Sedum Matrona sterk en bijzonder
Oceanen leeggevist voor viskwekerijen
Gieten of sproeien
Rijp en Groen
>k
VRIJDAG 7 JULI 2000
Voor het schrijven van
stukjes over de tuin is soms
enig inlevingsvermogen
nodig. Zo ook nu. Ik wil een
stukje gaan schrijven over
de juiste manier van water
geven aan planten als het
droog en warm weer is en
de grond aanvoelt als kurk.
Ondertussen klettert de re-
gen tegen mijn raam en lig
gen de planten bijna plat
van de zwaarte
van het water.
Neemt niet
weg, dat er
rond deze tijd
ook een groot
tekort aan wa
ter kan zijn,
vooral omdat
we nog in de
tijd van de lan
ge dagen met
veel zon leven.
Als het echt
droog begint te
worden, is er
altijd weer het
probleem:
moeten we wa
ter geven, en
zo ja: wanneer.
Overdag of
juist in de loop °ai uw
van de nacht? Briev
Doen we het 30J°g
door middel
van sproeien, dan wel gie
ten? Kortom een heleboel
vragen waarop diverse ant
woorden mogelijk zijn.
Hier volgt dan mijn ant
woord, wetende dat er
meer zijn.
Om te beginnen, tobben
we in tijden van droogte
met gemeentelijke bepalin
gen. We weten immers alle
maal dat water schaars is.
En als het lang droog blijft
is het gebruik van leiding
water in de tuin terecht, ten
strengste verboden. Met dit
dreigende verbod voor
ogen is het verstandig om
planten al in het begin van
de zomer niet te veel te ver
wennen. Planten zijn net
kleine kinderen. Geef je ze
hun zin, dan blijven ze zeu
ren. Stel je paal en perk dan
zoeken ze hun eigen weg.
Voor planten in tijden van
droogte houdt dat in dat
een blijvende grote water
gift de planten niet nood
zaakt om naar eventueel
vocht met hun wortels in
de diepte te gaan zoeken.
Ze blijven oppervlakkig
wortelen en leggen het
loodje, zodra er een tekort
is. Simpelweg omdat ze
dan niet aan voldoende
vocht kunnen komen. Niet
venvennen bespaart veel
narigheid, als het lang
droog blijft.
Planten die niet verwend
worden zullen ongetwijfeld
na een lange zonnige dag
hun blad laten hangen en
er zielig uitzien. Maar in de
loop van de nacht kunnen
ze zich herstellen, al begint
de strijd tegen verdroging
de volgende morgen op
nieuw. Sterke planten,
vooral vaste planten met
een stevig wortelgestel,
kunnen veel hebben. Daar
moeten we dan maar op
vertrouwen. In koele voch
tige nachten wordt er weer
voldoende vocht naar blad
GREET BUCHNER
en bloem gestuwd.
Ellende ontstaat pas als er
te weinig vocht in de grond
is en de wortels dus geen
water meer op kunnen ne
men. Zolang er nog met lei
dingwater gegoten mag
worden, is het dan tijd om
het vochtgehalte van de
grond zoveel mogelijk te
herstellen. Niet alleen in
het bovenste laagje dat we
kunnen zien
en waarin
maar weinig
wortels zitten
maar vooral
in diepere
grondlagen,
daar waar de
wortels naar
water zoeken.
Even natma
ken lijkt aar
dig, maar is
volkomen zin
loos en een
vorm van wa
terverspilling.
Gewoon net
zolang water
toedienen tot
dat de grond
door en door
ivragen nat is, dat is
naar de enige me-
AARLEM thodeomop
zinvolle wijze
water te geven aan planten.
Daarom is gieten zonder
sproeier in de meeste ge
vallen ook beter en zinvol
ler dan leuk en luchtig wat
water versproeien. Op de
eerste plaats is het een
vorm van verspilling, voor
al overdag als de zon
schijnt. Dan verdampt im
mers binnen de kortste ke
ren een deel van het kost
bare leidingwater. In veel
gevallen heeft men dan ook
meer baat bij geperforeerde
waterslangen tussen de
planten dan van een kost
bare sproei-installatie.
