Onderzoekers nieuwe
organen beloven teveel
Gezondheid
Dialoog nodig tussen
zieken en gezonden
Zitten in nieuw ziekenhuisbed
Oogziekte die voora
ouderen treft
Speciale consulente voor vrouwen in de overgang
MAANDAG 4 SEPTEMBER 2000
REDACTIE. RIEN POLDERMAN 0231
Lief en leed
delen
Met haar tachtigste verjaardag in het verschiet ver
schijnt mevrouw Van Agt op het spreekuur. „Ik verheug
me wel op mijn verjaardag", zegt ze, „maar tegelijker
tijd hoop ik dat ik die dag in goede conditie ben. De
laatste tijd heb ik steeds last van mijn knie, ik loop
moeilijk. Daardoor heb ik de laatste maanden mijn
vrienden en kennissen noodgedwongen wat verwaar
loosd. We hebben regelmatig gebeld, maar het instap
pen in bus en trein kost me momenteel te veel moeite."
Ze blijkt toenemende last van artrose in de rechterknie
te hebben. Een röntgenfoto bevestigt mijn diagnose. Ik
verwijs haar naar de orthopeed, die een operatie voor
stelt. In de maanden die aan de operatie voorafgaan,
zie ik haar regelmatig. Met tabletjes tegen de pijn en de
zwelling kan ze zich nog aardig redden, de fysiothera
peut behandelt haar pijnlijke been, en de rug, die door
haar moeilijke lopen extra wordt belast.
De voorgestelde datum voor de operatie valt net voor
haar verjaardag. Ze belt me op om te overleggen. „Wat
zal ik nou doen? De specialist zegt dat er nu een plaats
je vrij is, maar stel dat ik niet opgeknapt ben met mijn
verjaardag, dan is die dag bedorven. Kan ik het uitstel
len?" Het lijkt mij een prima idee, uiteindelijk heeft het
alles bij elkaar al zoveel tijd gekost, eer ze aan de beurt
was, nu kunnen een paar weken er ook nog wel bij.
Mevrouw Van Agt nodigt me uit voor haar feest. Geluk
kig zit het mee met het spreekuur, zodat ik me vrij kan
maken om even langs te gaan. Al uit de verte zie ik haar
staan, als stralend middelpunt te midden van familie
en vrienden. Alles zit mee, het is een stralende dag.
„Gelukkig dat ik deze dag zo mag meemaken", zegt ze.
„Dat geeft moed voor de operatie volgende maand."
Na een kwartiertje vervolg ik mijn route, en doe een
laatste visite. Ik kom bij meneer Veldman. Zijn echtge
note is al een tijdje ziek, ik bezoek haar regelmatig.
„Mijn wouw heeft een goede dag, dokter", zegt hij. „Ze
gaat wel achteruit, maar ondanks haar ziekte geniet ze
nog van alles. Zelf vind ik het moeilijk dat ze nog maar
zo weinig eet en drinkt. Het lijkt wel of ze van de lucht
leeft. Heb je nou werkelijk zo weinig nodig, als je op
bed ligt?"
Zijn vrouw ligt te slapen. Om haar heen is een klein zie
kenhuisje gebouwd, een hoog-laag bed, tafeltje met
medicijnen binnen bereik, de zitbank heeft het veld
moeten ruimen voor haar bed. Maar in deze omgeving
voelt de zieke zich thuis en kan ze ontspannen. Voor
haar man en kinderen is het een hele troost dat ze el
kaar de hele dag kunnen zien. Elke dag komen ver
pleegkundigen van de thuiszorg langs voor verzorging.
Het is geweldig om te zien, waar ze samen toe in staat
zijn.
Ik lees eerst het aantekenschrift door waarin de verzor
genden opschrijven wat ze hebben gedaan. Het is een
soort logboek van haar ziekte. „Trek in een kopje thee,
dokter?", informeert meneer Veldman. Dat is wel lek
ker, zo aan het eind van de dag. Intussen heeft de zieke
haar ogen geopend. Ze wordt wakker, en ziet me zitten.
Ik informeer hoe het gaat. „Ik heb alles wat ik nodig
heb", zegt ze. „Ik ben zo dankbaar dat ik thuis kan zijn.
