Euro: de wiebelende wereldmunt
Forens legt steeds grotere afstand af
Economie
Imamin: De makkelijke hap voor moslims
Openbaar aanbesteden
scheelt miljarden
DINSDAG 8 AUGUSTUS 2000
Fundament onder Europese munt minder sterk dan het lijkt
André Sasz, oud-directeur van De Nederlandsche Bank: „De euro is de
prijs die we moeten betalen voor politieke stabiliteit in Europa."
foto gpd dijkstra
De invoering van de euro had niets met economie te
maken. Het ging om de politieke stabiliteit in Europa,
zegt oud-directeur André Szasz van De Nederlandsche
Bank. Politieke onzekerheid is dan ook een belangrijke
verklaring voor de zwakte van de munt.
len zijn er later bijgehaald om
de muntunie geloofwaardig te
maken voor het grote publiek.
„Het argument dat reizigers in
Europa straks geen geld meer
kwijt zijn bij het omwisselen, is
simplistisch. Het klopt wel,
maar het is niet de reden waar
om Frankrijk en Duitsland de
unie hebben opgezet.
Szasz weet waar hij het over
heeft. Hij zat twintig jaar lang
aan de tafels waar het monetai
re beleid in Europa werd vast
gesteld. Na zijn pensioen deed
hij onderzoek naar het ont
spruiten van de muntunie. De
resultaten vatte hij vorig jaar sa
men in een boek. waarvan eind
volgend jaar de Nederlandse
vertaling verschijnt.
„Ik wilde weten wat de drij
vende krachten zijn geweest
achter de muntunie", zegt
Szasz in een DNB-dependance
waar hij nog altijd kantoor
houdt. „Tijdens mijn werk had
ik daar onvoldoende zicht op.
Pas toen ik de tijd had om echt
in de geschiedenis te duiken,
ontdekte ik de rode lijn."
Zijn conclusie is, dat de
muntunie het gevolg is geweest
van een politieke koehandel.
Op hoog niveau weliswaar.
Duitsland wilde integreren in
DEN HAAG ERIK VAN DER STRUUS
Nee, hij is geen euro-scepticus.
Hij gelooft in de Europese
munt. Niet zozeer vanuit eco
nomische motieven. Wel omdat
de euro een stap is in het pro
ces van politieke integratie in
Europa. Het is een risicovol
project, zeker. Maar er is geen
alternatief. Zonder euro zouden
de Europese landen elkaar nog
veel meer in de haren vliegen.
„De euro", zegt André Szasz,
„is de prijs die we moeten beta
len voor politieke stabiliteit in
Europa."
De euro als noodzakelijkheid.
Dat klinkt negatief. Maar zo be
doelt de voormalig directeur
(1973-1994) van De Nederland
sche Bank het niet. „De euro is
voortgekomen uit idealisme.
Uit de wens om in Europa dich
ter bij elkaar te komen, span
ningen uit het verleden weg te
nemen, de toekomstige vrede te
garanderen. Dat kun je onmo
gelijk negatief noemen."
Szasz (68), geboren in Indo
nesië uit Hongaarse ouders, is
van huis uit econoom. Maar
met economie had het oprich
ten van de muntunie niets van
doen. De verhalen over de
enorme economische voorde-
Europa. De Fransen waren be
reid dat proces te steunen. Op
voorwaarde dat zij invloed kre
gen op het monetaire beleid in
Europa. Parijs was het beu aan
de leiband te moeten lopen van
de machtige Bundesbank."
Szasz: „Telkens wanneer de
Duitsers de steun van de ande
re Europese landen nodig had
den - en dat begon al met de
Ostpolitik van Brandt - bedon
gen de Fransen concessies. Uit
eindelijk heeft Kohl de mark
opgegeven, wetende dat dat
voor Duitsland niet de beste
optie was. Maar hij zag geen
andere mogelijkheid. Politieke
inbedding in Europa is voor
Duitsland nog belangrijker."
Die geschiedenis is belangrijk
voor wie een verklaring zoekt
voor de zwakte van de euro.
