Onderdrukt door een godheid
ZATERDAG 1 JULI 2000
Joyce Maynard doet boekje open over auteur J.D. Salinger
Een literaire slet. Een seksueel
roofdier. Een overjarige nymfo.
Joyce Maynard somt - lachend
- een aantal van de
kwalificaties op die haar in de
Amerikaanse pers te beurt
vielen toen ze twee jaar geleden
een boekje opendeed over haar
relatie met J.D. Salinger, de als
kluizenaar levende auteur van
'The catcher in the rye'. 'Wat
maakt hem belangrijker dan
mij? Ik heb recht op mijn eigen
verhaal.
Hoe haalde ze het in haar hoofd!
Joyce Maynard (46) overtrad
met haar nu vertaalde boek At
home in the world alle - weliswaar onge
schreven - wetten die gelden ten aanzien van
haar voormalige minnaar. ..Salinger is hei
lig", knikt ze. „Ik weet dat als geen ander,
want ik ben zelf twintig jaar loyaal geweest.
Ik heb hem en zijn geheim altijd beschermd.
Maar iedereen mag weten wat hij mij heeft
aangedaan. Sinds wanneer moet een mis
bruikte vrouw zwijgen om haar misbruiker te
beschermen? Ik heb recht op mijn eigen ver
haal."
Dat verhaal begint in april 1972. Joyce
Maynard is dan achttien. Ze studeert aan Ya
le, heeft schrijftalent en publiceert dan al in
gerenommeerde tijdschriften. The New York
Times vraagt haar een essay te schrijven over
hoe het is jong te zijn in de jaren zeventig.
De krant zet een foto van haar in volle glorie
op het omslag van de bijlage waarin het es
say wordt geplaatst Het levert haar zakken
met post op. Eén brief springt eruit, een brief
van J.D. Salinger. Een vleiende brief, vol met
waarschuwingen en goede adviezen aan de
jonge schrijfster die, zo schat hij terecht in,
door tal van uitgevers zal worden benaderd.
Ze schrijft terug. Hij stuurt onmiddellijk
een nieuwe brief. Dat leidt eerst tot een uit
gebreidere correspondentie, vervolgens tot
telefoontjes, dan een ontmoeting. Uiteinde
lijk trekt Joyce Maynard in bij Salinger die
dan al volledig teruggetrokken leeft, met
zoon en dochter dat wel, in een huis op een
heuvel in Cornish in New Hampshire, waar
hij nog altijd woont. Zij is dan (in 1972) 18
jaar, hij 53. De relatie duurt een jaar. Veer
tien dagen voor Joyce Maynard haar roman
Looking down publiceert, wordt ze door Sa
linger weggestuurd. „Ik bleef wanhopig ver
liefd op hem", schrijft ze in haar boek, dat in
vertaling Thuis in de wereld als titel mee
kreeg.
Terreur
Het is haar autobiografie, een beschrijving
van haar leven als kind van een vader met
een drankprobleem en een moeder die
plooien gladstrijkt, als studente, als schrijf
ster, als moeder. Centraal echter staat dat
ene jaar met Salinger en dan vooral de gees
telijke terreur die de schrijver in die korte pe
riode op haar heeft uitgeoefend. „Het was
geen liefde, het was meer, het was macht.
Van zijn kant."
Ze voelt zich misbruikt, maar weigerde dat
al die tijd onder ogen te zien, zegt ze. „Je
stopt het weg. Net als zijn brieven, die ik er
gens diep had weggeborgen." Het was haar
dochter Audrey die Joyce Maynard indirect
met haar verleden confronteerde. Toen
Audrey achttien werd, en daarmee de leeftijd
bereikte die zij had toen ze Salinger ont
moette, gingen bij Joyce Maynard alle alarm
bellen af. „Ik sprak iemand die in Vietnam
had gediend. Hij had zijn leven redelijk op
de rij, tot zijn zoon zo oud werd als hij was
geweest toen hij werd uitgezonden. Hij wist
niets van mijn achtergronden. Hij keek- me
aan en vroeg me bezorgd wat mij was over
komen toen ik achttien was."
