ZWITSERLAND
Toerisme
Wandelend door de blindedarm van
kamer 224
Het hoog in de bergen gelegen Bosco/Gurin is het enige dorp in het Tessin waar nog Duits wordt gesproken, foto's» rob van den dobbelsteen
TERDAG 19 AUGUSTUS 2000
31
REDACTIE ROB VAN DEN DOBBELSTEEN
R E f 3~Ü~E^ C H T E N
Gelderse Poort
In het natuurontwikkelingsgebied Gelderse Poort, tus
sen Arnhem en Nijmegen op de grens met Duitsland
zijn twaalf nieuwe wandelroutes in gebruik genomen.
De trajecten zijn tussen de vijf en vijftien kilometer
lang en voeren door onder meer de Ooijpolder, de By-
land en langs het Wylerbergmeer. Een deel van de rou
tes reikt tot over de Duitse grens; beschrijvingen van de
tochten zijn verkrijgbaar bij de plaatselijke WV's.
Salou
Op de rede van de Spaanse badplaats Salou drijven
sinds het begin van het zomerseizoen twee platforms.
Één bij het Ponent-strand en één bij het Levant-
-strand. Beide vlotten zijn voorzien van twee glijbanen,
twee duikplanken, twee trampolines en een zwembad.
De toegang tot de platforms, die een capaciteit hebben
van 115 tot 175 personen, is gratis.
BEREIKBAARHEID. Het Vallemaggia, dat zich aan
het einde opdeelt in het Rovana-, het Bavona- en
het Lavarizza-dal, ligt in het zuidelijkste puntje van
Zwitserland. Aanbevolen route voor automobilisten:
Bazel - Luzern - Gotthard - Afslag Bellinzona Zuid -
Locarno. Daar richting Avegno kiezen. Afstand vanaf
Amsterdam ongeveer 1050 kilometer. Locarno ligt
aan de spoorlijn (overstappen in Bellinzona). Vanaf
het station rijden (blauwe) bussen tot aan Cevio en
Cavergno. Vandaar brengen de bekende gele post
bussen de passagiers naar de hoger gelegen dorpen
in de zijdalen.
ACCOMMODATIE. In het Vallemaggia zelf zijn be
trekkelijk weinig oveTnachtingsmogelijkheden. Al
leen in Bosco Gurin staat sinds 1998 een modern
driesterren hotel (Walser) met 42 bedden (telefoon
0041/91.759.02.02). Verder zijn er wel flink wat pen
sions/appartementen, bestiert de in Nederland gebo
ren Alexa Franscioni in Lodano een uitstekende bed
breakfast (telefoon 0041/91.756.50.60.) en staan er
een paar campings waaronder twee met vier sterren:
Piccolo Paradiso in Avegno (telefoon
0041/91.796.15.81) en TCS-Bellavira in Gordevio (te
lefoon 0041/91.753.14.44). In de bergen tenslotte
staan langs de wandelroutes bij elkaar acht berghut
ten waar de nacht in een slaapzaal kan worden door
gebracht. De grootste is de Cristallina-hut met 161
bedden (reserveringen 0041/91.994.66.83). Hotel Ro-
biei (2000 meter hoogte) heeft redelijk goedkope ka
mers mèt en zonder bad (0041/91.756.50.20).
WANDEL- EN FIETSMOGELIJKHEDEN. In het Valle
maggia is zo'n 700 kilometer aan bewegwijzerde
wandelroutes uitgezet Het hoogste punt is de Cris-
tallina Pas (2570 meter) die zowel een onderdeel
vormt van de Europa-route (Hamburg - Genua) als
van de wandeling Fusio - Robiei (negen uur). De
moeilijkheidsgraad van dat laatste traject is niet
hoog. Niettemin is voorzichtigheid geboden. Vooral
bij de stuwmeren achter in het dal kan een hardnek
kige mist hangen. Tussen San Carlo (950 meter) en
Robiei (2000 meter) loopt van eind mei tot en met
begin oktober een kabelbaan. In Bosco/Gurin (1500
meter) brengt een stoeltjeslift wandelaars tot op de
Grossalp (2500 meter). Aanbevolen kaart: 'Valle Mag-
gia e Valle Onsernone' van Kümmerly en Frey
(schaal 1 50.000).
