Vleermuizen leren blinden
hun weg te vinden
Een chirurg mag niet huilen'
Autisme
Doe-het-zelf-test voc
trombose effectief
Gezondheid
Gevaren van de zon
p u i i i t
Afwijkend eiwit geeft hoge
bloeddruk bij zwangerschap
MAANDAG 17 JULI 2000
160
Onlangs kwam ik in twee schrijfsels het gebruik van het be
grip autisme tegen, in de dagelijkse column in de NRC van
Frits Abrahams en in een interview met Annet Malherbe, de
actrice die juffrouw Jannie uit Jiskefet vertolkte. Abrahams
was na de overwinning van Galatasaray op Arsenal aanwezig
op de Dam in Amsterdam en zag Turkse Nederlanders zich
overgeven aan het 'autisme van de feestroes', alsof autisme
en feesten onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn; en An
net Malherbe antwoordde op de vraag of zij niet liever man
zou zijn: 'mannen zitten veel meer dan vrouwen in een
keurslijf. Zij hebben meer beperkingen, kunnen minder
goed met emoties omgaan, zijn autistischer', alsof autisme
een levenshouding is.
Wordt autisme in de twee genoemde voorbeelden correct
gebruikt, is de vraag. Autisme is een psychiatrische begrip
dat zich, evenals als hysterie, psychopathie, borderline en
asociaal, een plaats in het Nederlandse taalgebruik heeft we
ten te verwerven. De meeste van die begrippen krijgen gelei
delijk een andere dan de oorspronkelijke betekenis en wor
den als scheldwoord gebruikt: 'doe niet zo hysterisch' tegen
iemand die zich over iets opwindt of 'vuile psychopaat, doe
niet zo asociaal' tegen iemand die zich op niet al te vriende
lijke manier onttrekt aan de groep en zijn eigen gang gaat.
Bij de feestende Turken krijgt het de betekenis van afgeslo
tenheid, in zichzelf opgesloten zijn, geen rekening houdend
met de omgeving. Malherbe gebruikt 'autistischer' op onge
veer dezelfde manier en drukt ermee uit dat mannen meer
dan vrouwen in zichzelf gekeerd en gesloten zijn. Volgens
van Dale, het groot woordenboek van de Nederlandse taal,
betekent autisme het uitsluitend gericht-zijn op zichzelf, af
gesloten zijn van de buitenwereld, wat Abrahams bij de
feestende Turken zag. De autistische levenshouding van
Malherbe is volgens van Dale de houding die de wereld naar
binnen projecteert en zodoende haar beheerst.
Nog los van de vraag of voor iedereen die het woordenboek
raadpleegt duidelijk is wat dit betekent, betwijfel ik of man
nen in het algemeen hieraan lijden. Ik denk ook niet dat
Malherbe het zo bedoeld heeft. Zij heeft, lijkt mij, slechts
willen betogen dat mannen minder met hun gevoel overweg
kunnen dan vrouwen en had hiervoor beter de woorden
verlegen en introvert dan autisme kunnen gebruiken.
Autisme is meer dan een beetje gericht-zijn op zichzelf. Het
is het onvermogen op een normale manier in contact te tre
den met anderen, een ernstig sociale handicap. Autistische
mensen zijn niet in staat complexe situatie te overzien, heb
ben moeite iets nieuws te leren; en om iets handig en snel te
regelen, zoals een gewoon dagje uit. Zij raken hierbij snel
overvraagd en kunnen dan zeer driftig reageren.
Tegenwoordig wordt aan -de diagnostiek en behandeling
van- autisme veel aandacht besteed, in de media en in de
vakliteratuur. Ten tijde van mijn opleiding tot psychiater,
eind jaren zeventig, was dat nog niet het geval. Op een keer
werd er op de gesloten afdeling voor mannen een jongen
van 15 jaar opgenomen. Het kwam zelden voor dat er jonge
mensen op deze afdeling verbleven, maar zijn gedrag was zo
storend dat hij thuis niet meer te handhaven was en met
spoed opgenomen moest worden, het maakte niet uit waar.
