Wrede zoektocht van Japanse jongeren
Ermelo
Volksrust
Houdkop
Weg met de Kafferboomstraat
Amsterdam
Mahamba
ZATERDAG 2 SEPTEMBER 2000
'Tienermoorden zijn typerend voor de cyber-maatschappij'
Een moeder wordt doodgeslagen meteen
honkbalknuppel, een gijzeling eindigt in een
bloedbad, een bejaarde dame overlijdt aan
1mondingen door messteken en hamerslagen.
Een reeks brute moorden heejt Japan, dat
'bekend staat als een van de veiligste landen ter
wereld, verbijsterd. Want de verdachten zijn
allemaal middelbare scholieren.
In de vroege ochtend van 14 augustus
dringt een 15-jarige jongen een huis
binnen in het dorpje Notsu, in het
zuidwesten van Japan. Gewoonlijk bezorgt
hij de krant. Nu sluipt hij met een mes in zijn
hand over de gang. De slapende bewoners
steekt hij één voor één neer. Drie overlijden
er, drie moeten voor behandeling van hun
verwondingen naar het ziekenhuis.
,,Ik was kwaad", verklaart de jonge ver
dachte na zijn arrestatie tegen de politie.
„Meneer Iwasaki had gezegd dat ik door hun
badkamerraam had staan gluren. Maar dat
was niet zo." Dorpsbewoners reageren ge
schokt: „Het is zo'n rustige jongen."
Op zijn leeftijd na heeft de krantenbezor
ger uit Notsu veel gemeen met de pubers die
de afgelopen maanden in Japan zijn opge
pakt op verdenking van moord en volgens de
politie inmiddels hebben bekend. Het zijn
op het oog gewone jongens van 17. Ze wo
nen thuis bij hun ouders, vaak op het platte
land. Van klassieke problemen als geschei
den gezinnen of armoede is geen sprake.
Kennissen en buren spreken van aardige en
beleefde knullen die vlijtig studeren en goe
de cijfers halen.
Het aantal jeugdige moordenaars stijgt
snel in Japan. Volgens cijfers van het Natio
nale Bureau voor Politie werden in de eerste
zes maanden van dit jaar 53 tieners voor
moord opgepakt. In dezelfde periode vorig
jaar arresteerden agenten 27 jongeren.
Toch is deze bijna verdubbeling volgens
criminoloog en psychiater Jinsuke Kageyama
niet verontrustend. Hij is gespecialiseerd in
jeugdcriminaliteit en vindt het land met 53
jonge delinquenten - op 126 miljoen Japan
ners - nog altijd veilig. De motieven van de
huidige generatie tienermoordenaars baren
hem meer zorgen. „Vroeger pleegden jonge
lui een moord meestal uit hebzucht, lust of
passie", legt de criminoloog-psychiater uit.
„De klassieke moord." Tijdens de hoogtijda
gen van Japanse economie tot eind jaren
tachtig namen .de 'amusementsmoorden'
een hoge vlucht. „Deze werden ingegeven
door een verlangen naar spanning, sensatie
of vermaak."
Leegte
De recfente delicten vallen echter onder geen
van beide categorieën. Kageyama: „Deze tie
ners zijn op zoek naar een bevestiging van
hun eigen bestaan. Zij voelen een leegte van
binnen. Die denken ze te kunnen vullen
door iemand te doden. Zo laten ze aan de sa
menleving zien dat ze bestaan en dat ze
kracht hebben."
Als voorbeeld noemt de specialist de
moord op een 64-jarige vrouw in de oostelij
Middelbare scholieren in Japan. In de studietijd gaan de persoonlijke problemen zich opdringen.
ke provincie Aichi, begin mei. Een jongen
van 17 bracht haar met een mes en hamer
om het leven. Haar man raakte gewond. De
tiener bekende later dat hij 'moest voelen
hoe het was om iemand te doden'. „Deze
-jongen wilde de hoofdrol spelen in zijn zelf-
verzonnen drama om de aandacht van het
hele land te krijgen", licht Kageyama toe.
„Daarmee bewees hij dat hij bestaat."
