De onstuitbare opkomst van het dialei
Gesprek van de Dag
Groene ketchup voor de jeugd
Gelanceerd
De paus en de homo's
DINSDAG 11 JULI 2000
152
Somntontaar
Dat ging dus even mis. Cowboy Quinten Skjonsberg
dacht tijdens een rodeo in het Canadese Calgary een
'leuk' ritje te maken op 'Dapper Dick'maar het paard
dacht daar duidelijk anders over. Skjonsberg werd al
heel snel gelanceerd. foto ap
De televisieserie BIG BROTHER drt
de Verenigde Staten een flop te wordi
Sinds het begin van de uitzendingen
week woensdag bij de tv-maatschapp 1
zijn de kijkdichtheidscijfers alleen m
daald. De eerste uitzending over de ti
woners van het van de buitenwereld
ten huis bij Los Angeles trok nog 22,'
joen kijkers, vorige week donderdag v
het er nog maar 11,6 miljoen. Vrijdag
8,6 miljoen Amerikanen en een dag li
was het aantal belangstellenden gedé
6,5 miljoen. CBS heeft meer dan 45 b<
dollar betaald voor de rechten voor B' ei
ther. u
De Franse gastronoom HENRI GAUI^
deoprichter van de vermaarde voedse r|
restaurantgids GaultMillau, is gistere:
70-jarige leeftijd overleden aan een h
val die hij kreeg in zijn vakantiewonir
Saint-Sulpice-en-Pareds in de zuidwf
Vendee. Gault had al een naam op ga ir
misch gebied toen hij in 1969 samer f
Christian Millau de restaurantgids op lr
die mede aan de wieg stond van de 'N r.
Cuisine'. Het blad onderscheidde ziel
bekendere Michelingids, niet alleen c
het koksmutsen in plaats van sterren
de, maar ook doordat het de waarden
tekst uitdrukte. GaultMillau kreeg de
pen jaren kritiek, omdat het blad nau ,e
ties onderhield met bepaalde chefkol
bovendien advertenties opnam voor rf
rants en hotels die in de gids werden:
ken.
stond al minstens drie maanden in het
draaiboek. Er is aan het ontdekken van
die waarheid wel een nadeel verbonden:
toen we nog van niks wisten en de zaak
vertrouwden, vonden we televisie een
stuk spannender dan nu.
In de verhalende kunsten hebben de ken
ners het over the willing suspension of
disbelief. Dat is de afspraak dat we, hoe
wel we de oude heer Kraaijkamp zien, en
echt dezelfde van de foto's in de Story, hij
voor ons tijdelijk meneer Green is. En
niemand anders. Bij de televisie gaat het
met die 'vrijwillige opschorting van onge
loof steeds slechter. Is iets überhaupt nog
wel 'écht' als er een camera bij is?
Nee, dan het theater. Daar wordt geen
enkel geheim gemaakt van de kunstma
tigheid van alles. Er is geen enkele dubbe
le bodem. Het is honderd procent be
trouwbaar bedrog en een voorstelling die
in dat goudeerlijke bedrog de absolute
top bereikt is 'Picnic', door Vis a Vis: het
kijkje achter de schermen is bij de voor
stelling inbegrepen. De ene helft van het
publiek kijkt tegen de achterkant van het
decor aan en ziet acteurs die technici spe
len en acteurs die acteurs spelen die den
ken dat niemand ze ziet. Ondertussen
wordt aan de andere kant van het decor
een virtuoze moordzuchtige klucht ge
speeld, voor de andere helft van het pu
Wat achter het toneel gebeurt, onzicht
baar voor het publiek, is minstens zo in
teressant als wat zich op het podium af
speelt. Zeggen ze. Een 'kijkje achter de
schermen' staat daarom bij veel mensen
op het lijstje van wat je minstens één keer
gedaan wilt hebben. Producenten gebrui
ken dat verlangen naar het grote geheim
door tijdens het maken van TV-shows of
bioscoopfilms een extra camera mee te
laten lopen, voor een documentaire die
'the making of.laat zien. Dat is twee
keer geld verdienen met hetzelfde
idee, en bovendien een prachtige
gelegenheid om flink voor jezelf te
applaudisseren, nog vóórdat het
eigenlijke werkstuk aan ie
mand is vertoond. En de kij
kers vreten het, want de
Nieuwe Echtheid kwam als
geroepen. We hunkeren er
naar om weer te kunnen
geloven wat we zien. Vroe
ger kwam het publiek krij
send uit de bioscoopstoelen
als een gefilmde locomotief
op de zaal afstormde. Inmid
dels vermoedt iedere kijker dat
alles doorgestoken kaart is. Qui-
zvragen uorden gerepeteerd, in-
terviews suggestief verknipt en
elke zogenaamde verrassing
bliek. In de pauze moet u van tribune
wisselen. Vis d Vis speelt dan exact het
zelfde stuk nog een keer en alles wat ka
pot ging, blijkt gewoon weer gemaakt te
zijn. Absoluut bedrog. Het publiek scha
kelt dan ook opgelucht haar waakzame
ongeloof uit en stort zich volledig in het
verhaal.