Vergeleken met de start begin
vorig jaar is de waarde met
achttien procent gedaald al
lijkt het dieptepunt inmiddels
achter de rug.
Natuurlijk spelen het groei
tempo en de renteverschillen
tussen de Amerikaanse en de
Europese economie daarbij een
grote rol. Maar de politieke oor
zaken voor de zwakte van de
euro zijn minstens zo belang
rijk.
Het fundament onder de Eu
ropese munt is minder sterk
dan het lijkt. Waar de Duitsers
(gesteund door de Nederlan
ders) hechten aan een onafhan
kelijke Europese Centrale Bank,
willen de Fransen juist invloed
op diezelfde bank kunnen uit
oefenen.
De ruimte daarvoor is er ook:
de verdragsteksten van de mo
netaire unie laten toe dat er in
terpretatieverschillen optreden.
Anders gezegd: het compromis
ligt er. maar de discussie gaat
door. Duitsland en Frankrijk
blijven proberen de muntunie
in de door hen gewenste rich
ting te dirigeren.
Is dat ongewenst? Misschien,
zegt Szasz. „Maar het zou
vreemd zijn als die discussie in
eens was verstomd. Duitsers en
Fransen hebben nooit dezelfde
visie gehad op de relatie tussen
economie en politiek."
De kans op een breuk in de
relatie acht hij niet groot.
„Sinds de Tweede Wereldoor
log proberen Duitsland en
Frankrijk hun meningsverschil
len in goed overleg te overbrug
gen. Dat is nog steeds gelukt.
Maar het blijft een voortduren
de bron van fricties, dat is
waar."
Problematischer is het ge
steld met de naleving van de re
gels in de muntunie. Officieel
hebben de deelnemende lan
den beloofd te streven naar een
structureel overschot op hun
begroting. Alleen bij een ferme
economische tegenwind mag er
een kleine min zijn (maximaal
drie procent).
„Die letter lijkt nu al dood te
zijn", zegt Szasz. „De meeste
Europese landen hebben nog
altijd een tekort, terwijl het toch
echt zo slecht niet gaat. Zelfs in
Nederland, dat zich zo sterk
maakte voor stringente afspra
ken, speelt de belofte nauwe
lijks een rol in de discussie over
wat we moeten doen met de ve
le meevallers."
Als het om toetreding van
nieuwe lidstaten gaat, lijken de
regels zelfs niet meer te be
staan. Zo mogen de Grieken
ondanks hun torenhoge staats
schuld lid worden van de
muntunie. Een heel slechte
zaak, vindt Szasz. „Daarmee
staat de deur open naar Oost-
Europese landen die ook niet
aan de voorwaarden voldoen.
Dat'wekt allemaal geen vertrou
wen."
Het argument dat de Griekse
schuld lager is dan die van Bel
gië en Italië, kan hem niet over
tuigen. „Zonder die twee lan
den had de muntunie nooit
kunnen beginnen. Die situatie
bestaat niet meer".
De eurokoers is belangrijk,
maar ook niet zo belangrijk dat
Szasz elke ochtend in de krant
speurt naar de jongste stand.
„Kleine stijgingen en dalingen
zeggen op korte termijn niet zo
veel. Bovendien kun je de di
recte aanleiding zelden achter
halen. Dat wordt meestal pas
later duidelijk."
Anders wordt het als de aan
houdend lage koers afbreuk
gaat doen aan het imago. De
Bundesbank sprak daar on
langs nog zijn zorgen over uit.
Terecht, meent Szasz. Vertrou
wen is voor de euro van
belang. Over anderha
moet immers elk brood
fles wijn in Europa met
munten worden afgerek
„We zijn bezig met ee
rirnent waarvan we nii
zijn dat het lukt", zegt
pensioneerde bankier.
alleen slagen als iedere
wat nodig is. Daarom is
belangrijk dat politici
bliek zien wat de risiq
Dan is de kans het grtx
er geen gekke dingen zi
beuren die het project ii
brengen."
