolang je niJks
doet is er niks aan de hand' is het motto, en over pri
vacy heeft niemand het meer. „Terwijl academici er
schande van spreken, roept de burger: 'Laat ze maar
komen', constateerde de Rotterdamse hoogleraar
Iedereen speelt mee in Big Brother
Het nieuwe ei van Columbus om geweld, vandalisme en criminaliteit op
straat tegen te gaan is de inzet van camera's. Tien jaar geleden was dat in
Nederland nog onbespreekbaar, maar het laatste jaar buitelen de
gemeenten over elkaar heen om met cameratoezicht te beginnen. Vorige
week heeft de rechter in Rotterdam die trend een duwtje in de rug gegeven.
Privacy wijkt voor veiligheid, maar er moeten wel betere regels komen.
Engbersen vorig jaar al. Als de veiligheid in het geding
is, komt privacy op de tweede plaats, stelt hij vast.
De resultaten sluiten aan bij de ervaringen in Enge
land en Schotland. Wie zich in het centrum van de
Britse steden beweegt, wordt iedere dag honderden
malen gefilmd. In Groot-Brittannië zijn meer dan
300.000 toezichtsystemen in werking, met meer dan
een miljoen camera's en dagelijks komen er nog bij.
'Op parkeerplaatsen, de winkelcentra, in het station
van trein en ondergrondse, in de büs - op de bovenste
verdieping van de dubbeldekker - en de metro zelf, in
café, bioscoop, zwembad en op straat, overal houdt
'Big Brother' een oogje in het zeil.
Dat het publiek geen bezwaar maakt - 81 procent
van de bevolking steunt de inzet - komt mede door de
successen die zijn geboekt. Dankzij het achteraf be
studeren van videobeelden, kon de toedracht van de
verdwijning en moord op het peutertje James Bulger
worden achterhaald.
Ook de Londense 'spijkerbommer', die vorig jaar
aanslagen pleegde op minderheden (Aziaten, zwar
ten, homo's) werd na uren terugspoelen en speuren
'herkend' op videobeelden. De regering heeft daarom
nog eens een half miljard gulden uitgetrokken om het
gebruik van het wakend oog verder aan te moedigen
en uit te breiden. Daarbij wordt nadrukkelijk ook ge
keken naar nieuwe gebruiksmogelijkheden.
Eén daarvan is in elk geval onverwacht. De toe
zichthouder op de politie kijkt de opnames af om vast
te stellen of agenten niet buiten hun boekje zijn ge
gaan. Vorig jaar zijn daardoor 300 klachten tegen poli
tiefunctionarissen toegekend omdat het bewijs voor
hun foute optreden - mishandeling bijvoorbeeld -
soms door de eigen camera's in het bureau, werd ge
leverd. „Het geeft de burgers bescherming tegen
agenten die zich niet correct gedragen en het biedt
agenten aan de andere kant bescherming tegen valse
aanklachten", zegt woordvoerder Offer van de Police
Complaints Authority.
Vindingen
De - in elk geval theoretische - mogelijkheden van het
cameratoezicht worden bijna dagelijks uitgebreid.
Thaise wetenschappers gaan het verst. Zij ontwikke
len een videocamera die is gekoppeld aan een pistool.
Wanneer een dief wordt betrapt, kan meteen 'effec
tief worden ingegrepen. Deze vinding zal het in Ne
derland wel niet halen, maar minder drastische toe
passingen staan wel op stapel. Camera's bijvoorbeeld
die reageren op toenemend geluid (glasgerinkel) of op
afwijkend gedrag, zoals vechtpartijen. Op die manier
kan met minder mensen een groter gebied in de gaten
worden gehouden. Verder kan een camera worden
gekoppeld aan een computer, zoals nu al wordt ge
daan op een paar plaatsen in Engeland.
De winkelketen Marks Spencer heeft een compu
terbestand met boeventronies. Aan de hand van een
'digitaal smoelenboek' kunnen winkeldieven worden
herkend wanneer ze een zaak binnenwandelen en
door de camera worden 'gevangen'. De software
maakt gezichtsherkenning mogelijk. Ook de Engelse
politie werkt hier al mee. In het Londense Newham
zijn 144 camera's gekoppeld aan een bestand met ge
zochte personen. .Probleem is alleen dat de beelden
niet voor honderd procent zekerheid geven. De ge
zochte misdadiger die een metrostation uitloopt en
door de computer wordt 'herkend', kan even goed
een onschuldige huisvader zijn. Hij lijkt alleen toeval
lig een beetje op iemand met een strafblad.
Reden voor bewakers van de privacy om deze inzet
van de camera's af te keuren. Los daarvan staat de
discussie wie toegang heeft tot het bestand en wie er
in wordt opgenomen. Is het alleen voor bankrovers en
terroristen, of kunnen mannen die achterstallig zijn
met het betalen van alimentatie er ook bij?
Dat de Britten zo ver zijn met cameratoezicht heeft
natuurlijk ook te maken met de terreuracties van het
Ierse Republikeinse Leger IRA. De noodzaak om ver
gaande veiligheidsmaatregelen te nemen was eerder
en indringender aanwezig dan in Nederland, waar de
roep om meer cameratoezicht pas is gekomen na
'zinloos' gewéld in uitgaanscentra. Elke steek- of
schietpartij versterkt de roep om meer toezicht, maar
ook vandalisme, zoals in Leiden waar een omstreden
glazen Vredesmonument bijna wekelijks verder wordt
gesloopt, kan reden zijn om camera's te plaatsen.