Gelukkig heb ik geen pijn, en zo is het verder goed."
Het valt me op dat zieke mensen thuis veel minder me
dicijnen nodig hebben dan in een vreemde omgeving.
Dat komt waarschijnlijk, omdat ze meer kunnen ont
spannen. We praten hoe het gegaan is, die dag. Haar
man voegt zich bij het gesprek, ik kijk of ze nog iets no
dig heeft, en vertrek weer.
Zo gaat het een paar weken.
Mevrouw Veldman overlijdt in alle rust, te midden van
hen die haar lief zijn. Ik krijg een kaart van haar overlij
den, en ga naai- de begrafenis. Ook voor mij is afscheid
nemen belangrijk. Ik herken veel buren, de groente
man, bij wie ze altijd boodschappen haalde. Een hele
troost voor haar man, en kinderen.
De pastor benoemt het: „Ik hoop,
dat deze mensen, die vandaag geko
men zijn om van uw lieve vrouw af
scheid te nemen, er ook na vandaag
voor u kunnen zijn!"
Wat zou het toch mooi zijn als ieder
een met zijn naasten lief en leed kon
delen.
MARIEKE VAN SCHIE, huisarts
'Steeds meer alleen?' is het the
ma van de 27ste nationale zie
kendag, die op zondag 10 sep
tember wordt gehouden. Initia
tiefnemer de Zonnebloem wil
met deze jaarlijkse 'dag voor ie
dereen' de dialoog tussen zie
ken en gezonden bevorderen.
Door oog en hart voor elkaar te
hebben gaan mensen elkaar be
ter begrijpen. Via het thema
'Steeds meer alleen?' pleit de
Zonnebloem voor meer aan
dacht voor de gevolgen van ver
eenzaming en individualisering
binnen de samenleving.
Cijfers laten zien dat het aantal
alleenstaanden drastisch toe
neemt. Bovendien leert de erva
ring in het werk van de Zonne
bloem dat er een onmiskenbare
behoefte is aan sociale contac
ten, vooral onder alleenstaande
ouderen. Op grond van deze
twee gegevens is de verleiding
groot om te veronderstellen dat
eenzaamheid evenredig toe-
PP UU ZZ ZZ EE LL
Kruiswoord-min-een
Niet het gevraagde woord invullen, maar een woord dat bestaat uit de
letters van het gevraagde woord in dezelfde volgorde min 1 letter. (B.v.
Omschrijving "dierenverblijf". Antwoord zou zijn "stal", maar ingevuld
moet worden "sta"of "tal". Welke van die twee het moet worden, moet
blijken uit de kruisende woorden.)
Horizontaal: 1. Overtapbuis; 4. kleine aardappeltjes; 7. knot
9 Europeaan; 11. salonheld; 12. dikke boterham;
13. plattelandsgemeente; 15. groente; 16. thans; 18. familielid;
19. keten; 20. plat stuk hout; 22. oosterse tovenaar; 25. aardig;
27. ondeskundige; 28. tenen mand; 29 Noorse godheid;
31. knaagdier; 32. aanleg; 34, hoofddeksel; 35. slepende ziekte.
Verticaal: 1. Bewaker; 2. onderwereld; 3. stemming;
4. suikerpalm; 5. laag; 6. deel v.e. bruidsjapon; 8. bittere haat;
10. kwaadspreken; 12. eerste voorstelling; 14 kippenloop;
15. wijfjeskanarie; 17. interval; 18. latwerk als voederbak;
20. nauwe opening; 21. graanafval; 23. danspartij; 24. orgelregister;
26. punt en kuiltje bij golf; 29. tuingerei; 30. lust; 32. moment;
33. grappenmaker.
Varkensvirus kan menselijke cellen infecteren
neemt met de groei van het
aantal alleenstaanden. Volgens
de nationale ziekendagbrochu
re 2000 is dat echter een voor
barige conclusie die niet zo
maar mag worden getrokken.
De brochure laat zien dat al
leen-zijn weliswaar een duide
lijke risicofactor is als het gaat
om vereenzaming, maar wijst
ook nadrukkelijk op de positie
ve kanten ervan. „Lang niet ie
dereen die alleen leeft, voelt
zich alleen. Voor een aantal
mensen heeft alleen leven een
bijzondere waarde, ze willen
niet anders."
