Ruslands Verre Oosten als paradijs
ZATERDAG 29 JULI 20(
Een Chinese stad van blauwe containers in Siberië
Op zoek naar betere
levensomstandigheden trekken Russen
massaal weg uit het Verre Oosten van
Rusland. De economische verpaupering
en het barre klimaat lijken Chinese
gelukszoekers aan de andere kant van
de honderden kilometers lange grens
echter niet te deren. Jaarlijks trekken
vele duizenden Chinezen naar het
onderbevolkte buurland alsof het een
land van melk en honing betreft.
Russische autoriteiten vrezen dat in
2030 meer Chinezen in het uiterste
oosten van Rusland zullen wonen dan
Russen. „Voor China zijn wij een soort
kolonie.
Meneer Sjek schudt handen.
De Chinese verkopers, die
vanuit opengesneden con
tainers bikini's, schoenen, elektronica, sport-
waar, voedingsmiddelen, en leren tassen aan
de man brengen, vragen nederig hoe het met
hem gaat. Meneer Sjek is populair. Samen
met vijf andere Russische zakenmannen is
hij verantwoordelijk voor het feit dat zo'n
1.500 Chinezen in Oesoeriesk, een stad in
het uiterste zuidoosten van Rusland, in 'pa
radijselijke' omstandigheden hun geld ver
dienen. De Chinese arbeidskrachten wonen
dankzij hem met twee personen in een con
tainer van ongeveer twee bij vijf meter. De
iets minder gelukkigen hebben geen
delen de container zonder verwarming met
vier personen. ,,Ze betalen slechts 5 roebel
(ongeveer 40 cent) per dag", zegt Sjek,
de Russische voornamen Valerie Vladomiro-
De vice-directeur van 'Oesoerie-Center fir
ma' loopt zichtbaar trots over de 20 hectare
grote markt en woonplaats van Chinese ge
lukszoekers. De Koreaans-Russische zaken
man toont het belastingkantoor met Chinese
formulieren, de bank met Chinese formulie
ren, de Chinese restaurants, de Chinese me
dische afdeling en - het pronkstuk - de Chi
nese karaokebar, compleet met discoballen,
dansvloer, eettafeltjes en een stang voor go-
go-danseressen. „De mensen kunnen 's
avonds geen kant op en daarom hebben on
ze Chinese partners deze karaokebar ge
bouwd", zegt Sjek tevreden. De handelaren
hebben weliswaar weinig tijd voor ontspan
ning - de markt is alleen tussen zes uur 's
avonds en drie uur 's ochtends gesloten -
maar toch: „We proberen ze de beste voor
zieningen te bieden." En dus groeit er tussen
de groene heuvels van Siberië een Chinese
stad van blauwe containers.
Meneer Sjek is één van de Russische 'biz-
nesmeny' die dankbaar gebruik maken van
de toenemende stroom Chinezen die in Rus
land aan de kost proberen te komen. De Chi
nezen die in het begin van de jaren negentig
nog individueel met spotgoedkope waar de
grens overgingen, maken in Oesoeriesk deel
uit van een geoliede Russisch-Chinese za-
kenmachine. Het is een overzichtelijke han
del, die in andere Russische steden in het
Verre Oosten navolging heeft gekregen.
De Chinese partners leveren de arbeids
krachten en de goederen. Een Russisch 'reis
bureau' verzorgt het transport van de Chine
se containerbewoners. Een andere Russische
onderneming loodst de Chinese goederen
langs de douane. Meneer Sjek en zijn vrien
den innen in Oesoeriesk huur voor de han
delsplekken (50 roebel per dag, ongeveer vier
gulden) en de 'hotelvoorzieningen' (van 5
roebel per dag tot 25 roebel voor 'chique'
containers) van de 1.500 arbeidskrachten. De
verkopers, die 15 uur per dag werken, moe
ten het merendeel van de omzet afstaan aan
hun zetbazen in het moederland. „Het is al
lemaal volstrekt legaal", zegt Sjek. Om pro
blemen te voorkomen met de plaatselijke si
tuatie, betaalt iedere handelaar namens zijn
Chinese baas 32 roebel belasting per dag.
