De redder van de muziek van vroege
Staal is weer actueel in Het Oude Slot
Cultuur Kunst
Wim Poncia (86) overleden
Hindoestaans festival
in het Zuiderpark
Musea moeten voortaan veiliger
Geen verrassingen in barokconcei
Te weinig lichteffecten bij Gilles de Ri
VRIJDAG 21 JULI 2000
Filmmakers in actie voor Ketelhuis
Amsterdam Een groot aantal Nederlandse filmmakers is een ac
tie begonnen om het Ketelhuis in Amsterdam te behouden. Ze
hebben in een brief aan staatssecretaris Van der Ploeg van Cul
tuur geschreven dat dit volgens hen „unieke platform voor Ne
derlandse film- en televisieproducties" structurele subsidie ver
dient. Zowel de Raad voor Cultuur als de Amsterdamse Kunst-
raad hebben onlangs geadviseerd Het Ketelhuis geen subsidie
toe te kennen in de Kunstenplanperiode 2001-2004. Tientallen
acteurs en filmmakers hebben de brief aan Van der Ploeg on
dertekend. Onder hen bevinden zich onder anderen Jeroen
Krabbé, Monique van de Ven, Matthijs van Heijningen, Burny
Bos, Frans Weisz, Johan van der Keuken en Theo van Gogh.
Stephen King zet boek zelf op internet
Washington De Amerikaanse schrijver Stephen King publiceert
maandag zijn nieuwste boek, The Plant, op internet. Hij doet dit
geheel buiten zijn uitgever om. The Plant wordt hoofdstuk voor
hoofdstuk op internet gepubliceerd, mits de lezers betalen. Dat
gebeurt op www.stephenking.com. Het is volgens het Ameri
kaanse dagblad The Washington Post voor het eerst dat een uit
gever helemaal niets meer te maken heeft met de internetpubli
caties van een van zijn auteurs. King publiceert hoofdstuk twee
pas op internet als driekwart van de lezers van het eerste hoofd
stuk één dollar aan hem hebben betaald. Een paar maanden ge
leden publiceerde King zijn boek Riding the Bullet via internet.
Daarbij was evenwel zijn uitgever Simon Schuster nog betrok
ken. Riding the Bullet kreeg een half miljoen afnemers.
Geluidsrestaurateur Harry Coster krijgt prijs
amsterdam
De acteur Wim Poncia is giste
ren overleden in een ziekenhuis
in zijn woonplaats Amsterdam.
Dat heeft zijn familie bekendge
maakt. Poncia, bekend van rol
len in onder meer de televisie
serie Pipo de Clown en de film
Blue Movie, is 86 jaar gewor
den.
De Amsterdamse acteur
kwam twee weken geleden in
het ziekenhuis terecht nadat hij
op zijn heup was gevallen. Hij
had volgens zijn zoon al langer
last van ritmestoornissen. In
het ziekenhuis liep de bejaarde
acteur een longontsteking op,
waardoor zijn gezondheid in
snel tempo verder verslechter
de. Het is nog niet bekend wan
neer hij wordt begraven.
De carrière van Poncia begon
in 1927, toen hij op zijn dertien
de een rol speelde in de thea
tervoorstelling Sonny Boy. Hij
stond vooral in revues en volks
toneelstukken. In 1956 kwam
hij bij de Nederlandse Come-
die. Daar werkte hij met een
korte onderbreking tot de op
heffing in 1971.
Hij deed ook veel televisie- en
filmklussen. Naast zijn rollen in
Blue Movie en Pipo de Clown
was hij te zien in de populaire
tv-serie Swiebertje en De
Mounties Show van de TROS.
van dans bijvoor-
Bijna niemand doet wat
Harry Coster doet. Hij is
geluidsrestaurateur in Hil
versum en heeft hele mu
ziekarchieven opgekalefa
terd, 'onttikt' en 'ont-
bromd'. Hij doet het al ja
ren en zo heeft hij een
groot deel van het muzika
le erfgoed van de vuilnis
bak gered. Hij krijgt er in
oktober de Prins Bernhard
Cultuurfonds Muziekprijs
voor, bestaande uit
100.000 gulden die hij aan
zijn werk mag besteden.
hilversum madeleine rood
In het 'hok' in zijn huis in Hil
versum gebeurt alles. De kamer
staat vol met 78-toerenplaten
en je struikelt bijna over de
banden, stekkers, snoertjes en
geluidsapparatuur. Deze uitge
groeide hobby is voortgespro
ten uit zijn liefde voor muziek,
die in de zomer van 1953 is ont
loken. „Ik logeerde bij familie in
IJmuiden", vertelt Harry Coster.