In de kliniek was hij zeer opvallend aanwezig. Hij ging voor
je staan, versperde je de doorgang, maakte vreemde grimas
sen, maar zocht geen contact, hij zei meestal niets. Vaak
dweilde hij over de grond, maakte zeer complexe bewegin
gen en leek te proberen onder de rokken van de vrouwen te
kijken. Hij sprak niet veel, maar had de gave om alle woor
den omgedraaid uit te spreken. Wanneer hij langs mijn ka
mer kwam zei hij steevast: 'nerots tein', 'niet storen' en deed
er verder het zwijgen toe.
Er werd een kinderpsychiater bijge-
haald, want wij kwamen er niet goed
uit. De diagnose van de expert luidde
dat de jongen leed aan, zoals dat nu
zou heten, de stoornis van Asperger,
een specifieke stoornis binnen het
autistische spectrum. Hoe het met
de jongen verder is gegaan weet ik
niet, ik vervolgde mijn opleiding el
ders, maar in de aspergetijd, moet ik
altijd aan hem denken.
Trombosepatiënten die met ge
bruik van een apparaatje thuis
zelf bepalen hoeveel medicatie
zij in moeten nemen om bloed-
stolling tegen te gaan, doen dat
net zo goed als de trombose-
dienst. De doe-het-zelfmethode
is daarom volgens het Acade
misch Medisch Centrum (AMC)
in Amsterdam een geschikt al
ternatief voor de gebruikelijke
controles bij de dienst.
Onderzoekers van het AMC
hebben gedurende drie maan
den vijftig patiënten gevolgd die
het apparaat, de zogenoemde
Coaguckeck, hebben getest. Zij
bleken de dosis die zij moeten
innemen thuis net iets accura-
ter vast te stellen dan de trom-
bosedienst.
Ruim driehonderdduizend Ne
derlanders met een verhoogd
risico op trombose be2
geregeld de trombosed
hun medicatie goed af
men. Dat is vaak lastig,
de hoeveelheid antisto j
het bloed varieert dooi
meer diëten en andere
middelen. Ook reageei
patiënt verschillend op
dicijnen.
Het AMC schat dat 10p
van de bezoekers belai
heeft voor de nieuwe v
Zij kunnen dan zelf hui
catie aanpassen aan ve
ringen in hun leefwijze
De bevindingen van de
zoekers worden binnei
publiceerd in het Brits
schappelijk tijdschrift!
Roken tijdens zwangerscl
verhoogt kans op klompvc i
Aanstaande moeders die tijdens
de zwangerschap regelmatig
een sigaret opsteken hebben
meer kans om een kind met
een klompvoetje te krijgen. De
ze afwijking van de voet komt
bij veertien op de tienduizend
baby's voor. Roken tijdens de
zwangerschap doet dat risico
stijgen met eenentwintig pro
cent. Dit zegt epidemioloog
Jennita Reefhuis na een analyse
van Europese gegevens over
aangeboren afwijkinge
blijkt de hoogte van dai
enigszins te verschillen
bied. Reefhuis baseert]
gegevens uit de Europi
stratie voor Congenital 3
kingen en Tweelingen,
stratienetwerk werd ir
gezet door de Europese
naar aanleiding van de
non affaire. Reefhuis is
onderzoek gepromavei
de Rijksuniversiteit Gro
Kruiswoord-min-een
Niet het gevraagde woord invullen, maar een woord dat bestaat uit de letters van het gevraagde woord
in dezelfde volgorde min 1 letter. (B.v. Omschrijving "dierenverblijf". Antwoord zou zijn "stal", maar
ingevuld moet worden "sta"of "tal". Welke van die twee het moet worden, moet blijken uit de
kruisende woorden.)