Ze ging de zolder op, vond Salingers brie
ven terug, las ze met volwassen ogen en zag
toen pas hoe manipulerend van toon ze wa
ren, in feite hoe hij haar slinks in zijn val had
gelokt. „Ik kon niet verder. Eerst moest die
steen van mijn hart." En ze deed wat ze altijd
had gezegd nimmer te zullen doen; open
kaart spelen over haar relatie met J.D. Salin
ger. Een literaire Amerikaanse doodzonde
waar in Nederland moeilijk de impact van
ingeschat kan worden.
In de Verenigde Staten is Jerome David Sa
linger namelijk een godheid. Na publicatie
van zijn klassieke roman The catcher in the
rye (De vanger in het koren) in 1951 trok hij
zich volledig terug uit het openbare leven.
Hij publiceerde nauwelijks nog iets: Nine
Stories en Franny and Zoey, dat was het. Sa
linger eiste zijn recht op privacy op, ver
schanste zich in zijn huis en wilde niet dat
iemand nog naar hem omkeek. Met The cat
cher in the rye had hij zo diep de ziel van
met name Amerikaanse jongens geraakt dat
hem zijn privacy werd gegund.
Hele volksstammen, die volwassen gewor
den zijn in de schaduw van de scholier Hol
den Caulfield, de hoofdpersoon van The cat
cher in the rye, adoreren hem als schrijver.
Hij mag niet gestoord worden. De wildste
verhalen doen de ronde. Hij zou in zijn kluis
nog tal van manuscripten hebben liggen.
Maar Salinger publiceert niet. Hij leeft volle
dig geïsoleerd, net zoals miljardair Howard
Hughes destijds en ook een tijdlang Salin
gers collega Harold Brodkey.
Krjtiek
„Ik wist dat er weerstand zou zijn tegen mijn
boek, maar dat het zo erg zou zijn... Iemand
schreef dat het het slechtste boek is dat ooit
in Amerika is verschenen. Iedereen focust op
Salinger. Ik begrijp dat, maar hij is maar een
onderdeel van mijn verhaal. Mijn boek gaat
in wezen ook niet over Salinger. De vraag die
dit boek stelt is: hebben we recht op ons ei
gen leven? Iedereen schreeuwt wel dat ik zijn
privacy schend, maar wie komt voor mij op?
Wie beschermt het meisje?"
De Amerikaanse kritiek was vernietigend.
„Niemand vond dat ik slecht schreef. Alleen:
ik had mijn mond moeten houden. Het
slachtoffer had moeten zwijgen. Om in dit
geval de godheid te beschermen. Omdat het
een belangrijke man gaat? Wat maakt hem
Joyce Maynard: „ledereen schreeuwt wel dat ik zijn privacy schend, maar wie komt voor mij op? Wie beschermt het meisje?"
belangrijker dan mij? Ik hoef toch niet te
zwijgen over het feit dat J.D. Salinger zich
graag omringt met tienermeisjes. Want ik
was de enigeniet."
Na publicatie van haar boek in Amerika
twee jaar geleden, kreeg ze reacties van an
dere vrouwen aan wie Salinger ook brieven
had gestuurd toen ze rond de achttien wa
ren. „Het mooiste was de email van een
vrouw die geld nodig had om het dak van
haar huis te repareren. Ze had gelezen dat ik
de brieven van Salinger had laten veilen. Zij
had er ook een paar. Of ik haar het adres van
de veiling kon geven. Ze stuurde me een
paar brieven op in fotokopie. En wat ik al
vennoedde: dezelfde woorden, dezelfde zin
nen zelfs, en hetzelfde gevlei."
Salinger heeft, zo vindt ze, haar leven ont
wricht in een voor jonge vrouwen zo belang
rijke periode in hun leven, de overgang naar
volwassenheid. Schrijnend in haar boek zijn
de passages waarin ze proberen geslachtsge
meenschap te hebben. Dan blijkt ze te ver
krampen. In plaats van haar met klachten
over vaginisme naar een arts te sturen meent
Salinger, een autodidact op het gebied van
de homeopathie, dat hij haar zelf wel kan ge
nezen. „Slechter kon mijn leven als vrouw
niet beginnen. Ik moest zwijgen over wat ik
had. Vreselijk. Dat doe je iemand niet aan."
