Verteerd door heimwee
Gezondheid
Zwakte sterkte
Zelftest: 'Surrogaat voor
goede gezondheidszorg'
TBC-risico hoog bij lang verblijf in de tropen
'Vertraging' in hersen
leidt tot overgewich
Menopauze vermindert
intellectueel vermogen
MAANDAG 14 AUGUSTUS 2000
REDACTIE. RIEN POLDERMAN
Tegenwoordig bestaat er in de Geestelijke gezondheidszorg
veel belangstelling voor de behandeling van patiënten met
een langdurige psychiatrische handicap. Er wordt steeds
meer onderzoek besteed aan behandelingsmethoden die
erop gericht zijn patiënten met een handicap zo lang moge
lijk in een zo gewoon mogelijke woonomgeving te laten wo
nen. In de vakliteratuur valt er uiteraard veel over de lezen,
maar ook van ander proza valt veel te leren.
Godfried Bomans ontvouwt in zijn inleiding op 'De won
derbaarlijke avonturen van Baron von Münchhausen' een
mooie kijk op psychiatrische behandelwijzen. Hij zou, zegt
hij, als psychiater zijn patiënten niet van hun fouten gene
zen; integendeel zelfs. Hij is van mening dat de meeste vor
men van creativiteit niet wortelen in goede eigenschappen,
maar juist in tekortkomingen en dat de eigenlijke kracht
van een mens berust op gebreken, die dus tot kwaliteit om
gebogen kunnen worden.
De behandelfilosofie die in de geneeskunde het meest
wordt aangehangen, gaat ervan dat er gebruik wordt ge
maakt van het resterende gezonde vermogen van een pati
ent. De behandelwijze die daarbij hoort, biedt echter lang
niet altijd garantie op succes en een verbreding van het be
handelaanbod kan daarom geen kwaad. In één van mijn
vorige columns (ramen lappen) schreef ik al over de Liber-
man-modulen, die speciaal ontworpen zijn om mensen te
helpen goed en creatief om te gaan met hun handicaps en
zodoende niet alleen bezig te zijn met wat zij al kunnen en
nog beter willen kunnen. Hoe kun je zo aan onvolkomen
heden sleutelen, dat zij omgezet kunnen worden in succes
sen, is tegenwoordig ook in de algemene geneeskunde een
belangrijke vraag.
In de sportwereld zijn er voldoende voorbeelden te vinden
van sporters die gehandicapt eri wel tot grote prestaties zijn
gekomen. Luc LeBlanc werd wereldkampioen wielrennen
op 'een en driekwart been', zoals in een ochtendblad te le
zen stond. Dat is bijzonder en niet zo gemakkelijk na te
doen. In zijn jeugd maakte hij een auto-ongeluk mee als
gevolg waarvan hij een korter en minder krachtig been
overhield. Hij kreeg het advies om veel te fietsen en zie
daar. Gebrek en talent vallen hier samen.
'Ieder nadeel hep zijn voordeel' is het inmiddels spreek
woordelijke oordeel van Johan Cruijff over dit soort zaken.
In de voetballerij is de beroemde linksbuiten Garrincha een
voorbeeld van iemand die van zijn nadeel zijn voordeel
maakte. Hij leed als kind aan polio en zijn zwakte, namelijk
zijn dwarrelende looptrand werd zijn kracht. Met onnavolg
bare passeerbewegingen zette hij vrijwel iedere verdediger
op het verkeerde been, in dit geval een handicap van tijde
lijke aard, en hij leidde Brazilië samen met Pele naar het
wereldkampioenschap in 1958. Hij is overigens wel aan de
gevolgen van een andere zwakheid bezweken, hij dronk te
veel en eindigde in de goot. Niet iedere zwakheid heeft zijn
eigen kracht.
Rehabilitatie van patiënten in de psychiatrie is een geduldig
werkje en vraagt om creativiteit, doorzettingsvermogen en
hard werken. Wij krijgen nu een
maal niets voor niets; en de kans is
niet groot dat een patiënt in staat is
om zich, net als Baron von Münch
hausen, aan zijn haren uit het moe
ras te trekken om zo te genezen van
zijn psychose. Men dient wel realis
tisch te blijven.
