Oud en slim de tuin in
)k
n
Rijp en Groen
Nieuw alternatief voor
tropisch hardhout
Planten lijden ook
onder te veel zon
Stroomstoten moeten
hazen verjagen
Wondermiddel sterk
planten tegen ziekte
VRIJDAG 21 JULI 2000
960
REDACTIE: RIEN POLDERMAN 023-51502;
Wintergroene boerenkool
Stel je komt terug van va
kantie en niettegenstaande
al je goede zorgen is toch
een en ander mis gegaan
met de planten. Eerst
maar eens kijken of de
overblijvende kostbare
exoten een beurt moeten
hebben.
Vaak is de oorzaak van alle
narigheid teveel of te wei
nig water in de pot. Het te
weinig kan snel verholpen
worden door de plant met
pot en al in een emmer of
bak te zetten, net zo lang
tot de grond doordrenkt is
met water. Te veel eist
meer inspanning. Uit de
pot kloppen en een deel
van de slik
natte grond
voorzichtig
vervangen
door nieuwe
goede potaar
de. Luizen
zijn we ge
makkelijk de
baas door on
derdompeling
van al wat
groen is in
water. Na een
paar dagen
herhalen.
Dopluis is be
werkelijker:
aanstippen
met zeepspiri- 30o°pa
tus en vooral
bijhouden tot de plaag be
dwongen is.
En nu het eenjarig goed
dat het niet heeft gehaald.
Die planten kunnen door
gaans naar de compost of
in de GFT-bak. Er is mo
menteel volop vervangend
plantgoed in de handel,
maar ik geef in overweging
om een paar bakken of
grote potten eens te vullen
met - schrik niet - plantjes
van boerenkool.
Een beetje tuincentrum en
ook de markt biedt rond
deze tijd voorgekweekte
kool-plantjes aan. Mijn er
varing is dat boerenkool
het beste voldoet in een
bak of royale pot, een em
mer mag ook want kool is
een grote eter. Het voor
deel van boerenkool is dat
deze mooi groen blijft ge
durende de hele winter,
met minder ruime behui
zing voor de wortels ge
noegen neemt en vooral
goed vorstbestendig is. Al
leen een periode van
meerdere dagen met min
vijftien noopt ons om de
nu goed doorgevroren
kool binnen te halen en
GREET BUCHNER
met smaak op te eten. Hij
is immers ook vrij van gif
tige bespuitingsmiddelen
omdat we hem in eigen
beheer hebben geteeld.
Als we de planten eenmaal
gekocht hebben dan zor
gen we ervoor dat ze goed
vast komen te staan in
potaarde van goede kwali
teit, liefst gemengd met
iets compost. Neem een
stukje karton of stevig
plastic van rond 10 bij 10
centimeter met een gaatje
in het midden voor de
stengel van de plant. Een
schuine knip in het mate
riaal maakt het mogelijk
om de kraag rond de plant
te schuiven.
Zorg er wel voor
dat er geen aar
de op terecht
komt. Daar
houdt de kool-
vlieg van, want
die legt haar ei
tjes waar scha
delijke larven
uit voortkomen,
precies op de
grens van de
aarde en de
koolplant.
Omdat kool een
grote eter is ge
ven we de plan-
naar"" ten elke week
wu» bijvoeding, ge-
woon de mest
die we voor onze kamer
planten gebruiken. Kool
lust die ook wel.
Wie zich niet durft te wa
gen aan de boerenkool op
balkon of terras en toch
van wintersgroen houdt,
kan nu rond deze tijd ook
wintergroene struikjes ko
pen. Eén van de meest fa
voriete daarvan is momen
teel wel de buxus, maar er
zijn ook volop kleinere co
niferen in de handel. Be
denk wel dat deze planten
iets andere eisen stellen
aan de grond. Voor de
meeste wintergroene plan
ten, vooral coniferen moet
er wat extra turf in de aard.
Deze planten hebben min
der mest nodig dan de
grote eters waartoe we de
koolsoorten rekenen, daar
staat tegenover dat ze ge
noegen nemen met een
plaatsje in de halfschaduw
en dat kan een voordeel
zijn.
Al met al kunnen onze
bakken ook na een kleine
teleurstelling weer mooi
de winter in. Met boeren
kool?