In het Verre Oosten van Rusland beheersen Chinezen de markt met hun goedkope producten.
jaar was het aantal al gestegen tot 379.000. In
de zes maanden van dit jaar staat de teller al
weer op 202.000. Niemand weet hoeveel van
de Chinezen, die maximaal zes maanden in
Rusland mogen blijven, ook weer terugkeren
naar hun land. Volgens schattingen van de
federale immigratiedienst wonen er inmid
dels tussen een half miljoen en een miljoen
illegale Chinezen in Rusland. Het persbu
reau Itar-Tass citeert anonieme bronnen
binnen het ministerie die spreken van twee
miljoen Chinezen, waarvan het merendeel
zich zou ophouden in Ruslands Verre Oos-
T egenstellingen
De markt in Oesoeriesk is slechts één van de
vele voorbeelden van Chinese bedrijvigheid
in het Verre Oosten van Rusland. De onder
Chinezen populaire provincie Primorskij
Kraj, waar Oesoeriesk net als de grote haven
stad Vladivostok deel van uitmaakt, is moei
lijk als land van melk en honing te typeren.
In de lange winters gaat de thermometer tot
30 graden onder nul en maakt een bijna per
manente noordelijke wind het bestaan nog
moeilijker. De zomers zijn uitzonderlijk
vochtig. De voorheen alles overheersende
militaire industrie is verpauperd. Het ruim
achtduizend kilometers verderop gelegen
Moskou heeft de financiële steun voor de re
gio drastisch ingeperkt sinds Vladivostok
haar strategische positie verloor na het einde
van de Koude Oorlog. Door de sterk gestegen
transportkosten is Primorskij Kraj, net als de
andere provincies in het Verre Oosten, in
economische opzicht nagenoeg afgesneden
van de rest van Rusland.
De Russische bevolking vertrekt dan ook
massaal naar andere regio's van Rusland. In
1990 woonden in het Verre Oosten nog bijna
acht miljoen mensen. Tien jaar later is het
aantal gedaald tot nauwelijks zeven miljoen,
minder dan 1.2 bewoners per vierkante kilo
meter. Tegelijkertijd is er echter een migra
tiestroom op gang gekomen vanuif het na
burige China die vergaande sociale, econo
mische en politieke consequenties heeft. Om
de deplorabele economische situatie van het
gebied te verlichten, besloot de Russische re
gering het grensbeleid met China in 1992
drastisch te versoepelen om handel te stimu
leren. De Chinezen maken er dankbaar ge
bruik van. In 1994 trokken 'slechts' 67.000
personen de ongeveer 700 kilometer lange
grens met Primorskij Kfaj over, maar vorig
Vooruitgang
„Het is voor ons moeilijk voorstelbaar, maar
voor veel Chinezen is Rusland een paradijs",
zegt Sergej Piljoegin, hoofd van de regionale
belastingdienst. „In Oesoeriesk leven ze in
containers, maar dat is voor hen een vooruit
gang. Ze werken dag en nacht voor een paar
roebel en zijn dankbaar. De toestroom van
Chinezen is niet zo moeilijk te verklaren. In
Primorskij Kraj wonen minder dan twee mil
joen mensen. Aan de andere kant van de
grens zitten honderd miljoen Chinezen op
elkaar gepakt."
De handel in Chinese arbeidskrachten flo
reert. Er zijn alleen in Primorskie Kraj al vijf
tien ondernemingen actief die zich bezig
houden met het transport van Chinezen
naar Rusland. Het gaat om 'tijdelijke' ar
beidskrachten die werken op boerderijen, in
de bouw en op markten. De tijdelijke status
is echter relatief. Op de markt van Oesoe
riesk verblijven sommige Chinezen al jaren
in hun container. De zakenman Vladimir
Sjek bevestigt dat het geen enkel probleem is
een visum steeds weer voor een jaar te ver
lengen. „Ze hoeven er het land niet voor
uit."
De plaatselijke autoriteiten zijn niet in
staat toezicht te houden op de gastarbeiders.
FOTO'S GPD FRANK HENDRICKX
Piljoegin zegt dat de enorme Chinese bedrij
vigheid in zijn regio slechts goed is voor één
procent van de jaarlijkse belastinginkom
sten. „Economisch worden we er niet beter
van", aldus de ambtenaar. „De goedkope
Chinese producten drukken de Russische
volledig van de markt. Het merendeel van de
handel speelt zich af in het zwarte circuit. De
economische betrekkingen met China zijn
ongeciviliseerd."
In Rusland wordt ook in politieke zin
steeds vaker gesproken van 'De Chinese
dreiging'. De Federale Immigratiedienst
voorspelt dat in 2030 meer Chinezen dan
Russen in het oosten van Siberië zullen wo
nen. Wetenschappers sluiten niet uit dat
Rusland op termijn land zal verliezen aan
China. „De helft van de zeven miljoen Rus
sen in het Verre Oosten zit al op de koffers
om te vertrekken, terwijl miljoenen Chinezen
er van dromen zich hier voor eeuwig te vesti
gen", zegt de Russische socioloog Georgy
Banchadze.