De gratis ziekenbrochure 2000,
geschreven door Hans van
Dam, verpleegkundige/publi
cist, is schriftelijk te bestellen
bij de Zonnebloem, postbus
2100, 4800 CC in Breda. Voor
adressen van plaatselijke afde
lingen, tel.076-5646362
Bron: De Zonnebloem
Heeft xenotransplantatie nog
toekomst? Vorige week meldde
het Amerikaanse bedrijf Geron
het dichtdraaien van de geld
kraan voor verdere experimen
ten met het klonen van varkens.
Het bedrijf is de belangrijkste
geldschieter van het Schotse
Roslin Instituut waar het eerste
gekloonde schaap Dolly en de
eerste gekloonde varkens zijn
'gemaakt'. Gekloonde en gene
tisch veranderde varkens wor
den al jaren gezien als toekom
stige orgaanleveranciers voor
patiënten die dringend een
nieuw hart, een nieuwe lever of
een nieuwe nier nodig hebben.
Over de precieze reden van het
stoppen met het klonen van
varkens heeft Geron geen me
dedelingen gedaan. Behalve dat
organen van varkens bij men
sen een heftige afstotingsreactie
veroorzaken die nog niet kan
worden onderdrukt, vormen
ook bepaalde virussen die in
het genetisch materiaal (DNA)
van varkens verborgen zitten en
daar een 'slapend' bestaan lei
den, een mogelijk probleem.
Onderzoekers achtten het niet
uitgesloten dat wanneer weef
sels of organen van varkens
naar de mens werden overge
plant, deze DNA-virussen actief
worden en via de ontvanger van
het orgaan een epidemie kun
nen veroorzaken.
Weliswaar leverde onderzoek
vorig jaar bij 160 patiënten die
met varkenscellen waren be-
handeld, geen aanwijzingen op
Het menselijk lichaam stoot ingebrachte organen van varkens af. Bo
vendien infecteren dergelijke organen de menselijke cellen.
foto rias immink wfa
varkensorganen naar de mens
hebben Nextran in de Verenig
de Staten en Imutran in Enge
land, onderdeel van het farma
ceutische bedrijf Novartis, veel
meer ervaring. En niets wijst er
voorlopig op dat zij hun beleid
zullen wijzigen.
Er is wel gesuggereerd dat Ge
ron de geldkraan heeft dichtge
draaid, omdat het meer ziet in
het kweken van embryonale
stamcellen als uitgangsmateri
aal voor nieuwe weefsels en or
ganen. Vorige week ook bleek
de Engelse regering voorstan
der te zijn om het kweken van
embryo's tot hooguit veertien
dagen voor therapeutisch ge
bruik toe te staan. Uit deze em
bryo's kunnen embryonale
stamcellen worden gehaald die
in principe in staat zijn zich tot
voor activering van deze var
kensvirussen. Maar deze week
meldde het wetenschappelijke
tijdschrift Nature, dat de be
wuste varkensvirussen in het
laboratorium menselijke cellen
kunnen infecteren. Bovendien
waren ze in muizen met een ge
brekkig immuunsysteem wel
degelijk actief geworden. De si
tuatie van deze muizen is te
vergelijken met die van mensen
met een orgaantransplantaat
die met afweeronderdrukkende
medicijnen worden behandeld.
De twijfel over de haalbaarheid
van xenotransplantatie blijft
daardoor knagen.
Maai- natuurlijk was niet alleen
Geron, via het Roslin Instituut,
op dit terrein actief. Met het
onderzoek naar de mogelijkhe-
den van het transplanteren van
alle denkbare celtypen te speci
aliseren.
De bevruchte eicellen kunnen
ook worden gebruikt voor 'the
rapeutisch' klonen. Daarbij
wordt uit de eicel het eigen
DNA verwijderd en vervangen
door het DNA uit de cel van een
patiënt. Weefsels uit zulke ge
kloonde stamcellen zullen in
het lichaam van de patiënt niet
worden afgestoten. Gekloonde
stamcellen zouden bijvoor
beeld, zeggen deskundigen,
aangespoord kunnen worden
zich te ontwikkelen tot insuli-
ne-producerende cellen voor
patiënten met suikerziekte.
