I
Tineke Netelenbos: de
Margaret Thatcher van links
Gesprek van de Dag
Europa en vrij reizen
Invloed adel blijft onverminderd groot
ZATERDAG 24 JUNI 2000
Sommontaar
Schengen of niet: Europa is zo lek als een mandje. En
geland doet niet mee aan het verdrag dat een vrij ver
keer tussen een aantal Europese landen regelt. Frank
rijk wel, maar hanteert toch de grenscontroles. Het
maakt allemaal niet uit: wie binnen wil, komt binnen.
In een BBC-documentaire vertelde een beruchte Britse
hooligan deze week hoe hij er ondanks een reisverbod
in was geslaagd naar België te komen. Gewoon per Eu
rostar door de Kanaaltunnel en een half uur wachten
alvorens de trein te verlaten in Brussel Centraal. Op het
Karei Il-plein in Charleroi en bij de Munt had hij ver
volgens lekker rotzooi kunnen trappen.
Het reizen van een Britse 'voetbalfan' is in zekere zin
vergelijkbaar met de kruip-door-sluip-door acties van
illegale immigranten. Het Verenigd Europa stoelt na
melijk op prachtige principes. Al in het Verdrag van
Rome (van kracht sinds 1953) is een groot aantal
grondrechten zekergesteld. Later ontwikkelde de Euro
pese Unie aanvullende beginselen als een vrij verkeer
van personen, arbeid en goederen. In het Verdrag van
Schengen (van kracht sinds 1990) regelt een aantal lid
staten die principes in de praktijk. In Spanje hoeft u
aan de grens het paspoort niet te tonen, in Engeland
wel.
Geen enkele grens houdt hooligans en illegalen tegen,
maar de al genoemde BBC-documentaire toonde
nauwkeurig aan dat vrijwel alle handelingen van onge
wenste hooligans in België zijn gefilmd door zogeheten
'spotters', undercover-agenten die letterlijk het Big
Brother-principe toepasten. Het drama van Dover
maakte duidelijk dat omzwervingen van grote groepen
illegalen daarentegen vaak nog onopgemerkt blijven.
Dat kan alleen maar betekenen dat de ene groep onge
wenste reizigers als potentieel gevaarlijker wordt be
schouwd dan de andere.
De Europese samenleving koerst na het drama van Do
ver en de voetbalrellen in België versneld af op een ver
fijnder, elektronisch veiligheidssysteem, compleet met
identiteitskaarten en alarmeringssystemen. Nu is vei
ligheid een groot goed, je vrij kunnen verplaatsen een
grondrecht. Maar beide kunnen slechts worden ge
waarborgd door er het hele jaar en overal over te wa
ken. Niet alleen bij een EK voetbal of bij Gibraltar.
De Europese Unie houdt er prachtige principes op na.
Wil het niet bij een mottige praktijk blijven, dan moet
de in de verdragen geregelde controle waar nodig wa
terdicht worden gehanteerd.
Order, order please!
Nee, nu even geen voetbal. Straks misschien. Eerst iets
anders. Zappend viel ik woensdagmiddag in het BBC-
-programma Westminster Live, gewijd aan wat wij
hier in de Tweede Kamer het vragenuurtje noemen.
Ademloos zat ik het uur uit.
Jarenlang was wat de Britten Parlementary Question
Time noemen alleen op de radio te horen. De schreeuw-
partijen van de Kamerleden waren legendarisch, zozeer
dat het lang duurde voordat de televisiecamera's tot het
Lagerhuis werden toegelaten. Al dat geruzie zou de kie
zer maar verder van de politiek vervreemden, zeiden de
tegenstanders. Goddank verloren zij het pleit en kan nu
iedereen behalve horen, ook zien hoe het in de Britse
tempel van de democratie toegaat. Het heeft behalve in
formatieve, ook een hoge amusementswaarde. Daar
kan geen Teleac-cursus tegenop.
In Nederland durfden ze het toen ook wel aan het dins
dagse vragenuurtje uit te zenden. Daar gaat het immers
zoveel serieuzer toe. Dat het Nederlandse resultaat aan
zienlijker fataler is voor het vertrouwen van de kiezers
dan het Britse, dat wil maar niet tot de Tweede Kamer
doordringen. Ze volharden daar in langdradige, techni
sche vragen, met dito antwoorden, waar geen mens wij
zer van wordt, je krijgt als kijker nooit het gevoel dat
het over jou gaat, dat jouw volksvertegenwoordigers ge
passioneerd en puntig jouw belangen vertegenwoordi
gen.