Rest nog het tijdstip waar
op we het beste water kun
nen geven. Overdag in de
zon is reeds genoemd als
jammer voor de moeite.
Meteen 's avonds als de
zon onder is heeft als na
deel dat we de planten zo
laten schrikken. Ze zijn nog
door en door warm van de
zon en dan krijgen ze een
ijskoude straal over zich
heen. De beste tijd is dus
eigenlijk heel vroeg voor
zonsopgang. Plant en
grond zijn afgekoeld, de
verdamping is nog gering.
Toegegeven, een wat moei
lijk advies voor werkende
mensen. Maar als het kan is
en blijft dat de beste tijd
voor de plant. Jammer ge
noeg niet voor de mens.
illustratie han van de ven
In de dierenwereld kiezen
vrouwtjes bij voorkeur de beste
vader van hun kroost. Daarbij
gaan ze af op het uiterlijk en ge
drag van de mogelijke partner.
Maar in bij voorbeeld de pluim
veewereld worden nogal wat
hennen ongewild betreden
door hanen. Die zijn nu een
maal groter en sterker zijn dan
de kip. De hennen hebben in
dit geval een elegante oplos
sing. Ze werken het sperma van
de hanen die ze niet willen
acuut naar buiten. Dit is geble
ken in een studie aan de uni
versiteit van Sheffield.
Kippen profiteren van copule
ren met de meest dominante
haan. Hanen die bovenaan de
orde staan, zorgen beter voor
voedsel, geven betere bescher
ming tegen mogelijke roofdie-
Kip wil alleen haantje de voorste
REDACTIE MARGOT KLOMPMAKER 023-5
De makkelijke hortensia
Iedere fervente tuinier heeft wel
een of meer planten die het al
tijd goed doen. Een plant die
gescheurd en verplant kan wor
den, zonder minder te bloeien.
Een vaste plant die bij velen
zo'n status heeft verworven, is
de hemelsleutel (Sedum).
De Sedum 'Matrona' is een bij
zondere variant. De grote
bloemschermen zijn roze, maar
de stengels en de dikke blade
ren zijn bruinrood getint. Deze
kleur maakt de plant op het
eerste gezicht al apart. Wat
minstens zo zwaar mee weegt,
is de kracht van deze plant.
Een 'gewone' hemelsleutel
moet zeker later in het seizoen
vaak worden gesteund. De
stengels hangen uit of bezwij
ken zelfs onder het gewicht van
de grote bloemschermen, voor
al wanneer het regent of stormt.
De 'Matrona' heeft beduidend
sterkere stengels, waardoor de
plant niet hoeft te worden ge
steund met allerlei draden en
stokken.
De Sedum 'Matrona' met zijn
roodbruine blad is zowel met
pasteltinten als met harde kleu
ren te combineren, of je nou
spreekt over decoratiemateria
len of planten. In de tuin kan
hij goed op de voorgrond staan,
samen met de Heuchera mi-
crantha 'Palace Purple'. Deze
Heuchera heeft bruinrood blad
en bloeit wit in de voorzomer.
Ook Euphorbia griffithii 'Fire-
glow' doet het goed voorin de
border. Deze wolfsmelk heeft
namelijk blad met een rode
gloed. Als imposante achter-
De 'Matrona' heeft beduidend sterkere stengels, waardoor
de plant niet hoeft te worden gesteund met allerlei draden
en stokken. foto pr
grond kan de Eupatorium ma-
culatum 'Atropurpureum' (le
verkruid) dienen, evenals
Echinaceae purpurea(zonne-
hoed). Een dergelijke combina
tie trekt ook bijen en vlinders
De kracht van de hemelsleutel
bespaart heel wat zorg. Het is
een vetplant, wat betekent dat
het blad dik en vettig is. Hier
door kan de plant langere tijd
zonder water. Met deze eigen
schap is hij uitstekend geschikt
als potplant op terras of balkon.