De politiek zou de b<
eerlijk moeten vertellen
redenen voor de euro
weest. Szasz wil niet zo\
dat het publiek is voorj
„Maar men heeft wel
ten vallen. De neiging
bevolking te ondersch;
blijkbaar groot in een di
tie."
Waarmee niet is gez
hij politici de zwarte
toeschuiven. „Ik heb ii
afgevraagd of politici we
wat er speelt", klinkt h
„Ze springen op een
trein. Ik kan me nog her
wat Lubbers zei aan h(
van een vergadering v
de bijeenkomst in Ma;
Hij stelde de retorisch
'of de politieke autoritei
beseften waar zij mee bi
ren'. Niet dus. Terwijl
toen al heel dichtbij
concreet was."
De tweede generatie Turken,
Surinamers en Marokkanen
wil niet veel tijd besteden aan
koken en eten. Steve Badloe
zag het gat in de markt voor de
'gemaksmoslim'.
Zestigduizend kant-en-klaar
maaltijden produceert zijn
bedrijf Imamin Halal Food
Group wekelijks. Maar ook
hotdogs, snacks en roti's. Alles
'halal', rein, bereid.
GPD SIMONE VAN DRIEL
Met een enorme scheplepel
roert een werknemer in een gi
gantische ketel spaghetti. Een
ruimte verder scheppen mede
werkers aan de lopende band
groente, rijst, vlees en andere
etenswaren in plastic bakken,
die daarna geseald en van een
etiket worden voorzien. Ver
moedelijk gaat het bij de berei
ding van kant-en-klaar maaltij
den vaker zo toe. Maar elk in
grediënt dat Imamin Halal
Food Group in zijn producten
stopt, is 'gegarandeerd halal'.
Algemeen directeur Steve Bad
loe wijst op het vignet met hal
ve maan met ster. moskee, Ara
bische en Nederlandse tekst.
„Duidelijk voor moslims, Ne
derlanders én analfabeten."
In het productiebedrijf van
Imamin in Heteren worden we
kelijks 60.000 maaltijden ge
maakt. In Heerhugowaard staat
een volautomatische productie
lijn voor halal roti's. Bestaan er
'foute' roti's? „Ja, als ze met on
rein dierlijk vet worden ge
maakt." Daarom zijn er ook ha
lal koekjes en pepermuntjes.
Voor de productie van peper
munt worden gemalen beende
ren gebruikt. Zelfs zijn er halal
kruidenmixen, omdat daarin
bloedplasma als antistollings-
middel wordt verwerkt. Over
enkele maanden komt er halal
babyvoeding en Badloe zal de
eerste klant zijn. „Ik heb net
een zoontje gekregen. Mijn
vrouw werkt ook, we hebben
geen tijd om in Amsterdam
naar de halal slager te gaan. Hij
eet nu alleen vegetarische pot
jes."
Badloe, 39. op zijn elfde jaar
met zijn familie vanuit Surina
me naar Nederland gekomen
('Het bekende verhaal: met zijn
zessen in een stapelbed'),
kwam na een echtscheiding op
het idee voor grootschalige pro
ductie van halal gemakseten en
producten. „Toen er niet meer
voor me werd gekookt, at ik
vaak in Surinaamse eethuisjes.
Het viel me op dat de meeste
mensen die daar zaten Neder
landers waren. Allochtonen
eten niet vaak buiten de deur."
Dit telde hij op bij het feit dat
moslims die thuis gemakkelijk
willen eten, weinig tot geen
keus hebben. En bij het feit dat
de 'gemaksmoslim' of 'Euro
moslim' geen tijd heeft naar de
toko en halal slagers te gaan, als
die al in de buurt zijn. Badloe:
„Ze willen eten volgens het ge
loof, maar ze willen ook ge
mak." Een aantal supermarkten
heeft inmiddels een schap(je)
met Imamin-spullen, „Het ver
baasde ons hoe gemakkelijk het
was om schapruimte te krijgen.
Alle supermarktketens willen
het in elk geval uitproberen."
De presentatie van zijn eerste
producten op een vakbeurs in
januari 1998 leverde veel aan
vragen vanuit het buitenland
op, zegt Badloe. „Of ik mis
schien ook halal ijs had."
