Met DHEA-pil altijd
vrolijk en jong
Zeepokken
In Natura
Ballonnen meten licht in duistere dampkring
Open Universiteit gaat
verder in consortium
WOENSDAG 16 AUGUSTUS 2000
160
In het water schijnen veel meer dieren voor te komen
dan erbuiten. Wat betreft klein wriemelend gedierte
doet de zee in ieder geval beslist niet onder voor het
land. Het krioelt op de zeebodem van allerlei soorten
schaaldiertjes en kreeftachtigen, die in hun doen en
laten veel weg hebben Van insecten, spinnen, dui
zendpoten en pissebedden. De meeste van deze zee
beestjes zien er bizar uit. Ze hebben soms bonte kleu
ren en dragen vaak de gekste sprieten, kuiven, kam
men en scharen.
Men heeft hen bovendien met wonderlijke namen be
dacht. Zo is er een vleeskleurig beestje dat Wandelend
Geraamte heet. Het is een mager gedrochtje dat
meestal rechtop staat om met een paar vervaarlijke
klauwen in het rond te zwaaien. En wat dacht je van
het Michelin-mannetje? Dat is een achtpotige dik
kerd, die zich met zeeanemonen en poliepen voedt.
Hij ziet eruit als een bleke, knobbelige spin. Maar tot
die diersoort behoort hij zeer zeker niet, evenmin als
de Sierlijke Zeespin, die heel dun en breekbaar is. Het
mannetje van deze soort is een watje, omdat hij een
extra potenpaar heeft dat de eitjes moet dragen die
door het vrouwtje zijn gelegd.
Heel raar om te zien is de Eendenmossel. Deze be
staat uit vijf witte plaatjes die met een dikke, bruine
steel aan alle mogelijke drijvende dingen vastzit, van
wrakhout tot walvissen. Er is vrijwel geen Buitrug die
niet een welig tierende eendenmosselkolonie mee
zeult. Eendenmossels hebben wel iets weg van Brand-
ganzen. De steel is de hals, de schelpen lijken de vleu
gels en de draden, die uit de mossel steken, vormen
een pluimstaart. Vroeger dacht men dat het inder
daad jonge ganzen waren. Waar moesten die immers
anders vandaan komen? Niemand had ooit een
Brandgans zien broeden. Dat kon ook niet, aangezien
die vogels in het hoge noorden broeden. Ze komen al
leen 's winters naar onze streken. Dus dachten de
mensen dat Brandganzen als Eendenmossels begon
nen. Dat was toch niet zo gek? Vlooien werden toch
ook spontaan uit stof geboren, wormen uit in water
zacht geworden paardenharen en vliegen uit bedor
ven vlees?
Uiteraard is de Eendenmossel geen vogel. Het is een
schaaldier dat tot dezelfde familie behoort als de Zee
pokken. Dat zijn die witte, hoekige kegeltjes die je
langs de kust overal tegenkomt. Het zijn overbekende
en zeer algemeen voorkomende zeeorganismen. Je
ziet ze op vrijwel elk hard of stevig voorwerp dat in
zee te vinden is; van rotsen en dijken tot wrakhout en
schelpen. Ze vestigen zich ook op vissen, walvissen en
zeeschildpadden. Maar waar iedereen ze van kent, is
van de mossels waaraan ze zich vastklampen.
Zeepokken zijn schaaldieren die zich met een stevig
torentje van zes kalkplaten hebben omgeven. Het
huisje is zelden meer dan een centimeter in doorsne
de, meestal slechts een paar millimeter. Het wordt
met een soort cement op de ondergrond vastgekit.
Breek je het huisje af, dan laat het een kalkachtig
randje achter. De platen van het torentje overlappen
elkaar en beschermen het weke, kreeftachtige diertje
dat erbinnen leeft. Dat is de eigenlijke zeepok. Binnen
het veilige bunkertje doet het beestje niets anders dan
filteren van zeewater. Hij heeft lange borststukpoten
die hij uit het torentje naar buiten steekt om voedsel
bijeen te graaien. Ze waaieren heel eventjes door het
water om vliegensvlug weer te worden ingetrokken.
De gevangen voedseldeeltjes worden dan naar de
mond gebracht.