Maar er zal nog heel veel on
derzoek moeten worden ge
daan om de stoffen (groeifacto
ren) te leren kennen, die ervoor
zorgen dat een embryonale
stamcel zich tot een dergelijke
gespecialiseerde cel ontwikkelt.
In de toekomst zien sommigen
zelfs hele harten, of andere or
ganen, uit embryonale stamcel
len ontstaan. De ontwikkeling
van een klompje cellen tot een
volwaardig orgaan lijkt echter
zo ingewikkeld, georkestreerd
door zoveel uiteenlopende stof
fen en omgevingsfactoren, dat
de vraag rijst of dat wel een re-
eel toekomstbeeld is. Het on
derzoek van stamcellen is zon
der meer fascinerend. Maar de
vraag is gerechtvaardigd of er
niet al te veel wordt beloofd.
HENK HELLEMA
Maculalijders richten eigen vereniging
Macula-degeneratie oftewel
het verdwijnen van de gele vlek.
Gevolg: het zicht wordt wazig,
kleuren worden vaag, televisie
kijken gaat moeizaam en lezen
wordt, vooral bij schemering,
praktisch onmogelijk. De oog
ziekte is nu al een groot pro
bleem, maar neemt, naarmate
de bevolking ouder wordt, nog
verder toe. De schatting is dat
er nu 100.000 mensen in Ne
derland zijn die met de afwij
king kampen. Elk jaar komen er
zo'n vijfduizend patiënten bij.
Over tien tot twintig jaar zijn er
200.000 tot 250.000 landgeno
ten die aan deze oogkwaal lij
den, zo schatten deskundigen.
Een probleem, dat meer aan
dacht verdient dan het tot nu
toe kreeg. Daarom hebben de
patiënten met macula-degene
ratie enkele maanden geleden
zelf een vereniging opgericht.
Ze scheidden zich af van de
Blindenvereniging die tot april
van dit jaar
hun belan
gen behar
tigde.
„Maar niet
in die mate
zoals wij
dat wens
ten", zegt
Rudolf
Meyer,
arts, be
stuurslid
van de
nieuwe club en zelf slachtoffer
van de ziekte. „Daarom beslo
ten we om zelfstandig verder te
gaan. En dat er behoefte aan is
blijkt wel uit het feit, dat zich in
enkele maanden maar liefst
1200 leden aanmeldden. We
verwachten voor het einde van
dit jaar de tweeduizendste in te
schrijven."
Meyer omschrijft het verdwij
nen van de gele vlek als 'een ge
weldig probleepi voor mensen
die ouder worden'. Over het
waarom daarvan zegt hij: „De
maculalijder loopt stuk op de
samenleving die alsmaar visue-
1-er wordt. Voorbeelden? Geld
pinnen of een treinkaartje ko
pen. Op het station staan daar
tegenwoordig apparaten voor.
Voor iemand met deze oogziek
te is het praktisch niet te doen
om één van deze automaten
een opdracht voor hem te laten
uitvoeren. De dienstverlening,
zoals die er vroeger was, is er in
veel gevallen niet meer. Dus
moet de maculalijder maar zien
hoe hij zijn probleem opl
We hebben te maken me
volksziekte die onderbeli I
Het wordt de hoogste tiji I
dit eens goed onder de a
dacht wordt gebracht."
Meyer vertelt dat er aan
la-degeneratie vooralsm
nig kan worden gedaan,
wel ontwikkelingen, zoal
implanteren van een lich
voelige chip in het oog,
dat biedt niet voor ieden
soelaas. Volgens de Leid;
is het niet mogelijk om d
te te voorkomen. Er zijn
sen, zegt hij, die artrose
of suikerziekte. Bij een ai
verdwijnt de gele vlek (rr
„Je hoort wel eens dat ee
dosis vitamine A de voor
van de degeneratie vertr;
Maar zekerheid is daar n
over want er is nog nooii
derzoek naar gedaan. Or
sen hebben er geen moe
als patiënten extra vitam
slikker
het nii
M/huai
niet, s
ze. Ze
ken di
rigens
heel g
ceerd
moet
vendit
oppa;
je gee
dosis
want dat is niet verantw
De vereniging, aldus Me
biedt maculalijders een
de hand om met lotgenc
contact te komen. „We
hun duidelijk wat een fy
rapeut voor hen kan bet
en wat er allemaal nog
is met aanpassingen.. Je
tegenwoordig gesproker
ten, tijdschriften en boe
Maar dat moet je wel w<
Daar ligt een taak voor
vereniging. Die grote gr<
deren, die, bijvoorbeeld,
heeft aan contacten en
wanhopig is, die proberi
nu zo snel mogelijk te bi
om hun isolement te do
ken. Als dat lukt zijn we
goede weg."