„Mijn oom had een grammo
foon. Ik vond dat uitermate in
teressant, die klanken. Een paar
jaar later kwam er een draaita
fel bij ons thuis en muziek bleef
me boeien. Vooral jazzy dans-
orkesten uit de jaren twintig.
Het was bepaalde Ameri
kaanse muziek die hij beluister
de, uit de jaren twintig en soms
ouder. De Beatles gingen vol
slagen aan hem voorbij. Onder
tussen was hij al een aardige
'geluidsfreak' geworden. Bouw
de zelf een draaitafel en radio-
tjes. Uit een jampot, een toilet-
rol met een spoel eromheen ge
wikkeld en een deksel erop wist
hij geluid te toveren.
Muziek bleef en blijft de grote
drijfveer voor zijn werk. „Toen
ik na de HBS in Zwolle naar
Geluidsrestaurateur Harry Coster „Ik haal de tikjes en rommeltjes eruit."
Amsterdam verhuisde, heb ik
contact gezocht met allerlei
jazzclubs. Zo kwam ik in con
tact met gelijkgestemden en
kwam ik er veel meer van te we
ten. Uiteindelijk had ik een flin
ke verzameling muziek en wilde
ik daar wat meer mee doen. Ik
wilde dat dat spul beschikbaar
werd voor meer mensen."
Alleen waren de elpees die hij
had verzameld nauwelijks meer
verkrijgbaar. De enige oplos
sing was dus kopieën en eigen
compilaties maken. Hij richtte
een stichting op en maakte een
eigen label, Grannyphone. Hij
heeft voor Decca de muziek uit
de jaren dertig en veertig gered.
Dit archief van Nederlandse
muziek lag in Londen en was
eigenlijk voorbestemd te wor
den vernietigd. Totdat Harry
Coster kwam, de muziek redde
en overzette op elpees. In totaal
682 opnamen heeft hij zo over
gezet op elpee.
Alles deed hij zelf. Van het
persen van elpees tot en met de
samenstelling van de heruitga
ven en het ontwerpen van hoe
zen en schrijven van teksten.
Het gebeurde allemaal in zijn
vrije tijd. Voor het persen van
de platen gebruikte hij stiekem
een hydraulische pers bij het
bedrijf waar hij als laborant
werkte.
Zijn werkterrein breidde zich
uit en zo kreeg hij contacten
met muziekarchieven in de Ver
enigde Staten. „Gigantische ar-
FOTO CPD/TON KASTERMANS
chieven", vertelt hij. „Duizen
den metalen masters staan daar
in rijen opgeslagen. Je kunt er
de prachtigste dingen in ont
dekken. De allereerste opna
men van Frank Sinatra of Billie
Holiday. Ik heb ze hier allemaal
gehad. Prachtig."
Allerlei dingen heeft hij in
middels van de ondergang ge
red. Van een opname van een
paus uit 1900 tot muziek uit de
jaren veertig. Het restaureren
neemt nog de meeste tijd in be
slag. „Ik werk altijd met
loog materiaal. Ik maakv
originele plaat, de mastei
soort werkhand. Dan haal
tikjes en rommeltjes en
neem ik het digitaal op ec
ik het in de computer, v
een onttikprogramma voc
Dan neem ik het op een
bandje op en daar worde
van gemaakt."
Hij doet werk voor p
maatschappijen, veel va
theaterinstituut, het Jad
chief in Amsterdam en 4
roepen. Momenteel staati
hele rij platen van uitzend
van 'De Zonnebloem'
werkkamer.