Ik zag 'Picnic' in juni op het Oerolfestival
op een Geiten wei aan de rand van een
bos. In de pauze liepen we onder een ster
renhemel met duizend mensen rond de
Terschellingse ijsbaan om van tribune te
wisselen. In de tiveede helft zag iedereen
de andere kant van één en dezelfde voor
stelling, maar eigenlijk ook tivee voorstel
lingen tegelijk: door de inmiddels her
kenbare geluiden van achter het decor re
construeert het geheugen automatisch de
eerder geziene 'andere' kant. Vet kicken.
Na afloop hielden de twee tribunes een
wedstrijd wie het langst kon klappen. De
terechte winnaars kregen de acteurs één
keer vaker te zien dan de overkant. 'Pic
nic' is nog te zien in Schagen, van 11 t/m
15 juli. Alle leeftijden, dus oma en Joeri
van 11 kunnen mee. Vraag Joeri alvast of
hij even naar www.visavis.nl surft, voor
de details. Tip: probeer pas na de pauze
'backstage' te zitten.
Hettienerpopidool
BRITNEY SPEARS en
de zanger van de jon-
gensgroep 'N Sync,
JUSTIN TIMBERLA-
KE, hebben geen
trouwplannen. Dit
heeft Lisa Kasteler,
de pr-vrouw van Brit
ney Spears, gisteren
gezegd. Zij sprak hier
mee Britse mediabe
richten over een op
handen zijnde trouw
partij tegen. Een Brit
se tabloid meldde
zondag dat Timberla-
ke twee weken gele
den om de hand van
Spears had gevraagd.
Ze zou zijn aanzoek
hebben geaccepteerd.
De krant citeerde
hierbij een anonieme bron en wist geen
trouwdatum te melden. Van het laatste al-
büm van Britney Spears 'Oops!...I did it
again' werden in de eerste week na het uit
komen 1,3 miljoen exemplaren verkocht.
Van het meest recente album van 'N Sync
'No strings attached', werden in de eerste
week een recordaantal van 2,42 miljoen
Betrouwbaar bedrog
In het kader van het jubeljaar - officieel is het dit jaar
2000 geleden dat Jezus Christus geboren werd - droeg
paus Johannes Paulus II zondag een mis op in een Ro
meinse gevangenis. De plaatsvervanger van Christus
op aarde kwam naar de zondaren toe en bad samen
met hen om vergiffenis van 'onze' zonden. Je kunt
denken van de kerk van Rome wat je wilt, geloven of
niet, maar de Bijbel leert mededogen en medeleven
met de verdrukten op aarde.
World Gay Pride, een half miljoen mensen omvat
tende manifestatie van de homoseksualiteit die het
sterk verdeelde Italië nooit eerder zag, kon op minder
begrip van de kerkvorst rekenen. Vanaf het balkon van
de Sint Pieterskerk zei hij: „Uit naam van de kerk
spreek ik mijn treurnis uit over de bruuskering van het
jubeljaar 2000 en de belediging van de christelijke
waarden, in een stad die katholieken overal ter wereld
zo na aan het hart ligt."
Uit het restant van zijn woorden sprak een kwalifica
tie van homoseksualiteit die in elk geval "niet kon wor
den verward met de diepgewortelde, vergevingsvolle,
vaderlijke houding jegens de veroordeelde criminelen
in de gevangenis. Johannes Paulus II: „De kerk heeft de
plicht onderscheid te maken tussen goed en kwaad."
De paus betitelde homoseksualiteit als 'tegennatuur
lijk', al voegde hij daar aan toe dat de kerk homo's
„met respect, medelijden en voorzichtigheid" moet
behandelen „aangezien zij objectief gezien een afwij
king hebben."