Het adres van de Macula-i
ratieverenigine: Postbus 2
3500 GA Utrecht, tel. 030-
Voor algemene informatie
slechtziendheid en blindh
030-2945444.
JAN WESTERLAKEN
'Harttransplantatie beperk|
tot zwaarste patiënten'
Tilburg In Tilburg is vorige week een nieuw type ziekenhuisbed 'Total Care' in gebruik genomen. Bijzonder is dat de patiënt in dit bed kan zit
ten, zelfs met ingeschakelde apparatuur voor beademing. foto anp
Volgens Duitse en Nederlandse
onderzoekers zouden alleen de
zwaarste hartpatiënten voor
een harttransplantatie in aan
merking moeten komen. Dat
schrijven ze in het British Medi
cal Journal. De onderzoekers
komen tot hun conclusie na
een studie van alle 889 volwas
sen haltpatiënten die in 1997 in
Duitsland op de wachtlijst ston
den voor een harttransplanta
tie. Hun onderzoek lakt zien,
dat alleen de ernstigste hartpa
tiënten met het hoogste risico
op overlijden dank zij de trans
plantatie langer in leven blijven.
Volgens de onderzoekers zou
den de criteria om voor een
plaats op de wachtlijst v
harttransplantatie in aa
king te komen aangescl je
moeten worden. Hartpi
met een minder dan ze<n<
risico op overlijden zou ei
andere wijze, bijvoorbei n
geneesmiddelen of met
mechanische onderstel oc
van het hart, moeten wi v;
behandeld. De onderzo
trekken hun conclusie ad,
grond van verlengde ov n
Kwaliteit van leven en kh,
hebben zij niet in hun en
meegenomen.
HENK HELLEMA
Grote behoefte aan informatie en begeleiding
De eerste twintig overgangs
consulenten openen woensdag
6 september hun eigen praktijk.
Naar verwachting zullen er bin
nen drie jaar in Nederland zo'n
200 van deze overgangsconsu
lenten werkzaam zijn. Over-
gangsconsulente is een nieuw
beroep: een arts of verpleeg
kundige die zich heeft toege
legd op kennis over de over
gangsjaren van de vrouw en die
haar met raad en daad kan bij
staan. In Leiden is daar al enige
tijd mee geëxperimenteerd. In
deze regio komen er definitief
consulentes in Leiden, Haarlem
en Badhoevedorp.
Uit onderzoek is gebleken dat
tachtig procent van de vrouwen
tijdens de overgang te maken
krijgt met overgangsverschijn
selen en dat er bij hen grote be
hoefte bestaat aan informatie
en begeleiding. In Nederland
zijn momenteel meer dan 1
miljoen vrouwen in de over
gang, die gemiddeld zo'n vijf tot
zeven jaar duurt.
In het huidige zorgsysteem is
vaak niet voldoende tijd om
\Touwen in de overgang goed te
informeren en te begeleiden.
Daarnaast blijkt er veel behoef
te te bestaan aan informatie
over de mogelijkheden om iets
Oplossing van zaterdag:
HORIZONTAAL: 1. Duinflora;
9. orka; 10. ibis; 11. ne;
12. bar; 14. pc; 15. cijfer;
17. ale; 19. emt; 21. ulk;
22. kei; 23. oil; 25. dra;
27. oeros; 30. in; 32. etc;
33. me; 34. deun; 36. emoe;
38. oordelaar.