„De belangrijkste oorzaak van het jeugd-
geweld ligt bij de familie", zegt Kageyama
stellig. Japanners krijgen steeds minder kin
deren. Meestal één of twee per gezin. „Met
het gevolg dat ouders hun kroost teveel ver
wennen of beschermen. Terwijl ze hun kin
deren juist moeten leren hoe ze zelf proble
men kunnen oplossen." Wanneer de ouder
kind relatie extreem hecht is, wordt het vol
gens de criminoloog-psychiater voor beide
partijen moeilijker de band te verbreken. De
ze kinderen hebben dan 'abnormaal' veel
tijd nodig om volwassen te worden.
„Tegenwoordig zie je maar al te vaak dat
jongeren die overmatig worden vertroeteld,
de realiteit niet onder ogen willen zien", zegt
Kageyama. „Ook in de pubertijd blijven ze
vasthouden aan hun kinderlijke gevoelens.
Wanneer deze tieners meer problemen te
genkomen naarmate ze ouder worden, zul
len ze proberen die met geweld op te los-
Kageyama vermoedt dat het ook geldt voor
de 17-jarige jongen uit Saga, in de provincie
Hiroshima. Hij kaapte in mei een bus en
hield de passagiers 15 uur gegijzeld. Een 68-
jarige vrouw stak hij met zijn mes dood. Vier
anderen kwamen er met snijwonden vanaf.
De politie moest de bus bestormen om de
jongen te overmeesteren. De gijzelnemer
wilde volgens de politieverklaring worden
opgemerkt door de maatschappij.
De buskaper uit Saga bleek al vanaf de ba
sisschool te worden getreiterd. Volgens oud
klasgenoten barstte hij af en toe in woede uit
maar meestal vocht hij niet terug. Hij haalde
hoge cijfers maar was niet goed in sport. In
1998 sprong de jongen van een schoolge
bouw toen medeleerlingen hem een lafaard
noemden. Hij raakte gewond en lag twee
maanden in het ziekenhuis. Hij keerde terug
naar school maar haakte al snel af. Hij sloot
zich op in zijn kamer en kwam er nog maar
zelden uit.
In maart riep zijn moeder de hulp in van
de politie omdat de tiener zich onvoorspel
baar gedroeg. Haar zoon was gewelddadig
geworden en had een mes gekocht. Ze kreeg
het advies professionele hulp te zoeken. Dat
deed ze. De jongen werd opgenomen in het
ziekenhuis. Toen hij de bus kaapte, was hij
voor de derde keer met verlof. Kageyama:
„Juist jongens die het op school meer van
hun intelligentie moeten hebben dan van
hun fysieke kracht, zijn kwetsbaar. We zijn
het belang vergeten van lichamelijke oefe
ning èn contacten."
Wanneer kinderen samen spelen, leren ze
hun eigen krachten - en beperkingen - ken
nen en die van oudere en jongere vrienden.
Tegenwoordig communiceren tieners steeds
vaker op afstand via e-mail of mobiele tele
foons. „Door all^ hightech middelen die tot
hun beschikking staan, denken ze alles te
kunnen", zegt Kageyama. „De tienermoor
den zijn typerend voor onze cyber-maat
schappij."
foto epa/afp nog! kazuhiro
Middelbare scholieren moeten op hun ze
ventiende extra hard studeren voor het toe
latingsexamen van de universiteit. De ouders
van de huidige tieners groeiden op in een
economische bloeiperiode. Iedereen die
hard werkte, kon status en welvaart berei
ken. Dus maken veel ouders zich vooral druk
om de schoolresultaten van hun kinderen.
De rest lijkt ondergeschikt.
Om aan de verwachtingen van ouders te
voldoen, onderdrukken kinderen vaak hun
eigen wensen en gevoelens. „Een jongen kan
het prima doen op school", legt Kageyama
uit, „tot hij problemen ondervindt." De jon
gen weet niet wat hij moet doen. Want alles
wat hem is verteld, is dat hij goede punten
moet halen. „Hij voelt zich bedrogen. Zijn
kwaadheid kropt hij op." Totdat er iets
knapt.