Horizontaal: 1. Snoer; 4. kantoorschrijver; 7. groepstaal; 9. pel; 10. eerlijk; 11. schoorsteenkap;
13. gewoonte; 14. cadans; 17. heildronk; 18. herkauwer; 19. nauw straatje; 21. lengtemaat;
24. keukengerei; 26. deel v.e. etmaal; 27. zwaardwalvis; 29. zelfkant; 30. afgeschrabde huid v.e. varken;
32. Europeaan; 33. keukengerei.
Verticaal: 1. Mirakel; 2. vlug; 3. koffiedik; 4. mand; 5. heidemeertje; 6. schaaldier; 8. kuur;
11. constitutie; 12. diepte; 13. dwaas; 15. inwendig; 16. aardhoogte; 17. aardgordel; 19. nors; 20. bron;
22. bedovertrek; 23. korzelig; 25. ploegsnede; 27. rakelijzer; 28. wandelplaats; 30. vaste regel;
31. duinvallei.
Oplossing van zaterdag:
HORIZONTAAL: 1. Halskraag; 9. ehbo; 10. Oise; 11. va; 12. het; 14. te; 15. dorst; 17. Goa; 19. emt; 21. brij; 22. mie; 23. pit; 25. nik; 27.
spelt; 30. ah; 32. ono; 33. re; 34. neep; 36. glee; 38. ongemoeid. VERTICAAL: 1. Hevig; 2. aha; 3. Ib; 4. Soho; 5. rots; 6. ai; 7. ast; 8. geest;
13. erg; 15. darts; 16. teint; 18. obi; 20. mei; 23. piano; 24. sen; 26. kleed; 28. pope; 29. logo; 31. hen; 33. rei; 35. eg; 37. Ie
HET WEER
Perioden met zon
Ongekende warmte de laatste
dagen in het noorden van Rus
land. Zelfs boven de poolcirkel
worden al dagen achtereen tro
pische temperaturen geregi
streerd. In Narjan-Mar, waar de
wind maar even hoeft te draai
en en ijskoude lucht van de Ka-
ra Zee drukt het kwik tot bene
den de 10 graden, was het zon
dagmiddag 33 graden. Afgelo
pen vrijdag werd het zelfs op
Nova Zembla 22 graden.
Bij ons komt aan het nare weer
van de laatste tijd geleidelijk
een einde maar er zijn geen
aanwijzingen voor een periode
van stabiel en warm zomer
weer. Ook op de lange termijn
bouwen zich namelijk geen ho-
gedrukgebieden boven of in de
buurt van ons land op. Wan
neer tijdens het komende
weekeinde het kwik zich naar
de 25 graden begeeft, neemt de
kans op een regen of onweers
bui alweer toe. Morgen blijft
het droog en na wolkenvelden
in de ochtend neemt morgen
middag de kans op perioden
met zon toe. Dat gebeurt
hoogstwaarschijnlijk het eerst
in de kuststrook. De tempera
tuur scoort met maximaal 16-
17 graden nog steeds duidelijk
onder normaal. De wind waait
eerst uit het westen tot noord
westen, later uit het noordwes
ten en is matig, aan de kust vrij
krachtig van sterkte. Woensdag
zijn er opnieuw wolkenvelden
en in de nacht en ochtend is er
kans op wat regen. In de mid
dag kan het weer wat gaan op
klaren. Bepalend voor het weer
beeld dezer dagen is een hoge-
drukgebied boven de Britse ei
landen. Een uitloper van dit
systeem komt later in de week
over ons land te liggen.
Tijdens het afgelopen weekein
de is er vooral zaterdag
regen gevallen. In Alph
Rijn viel 9, in Hoofddoi
mm. Op Schiphol werd
meer dan 3 mm opgevn
Gisteren nam de buiigb
maar wolken hielden d
hand. Daardoor schooi
kwik maar weinig op. li
mendaal bedroeg de m
mumtemperatuur 16,4
zowaar weer wat lager i
terdag. Elders ging del'
tuur juist een fractie on \-j
Sommige vrouwen met zwan-
gerschapshypertensie hebben
een erfelijke afwijking in een ei
wit in hun nieren. Dat schrijven
Amerikaanse onderzoekers in
het wetenschapsblad Science.
In het artikel doen ze verslag
van een speurtocht die begon
bij een 15-jarige jongen met te
hoge bloeddruk en voorlopig
eindigde bij vrouwelijke fami
lieleden met een zeer sterk ver
hoogde bloeddruk tijdens hun
zwangerschap.
