Vissersplaats in de overgang
Corus by night. Een prachtig lichtspel dat vele paartjes hebben bekeken vanaf een bankje aan de overkant van het Noordzeekanaal.
ZATERDAG 19 AUGUSTUS 2000
IJmuiden al bijna 125 jaar vastgeklonken aan Noordzeekanaal
De Kruisbergflat in Zeewijk staat
op eenzame hoogte in de cate
gorie grandioze uitzichten over
de Noordzee. Vanuit zijn flatwoning op de
tiende etage kan Dick Parker (73) schepen al
ver buitengaats zien aankomen. Als deze da
gen van Sail 2000 een enorm zeilschip aan de
horizon verschijnt, zorgt de geboren Zuid-
Afrikaan ervoor dat hij snel als de wind naar
de sluizen fietst. Dankzij zijn verheven huis
vesting mist hij geen boot. „Lager dan de
tiende etage zou ik nooit willen wonen. Het
is uniek."
Parker is een aartsoptimist. Zegt hij zelf
ook. Hij kwam vlak na de Tweede Wereld
oorlog met Zuid-Afrikaanse walvisvaarders
naar IJmuiden. Duitse bommen hadden het
strategisch gelegen havendorp volledig weg
gevaagd. De architect Dudok werd als bevrij
der binnengehaald en ontwierp een nieuw
IJmuiden, inclusief Zeewijk.
Sinds 37 jaar woont Dick Parker in de
Kruisbergflat, waar hij twintig jaar huismees-
tër was. 'Dirk' is hij in die tijd gaan heten. En
Zeewijk heeft in die periode het stempel 'get
to' opgedrukt gekregen. Tenminste, door de
buitenwacht. Want de overgebleven bewo
ners denken daar anders over. Zoals het offi
cieel is gaan heten: Zeewijk moest een ideaal
stadsdeel worden waar inwoners niet zou
den worden geconfronteerd met sociale con
trole en waar ze volledig vrij konden wonen.
Het werd het tegendeel: een getto, waar de
sociale problemen zich ophopen.
Tot verdriet van Parker. „Anderen zijn al
tijd zo negatief. Maar dit is de fijnste wijk van
IJmuiden. Ik ben hier heel gelukkig. Zee, dui
nen en de mooiste tuin om ons heen. Vanuit
onze flats kun je de konijnen zien huppen.
Maar ja, de projectontwikkelaars en onder
zoekers hebben Zeewijk ontdekt." Een
enorm flatgebouw aan de Scheiberglaan
wordt binnenkort gesloopt. Er moet gediffe
rentieerd worden gewoond, dus komen er
dure stadsvilla's voor de flats in de plaats.
Zeewijkers kunnen die paleisjes niet rooien.
„Getto? Misschien dat die gestudeerden be
ter in de toekomst kunnen kijken dan ik.
Maar die flatbewoners trokken met pijn in
het hart weg."
Hoogtijdagen beleefde Zeewijk voordat de
nieuwbouwkern Velserbroek werd gebouwd.
In 1971, toen Ajax zijn eerste Europacup
won, woonde Ajax-keeper Heinz Stuy in de
Kruisbergflat. Parker: „Hingen we baionnen
op en was het als zo vaak groot feest in de
flat." Vroeger zamelde de buurt veel geld in.
Voor buitenlanders of voor de eigen jeugd
die apparatuur voor een disco nodig had. Er
woonden respectabele burgers als ambtena
ren en militairen.
Parker wijst naar een kale vlakte waar on
kruid groeit als helmgras. „Hier kwamen
vroeger tweehonderd jongeren naar de dis
co." Op de plek stond het buurthuis waar
Parker zich zo voor inzette. „Hier ligt nog
steeds mijn hart." Iedereen zwaait naar Dirk.
Hij wordt gewaardeerd. Als een burgemees
ter houdt hij zijn buurt in de gaten.
solidariteitsmarkt
In de wijk staat een hal met daarop een groot
bord: Solidariteitsmarkt. Binnen loopt Parker
langs de enorme rijen prullaria die op een
rommelmarkt goud geld moeten opleveren.