Zorg er in dit geval wel voor,
dat de afwatering van de pot
goed is, zodat de wortels niet
gaan rotten.
Nadat de bloei gedurende de
zomer van groen via roze naar
bijna bruinrood is verkleurd,
droogt de stengel langzaam uit.
Dit is geen reden om de plant
direct met de grond gelijk te
maken. De uitgedroogde
bloemschermen zorgen in de
winter voor een uiterst decora
tief effect. Als in de lente de
temperatuur weer stijgt, kun
nen de takken alsnog worden
weggeknipt, om de nieuwe
scheuten de ruimte te geven.
De Sedum-groep omvat niet al
leen hemelsleutels. Er zijn veel,
totaal verschillende planten die
de naam Sedum mogen dragen:
van eenjarigen tot grote strui
ken. De specifieke Sedum tele-
phium (zoals de hemelsleutel
officieel heet) komt in vele kli
maten voor.
Sedum telephium is in ons land
al heel lang een populaire tuin
plant. Kwekers creeërden de af
gelopen janen behalve 'Matro
na' ook rassen als Sedum
'Herbstfreude' en 'Brilliant',
beiden met lichtgroen blad en
roze bloemen. Ook 'Star Dust'
is zo'n soort, die is ontstaan uit
het succes van de hemelsleutel.
Deze plant heeft helderwitte
bloemen. 'Septemberglut' is
een ras met donkerrode bloe-
(Bron: Plant Publicity Holland)
De bloemrijke hortensia is een
plant voor veel gelegenheden
en een makkelijke plant om te
verzorgen. De hortensia staat
liever koel dan warm en houdt
niet van de volle zon. Geef re
gelmatig kalkarm water, regen
water is daarvoor perfect.
Mocht de plant toch slap gaan
hangen, geen paniek, want na
een kleine dompelbeurt is het
probleem verholpen.
Geef de hortensia die buiten
staat ook water als het rege
Regenwater bereikt de pot'
de hortensia nauwelijks of
maal niet. Het meeste wate
komt via de blaadjes op de
grond naast de pot terecht.
Als de hortensia is uitgeblo
kan de plant in de tuin op
vochtige plek met wat scha
Als de hortensia goed staat
hij daar voortaan elke zomi i
rijkelijk bloeien. De plant li
niet te worden gesnoeid.
ren en andere hanen. Tevens
zorgen ze voor meer jongen.
Maar ook minder dominante
mannetjes willen paren. Het
paargedrag is in Sheffield van
dichtbij gevolgd in een groep
van dertien hanen en 21 hen
nen. Bij gewenste seks lokt de
hen het mannetje door ineen
gedoken in gebukte houding op
de grond te zitten. Bij onge
wenste seks ontbreekt dit ritu
eel. Bij afgedwongen paringen
werd het sperma binnen vijf se
conden weer naar buiten ge
werkt. Het sperma van de haan
met de laagste sociale status
werd het minste geaccepteerd.
Hoe hoger de plaats in de pi
korde hoe minder vaak dat het
zaad werd verstoten.
PETER DE JAEGER
Aquacultuur, het kweken van
vissen in gevangenschap, be
dreigt de wereldvoorraad vis. -
De oceanen worden namelijk
leeggevist om de vleesetende
exemplaren in kweeksystemen
te voeden. Gezocht moet wor
den naar commerciële vissoor
ten die alleen planten eten,
voor het te laat is. Zo waarschu
wen onderzoekers van de Stan
ford universiteit in Californië.
Gerookte zalm, garnalen in
knoflook en gegrilde zeebaars.
Onze onverzadigbare trek in
deze lekkernijen heeft ertoe ge
leid dat de visstand in de ocea
nen drastisch is gekelderd. Om
aan de toenemende vraag te
voldoen worden overal ter we
reld visboerderijen aangelegd.
Aquacultuur levert nu al voor
meer dan een kwart van het to
tale visaanbod. Op het eerste
gezicht een goede zaak. Maar in
werkelijkheid bedreigen deze
commerciële viskwekerijen
waardevolle vissoorten in de
wereldzeeën.