Bij de jongen ontdekten de
Amerikanen een afwijking in
een eiwit aan de buitenkant van
zijn niercellen. Normaal zorgt
stimulatie van dit eiwit door
een bepaald hormoon ervoor,
dat zout in de niervloeistof
weer terugkomt in het bloed.
Door de afwijking bleek tussen
komst van het hormoon niet
noodzakelijk: het zout ging ook
zonder het hormoon altijd te
rug in het bloed. Dat bleek te
veel van het goede. Doordat de
jongen op deze manier te veel
zout vasthield, ontwikkelde hij
een te hoge bloeddruk. De af
wijking bleek het gevolg te zijn
van een kleine erfelijke afwij-
king. Onderzoek bij familiele
den wees uit, dat iedereen met
die mutatie aan hypertensie
leed.
Het Amerikaanse onderzoek le
verde meer op. In het laborato
rium werd aan kweken van
niercellen met en zonder afwij
kend eiwit progesteron toege
voegd, een hormoon dat tijdens
de zwangerschap in overvloed
wordt geproduceerd. Het bleek
nu dat progesteron niet het
normale, maar alleen het afwij
kende eiwit stimuleerde zijn
werk te doen, met andere woor
den: om zout terug te halen
naar het bloed. Een mogelijke
conclusie uit deze vondst zou
kunnen zijn, veronderstelden
de onderzoekers, dat zwangere
vrouwen met deze erfelijke af
wijking veel te veel zout vast
houden, waardoor hun bloed
druk omhoog schiet.
Navraag bij de twee vrouwen in
de familie die samen vijf zwan
gerschappen hadden doorge
maakt, bevestigde hun vermoe
dens. Beiden hadden bij alle vijf
zwangerschappen een sterk
verhoogde bloeddruk gehad,
waardoor het noodzakelijk was
de baby's voortijdig ter wereld
te laten komen.
Het is niet duidelijk, aldus de
Amerikanen, in hoeverre deze
erfelijke afwijking bij meer
zwangere vrouwen tot zwan-
gerschapshypertensie leidt. Ze
achten het echter goed moge
lijk, dat ook afwijkingen in an
dere eiwitten «en nog niet be
grepen oorzaak van te hoge
bloeddruk kunnen vormen.
henk hellema»
Een Egyptische fruitvleermuis in handen van een onderzoeker temidden van apparatuur, waarmee het ultrageluid van het dier wordt gemeten.
FOTO GPD
In Engeland is na jarenlang
speurwerk een prototype ont
wikkeld van een toestel dat
blindengeleidehond en witte
stok overbodig moet maken.
De zogeheten 'spatial imager'
is gebaseerd op de techniek
waar vleermuizen gebruik van
maken om feilloos hun weg te
vinden.
„Ons apparaat maakt gebruik
van hoogfrequente geluidsgol
ven, waarmee vleermuizen ob
stakels lokaliseren om ze te
kunnen vermijden", zegt dr.
Dean Waters, als neurobioloog
verbonden aan de universiteit
van Leeds. Waters (42) leidde
de afgelopen jaren het onder
zoeksteam dat bestaat uit een
collega-neurofysioloog, twee
experts op het gebied van vleer
muizen, een bioloog en twee
elektronicaspecialisten.
Het team wilde nagaan in hoe
verre de even precieze als feillo
ze echolocatie waarmee vleer
muizen navigeren, toegepast
kon worden bij blinden en
slechtzienden. Echolocatie is
het uitzenden van geluidsgol
ven, het weer'opvangen van de
reflecties (echo's) daarvan door
allerlei voorwerpen en het pre
cies lokaliseren van die voor
werpen en zelfs de vorm daar
van. De prototype van de spati
al imager bestaat nog uit enkele
losse onderdelen, maar de be
doeling is een toestel te ontwik
kelen ter grootte van een hand
tas of nog kleiner.
Waters: „Speciaal echolocatie is
voor ons doel om twee redenen
aantrekkelijk. Ten eerste om de
grote precisie die ermee te be
reiken is. Ten tweede omdat
hoogfrequente geluidsgolven
voor mensen niet te horen zijn,
ook niet voor bijvoorbeeld hon
den, ook al kunnen die toon
hoogten waarnemen boven de
maximale grens van 20.000 ge
luidstrillingen per seconde, 20
kiloHertz dus, voor mensen."