Experts over de hele wereld
zoeken naar alternatieven voor
- vooral tropisch - hardhout. De
wereldvoorraad van hardhout
is immers drastisch kleiner aan
het worden. Chemisch bewerkt
of geïmpregneerd hout blijkt
ook slecht te zijn voor het mi
lieu. De Nederlandse houtspe
cialist Pontmeyer lanceert nu
Stellac Wood. Dat is zacht vu
ren- of grenenhout dat op een
milieuvriendelijke wijze in Fin
land wordt verduurzaamd en
verhard. Het materiaal zou zich
zonder te schilderen lenen voor
schuttingen, tuinhuisjes, ko
zijnhout en vlonders.
De behandeling, onder meer
verhitten tot tweehonderd gra
den, voorkomt dat het vuren- of
grenenhout in de buitenlucht
gaat rotten, krimpen en zwel
len. Eigenlijk is deze techniek
niet helemaal nieuw, want in de
Oudheid werden speren ook al
in vuur gehard. Door die ver
warming verdwijnen suikers uit
het hout, waardoor schimmels
later minder levenskansen krij
gen. Bovendien komen er in het
hout allerlei beschermende be
standdelen terecht.
Stellac Wood is niet alleen een
alternatief voor geïmpregneerd
tuinhout, het materiaal is ook te
lamineren waardoor er bin
nenshuis een vloertje mee is te
leggen. Precieze prijzen zijn
niet te geven, maar Stellac
Wood kost iets minder dan tro
pisch hardhout.
ALEX VAN HOOF*
Onderzoek toont aan dat bezig zijn in de tuin goed is voor het welzijn van ouderen: ze gebruiken minder medicijnen.
Met het verstrijken van de ja
ren wordt het klussen in de
tuin er niet gemakkelijker op.
Zware inspanningen genoeg:
gras maaien, schoffelen, on
kruid wieden, bloembollen
planten en harken. De markt
voor hulpmiddelen die het le
ven in dit opzicht kunnen ver
lichten, staat nog in de kinder
schoenen. Er zijn weliswaar al
de nodige handigheidjes als
bladgrijpers en knielsteunen
ontwikkeld, maar de informa
tie erover is nog schaars.
„Tuinwinkels en tuintijdschrif-
ten laten senioren nog te veel
links liggen", vindt oprichter en
eigenaar Herman Berteler van
Bureau Aangepast Groen uit
Groesbeek. Zijn bedrijf ver
koopt speciaal tuingereedschap
voor ouderen. Berteler zat bo
vendien in de commissie Aan
gepast Tuinieren van de Ge
handicaptenraad, schreef een
boek over tuinieren voor min
der validen en ontwierp rol-
stoelvriendelijke, openbare
groengebieden met brede pa
den en zo min mogelijk treden.
Berteler: ,,In tijdschriften zijn
weliswaar soms flitsende verha
len te vinden over werkbespa-
rend tuinieren, maar die artike
len zijn gericht op jonge, druk
bezette tweeverdieners met
kinderen die geen tijd hebben
voor klussen in de hof. Senio
ren worden slechts en passant
genoemd. Daarnaast hebben
nogal wat tuinwinkels geen
speciaal gereedschap voor ou
deren in de aanbieding."
Wat tuinwinkels laten liggen,
daar springt Berteler op in: hij
brengt een catalogus uit met
gereedschappen waarmee ou
deren en minder validen beter
uit de voeten kunnen. Zit bij
voorbeeld de kracht nog maar
in één arm, dan komt wellicht
de zogenoemde armfixeerder
van bijna zestig gulden van pas.
Wanneer het metalen hulpstuk
over de steel van bijvoorbeeld
een schoffel wordt geschoven,
kan er toch met één arm on
kruid worden gewied. Een an
der handigheidje is de rugver
wenner. Gemonteerd op de
harksteel, zorgt dit ding bij
tweehandig gebruik dat de
schouder recht blijft.
Vrij populair is het 'opraapin-
strument' dat voor ruim 68 gul
den is te bestellen. Deze negen
tig centimeter lange lichtmeta
len steel met gekartelde bek en
eenvoudig knijpsysteem, grijpt
zonder te bukken wortels en
graspollen stevig vast. Voor
diepgeworteld onkruid is de zo
genoemde baronet weed puller
bedacht. Het apparaat komt op
bijna zestig gulden, is 86 centi
meter lang en weegt 450 gram.
Deze roestvrij stalen onkruids
teker heeft een snijmes en
grijpbek om onder meer paar
debloemen ondergronds af te
snijden en op te pakken.