Ook verscheept hij containers vol tweede
hands spullen naar overzeese gebieden. „Dit
allemaal is voor Roemenië", wijst hij op volle
tafels. En verderop: „Dit voor Hongarije, dit
voor Cuba." Aan de muur hangt een vlag:
Cuba groet Velsen.
Het rooie bolwerk dat de vaste kern van
Zeewijk nog steeds is, begon Cuba te steu
nen na de internationale boycot. De ouderen
die zijn overgebleven zetten zich nog dag en
nacht in voor de minder bedeelden in de we
reld. Deze geboren Richard William Parker is
één van die echte, oude IJmuidenaars, die
hun havendorp van weleer zien veranderen
in een toeristisch watersportgebied met va
kantiehuisjes.
Net als mensen als Dick Parker wordt ook
IJmuiden stukken'grijzer. Uit de statistieken
blijkt dat één op de vier inwoners (24 pro
cent) nu al zestig jaar of ouder is. Het aantal
ouderen is zo hoog omdat het sanerende
Hoogovens met een zogeheten SOP-regeling
hele peletons pre-vutters, soppers genoemd,
de afgelopen decennia de straat op heeft ge
stuurd.
In nieuwbouwkern Velserbroek is het aan
tal ouderen slechts acht procent. De bulk
aan Velsense gepensioneerden woont in
IJmuiden en dat aandeel zal stijgen. De
groep tussen vijftig en zestig jaar is nog gro-
IJmuiden is vanaf vandaag vijf
dagen gastheer van Sail 2000.
Het vissersdorp is bij
buitenstaanders alleen bekend
vanwege vis en de skyline van
Corus, voorheen Hoogovens.
Maar het maakt een
metamorfose door. Het dorp
met de slogan 'Hart voor vis'
wil mee in de vaart der
volkeren. Recreatie en toerisme
zijn de toverwoorden, zelfs in
de havens. Maar waarom
wordt de hoofdkern van de
gemeente Velsen desondanks
vaak maar niets gevonden?
Schets van een havenplaats die
eigenlijk niet eens aan zee ligt.
ter dan die erboven. Van de zestigjarigen is
het overgrote deel mannelijk. Op straat val
len deze oldtimers op omdat ze in groten ge
tale landerig in hun rollator hangen of over
het fietspad rollen in hun brommobilettes.
Deze kerels hebben IJmuiden groot gemaakt.
Nederzetting
Een ruig duingebied'vol stropers en jutters
werd in de jaren voor 1876 ruw gestoord
door Engelse kanaalgravers die het Noord
zeekanaal in het landschap gutsten. Koning
Willem de Derde opende het kanaal bijna
125 jaar geleden. Het eerste schip dat er op 1
november 1876 doorheen voer, de Rem
brandt, was zo slecht te besturen dat het
schertsend de Dronken Schilder werd ge
noemd. De koning doopte de nederzetting
aan de mond van het kanaal tot IJmuiden.
De gravers keken werkloos toe toen de wa
tergeul af was. Wat te doen? Handjes op je
hoofd, handjes in je zij... Toen zijn ze maar
gaan vissen.
Zoals bij Zeewijker Dick Parker had de vis
sershaven een grote aantrekkingskracht op
zeelui uit binnen- en buitenland. Het dorp
werd een smeltkroes van Friezen, Scheve-
ningers, Katwijkers, Egmonders en vele bui
tenlanders. De IJmuidenaren vormden zo
een ras dat niet veel gemeen heeft. Ze zijn
niet eensgezind en dat wordt genoemd als
de reden waarom profclub Telstar zo weinig
supporters telt.
Oud-IJmuiden bloeide op tot een uit
gaansgebied waar zeemannen uit alle wind
streken hun vrije tijd doorbrachten. Menig
oudere heeft heimwee naar die tijd. Vele
anekdotes leven onder hen. Zo kóópt een
IJmuidenaar nooit vis. Hij neemt het mee, of
krijgt het van de buren. „Als je vroeger in de
afslag 'dief riep, keek iedereen om", wordt
nog weieens liefkozend gezegd.