,,Er is sprake van een paradox.
De aquacultuur is een mogelij
ke oplossing voor de mondiale
visvoorraad, maar veroorzaakt
tegelijk de ineenstorting van de
natuurlijke bestanden", zegt
bioloog Harold Mooney. „De
wereldproductie van gekweekte
vis en schelpdieren is de laatste
vijftien jaar verdubbeld. Som
migen denken dat deze groei de
druk op oceaanvisserij heeft
verlicht. Maar het tegendeel is
waar."
De grootste bedreiging gaat uit
van kwekerijen die carnivore
vissen telen, zoals zalm, forel
en zeebaars. Deze soorten, die
andere vissen eten, worden
duur afgezet in Amerika, Euro
pa en Japan. Om groei en
smaak te bevorderen wordt vis
meel gemaakt van economisch
minder waardevolle vissen als
haring, makreel, ansjovis, sardi
ne en andere kleine soorten.
Probleem is dat erg veel vis no
dig is om carnivore vissen te
voeden. Een gemiddelde vis-
kweker gebruikt drie pond in
het wild gevangen vis om een
pond zalm of garnalen te kwe
ken. De totale viskweek, inclu
sief plantenetende vissen, be
droeg in 1997 30 miljoen ton.
Daar was 10 miljoen ton wilde
vis voor nodig. ,,Met andere
woorden, tien miljoen ton ha
ring, makreel en sardines had
den direct door mensen gecon
sumeerd kunnen worden in
plaats van te eindigen als vis
meel", aldus Mooney. En dan
hebben we het nog niet over de
r"5Mfir
Kweekbassins met zalm in het Noorse Stavanger.
22 miljoen ton vis die is gevan
gen om varkens en koeien te
voeden.
Als dit zo doorgaat zullen de
vissen onderaan de voedselke
ten uiteindelijk verdwijnen, vre
zen de onderzoekers. Dat heeft
niet alleen directe gevolgen
voor de mens, die graag vis eet,
maar ook voor de zeevogels en
zoogdieren in de zee die afhan
kelijk zijn van wilde vispopula-
ties. ,,De snel groeiende aqua
cultuur kan niet langer teren op
eindige populaties vis, die in
sommige gevallen nu al sterk
worden overbevist", waar
schuwt Mooney.
De studie toont aan dat erg veel
eiwit nodig is om eiwit te pro
duceren. De onderzoekers drin
gen erop aan visvoer te maken
waar minder vis in is verwerkt.
Er worden alternatieven ont
wikkeld, waarbij vismeel is ver
vangen door sojabonen en an
dere planten. Maar visolie bevat
aminozuren dië onmisbaar zijn
voor vleesetende vissen. Er zal
dus altijd vis in het voer moe
ten.
De overgrote meerderheid ge
kweekte vis groeit trouwens op
diëten die voornamelijk uit
plantaardig voedsel bestaan.
Het gaat dan om vissorten als
de karper, meerval en tilapia,
en schelpdieren als mossels en
oesters. Deze soorten, die voor
al populair zijn in arme landen,
hebben weinig vismeel nodig
en hebben geen negatieve in
vloed op het ecosysteem. Ze
verhogen per saldo de wereld
voorraad vis.
Niettemin kan dit positieve ef
fect eveneens omslaan in het
tegendeel. In Azië, goed voor
negentig procent van alle aqua
cultuur in de wereld, worden
jaarlijks tien miljoen karpers en
tilapia gekweekt. De bevolking
foto anp
groeit daar snel, terwijl de loca
ties om visvijvers aan te leggen
schaarser worden. De Aziati
sche visboeren proberen dit
probleem het hoofd te bieden
door grotere vissen te kweken.
Dat doen ze door extra hoeveel
heden vismeel in de bestaande
vijvers te strooien. Dit kan re
sulteren in een enorme toena
me in de vraag naar vismeel en
hiermee neemt de druk op ha
ring en andere vissen in de oce
aan sterk toe.