Bij het planten, poten en zaaien
komen kniel- en zitbankjes van
pas. Er bestaan verscheidene
modellen. Het voordeligste
exemplaar is vanaf bijna zestig
gulden te koop. Naast bescher
ming van knieën tegen de natte
en koude grond, bieden twee
handvatten steun bij het knie
len en opstaan. Wordt het hulp
stuk omgedraaid, dan verandert
het ding in een zitje.
Een lastig karwei voor ouderen
is snoeien en knippen, maar de
'driefasenschaar' van Berteler
belooft de oplossing te zijn.
Slechts met weinig kracht knipt
deze lichtmetalen schaar een
tak door. De prijs bedraagt
ruim elf gulden. Veel kostbaar
der zijn planttafels, die vanaf
een kleine achthonderd gulden
in hout, aluminium en kunst
stof voorradig zijn. Aan deze ta
fels kan zittend worden getui
nierd. Vooral mensen in een
rolstoel tonen belangstelling
voor een planttafel.
Weliswaar maakt speciaal ge
reedschap het tuinwerk minder
vermoeiend, maar volgens Ber
teler moeten ouderen ook een
"mentale knop omdraaien'. Hij
legt uit: „Senioren zijn van
oudsher gewend om planten
onderling op ruimte afstand in
de grond te plaatsen. Hierdoor
kan veel meer onkruid de kop
opsteken; geregeld wieden en
schoffelen is dan vereist. Ver
standig is om de planten dich
ter bij elkaar te zetten. Verder
moet menigeen gewoonweg ac
cepteren om uitgebloeide plan
ten en bloemen in de herfst te
laten staan. Veel tuiniers halen
dit dode spul weg. Lieden op
leeftijd kunnen er echter beter
vanaf blijven, want het verwij
deren is soms een zwaar kar
wei. Bovendien levert het dode
materiaal een fraai decoratief
effect in de tuin op."
Hoewel bepaalde karweien niet
meer zullen lukken, is tuinieren
voor nogal wat ouderen belang
rijk. De liefhebberij is ontegen
zeggelijk gezond. Uit onderzoek
bij enkele aangelegde tuinen
voor ouderen enkele jaren gele
den in Rotterdam, blijkt dat ou
dere tuinliefhebbers minder ge
neesmiddelen gebruiken wan
neer ze klusjes in de natuur op
knappen.
„Senioren hebben veel behoef
te aan tuinieren, want aan nog
al wat andere activiteiten kun
nen ze niet meer deelnemen.
Daardoor raken ze aan huis ge-
voor al wat groeit en bloeit
welkom bij;
bloemendaal bv
rijksstraatweg wassenaar
Niet alleen mensen, maar ook
planten zouden zich eigenlijk
beter moeten beschermen te
gen de zon. Onderzoekers van
het Zwitserse Friedrich Mie-
scher Instituut, in Basel, heb
ben ontdekt dat ultraviolette
straling (UV-B) invloed heeft op
de erfelijke eigenschappen van
planten.
Tot nu toe werd aangenomen
dat de schadelijke elementen in
zonlicht alleen de oppervlakte
van een plant konden aantas
ten. Nu is aangetoond dat door
de straling hun DNA verandert.
Hoe meer straling, hoe groter
de verandering.
Dit betekent dat een te veel aan
UV-B de genetische structuur
van hele plantsoorten aantast,
en dat dit proces wordt ver
sneld als de ozonlaag, die de
straling moet tegenhouden,
dunner wordt.
Bij sommige planten werd d<x
een overdosis UV-B de groei g
remd, maar het is nog niet be
kend of de verandering van
DNA in het algemeen goed of
slecht is voor de planten.
Overigens krijgen planten, in
tegenstelling tot mensen, geet
kanker van een teveel aan stra
ling. Bij het onderzoek zijn gei
plantentumoren geconstateei
Een proef met elektrische
stroomdraden moet hazen in
het Noord-Groningse Warffum
bij de wortels weghouden. Elk
jaar beschadigen de langoren
tien procent van de vijfhonderd
hectares met wortelen die Gro
ningen rijk is. De Dierenbe
scherming en de noordelijke
landbouworganisatie (NLTO)
juichen het provinciale initiatief
toe.
De stroomdraad dient als alter
natief voor het neerschieten
van hazen. Dat gebeurt nu nog
met enige regelmaat. Volgend
jaar wordt de nieuwe Flora- en
faunawet van kracht die het
voor boeren veel moeilijker
maakt een jachtvergunning te
krijgen. Mede hierom zoeken
de overheden momenteel naar
allerlei alternatieven om de tal
loze gewassenrovers te bestrij
den.