In Nederland hebben christenen van conservatieve
snit, ook van reformatorische huize zoals Leen van Dij-
ke (RPF), zich juridisch moeten verantwoorden voor
uitspraken jegens homo's die aanmerkelijk minder dis
criminerend waren. Natuurlijk is het zo dat manifesta
ties waaruit een andere seksuele gerichtheid spreekt
per definitie een provocerend karakter hebben. Van
zelfsprekend kan de 21e-eeuwse, nog altijd tolerante
Westeuropese samenleving de schouders op halen
over de homofobe houding van Johannes Paulus II. En
uiteraard heeft ieder geloof recht op zijn eigen normen,
waarden, dogma's en zelfs zijn eigen, langs hiërarchi
sche lijnen bepaalde uitleg van de Heilige Schrift.
Nog afgezien of de paus kan spreken namens alle
(rooms-katholieke) gelovigen, is het vanuit christelijk
oogpunt op z'n minst even verdedigbaar als hij zich
had laten leiden door barmhartigheid in plaats van bit
terheid. Kwalijker is het effect dat de woorden van de
paus kan sorteren: in tal van landen waar de mensen
rechten met voeten worden getreden, behoren homo's
tot de kwetsbaarste bevolkingsgroepen. De toon die Jo
hannes Paulus II aansloeg, maakt ook hier de dissone-
rende muziek. De geschiedenis leert dat weinig nodig
is om 'tegennatuurlijken' te vervolgen.
In de Verenigde Staten zal zich in oktober een
ketchuprevolutie voltrekken. Het voedingsmid
delenconcern Heinz - dat al 125 jaar de in de VS
meest gebruikte saus produceert - gaat dan don
kergroene ketchup verkopen. Het nieuwe pro
duct, gemaakt van groene tomaten, is vooral be
doeld voor kinderen. Uit onderzoek is gebleken
dat zij de nieuwe kleur erg waarderen en dat ze er
waarschijnlijk erg veel van gaan gebruiken. Die
extra omzet wil Heinz niet missen.
Heinz ziet zichzelf als een innoverend bedrijf en
het zocht daarom al enige tijd naar een mogelijk
heid 'iets met de ketchup te doen'. Eerst werd
een blauwe ketchup uitgebreid getest, maar uit
eindelijk viel de keuze op donkergroen. Deze
kleur zou meer 'keukenlogica' hebben, aldus een
woordvoerder. Veel kinderen van zes tot twaalf
jaar hadden tijdens een onderzoek gezegd dat zij
groen een goede kleur vonden voor een nieuw
soort ketchup.
De woordvoerder gaf toe dat de spinaziekleurige
'EZ Squirt' waarschijnlijk niet veel volwassenen
zal bekoren. Maar moeders hebben al wel en
thousiast gereageerd op het feit dat het nieuwe
product is 'versterkt' met vitamine C. Kinderen
zijn de belangrijkse consumenten van ketchup.
Zij nemen in de VS meer dan de helft van de ver
kochte hoeveelheid voor hun rekening.
De groene ketchup krijgt volgens de Heinz-
woordvoerder een nieuw soort knijpfles als ver
pakking. Uit de spuitmond komt een heel dun
straaltje „dat de kinderen goed kunnen richten
waardoor ze hun eten op een opwindende ma
nier een persoonlijke tint kunnen geven,
vormgeving en het materiaal van de fles
stemd op kleinere handen: hij heeft rondi
die bediening met twee handen gemakki i
maken en het materiaal is flexibeler dan
de gewone knijpflessen.
'Ook niet-Hollanders zijn echte mensen
Nederlandse popgroepen die zingen in streektalen zijn populairder dan ooit en tv-presentatoren
spreken niet allemaal meer accentloos Nederlands..Dialect is mode geworden," zegt directeur
Hans Bennis van het Meertens Instituut in Amsterdam dat onderzoek doet naar streektalen en
streekculturen. „Het is niet langer boers, het is zelfs welhaast een teken van goed gedrag." Oud
hoogleraar en taalpurist Pieter Paardekooper signaleert dezelfde trend, maar is er absoluut niet
gelukkig mee. „Voor het voortbestaan van een taal is gebruik van dialect in de media zelfs fu
nest." Toch ontwikkelt dezelfde trend zich ook in de landen om ons heen.