Uitgestorven
Maar de klad is er ingekomen. Er komt
steeds minder vis naar de afslag. En 's nachts
zijn de kroegen vaak uitgestorven omdat
zeelui nog maar amper overnachten. Vroeger
bleven ze drie, vier dagen. Nu staan, zoals
een IJmuidenaar het verwoordt, de echtge
notes van heinde en verre de terugkerende
vissers al op de kade op te wachten. Kinde
ren aan de rokken. „Dat is goed voor de
huishoudbeurs, maar slecht voor de horeca.
Die vissers kunnen geen kant meer op."
Wat rest bij een deel van de bevolking, is
de heimwee naar 'hun' oude, authentieke
IJmuiden. Beroemde zonen die het voort
bracht, schrijver Adriaan Morriën en filmer
Alex van Warmerdam, kijken met wisselende
gevoelens terug. Morriën schreef in 'Ik heb
Het nieuwe Umuiden: Seaport Marina-direc-
teur Gerlof Funke Küpper.
foto united photos de boer tom a tudor
IJmuiden groeide stevig aan het begin van de vorige eeuw. Deze foto uit 1926 toont de bedrij
vigheid rond de aanleg van het sluizencomplex. foto spaarnestad
nu weer de tijd': „IJmuiden leek bij het ont
staan al meteen versteend, een dorp zonder
tuinen, platsoenen of parken, winderig, snel
bekoeld en vaak een beetje van God verla
ten." Vijf jaar geleden zei hij dat het oude ge
boortedorp van voor de oorlog weg is, een
legende is geworden. „Alles wat nieuw is, is
een aanrandig van mijn legende van IJmui
den." De havens waren the Wild West toen
hij in 1944 vertrok naar Amsterdam: „Gok
lustig en hoerig."
Hij zei vorig jaar oktober tegen een ver
slaggeefster van Het Parool: „Oud-IJmuiden,
ook de Annastraat waar wij woonden, is vol
ruïnes en verkrotting. Als ik nog kon huilen,
zou ik huilen om IJmuiden." Morriën zag de
op zijn voormalige woonplaats geënte film
De Noorderlingen van ooit dorpsgenoot Alex
van Warmerdam. Hij vond de sfeer zeldzaam
goed getroffen, zei hij tegen de verslaggeef
ster: „De film toont zowel het zichtbare als
het onzichtbare van IJmuiden: de huiselijk
heid en de misdadigheid liggen er dicht bij
elkaar." De scènes met de eerste neger die
als buit van een safari als een roofdier wordt
gepresenteerd, is volgens Morriën letterlijk
uit het leven gegrepen: „Ik kan mij hem her
inneren. Oom Tom werd hij genoemd."
Van Warmerdam zelf beziet alle belang
stelling van buiten als een smet op het bla
zoen: „Ze moeten ervan afblijven. Vroeger
wist niemand waar IJmuiden lag, nu komt de
Amsterdamse hippe scene daar goede sier
maken." Om vervolgens in Het Parool prach
tig af te sluiten: „Als je meisje het uitmaakt,
komt dat in IJmuiden twee keer zo hard
Toeristisch
Velsen heeft grootse plannen met het vis
sersdorp. Het is in de overgang. Niet dat de
gemeente schepen achter zich wil verbran
den, maar de oude industrieën moeten sa
mengaan met toerisme en recreatie. Zelfs in
de havens, waar ondernemer Henk Schoorl
toeristische allure aan wil geven. Hij kwam
in 1975 en trof volgens eigen zeggen een
'doods' gebied in de haven aan. Zijn visie
krijgt de komende jaren vorm.
IJmuiden moet de moeite waard zijn voor
een dagje uit, luidt zijn credo. Winkels, cate
ring en partycentra moeten er komen. De
overdag uitgestorven Halkade blies hij met
een viswinkel nieuwe leven in. Anderen volg
den. Het NS-terrein achter zijn winkels en
handel moet de komende jaren volgebouwd.