Wanneer zien we hier een felle, maar inhoudsvolle en
vooral begrijpelijke confrontatie, zoals deze week tussen
premier Tony Blair en oppositieleider William Haig
over gezondheidszorg? Ik kan het me niet herinneren.
Wanneer horen we hier een parlementariër als Joe Ash-
ton zijn eigen Labour-premier oproepen publiekelijk de
media in de ban te doen, omdat niemand zich daar
meer wil herinneren dat het EK '96 in Engeland pro
bleemloos verliep en dat het feit dat een handjevol
hooligans zich nu misdraagt geen reden kan zijn om de
Britten niet ook het WK in 2006 te laten organiseren?
Nooit.
Wanneer moet Jeltje van Nieuwenhoven hier met een
variant op het 'order, order please' Kamerleden tot
kalmte manen? Haast nooit.
Politiek is in Engeland als het leven zelf en dus is de te
levisie-registratie ervan een publiekstrekker. In Neder
land gaat politiek over nota's en studies en lijken politi
ci zich buiten het leven op te houden. Noem me één re
den om daarnaar te kijken. Ik zou er zelf geen kunnen
bedenken.
Nederland een republiek met een erfelijk staats
hoofd? Een burgerlijke samenleving waarin ie
dereen gelijk is? Een land waar de adel nog
slechts een rol speelt als maatschappelijk weinig
interessant restant van de 'goede oude tijd'? Zo
onbelangrijk dat bij de behandeling van de Wet
op de Adeldom niemand zich zelfs maar afvroeg
of de adel nog wel een rol speelt in de samenle
ving? Dat zijn misvattingen, zegt de Amsterdam
se hoogleraar Jaap Dronkers. De adel is maat
schappelijk relevant. In feite veranderde de afge
lopen eeuw niets in de bevoorrechte positie van
de adel.
Professor Dronkers lijkt een van die mensen die
controverses oproept. Tot nu toe was hij vooral
bekend als 'die' hoogleraar Onderwijsociologie
die het als eerste aandurfde de middelbare scho
len te beoordelen. Hij was de eerste die betwijfel
de of alle scholen in Nederland wel even goed
zijn.
Nu al is duidelijk dat Jaap Dronkers ook in zijn
nieuwe leerstoel conflicten en meningsverschil
len niet uit de weg zal gaan. Zijn intreerede (ora
tie) als hoogleraar Empirische sociologie aan de
Universiteit van Amsterdam greep hij donder
dagmiddag aan om een ander heilig huisje af te
breken. Want Nederland is niet egalitair, in Ne
derland is niet iedereen gelijk en vast staat dat
sommigen dank zij hun geboorte tot een elite be
horen en daar voordeel van trekken.
Uit zijn onderzoek komt naar voren dat een groot
deel van de adel haar bevoorrechte positie wist te
behouden ondanks de modernisering van de
maatschappij. „Achter de rug van de maatschap
pij om", zoals Dronkers zegt. Dat lukte omdat
adellijke families zich tijdig sociaal en cultureel
wisten aan te passen aan de veranderde omstan
digheden. Zij beseften eerder dan de grote massa
het belang van een universitaire opleiding.
Los daarvan blijkt dat ondanks alle nadruk op ei
gen prestaties, aangeboren kenmerken gelden als
positieve signalen. „Een adellijke titel werkt als
een extra indicator. Als een werkgever moet kie
zen uit een groot aantal hoog opgeleide werkne
mers dan zijn aangeboren kenmerken als een ti
tel of een lidmaatschap van een bepaalde stu
dentenvereniging een goedkoop middel om te
selecteren."
De grootste kans op een prachtige positie heb
ben afgestudeerde adellijken die zelf, of van wie
een van de ouders, lid is van een van de adellijke
orden. Nederland kent drie orden: de (protestan
te) Johanniterorde, de Ridderlijke Duitse Orde
Balije van Utrecht en de (katholieke) Souvereine
Militaire Orde van Malta. „Dat had ik nooit ver
wacht", meldt Dronkers.
Het is hem niet precies duidelijk hoe het werkt,
maar een lid van een van deze orden heeft een
twee keer zo grote kans om in de elite te komen
dan een niet-lid. „Het kan zijn dat die orden al
leen diegenen aantrekken die het jal gemaakt
hebben. In dat geval helpt het lidmaatschap van
de ouders de zoon bij het doorgroeien in zijn car
rière."