Het Meertens Instituut pro
beert op dit moment voldoende
geld bij elkaar te krijgen voor
het project Dialect Renaissance,
anders gezegd: de wederge
boorte van het dialect. Bennis
wil op een wetenschappelijke
manier onderzoek doen naar
de opkomst van het dialect.
„Zeker is dat mensen zich niet
meer schamen voor hun tong
val."
Volgens taalkundig onderzoe
ker Rik Smits, verbonden aan
de Universiteit van Eindhoven,
zijn we toleranter geworden ten
opzichte van dialecten. „Ik heb
dat zelf ook. Het moet niet te
gek worden, ik moet de nieuws
lezer nog wel kunnen verstaan,
maar verder zal het me een
zorg zijn."
Een aantal jaren geleden wilde
iedere Nederlander graag bij de
Randstad horen. „Er was sprake
van een absolute verwerping
van het dialect", zegt Hans
Bennis. „Nu komt de streektaal
weer op. Het is zeker niet toe
vallig dat dat samenvalt met het
vervagen van de grenzen bin
nen Europa. Nederland als een
heid verdwijnt en de Neder
landse taal stelt binnen Europa
niet veel voor. Mensen grijpen
dan terug op de eigen regio en
de eigen spreektaal."
Volgens Marinel Gerritsen, do
cent bedrijfscommunicatie aan
de Katholieke Universiteit in
Nijmegen, schept het spreken
van dialect vertrouwen. „In ra
dio- en tv-reclames worden
streektalen gebruikt om een be
paalde sfeer op te roepen. Die
gezellige Amsterdammer met
zijn grote mond, de Fries die
Beerenburger drinkt, de Lim
burgse vlaai die komt uit de re
gio waar het leven goed is.
Maar ook in andere uitzendin
gen, bijvoorbeeld van de regio
nale omroepen, worden streek
talen gebruikt. Als mensen ie
mand uit hun eigen regio horen
praten, schept dat een band.
Dat geldt trouwens niet alleen
voor regionale radio en televi
sie, maar ook voor de landelijke
tv-zenders, de commerciëlen
voorop. Vroeger trok je je nette
pak aan als je op televisie
kwam. Tegenwoordig zijn er zo
veel zenders dat het toch alle
maal wat anders ligt. De televi
sie is van iedereen geworden en
daar mag je gewoon praten zo
als je dat altijd doet. 'Als men
sen maar begrijpen wat ik be
doel', is tegenwoordig de ge
dachte."
Taalkundige Rik Smits denkt
dat zowel de ingeburgerdheid
van de tv als de ontwikkeling
van alle andere media een be-
doen geen enkele moeit
tongval te verbergen. Fi 1
heeft zelfs een aantal vo
lingen geheel in het Twt
geven.
Van ieder dialect en van
Fries (dat geen dialect n
taal is) bestaan inmidde
woordenboeken. Boven 1
zijn er tal van populaire
ken, variërend van de b
stripboeken, in streekta g
gegeven. Suske Wiske
terix Obelix kunnen o
het Fries, Zeeuws of Lin
worden gelezen, binnen
verschijnt de kinderboe
Jip en Janneke volledigi
Twents en tot ver buitei
Haag wordt genoten vai
tekende avonturen van
Haags sprekende 'Haag 1
ry'. „De tijd dat mensen
ten: 'Was ik maar Hollai f
dan was ik tenminste ec
voorbij," constateert Be
Zelfs de overheid stimul
genwoordig het behoud 1
dialecten. Provincies als
ningen, Drenthe en Lim j
hebben al zogeheten sti
functionarissen in diens i
de taal beschermen ond I
motto dat het dialect bij 5
cultureel erfgoed hoort.
het dialect van vandaag 1
meer dezelfde taal als vij i1
geleden. „Vroeger was je
ner van Dedemsvaart en k
sprak je het dialect van i'
plaats. Nu gebruik je die
legt Hans Bennis uit. „H j
een middel om je te ond
scheiden, om ergens bij
ren. Neem de populaire n
jes die Fries of Limburgs e
Achterhoeks zingen. Hui i
jes versta je als Randstedi-
nauwelijks, maar houdjiS
bandleden daarna een n li
foon voor de mond, dan e
ze ook gewoon Nederlan
spreken. Het is dus niet: |1
sprekend dat ze in hun s cl
taal zingen: ze gebruikei y
om een bepaald publiek Li
spreken."