Een bijkomend nadeel van aqu
acultuur is het effect op het mi
lieu. Veel viskwekerijen bescha
digen ecosystemen langs de
kust. Zo zijn in Zuidoost-Azië
kilometers waardevolle man-
grovebossen en wetlands ver
anderd in vijvers voor garnalen.
Gevolg is het verlies van paaige-
bieden voor inheemse vissoor
ten waar de lokale bevolking
van Indonesië en de Filippijnen
van oudsher van afhankelijk
zijn.
Soms concurreert gekweekte vis
met inheemse vis en verspreidt
ziekten. Bioloog Mooney wijst
erop dat naar schatting veertig
procent van de zalm in de
noordelijke Atlantische oceaan
de nakomelingen zijn van ont
snapte exemplaren uit viskwe
kerijen in Schotland en Noor
wegen. „Er zijn bewijzen dat
deze vissen paren met de wilde
exemplaren, waardoor de gene
tische opbouw van de Atlanti
sche zalm verandert. Dit kan de
plaatselijk bedreigde populaties
in gevaar brengen", voorspelt
de onderzoeker. Dat risico
wordt des te groter, omdat de
gekweekte vissen bepaalde
ziekteverwekkende virussen
verspreiden als gevolg van hun
dieet.
De onderzoeksgroep rond
Mooney pleit ervoor om alleen
projecten te steunen die ver
verwijderd zijn van kwetsbare
natuurgebieden zoals mangro-
vebossen. Ook adviseren ze re
geringen geld te stoppen in de
ontwikkeling van vissoorten die
gedijen op een plantaardig di
eet. Verder dienen de viskwe-
kers open te staan voor ge
mengde teelt in dezelfde vijver.
Zo telen in Chili boeren zalm
samen met rode algen. De al
gen teren op het lichaamsafval
van de zalmen en kunnen apart
worden geoogst en verkocht als
visvoer aan collega's. Tot slot
willen de onderzoekers de wes
terse consumenten bewuster
maken bij de keuze van de sa
menstelling van hun vismenu.
„Bestel eens oesters in plaats
van een garnalencocktail", op
pert Mooney.
PETER DE JAEGER
slimme hulpmiddelen,
om het water niet naar de zee te dragen,
maar naar uw eigen planten, vindt u bij:
bloemendaal bv
rijksstraatweg wassenaar
Urinelucht
bevordert
groei ei
Hennen leggen grotere
eieren als ze een lucht
waarnemen die ook
voorkomt in menselijke
urine. Dat hebben Britsi
en Israëlische onderzoe
kers ontdekt, zo meldt
het wetenschappelijke
tijdschrift New Scientist
De geurige verbinding
2-methoxy-3-isobutyl-
pyrazine, een van de vijl
pyrazines die in mense
lijke urine wordt gevon
den. Deze stof komt
overvloedig voor in de
natuur, onder meer in
de geurklieren van be
vers en in konijnenkeu
tels. De voedingsindu
strie gebruikt de stof als
smaakversterker.
De ontdekking kwam nt
een experiment van vier
maanden, waarbij ka
toenlappen gedrenkt in
pyrazine buiten de kooi
van tien legkippen werd
gehangen. De gelegde
eieren wogen gemiddeli
vier gram meer, vergele10
ken met eieren die niet
aan de stof waren bloot
gesteld. Vier gram extra
is een meeropbrengst
van vijf tot tien procent. !J
Bij het weghalen van de
urinelucht legden de
kippen weer eieren van
normale afmetingen.
Voor de onderzoekers is
hun bevinding een raad
sel. Een mogelijke ver
klaring zou kunnen zijn
dat de geur van pyrazint
de aanmaak van een be
paald hormoon ver
traagt. Dit hormoon
zorgt ervoor dat het ei
los laat van de eileider,
„Als het ei daar langer
verblijft, heeft het meer g»
tijd om een dooier en ei
wit aan te maken", zegt
pluimveekundige Miri
am Rothschild. Het is
bekend dat geuren de
voortplanting beïnvloe
den van talloze kleine
dieren, zoals ratten en
muizen. Maar het is de
eerste keer dat dit ver
band is gevonden voor
vogels.