De angst voor een Chinese dominantie
wordt aangewakkerd door Chinese publica
ties waarin met name Primorskij Kraj als 'een
historisch deel van China' wordt opgevoerd.
Het is bekend dat de Chinese leider Mao Ze-
dong van mening was dat de Russen 'teveel
land' hebben gekregen in het Verre Oosten.
Navolger Deng Xiaoping deed vergelijkbare
uitspraken en verklaarde bovendien dat de
Russen toch geen gebruik maken van het ge
bied. Russen beschuldigen op hun beurt de
Chinese regering ervan bewust de overbevol
king in de dorpen en steden in het grensge
bied toe te staan om de druk op te voeren.
De demografische ontwikkeling roept so
ciale spanning op. De afkeer van Chinezen is
onder Russen groot. Een Russische vrouw op
de markt van Oesoeriesk noemt de emigran
ten 'een belediging voor ons land'. In Vladi
vostok hebben enkele klopjachten het aantal
Chinese illegalen drastisch teruggedrongen,
het veel gehoorde adagium 'hoe meer
Chinezen, hoe meer problemen' lijkt onom
streden. Veel criminaliteit wordt aan de im
migranten toegeschreven. De smokkel en het
gebruik van dnigs is sterk gestegen. Uit Chi
na komen opium en efidrine, een middel dat
in China legaal is en dat in korte tijd een po
pulair geestverruimend middel is geworden
in Rusland. Ook zouden Chinezen verant
woordelijk zijn voor illegale houtkap en jacht
in de Siberische bossen. Het Russische mi
nisterie van Binnenlandse Zaken bevestigt
dat er in het grensgebied eveneens een le
vendige handel is in een valse papieren, die
onder meer dient voor de mensenhandel.
Vluchtelingen
Het drama in Dover, waarbij vijftig Chinese
vluchtelingen door zuurstofvergiftiging om
het leven kwamen, heeft wortels in het Verre
Oosten van Rusland. Niemand ontkent dat
Russische bedrijven betrokken zijn bij het
transport van Chinezen naar het Westen.
„We hebben hier al vergelijkbare voorvallen
als in Dover gehad", zegt Sergej Poesjkarjov,
het hoofd van de regionale immigratiedienst
in Vladivostok. „Dankzij een tip van de Chi
nese douane hebben we laatst nog 80 n
sen kunnen redden uit een container wa
ze zonder voedsel opgesloten zaten. Ze
ren op weg naar het Westen." Poesjkarov
doet schamper over de commotie die if
staan naar aanleiding van het drama in En
geland. Rusland heeft grotere problemen
„Wat zijn nou vijftig Chinezen? Aan de ande
re kant van onze grens zitten er honderd mil
joen."
De dienst van Poesjkarov heeft nauwelijks
middelen ter beschikldng om zijn taak effec
tief uit te voeren. Er zijn vijftien inspecteurs
die een grens van ongeveer 700 kilometer
moeten controleren. Op de vraag of het voor
Chinezen met geld een probleem is om via
Rusland naar het Westen te komen, ant
woordt de ambtenaar zonder aarzelen 'nee'.
Er zijn vooralsnog weinig aanwijzingen dat
de vlucht van de Russen en de toevloed van
Chinezen op korte termijn omgebogen kan
worden. De voorstellen van de regionale re
gering wijzen vooral op paniek. Gouverneur
Nazdraztenko van Primorskij Kraj vroeg in
juni 'vijf miljoen nieuwe Russen'. Moskou
zou diep in de buidel moeten tasten om Rus
sische minderheden in Oezbekistan en Ka-
zachstan naar het Verre Oosten te lokken. De
toeslag van 30 procent, die alle inwoners in
de grensprovincies nu nog krijgen als com
pensatie voor hun ontberingen, zou dras
tisch omhoog moeten. De gouverneur heeft
Koreaanse Russen, een bevolkingsgroep die
in de jaren dertig door Stalin van het Verre
Oosten naar Centraal Rusland werd gede
porteerd, zelfs autonome regio's aangebo
den als ze terugkeren. Veel resultaat heeft
het niet. Voor iedere Rus die zich in Pri
morskij Kraj vestigt, vertrekken er drie.
Het gematigde regionale Doema-lid Sergej
Solovijev vindt de dramatische oproepen van
de plaatselijke regering riskant. Ze wakkeren
de onrust onder de bevolking aan. Chinezen
worden steeds vaker verantwoordelijk ge
houden voor de problemen in het gebied.
„Om de Chinezen nu als zondebok voor alles
te gebruiken is te gemakkelijk en bovendien
gevaarlijk. We moeten voorzichtig zijn met
de gevoelens die onder de bevolking leven."
FRANK HENDRICKX
container met een