Stadstalen als Amsterdai^
Rotterdams rekent Benn
eveneens tot dialecten, 11!
als bekakt Wassenaars.t
gebruik je om je te ondei rl
den. Naar regio, maar ot
sociale klasse. Dat is een
die taal altijd al heeft gei
Jongeren hebben ook ee<n
taal, waarin weer veel m i
turele invloeden zijn te li v
nen. Dankzij een taal ho rl
ergens bij." is
SANDER ROOUAKKERS Ij
langrijke rol hebben gespeeld
bij de opkomst van de dialec
ten. „Tegenwoordig stapt de
hele wereld zo je kleine dorpje
binnen. Dankzij dialecten en
streektalen houden mensen
dan toch nog hun eigen hoekje
waar ze zich in kunnen terug
trekken. Die plek koesteren ze."
Neerlandicus Pieter Paardekoo
per noemt dat onzin. „Dialec
ten sterven toch uit", meent hij.
„Hoe vaak een dialect ook
wordt gesproken en hoe veel ze
ook in de media komen, op ter
mijn zijn ze alle gedoemd te
verdwijnen. Aan de ene kant is
het wel goed dat er nog dialec
ten worden gesproken, want
hoe langer een streektaal be
waard blijft, hoe beter. Maar
niet als dat ten koste gaat van
de standaardtaal. En dat dreigt
in ons land nu toch een beetje
te gebeuren."
Het heeft volgens de oud-hoog
leraar uit Leiden te maken met
de minachting van Nederlan
ders voor hun taal. „De eigen
taal wordt niet belangrijk ge
vonden. Aan de ene kant zie je
dat door alle Engelse invloeden,
aan de andere kant door de op
komst van het dialect. Als ik
moet kiezen, zie ik natuurlijk
liever dat mensen dialect spre
ken. Maar het handhaven van
een standaardtaal is veel be
langrijker. Denk aan de mensen
uit de omliggende landen. Wat
denken die als ze telkens weer
een andere vorm van Neder
lands horen? Die zien Neder
lands als een misselijk rottaaltje
waar je helemaal geen moeite
voor hoeft te doen. Dat gaat
eerst ten koste van de Neder-
landstaligen in bijvoorbeeld
Duinkerken en Brussel en op
den duur sterft zo de hele taal
uit."
Taalkundige Rik Smits is daar
niet zo bang voor. Volgens hem
komen dialecten in heel Europa
steeds meer op. Presentatoren
van de BBC hoeven zelfs niet
eens meer het zogeheten
'Queen's English' te spreken.
„Ook om ons heen worden
mensen zich bewuster van hun
eigen achtergrond. Daar hoort
een taal bij."
Naast televisie speelt volgens de
deskundigen ook de popmu
ziek een belangrijke rol bij de
opkomst van de streektalen.
Groepen als De Kast, Skik en
Normaal zijn populairder dan
ooit. „Twintig jaar geleden was
popmuziek in het Nederlands
'not done', het moest in het En
gels. Tegenwoordig zou ik bijna
willen zeggen dat Nederlands al
niet modem genoeg meer is en
dat alleen muziek in dialect nog
kan," zegt Hans Bennis.
Dat was een aantal jaren gele
den wel anders, herinnert Jan
Manschot zich. Vanaf de op
richting tot het voorjaar van
1989 was hij de drummer van
Normaal. „Toen was iedereen
die niet uit de Randstad kwam
een simpele boerenlul zonder
verstand van zaken. Nu ligt dat
anders, waarschijnlijk ook wel
een beetje dankzij ons. Wij zijn
doorgegaan onder het motto:
'Ik ben dan wel een eenvoudige
boerenlul, maar daar schaam ik
me niet voor'. Daar herkenden
veel mensen zich in. Mensen
die niet uit het westen van het
land komen, voelen zich niet
meer a priori minderwaardig."
Standaard Nederlands is niet
langer heilig. Nieuwe sterren als
Sabine uit Big Brother en SBS6-
weerman Piet Paulusma verloo
chenen hun afkomst niet en
presenteren desondanks een
programma op de nationale te
levisie. Cabaretiers als Theo
Maassen en Herman Finkers
De popmuziek heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan de opkomst van streektalen. Normaal bijvoorbeeld is buitengewoon populair. „Wij
zijn doorgegaan onder het motto: 'Ik ben dan wel een eenvoudige boerenlul, maar daar schaam ik me niet voor'. Daar herkenden veel mensen
zich in." foto gpd