WOUTER VAN EWUK
Op de pagina Gezondheid van
7 augustus werd aandacht be
steed aan de medische zelftest
als 'uitkomst voor velen'. Vol
gens de Rotterdamse importeur
MiraTes zijn de reacties van ge
bruikers van zelftests nagenoeg
allemaal positief en is de con
sument 'wijs genoeg' om zelf
uit te maken wat hij wel of niet
moet doen. Het ministerie van
volksgezondheid wil de tests
niet verbieden, maar is er wel
voorstander van dat ze uitslui
tend door de apotheker worden
verkocht. Dr. J.M. van Alphen-
Lager, directeur van de stich
ting Artsenlaboratorium in
Haarlem schreef een reactie:
Hoewel ik niemand het genoe
gen van een doehetzelf test wil
ontzeggen meen ik dat goede
raad in Nederland goedkoper
is. Zelftests zijn (uiteraard) be
dacht in de VS waar weliswaar
per hoofd van de bevolking veel
geld wordt uitgegeven aan ge
zondheidszorg maar waar die
zorg voor zeer velen niet toe
gankelijk is. Zelftesten als sur
rogaat voor goede gezond
heidszorg dus.
In Nederland is vooral de eer
stelijns-gezondheidszorg voor
iedereen vrijwel drempelloos
toegankelijk. Wie iets mankeert
of zich, bij voorbeeld na een
onbeschermd seksueel contact,
terecht zorgen maakt, kan zich
tot zijn arts wenden voor goed
advies en goede zorg. De huis
arts weet bovendien ook van
geslachtsziekten waarvoor nog
geen thuistest. beschikbaar is:
syfilis, gonorroe, chlamydia.
De huisarts kan de patiënt ver
wijzen naar een laboratorium
waar hoog opgeleid personeel
Intens verlangen naar huis kan vakantie flink vergallen
~vt
Op vakantie gaan, maar na
een paar dagen het liefst weer
naar huis willen. Het over
komt heel wat mensen. Niet
omdat er thuis wat ergs is ge
beurd, maar puur omdat ze
heimwee hebben. „Eenmaal in
Frankrijk denk ik altijd: waar
ben ik toch aan begonnen?
Was ik maar thuis, daar heb ik
alles wat mijn hartje begeert."
Susanne vertrekt elk jaar weer
met goede moed naar haar va
kantiebestemming. Ze geniet al
van de gedachte straks lekker
aan het strand te liggen, onder
de parasol met een boek. Haar
kinderen bouwen zandkastelen
en manlief haalt ijsjes voor het
hele gezin. Dat is optimaal ge
nieten, vindt ze. „Als we ver
trekken stap ik altijd goedgehu
meurd in de auto. Ik heb dan
echt zin om weg te gaan, tot we
over de Franse grens gaan.
Eenmaal in Frankrijk krijg ik
plots een heel verdrietig gevoel.
Ik probeer er niet aan toe te ge
ven en het weg te drukken.
Maar na een dag of twee sla ik
toch aan het piekeren, vooral
als het vakantiehuisje tegenvalt.
Waar ben ik toch aan begon
nen, spookt het telkens door
mijn hoofd. Thuis heb ik alles
wat mijn hartje begeert, wat
doe ik hier eigenlijk? Ook het
idee dat ik, behalve mijn gezin,
alles achter me heb gelaten wat
me dierbaar is, kan ik niet uit
mijn hoofd zetten. Meestal
barst ik op de tweede dag van
onze vakantie in tranen uit. 'La
ten we alsjeblieft weer naar
huis gaan', snik ik dan.'
Natuurlijk gaat ze niet naar
huis. Haar man en kinderen
willen beslist niet terug. Susan
ne: „Mijn man probeert me wel
te begrijpen, maar het komt er
op neer dat we blijven. 'Je moet
gewoon de knop omdraaien',
zegt hij altijd. 'Je kunt de ko
mende twee weken niet naar
huis, dus moet je er maar het
beste van maken. Het is hier
toch prachtig en lekker warm.
Je zult zien dat je er van geniet.'