Voor toerfietsers die van klimmen houden is het Val
lemaggia een eldorado. Het 18 kilometer lange ge
deelte van Avegno (300 meter) naar Cevio (425 me
ter) loopt geleidelijk omhoog, maar vandaar gaan
een paar, soms zeer steile routes naar respectievelijk
San Carlo (950 meter), Fusio (1300 meter) en Bosco
Gurin (1500 meter). Het laatste traject heeft stij
gingspercentages tot ver boven de tien. De VW van
het Vallemaggia stelt fietsers van .1 april tot 30 okto
ber dagelijks in de gelegenheid één of meerdere rou
tes te volbrengen. De beloning is een 'gele trui'. In
schrijven: Grotto Mai Morire in Avegno.
DIVERSEN. In Bignasco is een open zwembad dat
van juni tot en met september is geopend van 10.00
tot 18.00 uur. Zowel in Maggia als Avegno zijn ten
nisbanen. Vissers moeten een vergunning kopen bij
de VW. In Fusio staat als herinnering aan de slacht
offers van een grote lawine (25 april 1986) een uiterst
modern en ook omstreden kerkje dat werd ontwor
pen door de vermaarde Zwitserse architect Mario
Botta. Het is dagelijks te bezoeken. In Foroglio (on
langs geheel gerestaureerd) stort een waterval zich
van 80 meter hoogte naar beneden. Bosco/Gurin
heeft een kostelijk dorpsmuseum (Walserhuis) dat
van 1 april tot en met 31 oktober met uitzondering
van maandag dagelijks is geopend
(0041/91.754.18.19). Let op: de Gotthardtunnel (be
langrijkste toegangsweg tot het Tessin) is van 8 tot en
met 22 september, van 25 tot en met 29 september
en van 2 tot en met 6 oktober 's nachts van 20.00 tot
05.00 uur wegens werkzaamheden gesloten.
VERDERE INFORMATIE: Ente Turistico di Vallemaggia
(ETV), Centro Commerciale, 6673 Maggia, Zwitserland,
telefoon (0041 ).91/753.18.85;
internet: www.tourism-ticino.ch/vallemaggia of
Zwitersland Toerisme in Amsterdam,
telefoon (00800). 100.20.30;
internet: www.zwitserland.nl.
Waarom wekken oude, getaan
de kereltjes zoveel vertrouwen?
Waarschijnlijk omdat ze oud en
getaand zijn. Want hun advie
zen kloppen zelden. Pas toen
we het Lago del Sambuco, hele
maal achter in het Vallemaggia,
ruimschoots waren gepasseerd,
boorden de eerste zonnestralen
zich talmend door de vette ne
vel. De hoogtemeter stond op
ruim 21Q0, dus kop de Pa§so
del Naret niet ver wég zijn'. Wel
zo prettig. We klommen al meer
dan een uur en hadden blijk-
baar slecht op de kaart gekeken.
Het pad was veel steiler dan
voorzien. Behoedzaam schar
relden we voort in een wereld
van twintig bij twintig meter.
Het Vallemaggia is een smal,
lang dal in uiterste zuiden - de
blindedarm zeg maar - van
Zwitserland. Als je er niet naar
zoekt, vind je 't nooit. Komt
door Locamo. Het aan het
Lagio Maggiore liggende stadje
is de primaballerina van de
voorstelling hier. Zodra je het
plaatsje ziet, vergeet je de rest.
Je ploft neer op één van de vele
terrasjes aan het Piazza Guisep-
pe Motta, tuurt gelukzalig naar
de over het vlakke water stre
pende bootjes en denkt: dit is
het paradijs. Maar dat ligt dus
een stukje verderop.
Zilverwit
We waren er op attent gemaakt
door zoiets profaans als de
'Ronde van Zwitserland'. Op de
televisie hadden we gezien hoe
het peloton zich van een don
ker, diep dal langzaam maar ze
ker omhoog wrikte naar de hel
dere, zilverwitte wereld van Bo
sco/Gurin. Een onvergetelijk
schouwspel ook al omdat de
commentator, een Zwitser, ge
weldig kwaad was geworden.
Niet omdat er een Italiaan als
eerste over de streep rolde,
maar omdat hij zich zelfver-
weet nog nooit eerder in het
Vallemaggia te zijn geweest.
'Ein Paradies, liebe Zuschauer,
ein Paradies.'