Schoorl: „Grootschalige detailhandel en toe
risme lokken de reizigers van de Felison ter
minal die nu pieteen na aankomst met de
ferry uit Engeland naar Amsterdam afrei
zen."
De grote troeven van de gemeente moeten
de jachthaven Seaport Marina en het grote
strand zijn die zo n tien jaar geleden zijn
aangelegd. Deze nieuwe attracties liggen een
kilometer buitengaats, duizend meter vanaf
het oude strand. Het strand is zelfs officieel
IJmuiden aan Zee gaan heten. Het staat op
ANWB-borden.
Er is één probleempje: IJmuiden ligt niet
eens aan zee! Strandgangers moeten eerst
een ellenlang en onooglijk industrieterrein
over. Daarom probeert Velsen een weg door
te trekken naar de parkeerplaats aan de bou
levard. Toestemming van het rijk voor een
nieuwe Strandweg is echter al twee keer af-
Het oude Umuiden: Zeewijker Dick Parker.
foto united photos de boer michel schnater
geketst omdat die duinen beschermd na
tuurgebied zijn. Minister Pronk houdt de
bouw van honderden appartementen in het
duinlandschap tegen. En er is natuurlijk ook
weer een bewonersgroepering tegen en die
dreigt met rechtszaken tegen de weg. Ook
hier zijn IJmuidenaren het niet met elkaar
eens.
Avontuurlijk
Burgemeester Fons Hertog van Velsen is er
sinds vorig jaar heilig van overtuigd dat de
toeristische toekomst zal slagen. Tenminste,
als je de voorwoorden van Hertog in de ge-
meentegidsen naast elkaar legt. Twee jaar
geleden was juist de havenplaats, volgens
hem, een zeer dynamisch deel van Velsen.
Hertog: „Daar concentreert zich de werk
gelegenheid in de visserij, de scheepvaart en
natuurlijk Hoogovens, die nog steeds de be
langrijkste werkgever is in onze gemeente.
Avontuurlijk en levendig is het in het haven
gebied. Ontspanning en inspanning wisselen
elkaar daar af. Niet alleen legt de dagelijkse
aanvoer van verse vis de basis voor interna
tionale visindustrie van IJmuiden, ook culi
nair valt er daardoor veel te beleven in het
gebied rond de vishallen."
Een jaar later is deze passage gewist. Er
heeft een kentering plaatsgevonden. Over de
vissershaven en Hoogovens maakt hij geen
woörd vuil. Hij schrijft nu over het Kenne-
merstrand met zijn jachthaven en de boule
vard. Ook verwijst de burgemeester naar de
o zo gewenste Strandweg. Burgemeester
Hertog is euforisch: „Recreatie en toeristen
ontmoeten hier industrie en economische
ontwikkeling. Ons strand gaat een mooie
toekomst tegemoet, met aantrekkelijke re
creatiemogelijkheden zoals ook vakantie
huisjes."
Directeur Gerlof Funke Küpper van jacht
haven Seaport Marina is de vleesgeworden
nieuwe IJmuidenaar. Funke Küpper komt
van buiten en is flink op weg die recreatie
van de grond te trekken. Zijn kantoor be
vindt zich duizend meter op zee, gezien van
af de oude duinen. Door de zandwinning
kon er een nieuw strand worden aangelegd
met daar omheen een enorm gebied voor
(water)recreatie. Maar voorlopig is het nog
matig gesteld met de interesse voor het ge
bied.
Schiereiland
„Dit gedeelte zou een echt dorp moeten
worden. Twaalf maanden per jaar", zegt hij
over Nieuw-IJmuiden. De directeur ziet het
schiereiland langzaam vooruitgaan. „Het is
hier nog lang geen Scheveningen of IJssel-
meer. Het moet allemaal nog los barsten. De
mensen gaan echt komen", zegt hij als een
vissersvrouw die na noodweer de zee aftqurt
of de kotter van haar man nog ^an de hori
zon zal verschijnen.