Daar heeft hij wel gelijk in. Als
ik weet dat ik niet terug kan, zet
ik ook wel door en vind ik het
uiteindelijk wel leuk. Toch blijf
ik verlangen naar huis, de hele
vakantie door. Hoe prettig het
ook is, ik tel de dagen af. Twee
dagen voor vertrek heb ik vaak
de koffers al gepakt. En in de
meeste gevallen zitten we een
dag eerder dan afgesproken
weer in de auto naar huis. En
hoe dichter we bij Nederland
komen, hoe vrolijker ik word.
Het is elk jaar hetzelfde liedje."
Volgens Miranda van Tilburg,
lijdt Susanne aan vakantie-
heimwee. Van Tilburg is psy
chologe en in 1998 gepromo
veerd aan de Katholieke Uni
versiteit Brabant op het ver
schijnsel heimwee. Onlangs
verscheen van haai" het boek
'Heimwee' met als ondertitel:
'Hoe ontstaat het en wat kun je
eraan doen?'Ze definieert
heimwee als 'een sterk verlan
gen naar huis en personen en
dingen van thuis, als je verwij
derd bent van huis.'
Van Tilburg: „Heimweelijders
zijn geobsedeerd door thuis,
net zoals je in een verliefde bui
alleen maar kunt denken aan
die ene persoon. Daarnaast
gaat heimwee vaak gepaard
met negatieve gevoelens (ver
driet, onrust), lichamelijke
klachten (hoofdpijn, algeheel
ziek gevoel, hyperventilatie),
aanpassings- en functione-
ringsproblemen.'
Er is maar weinig bekend over
heimwee. En dat terwijl volgens
de onderzoekster tussen de vijf
tig en negentig procent van
de Nederlanders er last van
heeft of heeft gehad. Van Til
burg: „Omdat er zo weinig on
derzoek naar is gedaan, zou je
bijna denken dat heimwee een
zeldzaam verschijnsel is. Ook
met elkaar praten we er weinig
over, zelfs als we er aan lijden.
Dit heeft tot gevolg dat veel
heimweelijders het idee hebben
dat ze de enigen zijn met dit
probleem. In de wetenschap en
in het dagelijks leven wordt
heimwee als iets kinderachtigs
gezien waar je niet te veel aan
dacht aan moet besteden."
Volgens de onderzoekster zijn
er drie soorten heimwee: terug
kerende heimwee, verhuis-
heimwee en vakantieheimwee.
Alleen terugkerende heimwee is
een abnormale ziekelijke vorm
van heimwee. Mensen die hier
aan lijden hebben altijd last van
heimwee wanneer ze hun huis
voor langer dan één dag moe
ten verlaten. Deze vorm is vrij
wel niet te overwinnen. Vaak
heeft het te maken met het on
vermogen om dingen en perso
nen los te laten. Deze mensen
hechten sterk aan alles en ie
dereen in hun woonomgeving
en kunnen hiervan geen af
scheid nemen.
Verhuisheimwee kan iedereen
overvallen die verhuist. De kans
is uiteraard groter wanneer de
nieuwe omgeving sterk afwijkt
van de oude. Deze vorm van
heimwee gaat vaak vanzelf weer
over naarmate de nieuwe om
geving vertrouwder wordt.
Mensen met vakantieheimwee
hebben er alleen last van als ze
op reis gaan. De oorzaak schuilt
in het doorbreken van de dage
lijkse routine. Miranda van Til
burg: „Iedereen heeft een be
paald dagritme waar je je min
of meer aan houdt. ledstl
sfa je op, eet je, werk jf ri
je op dezelfde tijd. Ooi in
bepaalde gewoonten h
zoals elke ochtend ven sti
persen. Op vakantie w ari
deze ritmes doorbroke h
hotel wordt het diner c n|
uur 's avonds uur gesei
kun je niet om zes uur IS
als je gewend was. Je W
niet naar de voetbalcli tu
dinsdagmiddag. Al dit an
dingen zit de heimwee al
dwars. Gevoelens vani
loosheid kunnen optre
doe ik hier'?"