En daarom liepen we nu - een
jaar later - bij de Passo del Na
ret. Daar dus waar het Paradies
eindigt en je links moet aan
houden om niet in het Valle Be-
dretto te belanden. De kaart
toonde zich op dit punt wat
dubbelzinnig. De minst hoge
passage was die onder het Lago
del Naret, waarvan we het wa
ter nu tussen de nevelslierten
door zagen glinsteren. Maar
ook liep er iets noordelijker een
pad langs de oever van een
meertje zonder naam. Dus na
men we de allerhoogste route
dwars door het midden. In de
verwachting dat die onderhand
'schoon' zou zijn. Wat klopte.
Niets mooier dan het optrekken
van de bergmist. Urenlang was
het grijs, nat en koud en plotse
ling, alsof je door een luik bent
gevallen, is het droog, warm en
helder. Je ziet de toppen van de
bergen, de sneeuw, de gletsjers,
je hoort het gefluit van ravot
tende bergmarmotten, je neemt
een slok water en ineens ook
merk je - altijd een schok - dat
je niet de enige bent op de lan
ge zigzag-paden. Diep beneden
ons, langs een bibberend, zilve
ren draadje dat volgens de kaart
de Cristallina-beek moest zijn,
schoven twee stipjes snel
Vanochtend mistte het nog. En hadden we in een
albergo in Fusio bij een dubbele espresso gewacht op
het doorbreken van de zon. 'Waar willen jullie heen?',
luidde de vraag van de enige andere klant. Alleen al
door zijn leeftijd maakte hij de indruk een kenner te
zijn. „Naar de Cristallina-hut", vertelden we, „en
vandaar naar Robiei." Het ventje stond schuifelend
op, kneep z'n ogen toe, keek met schuin hoofd door
de weggeschoven vitrage naar de nog net zichtbare
kerktoren en zei met korrelige stem: „Dan moeten
jullie nu gaan. Boven, langs het meer,
is het opgeklaard."
stroomopwaarts. 'Waar komen
die nou ineens vandaan? Het
lijken wel fietsers'.
Het waren fietsers. Mountain-
bikers. Twee vrouwen die eer
gisteren waren vertrokken uit
het Obergoms (Wallis) en die
na een overnachting in het Val
Bedretto, Locamo tot doel had
den. Ja, dit deden ze vaker. Het
was wat afwisselender dan
wandelen, sportiever ook. Na
tuurlijk, soms moet je - als het
erg steil en smal wordt - tijden
lang lopen met je fiets aan de
hand en dat kan zwaar zijn.
Maar het afdalen daarentegen
is meestal weer een stuk mak
kelijker. Straks vijftig kilometer
achter elkaar naar beneden.
Van het Lago del Sambuco naar
Locarno. Mmmmmmm. „Waar
komen jullie eigenlijk vandaan?
„Uit Holland".
„Daar hebben ze toch geen
bergen?"
„Nee, en daarom zijn we hier."
de andere oever van de Maggia,
in Avegno, hoog boven de weg,
de 'Grotto Mai Morre', het eta
blissement van Flavio Cavalli
die zo hemels kookt, dat ze er
zelfs voor uit Locamo komen.
Z'n cocoria alleen al, z'n salade-
-dressing, ai-ai-ai.
Babbelaarster
Flavio ook, was de man die ons
op een mooie ochtend, eerder
deze week, naar Bosco/Gurin
had gebracht. Hij moest er toch
heen. Dat we dacir in de Co-op,
een zelfbediening ter grootte
van vier telefooncellen, Erika
Delia Pietri tegen het lijf liepen
was puur geluk. Of misschien
ook niet. In een dorp met 75 in
woners kom je tenslotte al vlug
iedereen tegen. De zestig ruim
gepasseerd, die Erika, maar zo
actief als een mier in de nazo
mer. Zo beheert de onstuitbare
babbelaarster onder meer het
dorpsmuseum, treedt ze op als
Twee Zwitserse moutainbike'sters op weg van het Ober
goms naar Locamo.
Als één van de weinigen. Want
hoeveel Nederlanders bijvQor-
beeld, hebben er onderhand
nou helemaal bij Alexa
Franscioni-Thio gelogeerd?
„Jullie zijn dit jaar de tweede",
had ze gisteren verteld. Ze werd
in Nederland geboren Alexa,
maar woont sinds ze met een
Zwitser is getrouwd, alweer
twintig jaar in het Vallemaggia.