Het voedsel bestaat uit microscopisch kleine algjes en
allerlei ander grut dat in het zeewater zweeft. De po
ten van de zeepok zijn voortreffelijk uitgerust voor de
ze vangmethode. Elke poot splitst zich op in twee lan
ge dunne tentakels, die 'cirri' worden genoemd. Deze
aanhangsels zijn heel soepel en met borstelharen be
zet die alles bijeen vegen wat voor het grijpen is. Om
dat de poten recht omhoog uit het torentjes steken,
ligt de zeepok er als het ware op zijn rug in. Stel je een
garnaal voor die achterover liggend zijn poten door
het gaatje naar buiten steekt. Een lui en gemakkelijk
leven. Wordt het veegwerk hem te veel of dreigt er ge
vaar, dan sluit de zeepok zijn huisje af met een tweek
leppig deurplaatje.
De naam zeepok is goed gekozen. Zeepokken geven
dingen en levende wezens een pokdalig uiterlijk. Als
gevolg van hun massale aangroei maken ze van zowel
walvisbuiken als scheepsrompen lelijke en ziekelijk
ogende vormen. Er zijn zeedieren, zoals schildpadden
en walvissen, die achter hun masker van zeepokken
nog nauwelijks herkenbaar zijn en er op den duur aan
ten onder zullen gaan. Zeepokken houden er geen re
kening mee waar zich ogen bevinden of neusgaten.
THEO SCHILDKAMP
'Nightglow' moet raadsel kosmische straling ontrafelen
Met enkele vluchten van reu
zenballonnen hoog in de
dampkring hopen Onderzoe
kers meer te weten te komen
over de oorsprong van een be
paald type kosmische straling.
Maar ook het 'licht' van bij
voorbeeld scholen inktvissen
en kunstlicht van steden staan
op het onderzoeksmenu.
Nightglow is de naam van het
Amerikaanse ballonexperiment
waarin onderzoekers van
NASA's Goddard Space Flight
Center (GSFC) in Greenbelt en
de universiteit van Utah in Salt
Lake City samenwerken. Een
eerste, succesvolle testvlucht
heeft inmiddels plaatsgevonden
met een apparatuurgondel
hangend onder een met he-
liumgas gevulde ballon, met
een middellijn van maar liefst
30 meter. De ballon steeg on
langs op vanuit Palestine in
Texas, bereikte een hoogte van
31 kilometer en kwam negen
uur later een paar duizend kilo
meter westelijker weer keurig
naar beneden.
In februari volgend jaar moet
de eerste wetenschappelijke
vlucht beginnen met een soort
gelijke ballon die op 35 kilome
ter hoogte een tocht rond de
wereld zal maken.
De apparatuur van Nightglow is
ontworpen om zwakke achter
grondstraling van de nachthe
mel te meten. Die straling, die
zich voornamelijk in het ultra
violet (uv) manifesteert, is af
komstig van het licht van maan
en sterren, van kosmische stra
ling, van de wisselwerking tus
sen zuurstof- en stikstofmole
culen in de dampkring, van de
kunstmatige verlichting van
steden en zelfs van bepaalde
diersoorten die langs biochemi
sche weg licht (bioluminescen-
tie geheten) genereren, zoals
zeevonken en inktvissen.
Centraal bij Nightglow staat de
hoog-energetische kosmische
straling," zegt dr. Louis Barbier,
astrofysicus van het GSFC en
projectleider van Nightglow.
,,De oorsprong daarvan is nog
steeds een mysterie en dat geldt
in nog sterkere mate voor de
ontzaglijke hoeveelheid energie
die deze stralingsdeeltjes bezit
ten."
Net als de straling van de ande
re, al genoemde objecten ver
oorzaakt kosmische straling
een zwakke achtergrondgloed
in het uv aan de nachthemel
dat alleen met gevoelige detec
toren gemeten kan worden. Die
kosmische straling wordt, naar
gelang de energie van de deel
tjes, onderverdeeld in drie soor
ten. Ten eerste de laag-energe-
tische kosmische straling die af
komstig is van onze zon. De
kosmische stralingsdeeltjes van
'modaal' energieniveau, meest
al protonen en de kernen van
de wat zwaardere atomen, ko
men vermoedelijk vrij bij ster
explosies (novae en superno
vae), maar dat is niet eens hele
maal zeker. Voor de hoog-ener
getische deeltjes, die van de
drie energiesoorten het minst
vaak voorkomen, is geen enkele
kosmische bron te bedenken,
laat staan aan te wijzen.
„Ze zouden gezien hun immen
se energie in ieder geval moe
ten ontstaan binnen pakweg
100 miljoen lichtjaar hier van
daan," verklaart Barbier. „Maar
binnen die afstand is geen en
kel bizar object bekend dat dit
soort deeltjes zou kunnen op
hoesten. En van nóg verder weg
zou betekenen dat ze dan veel
te veel energie hebben verloren
voordat ze hier zijn aanbeland.