Frustratie
Dat gebeurde bij de tiener (17) uit Osafune,
een plaatsje in de provincie Okayama. Eind
juni sloeg hij in een woede-uitbarsting vier
teamgenoten met een houten honkbalknup
pel neer. In de veronderstelling dat hij één
van de jongens had vermoord, fietste hij
naar huis. Daar mepte hij zijn moeder dood,
dit keer gebruikte hij een metalen honkbal
knuppel: „Ik wilde niet dat ze zich zorgen
maakte", zei hij later tegen de politie. „Ik
haatte het idee dat iedereen haar zou min
achten om mijn gedrag.
De jongen was het mikpunt van pesterijen
binnen zijn honkbalclub. Een jaar lang vie
len zijn teamgenoten hem aan of trokken
zijn broek naar beneden. Een dag voor de
geweldsexplosie had de leider van de treite
raars hem in het gezicht geslagen omdat hij
zijn haar niet kort liet knippen, zoals de rest.
Die avond besloot de verdachte hem te ver
moorden.
Momenteel wordt onderzocht of de jonge
honkbalspeler toerekeningsvatbaar is. De
openbare aanklagers zeggen dat hij heel ge-
wpon lijkt en een plichtsgetrouw student is.
Zo'n 40 gezinnen uit zijn buurt beamen dat.
Zij hebben onlangs aangekondigd een petitie
in te dienen waarin ze clementie vragen voor
de 'beleefde en aardige' jongen.
Dat de problemen van de puber zolang
voor de buitenwereld verborgen zijn geble
ven, verbaast Kageyama niet. „Het is ken
merkend voor Japan. Er is een omgeving ge
creëerd waarin afwijkende situaties niet aan
de oppervlakte komen." Leraren staan
meestal niet te trappelen om in te grijpen bij
structurele pesterijen. Zij doen het liever af
als onschuldige plagerijtjes. Uit overheidscij-
fers blijkt dat ruim 40 procent van de mid
delbare scholieren ook liever de andere kant
opkijkt.
Iets meer dan een maand na de 'honkbal-
moord' geeft een 16-jarige jongen zichzelf
aan bij de politie in de provincie Yamaguchi.
Hij heeft zijn moeder gedood met een meta
len honkbalknuppel. Hij deed het in een
woedeaanval. Toeval of nabootsing? Hoewel
officiële studies ontbreken, vermoedt Kagey
ama dat de uitgebreide aandacht in de me
dia jongeren die met dergelijke plannen
rondlopen, kan aanzetten tot actie. „Vooral
de sensationele misdaden kunnen ontvanke
lijke tieners makkelijk beïnvloeden."
Japanse kranten en televisie pakken bij ie
dere tienermoord breed uit. De honkbalzaak
was echter extra lang voorpaginanieuws om
dat de jonge verdachte meer dan twee weken
op de vlucht was voor de politie. Intussen is
de discussie losgebarsten over hoe de jeugdi
ge moordenaars een halt kan worden toege
roepen. Sommigen willen strengere straffen.
Een panel van de regerende Liberaal Demo
cratische Partij heeft voorgesteld de mini
mumleeftijd waarop jongeren als volwasse
nen kunnen worden berecht, te verlagen van
16 naar 14.
Anderen, onder wie Tokio's spraakmaken
de gouverneur Shintaro Ishihara, roepen va
ders op weer een rol binnen het gezin te
gaan spelen. Hun positie zou thuis volledig
zijn ingestort vanwege hun geringe aanwe
zigheid. Ishihara schrijft in het conservatieve
dagblad Sankei Shimbun: „Het is de taak van
de vader om kinderen met conflicten te leren
omgaan. De moeder is over het algemeen
niet geschikt voor deze taak omdat het haar
ontbreekt aan strenge liefde en een zakelijk
verantwoordelijkheidsgevoel. Vaders zijn in
een betere positie om kinderen op een soms
harde manier discipline bij te brengen."