De betrokken partijen bezien
over twee maanden of de
stroomdraden een oplossing
zijn. De vraag is of de kosten
opwegen tegen de baten, zegt
initiatiefnemer R. Zevenberg
van de provincie.
De apparatuur kost zes guldec
per meter, wat bij het omspan
nen van één hectare al snel uil
komt op 2400 gulden. De op
brengst van de wortelen moet
daar tegenop wegen.
Behalve in Groningen vinden
ook experimenten met stroom
draden plaats in Limburg, Bra
bant en Noord-Holland. Een
eerder alternatief oogstte
slechts ten dele succes. Bij de;
zogeheten jackkite moest een
grote papieren roofvogel zwa
nen van smaakvolle groenten
afhouden. Knobbelzwanen lie
ten zich echter niet door de
surrogaatvogel afschrikken,
meerkoeten bleven wel weg.
foto cpd
kluisterd", zegt Jeannette Block
van de stichting Natuurlijk Tui
nieren, een organisatie die cur
sussen geeft aan begeleiders
van ouderen over natuur- en
tuinbeleving. „Ouderen laden
echter de winkelwagentjes ieder
seizoen niet bij Intratuin vol,
omdat ze gedwongen zijn de
liefhebberij anders in te vul
len."
Bij het anders invullen van de
hobby hoort bijvoorbeeld het
aanleggen van bestrating in
plaats van een gazon om het
verplichte maaien te vermijden.
Praktisch is wel om voor het
terras geen oude waalstenen te
gebruiken, want bij deze exem
plaren groeit vaak onkruid tus
sen de voegen. Hoe groter de
maat van de stenen, hoe min
der werk ze opleveren. Overi
gens bestaat er een speciale
mortel die in de uitgespaarde
voegjes tussen de stenen is aan
te brengen. Als de mortel een
maal hard is geworden krijgt
het onkruid geen kans meer om
te groeien.
Werkbesparend is verder om de
groene coniferenhaag weg te
halen en een houten schutting
langs de erfgrens te plaatsen.
Een tip is ook om de tuin voor
een belangrijk deel aan zijn lot
over te laten. Na verloop van
tijd ontstaat dan een verwilder
de natuurtuin en daarvoor be
staat momenteel bij zowel jong
en oud een vernieuwde belang
stelling.
ALEX VAN HOOF*
In Amerika is een biologisch
middel ontwikkeld dat planten
beschermt tegen ziekten en
plagen door het natuurlijk im
muunsysteem te versterken.
Verantwoordelijk is een eiwit,
afkomstig uit een bacterie die
het gevreesde perenvuur ver
oorzaakt in fruitbomen. Het
wondermiddel komt binnen
twee maanden op de Ameri
kaanse markt en kort daarna is
het beschikbaar voor de rest
van de wereld.
Het eiwit, harpin genaamd, is
ontdekt door onderzoekers van
de Cornell universiteit in Itha
ca, New York Het bedrijf Eden
Bioscience brengt het op de
markt onder de naam Messen
ger. De werking van het eiwit is
uitgebreid getest in het veld op
45 gewassen in vier landen.
Vreemd genoeg is het eiwit ge
haald uit een ziekteverwekker
Erwinia amylovora, de bacterie
die vuur veroorzaakt in appel
en perenbomen, maar ook in
siergewassen zoals rozenstrui
ken. De aangetaste bomen en
struiken krijgen zwart geblaker
de bladeren, takken en vruch
ten en gaan verloren.
Met behulp van moleculaire
techniek is de chemische basis
gevonden van de natuurlijke af
weerreactie van de plant op de
ze fatale infectie. Die wordt in
gang gezet door enkele genen
in de bacterie die het eiwit
harpin maken. Het eiwit sluit
de gangen af waarlangs de ba
terie de plant verder binnen
dringt. Als het eiwit op de juis
plek is ingebracht in het blad 19,
van een tomaat, tabak of gera
nium sterven de plantencelle
waarlangs de ziekteverspreidi
nlaatc vinHf hinnpn ppn Hap
plaats vindt, binnen een dag,
waardoor verdere bacteriëlef
fectie onmogelijk wordt.
In de praktijk is het dan al te
laat. Eenmaal genfecteerd legi
de plant het loodje. Het midd
moet daarom preventief wor-
den toegediend, zodat de plat
vooraf extra weerstand op
bouwt tegen een breed scala
aan ziekten. Volgens de Ama
kaanse instelling die beslist
over toelating van nieuwe mil
delen is het de eerste keer dal
een biopesticide beschikbaari
dat rechtstreeks het afweermi
chanisme benvloedt.