In elk geval tijdens Sail 2000 wordt het
rond de Seaport gegarandeerd een 'gekken
huis'. Als de parade van zeilschepen naar
Amsterdam plaatsheeft, ligt zijn haven vol
'passanten'. „Dat wordt een chaos van boot
jes die wachten op de zeilschepen." De 650
vaste ligplaatshouders hebben IJmuiden
ontdekt als zeezeilhaven. Ze komen uit het
hele land, maar ook uit IJmuiden zelf, bena
drukt hij.
Funke Küpper heeft een aardig pr-praatje
in elkaar gedraaid om Seaport Marina en
omgeving te verkopen. „Iedereen kan hier in
bars en restaurants vertoeven, niet alleen de
zeilers. Op een mooie zomeravond zijn er
tussen de 750 en duizend passanten in de
haven. Die moeten allemaal eten en drinken.
En er is een prachtig uitzicht, ook in vierster-
renhotel Holiday Inn. Je zit echt midden op
zee. Het gebied wordt ook steeds gezelliger."
Maar toegegeven, 'we' zijn er nog niet:
„Oké, ook in de zomer is het niet altijd even
druk en met grauw weer is hier niet veel te
doen. Buiten het zomerseizoen is IJmuiden,
in tegenstelling tot Zandvoort en Schevenin
gen, in het weekeinde gesloten. Het is in ont
wikkeling, want je moet de vrouw mee kun
nen nemen. Ik zoek nog een goed visrestau
rant. Nu staan hier 80 appartementen. Dat
moeten er vier- tot vijfhonderd worden. Die
trekken ook mensen aan. En de Hoogovens
zijn ook veel schoner geworden. De wind is
meestal zuid-west dus dan heb je er geen last
van. Maar vijf tot zes keer per jaar komt de
wind echt uit het oosten en ruik je de
ovens."
Vaste kliek
Het oude van IJmuiden verenigt zich met het
nieuwe in strandpaviljoen Zuidpier. Als de
zeewind op de pier net het vocht uit je ogen
heeft geblazen, is het lekker bijtrekken bij de
charmante Dicky Verswijveren en haar man
Arie. De vaste kring IJmuidense klanten is
tien jaar geleden mee verhuisd naar het
nieuwe strand. De bewoners van de apparte
menten in de Seaport en de jachthaven zijn
ook een vaste kliek aan het worden. Het
strand een kilometer uit de kust is populair
geworden, volgens de gastvrouw. „Het lag
hier mannetje aan mannetje afgelopen
weekeinde. Het leek op een buitenlands
strand. Prachtig."
Er was eerst koudwatervrees bij veel be
zoekers aan het nieuwe strand. Of ze wisten
er niet van. „Je moet het ontdexken. Sommi
ge zeilers in de Seaport waren een paar jaar
in de jachthaven geweest voordat ze achter
de haven een strand ontdekten." Zij is zeer
tevreden over de veranderde koers van de
gemeente die haar pijlen meer richt op re
creatie en toeristen.
Het paviljoen is het oudste van IJmuiden.
Haar schoonouders begonnen in 1947.
„Toen we tien jaar geleden hiernaartoe ver
huisden, hebben we echt angsten gehad. De
golven sloegen tegen de autoruiten. Je wilt
toch het liefst vasthouden aan het vertrouw
de. Maar dit was een goede zet. Je moet ver
nieuwen. We hebben nu dubbel glas, een cv,
echte riolering en zelfs kabeltelevisie. Het
strandleven is veel beter geworden." Haar
zoon en diens vrouw nemen binnenkort de
tent over. Een florissante toekomst wacht.
„De komst van hotel Holiday Inn op de bou
levard en de jachthaven geeft ons ook meer
uitstraling. Er komen nu ook Duitsers, niet
meer alleen Haarlemmers en IJmuidena-
DIMITRI WALBEEK