Criminoloog-psychiater Kageyama ziet
meer heil in een aanpak op verschillende
fronten tegelijk: wijziging van het toelatings
examen, minder betutteling door ouders,
vertrouwenspersonen op scholen. Hij be
schouwt de jeugdmisdaad als een voortvloei
sel uit het systeem. „En dat kan niet ineens
worden veranderd."
Tieners hebben zelf al aangeven waarmee
ze in elk geval geholpen zouden zijn. In mei
werd in een aantal steden ter gelegenheid
van de Japanse Kinderdag gedurende twee
dagen een kindertelefoon opgezet. In Tokio
stonden de vijf beschikbare lijnen roodgloei
end. Naar schatting eenderde van de bellers
waren jongeren die op school werden ge
plaagd. De organisatoren pleiten voor een
permanente telefoon: „Het biedt geen kant
en-klare oplossing, maar het geeft kinderen
wel de kans hun hart te luchten."
HESTER VAN NUNEN
Zuid-Ajrilca ruimt namen op
In tegenstelling tot wat de Engelsen graag
zeggen, is er veel in een naam. Helemaal in
Zuid-Afrika, waar kolonialisme, racisme en
apartheid hun sporen hebben achtergelaten,
óók op de naamborden. „Te vaak zijn de
oorspronkelijke namen gewoon genegeerd,
net als de mensen, die leden onder de han
den van de onderdrukkers", zegt minister
Kasril. Hij belooft voort te maken. Het eerst
volgende slachtoffer is de Albasini Dam in de
Northern Provinces, genoemd naar een Por
tugese slavenhandelaar. De lokale bevolking
mag met ideeën komen.
Leuk land Zuid-Afrika, vooral voor Neder-
landstaligen. Van de nieuwe Ntshingwayo-
dam kun je via Utrecht, Amsterdam, Volks-
rust, Wakkerstroom, Ermelo, Piet Retief naar
Vrijheid. Als je dan een flink stuk doorrijdt
over de nu geel-bruine heuvels richting de
Atlantische Oceaan, kom je uit in Oeloendi,
de hoofdstad van Zoeloeland. Hier werden
de Zoeloes kort na de slag bij de huidige
Ntshingwayo-dam definitief verslagen door
de Britten. Die stonden toen trouwens nog
steeds onder leiding van lord Chelmsford.
Op het gemeentehuis van Oeloendi werkt Jo
zef Masango, en hij is duidelijk: „Het moet
gewoon gebeuren, die naamsverandering.
Het is een kwestie van respect." En de Zoel
oes dwingen dat respect graag af. Met 7 mil
joen zijn ze de grootste stam binnen Zuid-
Afrika's zwarte gemeenschap. Ze staan be
kend om hun trots, conservatisme en oor
logszuchtige karakter. Toen Napoleon bezig
was Europa opnieuw in te delen, smeedde
de legendarische koning-veldheer Shaka het
Zoeloe-rijk aaneen, een operatie die gepaard
ging met talloze oorlogen en complete volks
verhuizingen.
Later werd met de Engelsen en de Boeren
in dit gebied veelvuldig slag geleverd, maar
t
Zuid-Afrikaanse plaatsaanduidingen met Nederlandse namen. Daar gaat onherroepelijk een ein
de aan komen. foto gpd eelco van der linden
dingsbeweging en nu grootste regeringspar
tij. Honderden mensen sneuvelden in de
aanloop naar de eerste verkiezingen na de
apartheid, in 1994. Etnische factoren speel
den een rol, maar ook de herinnering aan de
jaren van apartheid, toen de Zoeloe's zich de
avances van het regime soms lieten welge
vallen en zo hielpen de politiek van de thuis-
In Zoeloeland zijn veel namen veranderd. De
provincie zelf werd al in 1994 omgedoopt
van Natal in Kwazulu (Plaats van de Zoel
oe's) Natal. Dat achtervoegsel zal snel ver
dwijnen, als het aan Masango ligt. „Omdat
een Portugees met Kerstmis ons ontdekte,
hoeven we toch niet meer Natal te heten?!"