Daar bestiert ze in het piepldei-
ne Lodano (186 inwoners), aan
de stille kant van de rivier, een
bed breakfast: Ca'Serafina.
Mooier logeren is niet mogelijk.
Verrukkelijke kamers, voortref
felijke gastvrouw en schuin aan
gids voor de paar mensen die
de op 1500 meter hoogte gele
gen nederzetting 's zomers be
zoeken (in de winter wordt er
druk geskied) en houdt ze de
geschiedenis van het plaatsje
bij.
Die heeft iets weg van dat
merkwaardige Gallische dorp
van Asterix, dat zo koppig stand
hield tegen de Romeinse legioe
nen. Bosco/Gurin immers, is de
enige plek in het Tessin waar -
in plaats van Italiaans - al sinds
de 13e eeuw halsstarrig Duits
wordt gesproken. De laatste die
daar verandering in probeerde
te brengen was omstreeks 1850
de pastoor. Hij verdonkere
maande de Duitse, uit het Wal
lis afkomstige familienamen
door ze te ver-Italianiseren. Op
Tomamichel brak de eerwaarde
tevergeefs zijn hersens, maar de
rest was een fluitje van een
cent. Schneider werd Sartori,
Rot Rossi en Zum Stein Delia
Pietri. Het succes was nihil. Tot
op de dag van vandaag bedie
nen de Sartori's zich hardnek
kig van de Duitse taal. Net als
de Rossi's, de Delia Peitri's en
uiteraard de Tomamichels.
Metallic
Eigenzinnige types, die lui uit
het Vallemaggia. Dat merkten
we toen we - tip van Alexa
Franscioni - vanuit Bosco/G
urin via de 2134 meter hoge
Passo Quadrello over een goed
aangegeven route in vijf uur
(inclusief rust) naar Cimalmot-
to waren gelopen. Een onverge
telijke ochtend. Droogblauwe
lucht, geklingel van koeienbel-
len, bosbessen in overvloed,
een wegslippend slangetje, wa
ter dat als engelenhaar van de
woest begroeide hellingen
droop, een kudde nieuwsgieri
ge steenbokken en op het einde
- even voorbij Cimalmotto -
het langzaam op een ravijn af
schuivende dorpje Campo dat
ooit een inwoner had, die - zo
als nog steeds valt te zien - een
kerk in zijn tuin liet bouwen.
Inderdaad, het reguliere gods
huis stond slechts tweehonderd
meter verderop. Maar dat
vond-ie te ver dus.
Duidelijk geen wandelfan. En
daarvan lopen er in deze stre
ken toch nogal wat rond. Op
het terras van de splinternieu
we Cristallina-hut (de oude
werd onlangs neergesabeld
door een lawine) is het zelfs
druk. In de zon zitten zeker een
man of vijftien belangstellend
naar onze komst te kijken.
Mooie gelegenheid om wat in
formatie in te winnen over de
route naar Robiei. Een oud, ge
taand kereltje raadt aan, na de
pas, de oever van het laatste
van de drie meren te volgen.
„Bij de stuwdam gaat het dan
wel wat lastig omhoog, maar
het voordeel is dat je dan met
een op de weg naar Robiei zit.
Hou je te veel links, dan kom je
op een steil pad naar beneden.
En dat loopt onprettig."
Waarom wekken oude, getaan
de mannetjes zoveel vertrou
wen? Omdat oude, getaande
mannetjes vaak gelijk hebben.
We klimmen langzaam naar de
2568 meter hoge CristalJina-p-
as, vergapen ons minutenlang
zowel aan het metallic van de
meertjes beneden ons als aan
de in het harde middaglicht
blikkerende Basodino-gletsjer
en dalen vervolgens - inclusief
die korte klim bij de stuwdam-
via de aanbevolen route kalm
pjes af naar Robiei. Daar, aan
de voet van een lelijk, tonvor-
mig gebouw dat zich de kwalifi
catie 'Albergo' heeft toegeme
ten, woedt de luidruchtige
chips- en cola-kermis van dag
jesmensen die vanuit San Carlo
met de kabelbaan naar boven
zijn gekomen. Het paradijs ver
stoord. Soms ontkomt zelfs het
Vallemaggia er niet aan.