Het Prins Bemhard Cu
fonds heeft het belang ir
van zijn kennis en van hei
nische aspect van het mal
reproduceren van muziek
hebben ze geconstateei
een zorgvuldige behani
van het muzikale erfgoe
groot belang is. De pioni
die Harry Coster hierin
gespeeld, beloont het fon
met een ton.
„Een stimulans", vindt
Coster. „Want ik krijg hk
de kans om dingen te doi
ik al jaren wilde. Ik kani
lijk mijn werkruimte uitbi
een supercomputer kop
bovendien loop ik al jare
het idee voor een nieuw
tauratiemethode, maar i
veel te duur. Met de prijsi
nu een aardig eind komen
Muziek is zijn beroep g
den, maar dat houdt nieti
hij niet meer kan geniett
muziek. „Hier in deze w
mer mag ik niet genieten!
hij gedecideerd. „Dat 1(
van het werk. Maar verde
ter ik graag naar muzid
liefde is nooit overgegaa
is juist mijn motivatie om
doen."
Harry Coster krijgt dep
31 oktober in de Nieuw
in Amsterdam.
den haag
Hindoestaans Nederland komt
dit weekeinde in het Zuiderpark
in Den Haag samen voor het
Milan-festival. Vanaf vanmid
dag is een deel van het park het
toneel van muziek, dans, expo
sities en hapjes. Het evenement
is volgens de organisatie het
grootste hindoestaanse open
luchtfestival van Europa.
De zestiende editie van Milan
biedt een breed cultuurpro
gramma op twee podia. Er spe
len onder andere popbands,
klassieke orkesten en dansgroe
pen. Het programma beperkt
zich niet tot de hindoestaanse
cultuur van Suriname en India,
al ligt daar wel de nadruk. Op
het
beeld worden uitstapjes
maakt naar salsa, merengue,
Arabische buikdans en Hol
landse volksdans.
In een talkshow komt de bij
drage van de hindoestaanse
cultuur aan de Nederlandse
kunstsector aan de orde. Verder
zijn er in een tent op het terrein
exposities over zaken als huwe
lijk, geboorte en overlijden en
religies.
Ook worden er schilderijen
tentoongesteld en kunnen toe
komstige bruidsparen zich ori
ënteren op hun huwelijkskle-
ding.
Vorig jaar kwamen er tussen
de 65.000 en 75.000 mensen op
het festival af.
den haag anp
Veiligheid is vaak een ondergeschoven kindje in
musea. De aandacht gaat naar presentatie en in
richting van de collectie en pas als het ontwerp
klaar is, komt de veiligheidsfunctionaris kijken.
Musea moeten daarom de bescherming van hun
exposities veel prominenter in hun beleid opne
men.
Dat adviseert de begeleidingscommissie bij het
onderzoek 'criminaliteit en preventie in Neder
landse musea' aan staatssecretaris Van der Ploeg
(Cultuur).
Het onderzoek, dat is uitgevoerd door bureau
Intomart, wijst uit dat afgelopen jaar één op de
drie musea slachtoffer is geworden van een vorm
van beschadiging of vernieling. Een reëel veilig
heidsprobleem, concludeert de begeleidings
commissie.
Ook binnen de overheid schort het aan be
scherming van het 'nationale roerend erfgoed'.
Van der Ploeg heeft de Kamer al laten weten hier
wat aan te willen doen.
De commissie wil dat de staatssecretaris meer
doet tegen kunstcriminaliteit. Zo pleit zij voor de
bevordering van deskundigheid bij musea en
voor de instelling van een landelijk expertisèbu-
reau. Daarnaast wijst ze op het belang van het
onderzoek naar een centrale collectiegerichte in
cidentenregistratie.
Van der Ploeg zal in het najaar reageren op de
aanbevelingen.
muziek recensie
aart van der kuul
In Het Oude Slot in Heemstede
is deze zomer de expositie
'Staal in beeld' te zien. De ten
toonstelling omvat drie genera
ties van in totaal 23 beeldhou
wers. Opvallend afwezig zijn de
jongeren. Is er geen toekomst
voor de staalsculptuur?