Minister Korthals (justitie) volgt de ontwikkelingen
naar eigen zeggen nauwlettend. Hij stimuleert ze ook,
zoals blijkt uit de financiële steun die Ede en Gronin
gen krijgen voor hun proeven met cameratoezicht.
Een aantal gemeenten vindt dat het cameratoezicht
beperkt moet blijven tot geweldsituaties in het uit
gaansleven, niet voor vandalisme. De bewindsman is
minder terughoudend. Waarom zouden autokrakers
ook niet worden opgepakt, wanneer ze door de came
ra worden gesnapt? Of drugshandelaren?
Instemming
Rotterdam heeft hier in het Saftlevenkwartier nadruk
kelijk voor gekozen, en kreeg vorige week van de rech
ter ook instemming om de misdaad op deze manier te
lijf te gaan. De camera's betekenen weliswaar inbreuk
op de privacy, maar het belang van de openbare vei
ligheid weegt zwaarder. Schiphol zet camera's in op
de parkeerplaatsen, de NS hebben al meer dan dui
zend camera's op 36 stations en komen met camera's
op de onbemande stations, met een noodknop op de
nieuwe 'servicepunten'.
Voorwaarde voor succes is hierbij wel een snelle re
actietijd. Als mensen er niet blindelings op kunnen
vertrouwen dat binnen twee minuten hulp komt, is de
preventieve werking meteen verdwenen. Er moet
meer gebeuren. Betere verlichting bijvoorbeeld, af
spraken met de horeca zoals in Groningen, Zaandam
en Den Helder of meer agenten op straat. Het heeft
geen zin als een agent naar monitoren zit te turen als
er niet een paar collega's klaar staan om in te grijpen.
Dan ontstaat een schijnveiligheid. Camera's beteke
nen dus niet automatisch dat er minder mensen no
dig zijn.
Het live meekijken met de camera's heeft ook het
meest effect, al zijn er gemeenten die alleen naar vi
deobanden willen laten kijken als er een incident is
geweest. Punt van discussie daarbij, ook met de Regi
stratiekamer die waakt over de privacy van de burger
in deze computertijd, is de bewaartijd. Moeten de
banden al binnen 24 uur worden gewist, of is 72 uur
beter? Bankovervallers komen vaak een paar dagen
eerder al een kijkje nemen. Wanneer de banden er
dan nog zijn, kunnen ze eerder worden opgepakt.
De Registratiekamer vindt dat de noodzaak van het
langer vasthouden van de banden aannemelijk moet
worden gemaakt. „Beelden waarop geen misdrijven te
zien zijn, moeten worden gewist", zegt woordvoerder
Schreijnders. „Maar we zijn doorgaans zeer tevreden
met de manier waarop gemeenten met camerabevei
liging omgaan. De camera's zijn vaak effectief'.
Een andere afweging is of de beoogde beveiliging
niet op een minder ingrijpende manier kan worden
bereikt. Hoewel het grote publiek liever gaat 'stappen
zonder klappen', maken diverse instanties zich zor
gen over de mogelijke inbreuk op de privacy. Neder
land moet geen controlestaat worden betoogde vorige
week het ochtendblad Trouw, dat meteen de vraag
stelde of de camera's straks niet worden gevolgd door
richtmicrofoons.
Het kabinet bereidt daarom een handleiding 'Ca
meratoezicht' voor. De Registratiekamer heeft een be
langrijke stem. Voor deze waakhond staat voorop dat
het middel in verhouding moet staan tot het doel. Lei
den, Haarlem en Katwijk bijvoorbeeld hebben daar
om elk om eigen redenen afgezien van cameratoe
zicht. „Eerst moeten alle andere mogelijkheden om
toezicht te houden zijn benut", vindt het Leidse ge
meentebestuur. Burgemeester Pop van Haarlem
denkt er zo over. 'Camera's dragen niet bij tot de vei
ligheid' concludeerde Katwijk. Buurgemeente Noord-
wijk wil in principe wel, maar worstelt met de kosten.
Voorwaarden
Belangrijk is dat in het geniep opnamen maken niet is
toegestaan. Camera's mogen verdekt staan opgesteld
- niet onbelangrijk gezien de agressie die automobilis
ten soms loslaten op de roodlicht- en snelheidscame
ra's - maar bordjes in de buurt, straat of wijk moeten
bezoekers op hun bestaan wijzen. Het gebruik is door
Korthals ruim omschreven: voor de handhaving van
de openbare orde, voorkoming van criminaliteit en
ondersteuning van de opsporing van strafbare feiten.
Van belang is volgens de minister ook dat camera
toezicht het veiligheidsgevoel bevordert. Hij heeft
overigens bepaald dat in prostitutiegebieden, waar de
privacy zwaar weegt, uiterst terughoudend met came
ra's moet worden gewerkt. En ook buiten de rosse
buurt mogen camera's alleen zijn gericht op de open
bare weg, en niet op huizen of ramen. Andersom mo
gen particulieren hun camera's niet afstellen op de
weg. De privacy gaat in deze gevallen wel voor.
HANS JACOBS
Cameratoezicht* in de Saftlevenstraat in Rotterdam. De woonwijk wordt geteisterd door drugsoverlast. Betrapt door de camera, begon een verdachte een juridische procedure wegens aantasting van de privacy. De rechter stelde hem
echter in het ongelijk. foto wfa cuido benschop