Deze vorm van heimw
gens de psychologe mi K
doorbreken, maar het; k
eenvoudig om het leed
verzachten. Lijders aan e
tieheimwee moeten op k
mogelijk dezelfde ding >e
dezelfde tijdstippen do 't
thuis. Kamperen is aan W'
omdat je dan meer vrij
hebt om je eigen dagii k
len. Verder is het belan
over je gevoelens te pn d'
ke dingen te doen en
te denken. Yoga en me
oefeningen helpen om
spannen. Van Tilburg:
heimwee gaat hier niet rt
over, maar het kan een Vl
draaglijker worden. En
schien wordt de vakani
leuk!"
Maar de enige 'succes e
kerd' remedie tegen va12
heimwee is: thuisblijve
zoals Susanne dit jaar.
huis moet nodig gesch 1
worden. We willen het
doen, tijdens onze vak; 3'
vind het niet erg. En al
zonnig wordt, kunnen
nog een paar daaG
Gewoon hier in Nederl
Susanne is een gefinge
naam.
Miranda van Tilburg, I
hoe ontstaat het en wa: 3<
eraan doen? Uitgeven'i
Kampen, ISBN 9043501
19,90.
TANJA OLYSLAGER
onder ip achtneming van een
systeem van kwaliteitsborging
de aangevraagde onderzoeken
uitvoert op een wijze die een
maximum aan betrouwbaar
heid met zich meebrengt. In
dien men daarvoor kiest kan op
tal van plaatsen, met dezelfde
kwaliteitsgaranties, anoniem
getest worden op een aantal ge
slachtsziekten.
Anoniem wil in dit verband
zeggen dat niet naar persoons
gegevens gevraagd wordt, maar
wel informatie wordt verstrekt
.vragen worden beantwoord, en
advies wordt gegeven. In Haar
lem en omgeving is dit onder
meer het geval bij de GGD-en
en het huisartsenlaboratorium.
Over tests die betrekking heb
ben op maagzweren, prostaat
kanker en wat er verder nog op
de markt dreigt te komen het
volgende: De huisarts komt op
grond van een aantal gegevens
als klachtenpatroon, leeftijd,
voorgeschiedenis en lichamelijk
onderzoek tot een veronderstel
ling over de mogelijke oorzaak
of oorzaken van eventueel be
staande klachten. In deze diffe
rentiaal diagnostische overwe
gingen worden zowel goedaar
dige als kwaadaardige ziekten
betrokken. Met behulp van ver
volgonderzoek toetst de arts
haar of zijn hypothese en be
sluit tot geruststelling, verdere
diagnostiek of behandeling. De
ze hoogwaardige vorm van zorg
is voor iedereen toegankelijk-
.Wie dit proces wil vervangen
door zelftests doet zichzelf ern
stig tekort.
DR. J.M.VAN ALPHEN-JAGER
De kans dat reizigers die lange
re tijd in tropische landen ver-
blijven besmet raken met TBC
is hoger dan verwacht. Onder
zoekers van het Academisch
Medisch Centrum Amsterdam
en de GG&GD's van de vier gro- *r??"
te steden hebben dat gemeld in -vs
het medische vakblad The Lan- m j I #1
eet.
Werkers in de gezondheidszorg
lopen het grootste risico, maar
ook voor personen die voor
hun plezier reizen is de kans op
TBC-besmetting aanzienlijk.
Het is niet ondenkbaar dat zij
na terugkeer tuberculose herin
troduceren in landen waar de
ziekte vrijwel leek uitgeroeid.
De medici pleiten er daarom
voor qm iedereen die lang in ri
sicovolle landen is geweest aan
een zorgvuldig onderzoek te
onderwerpen, zodat vroegtijdi
ge behandeling mogelijk is.
Een onderzoeksgroep onder lei
ding van AMC-tropenarts Frank
Cobelens onderzocht 656 Ne
derlanders die op het punt
stonden voor langere tijd - drie
tot twaalf maanden - af te rei
zen naar gebieden waar veel
TBC voorkomt. Een land gold
daarbij als risicovol als de ge
middelde jaarlijkse kans op een
tuberculose-infectie onder de
plaatselijke bevolking ten min
ste één procent is. Dit is bij
voorbeeld het geval in landen
ten zuiden van de Sahara, Mid-
den-Amerika en Zuidoost Azië.