Rest dus de vraag wat het zijn
en vooral waar ze vandaan ko
men." Het instrumentarium
van Nightglow bestaat uit drie
spiegeltelescopen, elk met een
spiegel van 35 centimeter mid
dellijn. Een van die telescopen
kijkt continu naar beneden, de
overige twee roteren langzaam
en kijken beurtelings naar bo
ven en naar beneden. De drie
telescopen zijn uitgerust met
fotomultiplicatoren waarmee
zwakke signaaltjes duizenden
tot miljoenen malen kunnen
worden versterkt.
BEN APELDOORN
De Open Universiteit (OU) in
Heerlen gaat in een consortium
samenwerken met drie univer
siteiten en acht hogescholen.
Op die manier hebben twaalf
onderwijsinstellingen een eer
ste stap gezet om nog dit jaar te
komen tot een digitale universi
teit. Een intentieverklaring
daartoe is onlangs getekend.
Naast de OU maken de Univer
siteit van Amsterdam, de Uni
versiteit Twente en de Vrije
Universiteit Amsterdam deel uit
van het brede consortium. Ver
der doen Fontys Hogescholen,
HES Rotterdam, de hogescho
len van'Dèh Haag/Rotterdam,
Amsterdam, en Utrecht, de Ich-
thus Hogeschool en de Saxion
Hogescholen mee. Minister
Hermans heeft inmiddels de in
tentieverklaring van de deelne
mers ontvangen.
Samen willen deze onderwijsin
stellingen een breed digitaal
onderwijsaanbod ontwikkelen
en exploiteren. Er komt een on
afhankelijke raad van bestuur
en elke onderwijsinstelling
vaardigt een persoon af naar
een raad van commissar
Deze zien toe op een ont
wijsvernieuwingscentrui
de digitale universiteit m
zetten en exploiteren.
Een businessplan moet
jaar klaar zijn. Er wordt i
gaan van een budget van
minste 40 miljoen guldei
jaarbasis. Betrokken part
hebben de intentieverkk
ondertekend na het beke
worden van het advies v;
cewaterhouse Coopers a
nister Hermans van Ond
Dit bureau stelde dat eei
sortium betere kansen ht
dan het alternatief, de fu
sen de OU en de Univers
Maastricht.
De Universiteit Maastric1
geerde teleurgesteld. Voi
K. Dittrich van het colleg
bestuur noemt een cons
'een bestuurlijk monster
in het onmogelijk zal blij j
om eigen en gemeensch
ke belangen op elkaar af j
stemmen.
Hormoon tegi
veroudering
zeer in trek
Nederlanders hebben n
saai belangstelling voor
niet geregistereerde 'ani
verouderingshormoon'
DHEA. Dit hormoon wo
via een Amsterdamse st
ting verstrekt. Inmiddeli
hebben al zo'n 1600 me
zich gemeld om het mii
te mogen gebruiken.
DHEA is in Nederland n
vrij verkrijgbaar omdat 1
niet is geregistreerd. He
mag alleen onder super
van een arts worden ver
strekt. Die moet dan eei
genoemde 'bewustzijns
klaring' door de patiënt
ondertekenen. Zo'n verl
ring geven mensen aan
bewust te zijn van de sti
en de inhoud ervan.
Tot voor kort werd DH1
Canada naar Nederlanr
haald, maar sinds korti
het in Nederland gepro
ceerd. Het hormoon wo
in capsulevorm verstrel
door de stichting Fight
Life in Amsterdam. Mei
die DHEA willen gebrui
melden zich bij de stich
aan voor een studie naa
effecten van het middel
kunnen vervolgens deel
men aan de volgende fa
van de studie. Over bijv
kingen op lange termijr
nog weinig bekend. De
ten zijn relatief laag. De
middelde gebruiker slik
voor zo'n 200 gulden pi
maand.
Hij kan het zich nog goed her
inneren. Prozac. Tot vervelens
toe, want de depressie moest
overwonnen worden. „En moe
hè. Altijd die pillen. Maar ik
slik nu DHEA. Altijd vrolijk.
De kwaliteit van mijn leven is
een stuk verbeterd." Het 'anti-
ouderdomshormoon' DHEA is
aan een opmars in Nederland
begonnen.
Mario, het moet gezegd, ziet er
vief uit. Mag ook wel als derti
ger, maar dat is wel eens anders
geweest, zegt hij. „Ik wist niet
meer wat ik met het leven aan
moest. Jarenlang een uitkering,
depressief. Maar DHEA heeft
mijn leven veranderd. Het is nu
volkomen anders. Ik ben vro
lijk, ik ben assertief. Ik heb zelf
vertrouwen."