„Blinden kunnen die hoogfre
quente golven natuurlijk ook
niet horen, maar met de spatial
imager kunnen we ze de echo's,
in vertaalde vorm, als het ware
laten voelen", legt Waters uit.
,De imager zendt golven uit van
ongeveer 200 kiloHertz, net als
die waarvan vleermuizen zich
bedienen. De echo's van allerlei
voorwerpen in de buurt worden
door het apparaat vertaald in
een ruimtelijk beeld rondom de
persoon."
„Dat beeld wordt door 'elektro
nica omgezet in iets dat we een
3D-trilmatrix hebben genoemd.
Dit hoogfrequente 'geluids
beeld' van de omgeving maar
dan omgezet in trillingen, be
dient minuscule trilplaatjes in
bijvoorbeeld vingertoppen van
een handschoen. Als een blinde
onder het lopen de vingers
lichtjes in de looprichting uit
spreidt, voelt hij of zij waar zich
obstakels bevinden. Hoe dich
terbij die komen des te sterker
de trillingen worden. Men kan
de gevoeligheid van de spatial
imager bovendien afstemmen
op de eigen behoefte. De proe
ven hiermee overtreffen onze
stoutste verwachtingen."
Volgens Waters zijn er nog
meer toepassingen denkbaar,
bij voorbeeld het controleren
van voedsel op versheid, waar
voor ultrageluid bij uitstek ge
schikt is. Ook duikers kunnen
er wat aan hebben als zij in
troebel water werken.
Waters heeft er nog geen idee
tegen welke prijs een bruikbaar
apparaat op de markt zal kun
nen worden gebracht. „We
staan", zegt hij„nog in de kin
derschoenen van wat allemaal
op termijn mogelijk is. We zul
len waarschijnlijk nooit het ra
zendsnelle en feilloze vermo
gen waarover vleermuizen al
dik 50 miljoen beschikken, kun
nen evenaren."
ben apeldoorn»
Zowel UVA- als UVB-stralen
kunnen de huid onherroepelijk
beschadigen in enkele minuten.
UVB-stralen zijn de belangrijk
ste veroorzakers van zonne
brand. UVA-stralen geven geen
warmtegevoel, maar dringen
diep in de huid en veroorzaken
daar onherstelbare schade. Te
veel zon is de oorzaak van een
groot aantal huidaandoenin
gen, zoals zonnebrand, goed
aardige zonnedermatosen
(overgevoeligheidsreacties)
pigmentvlekken en huidkanker.
De huid beschikt over een aan
tal middelen om zich te verde
digen tegen de zon: verdikking
van de hoornlaag, bruin wor
den, natuurlijke herstelmecha
nismen, enzovoorts. Dermato
logen noemen dit het zonneka-
pitaal. Dit zonnekapitaal is in
dividueel bij de geboorte be
paald (fototype) en kan bij
overmatige blootstelling aan de
zon vroegtijdig verzadigd raken.
Het is niet vernieuwbaar en bij
overmatige blootstelling aan de
zon zal het nooit een bescher
ming kunnen bieden die toerei
kend is.
Om het zonnekapitaal te be
schermen is het raadzaam zo
min mogelijk te zonnei
huid te beschermen m
ding, een parasol en aa
zonneproducten.
Breng 20 minuten vooi
zon gaat zitten een zon
duet aan dat bescherm
zowel UVA als UVB. Kif
de eerste dagen een ho
schermingsfactor die d
toereikend beschermtI
van twijfel altijd de hog
tor kiezen, aangezien 't j
scherming' altijd de vo;
heeft). Maar met een hi
schermingsfactor kun ji lï
langer in de zon blijven
Breng het zonneprodui
matig opnieuw aan (mi 'e
om de twee uur), ook al0
het een hoge UV-besch °l
mingsfactor. Breng het
aal aan (over het algem 11
brengt men maai- eendr'
aan van wat nodig is). n
Blijf tussen 11 en 16 uui
zon. Bescherm kindere
maal: smeer ze in, geef
shirt aan en laat ze in d P
duw spelen. Vergeet nil 'e
gelmatig water te drink 0
Denk niet dat een bruit
voldoende beschermiiij 'j-
(zeker niet tegen UVA-s
Vliegende ambulance veel in actie bij psychische nood
Niet alleen ongelukkig terecht gekomen wintersporters doen een be
roep op de vliegende ambulance, maar ook mensen die tijdens hun va
kantie in psychische nood zijn geraakt.