45
PETER DE JAEGER
Cryptogram
Horizontaal: 1. Bloemen in de poëzie van vader (8); 5. Muts om het voertuig te laten
glimmen (8); 6. Eentonig en niet geweldig (4); 8. Die reis veroorzaakt honger (4);
10. Uitzichtloze toestand waarin de herrie terugkomt (5); 12. Europeanen in hun eigen
land (5).
Verticaal: 1Gewaagde zijde van een Griekse letter (6); 2. Dat deel wordt soms aan een
hond gegeven (6); 3. De eerste wordt bespeeld door iemand die de lakens uitdeelt (5);
4. Snater van een slang (5); 7. Als ik maar niet aankom met al die vuiligheid! (5);
9. Bewerk haar zodat er geld in komt). (4); 11Telefoonverbinding voor afvallers (3).
Oplossing van donderdag:
HORIZONTAAL: 1. Oot; 4. afd; 7. massa; 10. ar; 12. fit; 13. op; 14. iep; 15. Eva;
16. lp; 17. eel; 19. er; 20. lom; 21. dar; 22. pi; 23. ach; 25. va; 27. rei; 28. bon; 29. ik;
30. bat; 32. lö; 33. gonje; 35. fes; 36. ato.
VERTICAAL: 2. Om; 3. taf; 4. ast; 5. fa; 6. mail; 8. sine; 9. spar; 11. repliek;
13. overvol; 17. erna; 18. Idh; 22. pril; 24. clan; 26. anijs; 30. bos; 31. tja; 33. ge; 34. et.
HET WEER
Zomer in crisis
Het begint er steeds meer op te lijken dat
de zomer in een crisis geraakt. Alle atmos
feermodellen sturen nu aan op de komst
van een voor de tijd van het jaar ongewoon
diepe depressie op de Noordzee. De Duit
sers en de Britten gaan zelfs uit van een
laagste luchtdruk van 988 hPa aanstaande
maandag benoorden de Wadden. De de
pressie weet zich gedurende de eerste helft
van volgende week boven het Noordzeege
bied en zuidelijk Scandinavië te handha
ven. Het gevolg is bewolkt weer met buien.
Bovendien kan het vooral op zondag flink
gaan waaien en met maximaal 16-17 gra
den is het volgende week ronduit koel.
Zelfs de Berlijnse weergoeroe Wolfgang Ro
der gelooft niet meer in een zomerse juli.
Maanden achtereen heeft hij volgehouden
dat juli een hoogzomerse maand zou gaan
worden; thans komt de Berliner met een
totaal andere drukverdeling op de prop
pen. In plaats van hogedruk boven zuide
lijk Scandinavië en de Noordzee gaat hij nu
uit van lagedruk in dat gebied. Dat scheelt
een jas want in dat geval waait de wind niet
uit het warme oosten maar uit het koele
noordwesten. Morgen trekken wolkenvel
den over onze regio. Daaruit gaan enkele
buien vallen en met middagtemperaturen
tot 17-18 graden is het koel weer. De wind
is meest matig en waait uit het westen tot
noordwesten. Op zondag bereiken de fron
ten van de naderende depressie onze st
ken. Het gaat dan regenen (de compute
berekenen 15 mm) en de naar zuidwestp5
krimpende wind neemt langs de kust tc
tot hard, windkracht 7. Tijdens de midd
kan het tijdelijk w^t opklaren maar het
wordt opnieuw niet warmer dan een gi
of 17. Gisteren is het gedurende een flin
deel van de dag aardig weer geweest. Di
zon liet zich geregeld zien en al voor de
middag was de thermometer in de duit)
bij Bloemendaal gestegen tot 18 graden
Maximaal werd het daar 19,9, op Schip!
19,8 en op Valkenburg 18,9 graad.