DHEA (Dehydroëpiandroste-
ron) is het nieuwste middel
voor hen die op zoek zijn naar
een probleemlozer leven. Ver
lost van de ouderdomskwaal-
tjes. Geen vermoeidheid meer.
Overgewicht? Sneeuw voor de
zon. Depressie? Een vage herin
neringen uit het verleden. Een
buik als een wasbordje? DHEA
is de sleutel tot dat geluk.
DHEA-adept M. Prado zal al
deze claims van sommige Ame
rikaanse gebruikers niet onver
kort onderschrijven, maar een
prachtmiddel is het wel, vindt
hij. Prado is namens de stich
ting Fight for Life woordvoerder
en deelnemer aan de studie
naar de kwaliteiten van DHEA.
Al zo'n 1.600 mensen hebben
zich inmiddels aangemeld als
deelnemer, de meesten van hen
HlV-geïnfecteerden - het mid
del werkt doeltreffend tegen
vermeerdering van het Aids-vi
rus. Maar het is de groep niet
HlV-patiënten die nu sterk
groeit. Want DHEA is ontdekt
als een makkelijk middel tegen
moeilijk oplosbare problemen.
DHEA is een menselijk hor
moon, dat in de bijnieren wordt
aangemaakt. Naarmate de leef
tijd vordert, neemt de hoeveel
heid DHEA in het bloed gestaag
af. Volgens sommigen is het op
peil houden van de DHEA-spie-
gel de sleutel tot het vertragen
van ouderdomsverschijnselen.
De populariteit van DHEA mag
voor Nederland iets geheel
nieuws zijn, zoals zo vaak gin
gen de Verenigde Staten in de
ontwikkeling voor. In tegenstel
ling tot Nederland is DHEA in
de VS vrij verkrijgbaar. En dat
moet in Nederland ook, vindt
Prado van Fight for Life. „Na
tuurlijk. Het moet binnen de
kortste keren legaal worden.
Veel mensen zouden er een be
ter leven van kunnen krijgen. Je
wordt er niet jonger van, maar
je kunt er wel prettiger de ou
derdom mee ingaan."
DHEA is niet een pilletje per
dag. Prado neemt de capsules
elke dag. „Maar ze glijden met
een vruchtensapje zó naar bin
nen." Dat DHEA niet is toege
staan in Nederland, heeft vol
gens de Fight for Life-woord-
voerder een oorzaak. „DHEA is
een menselijk hormoon. De
pharmaceutische industrie kan
het daarom niet patenteren.
Daarnaast is DHEA een goed
kope vervanger voor veel indu
striële middelen, zoals Prozac.
Daar zit de industrie dus niet
op te wachten. Zij houden lega
lisering via een lobby tegen."
De studie is bedoeld om de bij
werkingen en de lange termijn
effecten in kaart te brengen.
Deelnemers zijn verplicht hun
ervaringen met het middel te
melden. In principe staat de
studie voor iedereen open - in
de praktijk is deelname daar
mee een makkelijk en legale
wijze om DHEA te gebruiken.
Ook als de studiedeelname na
twee jaar is afgelopen, kunnen
deelnemers DHEA blijven ge
bruiken door deel te blijven ne
men aan de studie. „Gebruikers
van nu hebben geen zin om af
te wachten totdat het een keer
wordt gelegaliseerd. Zij krijgen
van ons een korting op de kos
ten en kunnen doorgaan. Daar
hebben we geen moeite mee."
DIRK-JAN STIP
De DHEA-pil zou mensen verlossen van ouderdomskwaaltjes, ver
moeidheid, overgewicht en depressies. foto gpd
Satellietfoto van de Verenigde Staten bij nacht. De witte plekken zijn steden en industriegebieden. Dat licht draagt bij aan de ultraviolette straling
in de dampkring. foto gpd/nasa
Windzuchtjes waarschuwe
kakkerlak voor gevaar
Een ieder die wel eens jacht
op kakkerlakken heeft ge
maakt weet het: de dieren
lijken een zesde zintuig te
hebben waardoor ze op het
allerlaatste moment aan de
schoenzool of de opgerolde
krant van de jager kunnen
ontkomen. Onderzoekers
zijn er achter gekomen hoe
de dieren worden gewaar
schuwd voor het naderen
de gevaar. Ze beschikken
over een orgaan dat gevoe
lig is voor de miniemste
luchtverplaatsingen.