Als nieuwbakken hoogleraar 'Empirische socio
logie' stoort hij zich eraan dat in Nederland wei
nig onderzoek is verricht naar de rol van de elite
binnen de samenleving. In andere landen vindt
wel regelmatig onderzoek plaats onder elites.
„Nederland pretendeert een middenklasse sa
menleving te zijn. Het is wel een gegeven dat je
hier minder van de norm mag afwijken dan el
ders. Als je afwijkt, dan wordt aan je voorbij geke
ken. Wat dat betreft is Kok een typerende pre
mier met zijn 'doe maar gewoon'. Je mag er niet
uitspringen."
In het buitenland vind je die elite binnen de uni
versiteiten van Oxford en Cambridge (Oxbridge)
in Engeland, bij universiteiten als Harvard in de
VS of bij de Grandes Ecoles in Frankrijk. In een
land als de VS mag iemand die het gemaakt
heeft, dat best tonen. En in Frankrijk wordt van
zo iemand verwacht dat hij excelleert op cultu
reel gebied.
Tot zijn verrassing vervullen de universiteiten in
Nederland in het geheel niet de rol van centra
van de elite. Dronkers: „Dat klinkt buitenlanders
heel vreemd in de oren, want het maakt natuur
lijk uit van welke universiteit je komt. Daar ben je
ook trots op." Als hypothese nam hij daarna aan
dat het niet belangrijk is naar welke universiteit
je gaat, maar dat het erom gaat van welke clubs
je lid bent. „Ook dat bleek niet te kloppen,
stelde vast dat adeldom een veel betere vo<
Ier was voor de toekomstige maatschappel
positie dan universiteit of clubs."
De Nederlandse adel komt voort uit bestui
Families als Huydecooper of De Graeff heb
een grote rol gespeeld bij het bestuur vanl
voorbeeld Amsterdam. Tijdens de republie
niemand in de adelstand verheven. Pas koi
Willem I, die vond dat het bij een monarch
te, verhief de oude families in de adelstand
blijkt ook uit de cijfers. Bijna 80 procent va
huidige adel werd na 1815 verheven. Zo'n
procent zijn (veel) oudere adellijke familie
nog eens negen procent van de families ko
oorspronkelijk uit het buitenland. De mees
milies namen genoegen met het (laagste) j
kaat, dat van jonkheer of jonkvrouwe. „Hu
machtsbasis was het bestuur. Zij wilden zii
daarom ook niet te ver boven de medebui]
verheffen. Dit was voldoende."
En dat geldt nog steeds. „Adellijke families
vaak niet te koop met hun titel. Zelfs niet i
lijdensadvertenties. Dan zie ik een naam, e
weet ik het gewoon. Dan blijkt dat ze gewo
het adelsboekje staan."
LOUIS BURGERS
Vrijkaartjes
Vijf jaar geleden zette ik na overleg met
Harrie Bannink een punt achter mijn
zangloopbaan. Het was altijd al een
beetje behelpen geweest. Maar veertig
jaar sigaretten roken, hadden het ver
schil tussen mijn hoge en mijn lage no
ten min of meer uitgegumd. Het ging
s n iet meer. Anderhalf jaar terug stopte
ik met roken. En langzaam kwam mijn
stem terug. Bannink, the greatest of
them all, overleed helaas in diezelfde pe
riode.
Zijn opvolger als vaste Klokhuiscompo
nist werd Hennie Vrienten. Begin mei
kreeg ik van hem het verzoek een liedje te
zingen. Ik heb me twee weken suf gerepe
teerd. Toen ik als zanger debuteerde, was
ik nerveus omdat ik een goede indruk wilde
maken. Maar wie zijn comeback maakt is
nerveus omdat hij weet wat er allemaal mis
kan gaan. En geloof me, die zenuwen zijn
veel erger. Maar alles liep goed af. Vrienten
dirigeerde en binnen tien minuten was de op
name achter de rug. Ik ging trots als een pauw
naar huis.