Opmerkelijk kwiek voor zijn
bijna tachtig jaar rent Jan de
Baat door de met beukenhagen
omgeven binnentuin van Het
Oude Slot. Een transporteur
komt via de achteringang een
nieuwe sokkel brengen voor
zijn beeld, waarvan de huidige
plaatsing deze oudste deelne
mer aan de expositie niet zint:
„Het moet meer naar voren
hoor, echt. Het moet vrij staan
en de zon moet er op vallen."
Directeur Juliska Kok en haar
medewerkers leggen de laatste
hand aan de zomerexpositie
'Staal in beeld', de zevende gro
te beeldententoonstelling die
Het Oude Slot in zijn binnen
tuin houdt. Deze editie is het
beeldhouwkunst in zijn meest
pure vorm, doorgaans van ech
te mannetjesputters, noeste
werkers die hun eelthanden er
niet voor omdraaien om zelf de
snijbrander of het lasapparaat
ter hand te nemen.
Staal in beeld is thematisch
opgezet in de zin dat alleen
beelden - de titel zegt het al - in
staal aan bod komen en mag
'overzicht' worden genoemd,
omdat er drie generaties beeld
houwers meedoen. Niet het
eerste overzicht, de laatste jaren
zijn er meer geweest, maar wel
een van de fraaiste. Al was het
maar door het mooie contrast
tussen de intimiteit van de
beeldentuin en de monumen
taliteit van de sculpturen.
Inrichter Bart Kelholt, zelf
beeldhouwer, heeft elke plek
van de tuin optimaal benut.
Doordat het bakstenen huisje
bij de expositie is betrokken,
een prachtplek voor het ingeto
gen beeld van Cor Dijk, loopt
de expositie mooi door. Ook
het wiigenlaantje dat in het ver
lengde van de stenen brug ligt -
hier staat een maf, opzichtig
Werk van Jan Maaskant in de tuin van Het Oude Slot in Heemstede.
oranje rood staketsel dat bruin- Möhlmann dat op het terrein
getinte glasplaten draagt van staat, is betrokken bij de pre-
Michiel Schierbeek - is dit jaar sentatie.
van de partij. Zelfs het voor- Romijn behoort tot de oudste
tuintje behorend bij het vrij- generatie die hier is vertegen-
staande huisje van meneer woordigd. Een generatie die an
dere staalmeesters als de eerder
genoemde Jan de Baat, Shinki-
chi Tajiri, Joost Baljeu, Henk
Hesselius en Eugène van Lams-
weerde en - postuum vertegen
woordigd - Herman van der
Heide in zijn gelederen heeft.
Deze groep van 75 jaar en ou
der wordt aangevoerd door An-
dré Volten. Van deze poëtische
geweldenaar is onder meer het
uit H-profielen opgebouwde
beeld 'Constructie' bij het cen
trale plein geplaatst.
De tussengeneratie is onder
anderen vertegenwoordigd
door de Leidse kunstenaar
Frans de Wit, bekend van zijn
klimobject in Spaarnwoude.
Zijn 'Zuil' van een dikke twaalf
meter hoog is de blikvanger van
de expositie. Het is geënt op
zijn project 'Vijf beelden op een
kromme' bij het Leidse muse
um Naturalis, eveneens opge
bouwd uit gestapeld sloopstaal.
De meest veelzijdige beeld
houwer van hen is Arie Berku-
lin. Uiteenlopender dan de vier
beelden die hij inleverde, kan
bijna niet. Zijn langgerekt 'Ko-
lonna' opgetrokken uit verzinkt
staal is het meest in het oog
springend. Ronduit noest is het
beeld van Theo Besemer met
de hilarische titel 'Das Vergnü-
gen des Ehepares Ding-Dong',
hoewel het in zwaar staal is uit
gevoerd, heeft het toch een
lichtvoetig karakter.