Imamin is volgens hem de eer
ste grote halal-leverancier in
het westen. „Niet dat ik iets
nieuws doe, er zijn wel 2.500
mama- en papa-winkeltjes die
hetzelfde verkopen. Ik doe dit
alleen niet op toko-niveau."
Imamin levert aan KLM en
Schiphol. cateringbedrijven,
ziekenhuizen en gevangenis
sen. Die willen de allochtone
werknemers, c.q. clientèle van
dienst zijn. „Zeven van de tien
allochtonen in Nederland is
moslim en die zijn buitenshuis
vegetarisch", stelt Badloe. „Op
een receptie of zo weten ze: de
snacks zijn niet halal. De joodse
gemeenschap heeft het goed
voor elkaar met de mogelijkhe
den voor kosher eten, die is
mondig. Maar zeker de eerste
generatie allochtonen is dat
niet. Je ziet een moslim in een
vliegtuig niet zijn vinger opste
ken. Overigens was er in de
luchtvaartwereld al wel halal
eten, maar dat is halal met een
knipoog: bereid in een keuken
waar ook varkensvlees is klaar
gemaakt."
Imamin werd in 1999 tot be
drijf van het jaar gekozen, in
1996 riep de Nederlandse Ban
ketbakkers Ondernemers Ver
eniging Badloe uit tot Beste
Bakker van Nederland. Badloe
verkocht als twaalfjarige zelfge
bakken koekjes in eethuisjes in
Amsterdam („Tien procent van
de winst was voor mijn moeder,
die gek werd van de rotzooi in
haar keuken") en werkte na de
havo als bakker. Na een kort
Steve Badloe: „Euromoslims willen volgens het geloof eten, maar ze willen ook gemak." foto gpd berr
avontuur in geboorteland Suri- niets doen dat hij had gepland. Imamin heeft een raad van nale luchtvaartmaatsch
name begon hij met vijf part- Hij investeerde er het geld in commissarissen met drie vol- zit, een retail-opperho li
ners een bakkerij, die uitgroeide dat hij had verdiend met de gens Badloe klinkende namen, een bekende, degelijk s
tot een industriële bakkerij met verkoop van de bakkerij, die die hij op hun verzoek niet wil lim." Badloe zegt hen
150 man personeel. Imamin een jaaromzet kende van 43 noemen. „Laat ik zeggen dat er hebben benaderd, 'wan j
kwam in plaats van het jaar miljoen gulden. een opperhoofd van een natio- behoefte aan goede mei
DEN HAAG GPD
Bij een openbare aanbeste
ding was de bouw van de
Schiphol-spoortunnel, nu
uitgekomen op 500 miljoen
gulden, waarschijnlijk zo'n
75 tot 100 miljoen gulden
goedkoper uitgevallen.
Daarmee zou de herrie
over de al dan niet te veel
betaalde miljoenen achter
wege zijn gebleven. Als de
overheid alle bouwprojec
ten openbaar zou aanbe
steden, levert dat jaarlijks
miljarden guldens bespa
ring op, zo blijkt uit een on
derzoek door het ministerie
van economische zaken.
De aanbestedingen in de
bouw vallen inmiddels on
der Europese regels. Die
schrijven voor dat grote
projecten openbaar moe
ten worden aanbesteed en
dat naast de binnenlandse
ook buitenlandse bouwers
mogen meedingen naar de
opdracht. Op die manier is
er steeds de grootst moge
lijke concurrentie tussen
bouwbedrijven en kan dus
de laagst mogelijke prijs uit
de bus rollen.
Uit het onderzoek van het
ministerie blijkt dat open
baar aanbesteden gemid
deld 15 tot 20 procent
goedkoper is dan de oude
manier van onderhands
gunnen. Bij onderhands
aanbesteden worden er een
paar aannemers geselec
teerd die gevraagd wordt
een bod uit te brengen.
Vaak regelden dié aanne
mers dan onder elkaar wie
het werk zou krijgen en
schreven de anderen voor
een hoger bedrag in.