FOTO GPD JEROEN POORTVLIET
Honderden Nederlanders komen jaarlijks
tijdens hun vakantie in zo'n grote psychi
sche nood, dat het nodig is hen per vlie
gende ambulance naar huis te transporte
ren. Eén op de drie repatriëringvluchten
van International Ambulances BV in Rot
terdam betreft mensen met ernstige psy
chische problemen. De kosten van het te
rugvliegen variëren van enkele tienduizen
den guldens tot een ton per vlucht.
Directeur Henk Dokter: „vaak gaat het om
mensen die al op het randje waren voor ze
op vakantie gingen. De huisarts zegt dan:
'het is misschien goed om er even uit te
gaan, daar knap je van op'. Eenmaal in het
buitenland raken zij zo gedesoriënteerd dat
het juist helemaal mis gaat."
Na opname in een lokaal psychiatrisch zie
kenhuis bepalen artsen van de ANWB, Eu
rocross of soortgelijke organisaties of het
noodzakelijk is iemand naar huis te vlie
gen. „We sturen iemand vooruit om te kij
ken of dat mogelijk is, zoeken uit hoe het
met de medicatie zit en of iemand wel wil
meewerken aan de vlucht naar huis. Een
tegenstribbelende patiënt in een vliegtuig
gaat niet. Bij twijfel gaat de vlucht niet
door. Hoeveel kosten ook gemaakt zijn."
International Ambulances voert jaarlijks
ongeveer 1300 vluchten uit. Soms met ge
charterde vliegtuigjes, maar ook in afge
huurde delen van gewone passagiersvlieg
tuigen. Aan de passagiers is te zien welke
tijd van het jaar het is. In de winter is het
bedrijf betrokken bij de gipsvluchten van
uit Oostenrijk en Zwitserland. In het voor
seizoen worden vooral mensen uit Grie
kenland en Turkije gehaald. Dokter: „Veel
jonge mensen zonder kinderen die van een
berg of hun scootertje gevallen zijn. Daarna
volgen de gezinnen in Frankrijk en Spanje.
Veel kinderen met insectenbeten, allergi
sche reacties of hoge koorts. In het nasei
zoen volgen dan weer de alleenstaanden en
in de winter behalve de gipsvluchten de
overwinteraars, dus veel mensen met ou-
derdomsklachten.
Veel mensen zijn niet goed verzekerd voor
een retourvlucht. „Ik krijg wekelijks tele
foontjes. 'Kunt u mijn zoon halen uit dat en
dat land?' Ik moet me dan zakelijki
len. Het is gewoon niet te betalen. I
mensen moeten zich soms diep in g
schulden steken om hun kind tenij
gen."
Het bedrijf rukt ook uit bij rampen 5
zware klus, vooral vanwege de soit
oplopende emoties. Dokter: „Sind;
ro-ramp hebben we bijna alle ram; 5
daan. Het werk is niet anders, maa. q
mensen er omheen zijn vaak zeerg
tioneerd. Toch kan ik me daar niei |q
ten beïnvloeden. Het is noodzakeli 5
puur klinisch te handelen. Bij de rï
Winterberg was een rechercheur m
zei achteraf: 'ik had je minstens tw
voor je bek willen slaan. Vanwege 1
zakelijkheid van je.' Maar later begi
het. Ik kan niet anderhalf uur bij et
slachtoffer doorbrengen als ik wee! q
nog dertig op mij liggen te wachten
chirurg kan ook niet huilen tijdens
werk."
rens koldenhof*
1