De Zoeloe's zijp nu vooral bezig de namen
verleden aangepast, opdat Engelsen en Afri
kaners ze makkelijk konden uitspreken. Het
plaatsje Umbogintwini bij Durban (zelf weer
genoemd naar een Britse gouverneur) moet
bijvoorbeeld Ezimbokodweni heten, dat
'Plaats van Rotsen' betekent in Zoeloe.
Masango vindt het allemaal niet meer dan
logisch en voor de onuitspreekbaarheid is hij
niet bang. „Wij moeten toch ook problemen
overwinnen om Engels te spreken?"
De blanke gemeenschap is verdeeld. Velen
benadrukken de hoge kosten, ook omdat
toeristen zouden worden afgeschrikt. In Kru-
gersdorp zweert gemeentewoordvoerder.
Carl Mattheus dat de naam van zijn stad(je)
nooit zal veranderen, maar in Piet Retief, ge
noemd naar een van de leiders van de 'voor
trekkers' (in 1838 door de Zoeloe's ver
moord), toont gemeentesecretaris Jan Kly-
insmith zich realistisch. Hij benadrukt dat de
nieuwe namengolf te maken heeft met een
gemeentelijke herindeling. Piet Retief gaat
dan, net als Amsterdam, op in wat nu nog de
klinische naam NP303 heeft.
„Wij blanken vormen 10 procent van Piet
Retief en na de herindeling 5 procent, dus is
een naamsverandering legitiem. De tijden
zijn nu eenmaal veranderd", aldus Klyins-
mith. De gemeenteraad heeft als nieuwe
naam voorgesteld Mkhondo, wat 'Speer' be
tekent in het Zoeloe. Dat is een opvallende
keuze gezien het feit dat Piet Retief door een
Zoeloe-speer aan zijn einde is gekomen. De
Afrikaner gemeenschap is volgens Klyins-
mith, op enkele hardliners na, niet echt ge
schokt. „Ze hebben andere problemen aan
hun hoofd, zoals geweld en werkloosheid.
Bovendien zal Piet Retief, als naam van een
wijk, toch nog blijven voortbestaan."
noemd naar Andries Pretorius, die in 1838
samen met 463 boeren 3000 Zoeloe's af
maakte bij wat later Bloedrivier werd ge
noemd, zal opgaan in een groter administra
tief verband, dat Tshwane gaat heten. In
Sotho, een van de negen talen van Zuid-Afri
ka, betekent het onder meer 'Wij zijn alle
maal gelijk'. Pretoria zelf wordt de naam van
een (erg grote) wijk. Over Johannesburg be
staat nog twijfel. 'Croot Johannesburg' wordt
misschien Egoli, 'Stad van Goud', maar heeft
als nadeel dat een veel bekeken soap-opera
ook al zo heet.
Langalibalele Mathenjwa, hoofd van de
dienst die onderzoek moet doen naar nieu
we namen, benadrukt dat het proces niet
moet worden overhaast. „Er is veel histori
sche studie nodig, we moeten checken of de
naam al niet bestaat en er zeker van zijn dat
ze niet buitenlands is." Uitzondering vor
men de duidelijk aanstootgevende namen.
„Kafferboomstraat moet en kan snel worden
veranderd. Hetzelfde geldt voor straten en
steden die zijn genoemd naar voormannen
van de apartheid als Hendrik Verwoerd en
John Vorster."
Mathenjwa garandeert een 'zachte over
gang', maar niet iedere Afrikaner is daarvan
overtuigd. Rolien van Zijl uit Pretoria klaagt
over de vierde Nelson Mandelaweg die ze
vandaag is tegengekomen. Ze zegt niet tegen
de naamsveranderingen te zijn, maar vraagt
zich af of het nu zo massaal moet. „Elke dag
verandert er wel iets. Ik vind de weg gewoon
niet meer." Bovendien: „Ik weet niet wat al
die namen betekenen. Ik begin me een
vreemde in eigen land te voelen." En daar
mee verwoordt ze precies het gevoel dat ve
len hier hebben of hebben gehad.
Dat laatste lijkt voor veel Afrikaners een ac- EELCO VAN DER LINDEN