Uit het rapport van het mi
nisterie, 'Haal pegels uit die
regels' genaamd, blijkt dat
de overheid (rijk, provin
cies en gemeenten) in 1998
voor 6,7 miljard gulden
openbaar aanbesteedde. In
totaal vergaf de overheid
echter voor 51 miljard gul
den aan opdrachten.
„We hebben de hoop en
verwachting dat het verbe
tert", aldus een woordvoer
der van Economische Za
ken. „Uiteindelijk gaat het
er toch om dat het geld van
de belastingbetaler nog niet
optimaal wordt besteed.
Door consequent de open
bare Europese aanbeste
ding toe te passen kan er
tussen de 6.6 en 8.8 miljard
gulden worden bespaard."
Uit het onderzoek blijkt dat
tot nu toe slechts vier van
de dertien ministeries
openbaar aanbesteden. Bij
de gemeenten leeft 25 pro
cent de regels na en slechts
30 procent van de provin
cies. Het ministerie van
economische zaken doet er
inmiddels alles aan om de
deskundigheid bij de ge
meenten te bevorderen. In
Amsterdam en Rotterdam
zijn al aparte gemeentelijke
aanbestedingsbureaus. In
de praktijk blijkt dat daar
mee een kostenbesparing is
te halen van gemiddeld 15
procent. „De minister heeft
deze week een aanbeste
dingsbureau in Utrecht ge
opend. Het begint nu echt
door te dringen", aldus de
woordvoerder.
Tweeverdieners en krapte op arbeidsmarkt zorgen voor toenemend werkverkeer
De overheid probeert op
verschillende manieren het
woon-werkverkeer terug te
dringen. Maar rekeningrijden,
telewerken en fiscale
ontmoediging kunnen niet
voorkomen dat de forens
alleen maar verder weg van
zijn werk gaat wonen. Het
aantal werkenden dat
dagelijks zeer grote afstanden
aflegt om bij de baas te komen
neemt de laatste tijd zelfs
opvallend toe.
ENSCHEDE'JAN RUESINK
Het geluid van startende auto's
om zes uur 's ochtends is in
menige buitenwijk heel gewoon
geworden. Waar vroeger alleen
bouwvakkers hun bed bij het
krieken van de dag verlieten,
zijn het nu IT'ers, bankmensen
en rayonmanagers die dagelijks
in hun leaseauto's stappen om
zich over het hele land te ver
spreiden. Het langeafstandsrij-
den neemt de laatste jaren op
vallend toe, is ook de overtui
ging van prof. M. van Maarse-
veen van de Universiteit Twen
te. „De groep werkenden die
meer dan dertig kilometer van
zijn werkplek woont is nog
klein, maar wordt wel steeds
groter."
De hoogleraar verkeers- en ver
voersmanagement heeft indica
ties dat er de laatste tijd vooral
buiten de Randstad steeds
meer forensen zijn. Terwijl de
ministers Zalm en Netelenbos
er alles aan doen om het groei
ende woon-werkverkeer een
halt toe te roepen, ziet Van
Maarseveen veel ontwikkelin
gen die het forensverkeer alleen
maar stimuleren.
Ten eerste stijgt het aantal
Het aantal werkenden dat dagelijks zeer grote afstanden aflegt om bij de baas te komen neemt de laatste tijd
opvallend toe.
tweeverdieners. Waar vroeger
de hoofdkostwinner nog de
keus had om dichter bij het
werk te gaan wonen, kan dat nu
vaak niet meer omdat de part
ner ook een baan heeft en niet
direct in een andere stad een
betrekking kan krijgen. Volgens
Van Maarseveen kiezen de
meesten er dan voor ergens
tussen de twee werkplekken in
te gaan wonen.
Ten tweede hechten mensen
volgens de hoogleraar veel
meer waarde aan hun woon
omgeving. „Ze zijn daarom be
reid en financieel in staat om
verder van hun werkplek te
gaan wonen dan vroeger het
geval was." Ten derde maakt de
moderne communicatietech
nologie het aantrekkelijk om
ver van de baas af te gaan wo
nen.