De jongste generatie tenslotte
- nou ja, jong, het betreft hier
doorgaans veertigers - is verte
genwoordigd door onder ande
ren Dik Box, Piet Tuytel, Erik
van Spronsen en Herbert Nou-
wens. Grote uitschieter is het
beeld van Evert Strobos, nog
het meest gelijkend op een om
gehakte boom van roestvrij
staal.
Toch werpt de vraag zich op
waarom de jongste generatie,
die van twintig tot veertig, hele
maal niet is vertegenwoordigd.
Bestaan ze gewoonweg niet,
hebben de samenstellers ver
zuimd in deze generatie te zoe
ken of is het maken van beel
den in staal uit de mode? De
tentoonstelling in het Oude Slot
toont het tegenovergestelde
aan. Staal is actueler dan ooit.
Staal in beeld, zomertentoon-
stelling van 23 kunstenaars.
Het Oude Slot, Heemstede.
Open: binnen wo t/m zo 14-17
u; buiten alle dagen van 10-17
u. T/m 27 augustus.
li dy van der spek
Zomerconcert op het Knipscheer-orgel,
door Erik van Bruggen, m m.v. Desire
Muurling, blokfluit Gehoord 20/7, Gro
te of St. Jeroenskerk, Noordwijk-Binnen
Erik van Bruggen bespeelt het
gerestaureerde Knipscheeror-
gel in de monumentale Je
roenskerk als tweede organist
in de zomerserie. Ook dit orgel
heeft onlangs een grote beurt
gekregen: het is een pronkju
weel geworden. De kas inclu
sief galerij zit schitterend in de
verf, zacht roomgeel met stra
lend bladgoud. Bij de laatste
restauratie door de firma Flen-
trop zijn verschillende regis
ters gereconstrueerd, evenals
de klaviatuur en de mechanie
ken. Er is zelfs een splinter
nieuwe 16 voets fagot geplaatst
voor het pedaal. Op dit orgel
mag Erik van Bruggen nu zijn
kunsten vertonen.
Het programma zit aardig in
elkaar. Steeds wordt een im
provisatie van Van Bruggen af
gewisseld met een compositie
voor blokfluit en orgel. Het is
alles barok wat er klinkt. Ten
minste daar wordt door Van
Bruggen naar gestreefd. Maar
deze stijl zorgt voor weinig
grote verrassingen. Van Brug
gen improviseert op koralen,
toccata's en fuga's en zelfs een
concerto moet er aan geloven.
Zijn improvisaties houden het
midden tussen Bach, Vivaldi
en Krebs, en volgens Van
Bruggen zelf tendeert hij naar
Krebs, of hij wil of niet. 'Nun
danket alle Gott' heeft in ieder
geval weinig met Bach te ma
ken, een beetje rommelig op
gebouwd met vage dissonan
ten. Of zijn het 'slips of the fin
gers' vraag je je af.
De twee koraalzettingen en
geïmproviseerde variatie lijkt
wel degelijk zeer goed voorbe
reid. Het klinkt alsof Van Brug
gen z'n eigen werk van uitge
schreven partituur zit te spe
len. Dat mag, daar is niets mis
mee. Maar van spontane inval
len moet je het dan niet heb
ben. Meestal gebruikt hij mil
de, weinig verrassende regi
straties.
In Psalm 91 bloeit de klank
even op, en in de tweede varia
tie van 'Wie schön leuchtet der
Morgenstern' is het wellicht de
nieuwe fagot die een scherp
grommend, nasaal geluid
voortbrengt, met een vreemde
resonance. Echt mooi is an-
ders.Van Bruggen neigt i
spel duidelijk naar
Maar de complexiteit, vii
rijkheid, grootsheid van
blijft, hoe kan het ook ai
achterwege.
In het laatste Concerto
hij breed uit. Met een
stralende registratie, la
horen wat het orgel aan
te bieden heeft. Robuust!
monieën verglijden in s
weer dalende lijnen. Erg
de oude melodie 'Hoopi
Heer gij vromen' verborg
Desire Muurling s
stekelijker, met veel meer
op haar kleine sopraar
fluit dan op haar alt. Zol
Schickharts' Sonata in C
orgel en altblokfluit m
weinig interessant.