VERTICAAL: 1. Donna;
2. ure; 3. ik; 4. nabij; 5. lire;
6. Ob; 7. rip; 8. Ascot;
13. afd; 15. cello; 16. reeds;
18. lui; 20. mir; 23. okido;
24. art; 26. aleer; 28. eend;
29. ocel; 31. neo; 33. moa;
35. Ur; 37. ma.
aan overgangsklachten te doen.
Veel van deze klachten zijn on
nodig of hoeven veel minder
ernstig te zijn. Vanuit zowel de
reguliere als alternatieve ge
zondheidszorg zijn er vele be-
handelmogelijkheden voor
overgangsklachten.
Om in deze leemte te voorzien
leidt de organisatie Care for
Women verpleegkundigen en
artsen op tot overgangsconsu-
lente. Care for Women wordt
bij haar medische activiteiten
geadviseerd door onafhankelij
ke experts, gynaecologen, on
der wie dr. R. Barentsen uit het
Academisch Ziekenhuis der
Vrije Universiteit in Amsterdam
(VU) en dr. P. H. M. van de
Weijer, verbonden aan het Gel-
re Ziekenhuis in Apeldoorn.
Beiden zijn experts op het ge
bied van de overgang.
De arts/verpleegkundige heeft
in haar functie als overgangs-
consulente een eigen praktijk.
Vrouwen kunnen met haar een
afspraak maken voor een con
sult. Samen met de vrouw be
kijkt zij waar de klachten van
daan komen, hoe de overgangs
klacht te herkennen is en welke
mogelijkheden er voor de
vrouw zijn om er zelf iets aan te
doen. Daarnaast adviseert de
consulente over de vele moge
lijkheden voor behandeling van
de klachten vanuit zowel de re
guliere als alternatieve gezond
heidszorg. Ook geeft zij vrou
wen praktische tips mee. Onder
meer over voeding, beweging,
kleding en het voorkómen van
stress. Zij besteedt ook aan
dacht aan onderwerpen als bot-
ontkalking, hart- en vaatziek
ten, borstkanker, urineverlies,
seksualiteit en verzorging van
het lichaam.
De overgang is echter niet al
leen een lichamelijk proces.
Naast de behoefte aan informa
tie blijkt dat vrouwen in de
overgang een grote beh
hebben aan ondersteui
erkenning. De overganj
lente ondersteunt hen
verwijst indien nodig d(
de juiste zorgverleners
stanties. Zij geeft vrouw
informatie die relevant
plezierig en gezond mo
overgang door te kome
HET WEER
Voor meer informatie N
vrouwen contact opne T
met het informatienuii D
van Care for Women: 0 L
1481 of via internet: it
www.careforwomen.nl! N
T
n
Morgen ruim baan voor de zon
Het was gisteren een wisselend bewolkte
dag met af en toe enkele lichte regenbui
tjes. Het was fris voor begin september,
waarbij Schiphol niet verder kwam dan
17.7 °C. Bloemendaal haalde nog net 18.1
°C. Vanmorgen was het niet koud onder in
vloed van de bewolking en de aanvoer van
zachte lucht over de Noordzee. Valkenburg
kwam niet lager dan 13.1 °C, terwijl het op
Schiphol 11.0 °C werd. Morgen staat er rus
tig weer op het menu. Een uitloper van ho-
gedruk, waarvan de kern vannacht in de
buurt van het Kanaal ligt, bepaalt nog voor
een groot deel van de dag ons weer. Wel
trekt de wig langzaam oostwaarts en trekt
het moeder-hoog zich langzaam wat ver
der zuidwaarts terug. Zo komt de weg vrij
voor een eerste zwakke storing die morgen
voor een toename van de bewolking zorgt.
De dagen daarna zorgt een zich op gang
trekkende zonale stroming voor wisselvallig
en zacht weer. Vanavond en vannacht zijn
er nog een aantal velden Noordzee-bewol-
king, maarstilaan verdwijnen die meer en
meer uit het weerbeeld. De wind zwakt af
en krimpt van noordwest stilaan naar west
zuidwest. Onder die condities kan het kwik
flink gaan dalen met minima die tegen dë
ochtend rond een graad of 10 uitkomen.
De kans dat zich lokaal grondmistbanken
vormen is klein.
Morgen begint de dag in de ochtend met
flink wat zon. Stilaan ontstaan er enkele
stapelwolkjes. Nade middag komt er van