Van Maarseveen: „Steeds meer
werkgevers maken telewerken
mogelijk. En wie een of twee
dagen thuis kan werken, heeft
niet meer zo'n grote drang om
een woning dichtbij het werk te
gaan zoeken."
Werkt daarmee telewerken niet
archieffoto ed oudenaarden
averechts op de verkeersdrukte?
Want dankzij dat thuiswerk rijd
je misschien vier keer in de
week 100 km, terwijl je anders
hooguit vijf keer 70 km zou wil
len rijden. „Zo ver wil ik niet
gaan", aarzelt Van Maarseveen.
„Want als iedereen voortaan
één dag per week thuis zou
werken, neemt het woonwerk
verkeer wel met twintig procent
af en ben je grotendeels van alle
files verlost."
Van Maarseveen geeft overi
gens toe dat het effect van tele
werken veel bescheidener is
dan menigeen denkt. „Want in
derdaad, als je minder vaak
naar je baas rijdt, hoef je niet zo
nodig meer te verhuizen.
Een andere oorzaak van het rij-
verkeer ligt bij de baas zelf. Be
drijven en instellingen fuseren
en reorganiseren bij het leven
en dat leidt over het algemeen
tot schaalvergroting en speciali
satie. „Dat betekent dat meer
mensen gedwongen worden er
gens in een hoofdkantoor te
gaan werken. Functies die vroe
ger nog plaatselijk werden uit
geoefend, worden nu regionaal
geconcentreerd. En omdat
werknemers de kwaliteit van
hun woonomgeving voorop
stellen, verhuizen ze niet mee
met hun baas."
Die voortschrijdende speciali
satie van de maatschappij leidt
ook buiten het werk om tot
steeds meer heen-en-weer-ge-
kar. Van Maarseveen: „Mensen
rijden gerust 100 kilometer om
die ene winkel te bezoeken of
om naar die ene medisch-spe-
cialist te gaan, of om een speci
ale cursus te volgen bij dat ene
opleidingsinstituut.
Daarnaast noemt Van Maarse
veen de huidige krapte op de
arbeidsmarkt. „Werkgevers
moeten vaak het hele land af
struinen op zoek naar mensen
en als ze die dan eindelijk ge
vonden hebben, krijgen die na
tuurlijk wel een leaseauto en
reiskostenvergoeding zodat ze
niet hoeven te verhuizen."
Die alom toenemende ver
keersdrukte weerhoudt mensen
er niet van in hun auto te stap
pen. Nederlanders zijn volgens
de hoogleraar namelijk 'onge
looflijk inventief en creatief om
te leren leven met verkeerson-
gemakken. „Ze staan gewoon
eerder op om de file voo
of ze werken eerst thui j£
den dan achter de spits
zo gauw ergens een 1
knelpunt is weggewerk
ze zich verleiden die w
te nemen, zodat het er
de kortste keren weer vo
Van Maarseveen noe
compensatiegedrag en 1
nachtmerrie van alle p
makers. „Het wreekt zie
de vrije tijd. Als mens
woon-werkverkeer kun
rugdringen, zie je dat i
tijd overhouden voor re
autogebruik. En gaan
saai naar meubelboulet
pretparken."
Tegenover al die oorzak
een stijgende verkeei
staat er eentje die moge
lichting biedt: de fact
Van Maarseveen: „Mei
pen tegen tijdsgrenzen
ker de huishoudens die
zorg voor de kinderen
combineren, kampen i
geweldig tekort aan fi
hebben er baat bij dat
sneller verplaatsen tusi
ning en werk. Als het
nog drukker wordt,
voor die groep onhen
knellen en zal dat deel
langeafstandsverkeer vt
teruglopen."
Voor de overheid blijft
gens hem evenwel moe
gedrag van de automo
veranderen. „Het is eei
moettanker die je moe
ren en volgens mij is
lang niet gebeurd. Ik bi
dat het woon-werl
voorlopig nog wel zal
men, omdat de grens
acceptabele nog niet
reikt."