De Sonata in B van S
tini heeft je meer te ven
Vooral het adagio word!
vertolkt, in een
kalm tempo en een spant
frasering.
Het daar opvolgende 8
had van mij wel weer wat
ter gemogen, zo vitaal i
zes aria's uit Partita II
Telemann. Jammer
blokfluitklank hier zo af f
een behoorlijk scherp i
heeft.
Volksvermaak in het Amsterdamse Bos
theater recensie
jowi schmitz
De magie van het kwaad. Regie: Frances
Sanders Spel: Cees Geel, Jaap ten Holt,
Paul van der Laan en anderen. Muziek:
Fons Merkies. Gezien: 19 juli, Openlucht
theater Amsterdamse Bos Aldaar nog te
zien tot 2 september
Een goeie band, leuke liedjes en
blote billen. In feite heb je voor
volksvermaak niet meer nodig.
De magie van het kwaad heeft
al die ingrediënten. Gespeeld in
het Amsterdamse Bos, eindelijk
zonder regen. „Waar vind je
zo'n mooie gratis voorstelling?
vatte een bezoeker de voor
stelling na afloop bondig sa
men. Maar de organisatie wilde
wel meer en was ten tijde van
de première nog niet tevreden
over het stuk. Daarom werd in
een brief kond gedaan van het
plotseling uitvallen van twee
acteurs, slecht weer en weinig
repetitietijd. „Kortom, de voor
stelling is niet af', was de con
clusie. Maar ze hadden zich
niet druk hoeven maken.
Het verhaal over de laatste
tien seconden uit het leven van
Gilles de Rais bevat genoeg leu
ke momenten om, onder het
genot van hapjes uit de pick
nickmand en een glaasje wijn,
te genieten. Deze maarschalk
die ooit samen met Jeanne
D'Arc Frankrijk redde, leefde
een zwart leven. Terwijl hij ster
vende is ziet hij dat leven terug.
Alle kinderen die hij vermoord
de, Jeanne d'Arc die hij zonder
in te grijpen liet sterven op de
brandstapel, de corrupte men
sen die hem omringden. De
grote vraag die hij zichzelf stelt
is het 'waarom'.
Waarom greep hij niet eerder
in en liet hij toe dat zijn lusten
de overhand namen? Het ant
woord is simpel, hij was en is -
zelfs vlak voor zijn dood - ge
vangen door 'de magie van het
kwaad'.
Het zou een zwaar en somber
verhaal kunnen zijn, maar au
teur Oscar van Woensel heeft
het stuk voorzien van een heel
bataljon woordgrappen en de
muziek doet de rest. Het is wel
jammer dat het door het ge
bruik van de zendmicrofoons af
en toe onduidelijk is wie er nu
precies aan het woord is en de
genen die niet op de hoogte
zijn van de geschiedkundige
details uit De Rais' leven, zullen
soms wat overdonderd zijn
door alle Franse namen. Maar
de luchtiger tussendoortjes ma
ken veel goed en misschi
het wat stroeve spel zah'
nen in de loop van hel
proces.
Maar zelfs als je die ra
ten door de vingers zietl
een probleem. Een
'waarom'. Waarom wordi
zo'n mooie plek in eenb
meer van de omgeving j
gemaakt? Waarom geen
lichteffecten, waarom
woeste machines die dl
tussen de bomen opdt
Het verhaal van Gilles
leent zich uitstekend i
soort uitspattingen,
komt hij de duivel tegen
bloederige moorden
ook tal van mogelijkhedi
flink uit te pakken.
Juist met grotere con
zou Gilles de Rais al
scheurd man binnen I
dringen bij het publii
gaan de meer serieuze
van het verhaal in de tf
gende vliegtuigen verloi
zich is dat niet erg,
naar een donker bos en
naar theater in de open!
op zichzelf al de moeite
Maar als de organisati
meer wil, moet er flink'
uitgepakt. Met deze o
het stuk nooit 'af zijn.