In Nederland bedraagt het jaar
lijkse risico niet meer dan 0,01
procent.
De reizigers werden voor ver
trek en na terugkeer door mid-
del van huidtesten onderzocht
op besmetting met tuberkelba
cillen. Twaalf personen, ofwel
Hersenen begrijpen pas tien
minuten nadat een mens heeft
gegeten of gedronken, dat het
lichaam voldoende voedsel
naar binnen heeft gekregen.
Deze vertraging die tussen eten
en een vol gevoel optreedt, leidt
er in sommige gevallen toe dat
mensen zich volproppen. Dit
blijkt uit een studie die aan de
universiteit van Florida is uitge
voerd.
Bij mensen die leiden aan obe-
sitas (ernstig overgewicht), ge
ven de heYsenen zelfs nog later
een 'vol' signaal af, dat daar
naast ook nog zwakker is dan
gemiddeld. De onderzoekers
denken dat de resultaten van de
studie kunnen helpen om obe-
sitas en andere eetstoornissen
vast te stellen en te behandelen.
Achttien proefpersonen kregen
water met de stof dextrose, een
soort suiker, te drinken, terwijl
hun hersenen werden gescand
met een speciale techn
gentig seconden na de
van het water verwerkt
hersenen de informatie
het drinken en slikken
drank. Pas tien minutf
was er een tweede,
senactiviteit meetbaar
delijk maakte dat hetl
voldoende had binnen
gen.
Deze 'piek' in hersena
kwam op het zelfde m
dat het suiker- en insu
veau in het bloed, als g
van het drinken, was tc
men. De meeste verani
in de hersenen vonden
in de hypothalamus, ee
derdeel van de tussenh
waarvan al eerder beke
dat daardoor de eetgefl
werden
1,8 procent van de reizigers,
bleek inderdaad tijdens de reis
geïnfecteerd.
Vooral voor mensen die werk
zaam zijn in de gezondheids
zorg bleek de kans op besmet
ting hoog: 7,9 per duizend
maanden verblijfsduur. Dit be
tekent dat als duizend werkers
in de gezondheidszorg een
maand op reis gaan, er gemid
deld acht zullen terugkeren met
een TCB-besmetting. Hun risi
co op TBC is twee tot drie maal
zo hoog als dat van de locale
bevolking.
Voor de overige reizigers be
droeg het risico 2,8 per duizend
maanden verblijfsduur. Zelfs
voor deze laatste groep is de
kans geïnfecteerd te raken met
TBC ongeveer vergelijkbaar met
het risico malaria op te lopen in
Kenia en vele malen hoger dan
bijvoorbeeld de kans op buikty-
fus of meningitis. Hun risico op
TBC is vergelijkbaar met dat
van de plaatselijke bevolking.
De onderzoekers concluderen
dat routinematig getest zou
moeten worden op een TBC-
besmetting na terugkeer. Dat
vergemakkelijkt vroegtijdige be
handeling, die latere tuberculo
se kan voorkomen. Ook moet
bij de groep met het hoogste ri
sico wellicht vaker BCG-vacci
natie worden overwogen. Vac
cinatie heeft echter nadelen. Zo
is het niet duidelijk of het BCG-
vaccin voldoende bescherming
biedt. Bovendien bemoeilijkt
vaccinatie het aantonen van
een eventuele besmetting na te
rugkeer.
De menopauze vermindert het
intellectueel vermogen. Ook de
vaardigheid van de vrouw om
haar aandacht te verdelen over
werk, vrienden en gezin neemt
af. Daar staat tegenover dat de
communicatieve eigenschap
pen verbeteren, aldus de Britse
krant The Independent.
Volgens de krant onderzocht de
Brandeis University van Massa
chusetts 56 vrouwen tussen 40
en 60 jaar. Uit het onderzoek
blijkt dat het korte term
heugen tijdens de mem
achteruit ging, maar d
bale vaardigheden van
wen toenamen. Het v
tussen de menopauze e
intellectuele vermogen
moedelijk toe te schrijv
een complexe genetisd
kei tussen de hersenen
omgeving.
ip iyj z z s ll
Kruiswoord-min-een
Niet het gevraagde woord invullen, maar een woord dat bestaat
uit de letters van het gevraagde woord in dezelfde volgorde min
1 letter. (B.v. Omschrijving "dierenverblijf". Antwoord zou zijn
"stal", maar ingevuld moet worden "sta"of "tal". Welke van die
twee het moet worden, moet blijken uit de kruisende woorden.)