Hanan Davidowitz, de lei
der van het onderzoek, zei
dat het orgaan werd ont
dekt door de dieren in was
vast te zetten, elektroden
aan hun zenuwcellen vast
te maken en vervolgens in
een windtunnel allerlei
luchtstromen op ze los te
laten. Uit analyse van de
zenuwimpulsen bleek dat
microscopisch kleine haar
tjes op het orgaan, dat uit
hun achterlijf steekt, zei
de geringste luchtstromi
gen kunnen waarnemen
Zelfs als er een wind om i
hen heen loeit, voelen fc I
kerlakken nog aan andei
luchtverplaatsingen of e
roofdier of mens een aai
slag op hun leven wil pie j
gen.
De ontdekking van de oi
derzoekers van het NEC
Research Institute in hel
Amerikaanse Princeton,
New Jersey, staat beschi
ven in de editie van don
derdag van het weten
schappelijke tijdschrift f
ture. Computerfabrikani
NEC financierde het ont
zoek om meer te weten i
komen over het zenuws
sel van de kakkerlak, dal
beschouwen is als een g
avanceerd stuk micro-el
tronica.
HET WEER
Cryptogram
Horizontaal: 1. Klaar met de speelmerkjes? Plak ze
tegen de muur! (8); 5. Werktijd van een filmer en
een discjockey (8); 6. In Egypte komt de Griekse
God terug (4); 8. Bevindt zich houterig achter de
deur (4); 10. Toevluchtsoord voor mens en dier (5);
12. Lekkernij voor het grijpen? (5).
Verticaal: 1. Verschillend dreigement (6); 2. Zo werd
de post van deze dictator verstuurd (6); 3.
Klemmende videofilmpjes (5); 4. Hoog en laag (5);
7. Zeldzaam enkelvoudig kampioenschap (5);
9. Neem het gebergte weg! (4); 11Geen stevig dier
(3
Oplossing van dinsdag:
keet-steek-Rekest
even-zeven-Evenzo
teem-meent-Cement
riga-harig-Haring
meet-meten-Temmen
roep-opera-Europa
laar-laars-Relaas
slot-sloot-Altoos
lias-asiel-Relais
mars-stram-Matras
Gevraagd woord: RECHTERARM
Depressie dreigt vanuit de Noordzee
Het vergaat deze zomer thermisch niet zo
slecht. Het Warmtegetal in De Bilt staat tot
gisteren op 56,5. Gerekend vanaf 1901 bete
kent dat een 41ste plaats ofwel een kleine
zestig zomers kenden tot en met september
een geringere warmteproductie. Het minst
aansprekende trio-1965, 1956 en 1962-
kwam over de periode mei tot en met septem
ber met respectievelijk 3,9, 4,9 en 6,7 warm-
tepunten uit de bus. De zomer van 1999 had
een Warmtegetal van 99,1 en staat daarmee
op de 13de plaats. Van de afzonderlijke
maanden is juni dit jaar de maand met de
voorlopig grootste bijdrage: 24,5. Verder
kwam de meizomer op 15,2 en staat augustus
tot en met maandag op 13,2 punten. Juli viel
uit de toon met 3,1 warmtepunten. Curieus is
dat 28% van de warmteproductie van 2000
voor rekening komt van twee dagen: 19 en 20
juni. Het Warmtegetal wordt bepaald door de
meerwaarde van alle etmalen met een gemid
delde temperatuur van boven de 18 graden
bij elkaar op te tellen. Onveranderd slecht
blijft de zomer in het noordoosten van de Ver
enigde Staten. De laatste dagen is daar weer
zeer veel regen gevallen. In het noorden van
de staat New Jersey viel zaterdag maar liefst
tot 350 mm. Voor onze omgeving is morgen
het frontensysteem van een depressie op het
noordelijk deel van de Noordzee van belang.
Het systeem veroorzaakt tijdens de ochtend
en gedurende een deel van de middag buien
die van onweer vergezeld kunnen g
wolking en buien remmen het kwik er
af. Het wordt maximaal 21 graden. D(
ruimt naar het zuidwesten en kan aan
vrij krachtig worden. Op vrijdag overdr
de buiigheid mee te vallen. In het we«
is er wel weer een vrij grote kans op bi
Bepalend is dan een depressie die zie
de Ierse wateren naar de Noordzee vei
De temperatuur komt in de middag nt
steeds boven de 20 graden uit. Gister
heersten de wolkenvelden maar hetw
ruim 20 graden: Nieuw-Vennep mat2