Het eiwit beschermt niet
tegen bacteriën, virussen en
schimmels, maar ook tegen
sommige vraatinsecten. Teve 18.'
bevordert het milieuvriendelj 8.'
ke middel de wortelgroei, wal
door de plant minder water n
dig heeft. Of dat al niet genoe I9.(
is leidt snellere vruchtrijping
fruitbomen tot een hogere op
brengst.
PETER DE JAEGER*
Cryptogram
Horizontaal: 1Vleesnat uit de Ardennen (8); 5. Twee brieven van de begroting (8); 6. De
zoom van Zuid-Afrika (4); 8. De woordvoerder haalt Eva uit het koelvat (4); 10. Twee jongens
die menselijke arbeid kunnen vervangen (5); 12. Indicatie voor parasieten (5).
Verticaal: 1. Dat vruchtvlees is aangestoken (6); 2. Snoep geeft u niveau in Engeland (6);
3. De sleutel ligt op de trap-(5); 4. Paarden missen "r deze runderen (5); 7. Rokers doen het in
een verbrande gevangenis (5); 9. Schreeuwt in het strijdperk (4); 11. Voornaam gewicht (3).
Oplossing van donderdag:
HORIZONTAAL: 1. Zzo; 5. pub; 7. ophijsen; 10. en; 12. fez; 14. ja; 15. raai; 17. wees; 19. tl;
20. in; 21. emoe; 23. Ezau; 25. re; 26. tir; 28. si; 31. gezapig; 33. yes; 34. koe.
VERTICAAL: 2. Zo; 3. opa; 4. wijze; 5. pee; 6. un; 8. vereerd; 9. waskuip; 11. na; 12. filet;
13. zwier; 14. je; 16. ato; 18. enz; 22. me; 24. as; 27. Isar; 29. ges; 30. eik; 31 ge; 32. go
HET WEER
Twee stapjes vooruit, één stapje terug
De luchtdrukverdeling zit al ge
ruime tijd op slot. Daardoor
worden grote gebieden in Euro
pa voortdurend met hetzelfde
weerbeeld geconfronteerd. In
het noorden van Rusland is dat
een voor die streken historische
hittegolf (gisteren plaatselijk de
achtste tropische dag op rij), bij
ons is het koel en somber weer
en in delen van Scandinavië
heeft men te kampen met ern
stige wateroverlast. In het
Zweedse Sveg, waar al sedert
1875 wordt gemeten, is juli nog
nooit zo nat geweest. De teller
staat daar inmiddels boven de
200 mm.
Bij ons is het de laatste dagen
twee stapjes vooruit, één stapje
terug. Zo was het gisteren
prachtig weer met flink wat zon
en middagtemperaturen boven
de 20 graden; vanochtend
draaide het echter weer om
wolkenvelden. Tijdens het
weekeinde trekt het Britse ho-
gedrukgebied naar het noor
den. Daardoor verlaat de wind
boven onze streken de zo geha
te noordwesthoek. In de hogere
luchtlagen weet zich evenwel
ten oosten van Nederland een
bel met koude lucht te handha
ven. Het gevolg is dat de atmos
feer enigszins van streek blijft.
Zowel op zaterdag als zondag
kunnen er, hoofdzakelijk in het
binnenland, enkele buien tot
ontwikkeling komen. Onweer is
daarbij niet uitgesloten.
Bij ons is er morgen aanvanke
lijk plaatselijk mist. Daarna
volgt een mix van wolken en
zon. De temperatuur stijgt in de
middag tot 22 graden en er
waait een meest matige, aan de
kust een vrij krachtige noord-
i:
J.t
noordoostenwind. Na het
weekeinde komen we in een
omvangrijk lagedrukgebied R
recht. Daardoor moeten wen
kening houden met enkele re 11.3
gen en onweersbuien maarn
temperaturen boven de 20 ff
den houdt het warme weer a
Op de meeste plaatsen is hel
gisteren meer dan 20 graden
geworden. In onze regio mei' 2.0
de Schiphol 20,4 graden, in 1*
binnenland kwam De Bilt op
22,2 en in het zuidoosten we;
het bijna 24 graden in Hoens
broek en bij Venlo.
Hazen hebben een broertje dood aan stroomstoten.