Horizontaal: 1 Lentemaand; 4. uitroep van vreugde, 7. afbreken;
9. potloodstreep; 10. pantoffel; 11. danspartij; 13. klank;
14. windrichting; 17. voornamelijk; 18. moeilijk breekbaar; 19. vogel;
21. handigheidje; 24 baken; 26. afgelegen; 27. vruchtenpulp;
29. laag; 30. lekker zijn; 32. meekrijgen; 33. monsterlapje.
Verticaal: 1. Reclamemateriaal per post verzenden; 2. sluitpin;
3. vertaler; 4. handvat; 5. schrijfgerei; 6. hoffelijk; 8. schaakstuk;
11. straf ondergaan; 12. kleefmiddel, 13. afslagplaats bij hetgolfspel;
15. donder en bliksem, 16. spoorstaaf; 17. korte damesmode;
19. familielid; 20. bloeimaand; 22. spinnenweefsel; 23. schakelbord;
25. sneeuwdruppel; 27. hemellichaam; 28. vlek; 30. snijwerktuig,
31. vochtig.
HET WEER
Morgen op de meeste plaatsen droog
Oplossing van zaterdag:
HORIZONTAAL: 1 Eiseres;
7. ma; 8. aal; 10. on;
11. pluim; 13. gal; 15. eel;
17. vervolg; 18. neb;
19. eau; 21slede; 25. rij;
26. blij; 27. ai; 30. oplader.
VERTICAAL: Ik; 3. Ezau;
4. el; 5. smog; 6. knal; 8. al;
9. li; 11. plebs; 12. melee;
14. ave; 16. ega; 18. nurk;
20. uiig; 22. Ib; 23. Elia;
24. dij; 28. op; 29. je
Niet in het oosten, niet in het westen maar
op de stranden en in de duinen zijn zondag
de hoogste temperaturen geregistreerd. Dat
had te maken met het feit dat de warmste
lucht zich boven het westen van het land
bevond, een aflandige wind en het hete
zand. Op het KNMI-station van Bloemen-
daal werd een maximumtemperatuur van
30,9 graad geregistreerd tegen 29,6 in
Nieuw-Vennep en 29,3 in Alphen a/d Rijn.
In de late middag werd het kwik door een
zeewind sterk gedrukt. Om 17 uur was het
bij Bloemendaal nog bijna 30, om 18 uur
slechts 23 graden. Op dat moment oogde
het zwerk al behoorlijk onstabiel. Er waren
verschillende wolkensoorten te zien die
doorgaans een voorbode zijn van onweer
en dat de voortekenen niet bedrogen werd
in de nacht bewaarheid. Vooral onze stre
ken kregen te maken met actieve onweers
haarden en zo nu en dan gutste het van de
regen.
In Santpoort-Noord werd 11, op Schiphol
15 mm opgevangen. Na vijven trok het bui-
engebied naar het noorden weg. Vandaag
vallen er onder invloed van een naar het
oosten wegtrekkend koufront vooral in de
ochtend en rond het middaguur enkele
buien. Dinsdagmiddag blijft het bij ons op
de meeste plaatsen droog en komt af en toe
de zon tevoorschijn. De temperatuur stijgt
tot maximaal 22 graden en de naar west
ruimende wind neemt af tot zwaki
Op de lange termijn krijgt de augus
mer het moeilijk. Randstoringen, ifl
van de zich van IJsland naar IerlaiM
plaatsende hoofddepressie, veroon
periodiek enkele buien en heel gelf
gaat de temperatuur naar beneden
het einde van de week is een kortsti
thermische opleving mogelijk maai
weekeinde zou het wel eens heleros
afwaarts kunnen gaan. De atmosfei
dellen zinspelen namelijk op een di
pressie boven de Britse eilanden. 0
vloed van dat systeem gaat het waa
lijk ook flink waaien al is het Duitse
minder onstuimig.