ROB VAN DEN DOBBELSTEEN
Fietsroute
Onlangs is tussen Maassluis en Nijmegen een nieuw
bewegwijzerd rijwieltraject in gebruik genomen: de
Maas- en Vestingroute (LF12). De tocht voert fietsers
over een afstand van circa 230 kilometer (er zijn vari
anten mogelijk) langs een groot aantal kastelen, verde
digingslinies, forten en vestingsteden. Onder Nijmegen
sluit de route aan op de Maasroute (LF3) richting
Maastricht. De LF12 wordt gedetailleerd beschreven
(compleet met plattegronden) in een gidsje dat te koop
is (17,50 gulden) bij onder meer de ANWB/VW-kanto-
ren en de gespecialiseerde reisboekhandel.
Sunny Cars
Autoverhuurbedrijf Sunny Cars heeft een website ge
opend (www.sunnycars.nl) waarop vakantiegangers
antwoord kunnen krijgen op vragen over onder meer in
ternationale verkeersregels, benzineprijzen en auto
huur. In de site zijn links opgenomen naar een aantal
in Nederland gevestigde verkeersbureaus van de be
langrijkste vakantielanden.
Bed Brussels
Een flink deel van de Bed breakfast-adressen in
Brussel vallen sinds kort onder de regelgeving van de
stichting Bed Brussels. Pas als ze voldoen aan de
door deze organisatie opgestelde kwaliteitseisen, wor
den ze opgenomen in het bestand van een reserverings
centrale. Sinds kort kunnen de ongeveer negentig hui
zen (met een gezamenlijke capaciteit van 245 bedden)
ook on line worden geboekt. De prijzen per kamer varië
ren van 1470 tot 2730 BEF per nacht.
Informatie: Bed Brussels asbl, 9 Rue Kindcrmans,
B-1050 Brussel, telefoon (0032).2/646.07.37 of www.BnB-
-Brussels.be.
Leerdam
In tegenstelling tot eerder jaren, toen de boel eind sep
tember op slot ging, blijft het Glascentrum in Leerdam
nu tot 29 oktober geopend. Glasblazers uit binnen- en
buitenland tonen hun vaardigheden dagelijks (met uit
zondering van maandag) in het gebouw aan de Zuid-
wal. Ook worden er demonstraties gegeven, zijn er
workshops en is het mogelijk de in het Glascentrum
vervaardigde producten te kopen.
Informatie: VW Leerdam, telefoon (0345).61.30.57.
Mini-brochures
Bij reisorganisatie Frantour verschenen onlangs twee
informatiegidsjes over respectievelijk Picardië (Noord-
-Frankrijk) en de Atlantische Loirestreek. De brochures
verschaffen niet alleen (beperkte) toeristische informa
tie over de betreffende regio's maar geven ook een over
zicht van een aantal korte vakantie-arrangementen die
door Frantour worden georganiseerd. De gidsjes worden
verspreid via de reisbureaus, maar kunnen ook worden
opgevraagd bij Frankrijk Direct, telefoon (0346)
.58.48.88.
M
Net uit Nederland gearriveerd, vond ik in Memphis een vijf
dagen oude 'Telegraaf voor de deur van mijn hotelkamer. M'n
dag was meteen goed. Ik had natuurlijk niets aan die krant.
Oud nieuws. Maar ik hou van het gebaar.
'Typisch Amerikaans'zei een Duitse collega aan het ontbijt
meesmuilend. 'Het gaat ze alleen om de fooi.Kan best wezen.
Maar liever service voor geld dan helemaal geen service.
In het voorjaar van 1980 bracht ik de nacht door in het
Amstel-hotel in Amsterdam. Uiteraard op kosten van een
ander. Maar dat belette me niet lang en hevig uit te slapen.
Althans, dat was de bedoeling. Ik werd wakker van de
volgende op de gang gevoerde discussie:
Kamermeisje 1 (schreeuwend): 'Pauladüdd, legt die van kamer
224 nog steeds op se nest?'
Paula (vlak voor m'n kamer boven het
stofzuigen uit): 'Ik gelauf het wel. Maar
anders doe ik toch gewaun de deur effe
een paar keer ope.
Ik verliet kamer 224 die ochtend met een
barstende koppijn al om tien voor negen
in de ochtend. Geef mij maar een vijf
dagen oude krant.