Gevraagd naar haar oordeel over de schrij
ver Salinger vindt ze hem weliswaar 'bril
jant', maar ze komt niet los van de mens Sa
linger. „Er zijn veel uitzonderlijke schrijvers
die niet eisen dat we ze blind adoreren. Zijn
eis dat hij immuun mag zijn voor de morele
regels van sociaal verkeer is absurd. Ik denk
ook niet dat we ooit nog iets van hem zullen
lezen. Wat zou J.D. Salinger nog voor ons
kunnen betekenen als schrijver? Wat weet hij
van de wereld? Zijn roem is gebaseerd op
verhalen over de jaren veertig en vijftig. Als
hij nu nog aan het schrijven is - en veel men
sen menen te moeten hopen dat hij nog
schrijft - waar moet dat dan over gaan? Zijn
leven speelt zich af in de verbitterde geest
van een oude man."
Nooit zag Joyce Maynard hem terug. Tot
vlak voor de publicatie van dit boek. Ze had
al die jaren op zo'n honderd kilometer af
stand van hem gewoond. „Fysiek kon ik in
een uur bij hem op de stoep staan: emotio
neel stond daar een muur van honderd me
ter hoog." Maar op een dag reed ze naar
Cornish. De confrontatie vormt de apotheo
se van haar boek.
Bevrijding
„Een boek", zo benadrukt ze nog maar eens.
„dat niet over hem gaat, maar over moeders
en dochters, over familie, over seksualiteit,
over een vrouw van 46 en de onbalans waar
in haar leven is geraakt door omgang met ie
mand die macht uitoefent en manipuleert in
plaats van liefde geeft. Het was toevallig Sa
linger, het had iedere andere man met
macht kunnen zijn die iemand onder con
trole wil hebben. Vandaar dat ik juist van
vrouwen zo veel positieve reacties krijg."
Het boek heeft haar bevrijd, zegt ze. „Ik
ben altijd iemand geweest die wilde beha
gen. Ik wilde altijd alles goed doen in de
FOTO CPD'ROB KEERIS
ogen van anderen. In de ogen van mijn ou
ders, van de tijdschriften waar ik voor
schreef, van Salinger. Wat anderen van me
denken, laat me nu koud. Altijd heb ik me
willen houden aan de regels van 'het kleine
kringetje'. Om erbij te mogen horen. Dat heb
ik niet meer."
Binnenkort begint ze aan een nieuwe ro
man, De kinderen zijn het huis uit. „Voor
vrouwen in Amerika is schrijven iets wat je er
naast doet. Zo wordt dat van de vrouw ver
wacht. Je bent zo ongeveer de eerste die me
niet vraagt wat mijn kinderen van mijn boek
vinden. Ik vind dat zo'n impertinente vraag,
want wordt dat ooit aan mannen gevraagd?
Vragen ze ooit aan Philip Roth of Norman
Mailer wat hun kinderen van hun boeken
vinden? Zo lang je als vrouw voor de kinde
ren zorgt, je man te vriend houdt en oma ge
lukkig is, mag je schrijven. Maar eerst die an
dere dingen. Ik ben gek op mijn kinderen en
ik heb ze graag verzorgd, maar waarom is het
zo moedig wanneer mannen zich aan die
verantwoordelijkheden onttrekken? Een man
kiest voor zijn kunst, heet dat dan. Hij zal al
les doen voor de kunst. Desnoods schrijft hij
met zijn eigen bloed. Kunst is alles. Voor
vrouwen geldt: kunst, prima, maar eerst ko
ken."
THEO HAKKERT
Thuis in de wereld; Joyce Maynard -
vertaling Tinke Davids; De Arbeiders
pers; 39,90 gulden.