De volgende dag ging op de Klokhuisredactie
de telefoon, Hennie Vrienten aan de lijn. Hij
had vijf vrijkaartjes voor het Doe Maar-con
cert in Ahoy. Waren er misschien Klokhuisme
dewerkers die interesse hadden? Vijf vrijkaart
jes! Geloof het of niet, wij waren op dat mo
ment met precies vijfman op kantoor. De re
gisseur, de scriptgirl, de productie-assistente,
de decorontwerpster en ik. Van ons team
maakt ook een redacteur deel uit maar hij was
zijn zoontje naar de crèche brengen en viel dus
buiten de boot. Het is frappant hoe snel vijf
aanwezigen eensgezind zijn als het er om gaat
zich te bevoordelen ten koste van een afwezige.
De volgende dag meldde ik op de repetitie zo
terloops mogelijk dat ik een vrijkaartje had
voor het Doe Maar-concert. Wieteke van Dort
smeekte mij om ook voor haar een kaartje te
regelen. Maar ik weigerde vlak af met de mede
deling dat alleen 'mensen van kantoor' in aan
merking kwamen. Mijn weigering tegenover de
liefste vrouw die het Nederlandse toneel kent,
zal mij in het hiernamaals zwaar worden aan
gerekend maar laat ik daar niet te lang bij stil
staan.
Toen de grote avond daar was reisden wij ge-
zamelijk naar Rotterdam. Ik voelde een op
winding die ik niet meer gekend had sinds ik
ik als klein kind voor het eerst werd meegeno
men naar een voetbalstadion. Ixiat mij over
die avond alleen dit zeggen: de voorstelling
ging niet door. Vrienten was ziek. Twee dagen
daarna hoorde ik dat het vervangende concert
een week later gegeven zou worden. Een week
later kon ik niet. Zestien concerten gaf Doe
Maar. Eén ging er niet door. Op die avond had
ik een kaartje. Dertig dagen heeft de maand
juni. Eén avond had ik niet af te zeggen ver
plichtingen. Op die avond was het vervangen
de concert. Reken met deze gegevens zelf eens
uit hoe groot de kans is dat je met je mooie
vrijkaartje het concert misloopt.
Gisteren was ik weer op een Klokhuisrepetitie.
De collega's hielden zich in, ik kan niet anders
zeggen. Ze vroegen hoe het nou met Hennie
ging en of ik de laatste tijd nog leuke voorstel
lingen had gezien maar daar bleef het bij. Een
zei dat hij naar het Doe Maar-concert was ge
weest. Hoe kwam je aan kaartjes"? vroeg ik.
Gekocht", zei hij.
De Amerikaanse popster en actrice
MADONNA heeft het huis van actrice
Diane Keaton in Beverly Hills gekocht.
Zij legde
volgens de
krant The
Los Ange
les Times
6,5 miljoen
dollar (15
miljoen
gulden) op
tafel. Het
huis, dat
op een stuk
grond van
650 m2
staat, is in
Spaanse
stijl gebouwd en telt acht kamers. Het
gebouw dateert uit de jaren twintig van
de twintigste eeuw. Keaton heeft het
grondig laten verbouwen toen zij het in
1996 kocht. Madonna heeft haar huis
in de heuvels van Hollywood enkele
weken geleden in de verkoop gebracht.
Madonna, die in september haar twee
de kind verwacht, verblijft mee
Londen dan in de Verenigde SI
de Britse hoofdstad woont haar
ner, de Britse filmregisseur Gu)
Ritchie. De zangeres heeft uit
dere relatie een dochter, Lourd
nu drie jaar is.
Ze wilden het samen doen en
helemaal niet. De 22-jarige HE
SCHOOTS en de even oude ELI
GROOTVELD solliciteerden als
naar de functie van Fruitamb;
en met succes. Gisteren werdi
hartsvriendinnen op het Tielse
gepresenteerd aan het publiek
agenda voor de komende maai
staat barstensvol met bezoekje
grote evenementen in Nederlan
deelt het tweetal folders uit om
sen te attenderen op het Fruito
tweede zaterdag in september;
tocht van praalwagens beplakt
fruit en groente door het centrums
Tiel. Schoots en Van Grootveld
beiden uit Tiel.
'Nederland is al jaren klaar voor een vrouwelijke premier'
Tineke Netelenbos (rechtsboven op de fiets) hier tijdens een debat in de Tweede Kamen „vastbesloten met
een duidelijke visie." foto's anp
Tineke Netelenbos vindt Nederland nog niet rijp voor een vrouwelijke premier.
Dat zei de PvdA-minister van verkeer en waterstaat onlangs in een vraaggesprek
met het dagblad Trouw. Ze herhaalde die uitspraak enkele dagen later in het te
levisieprogramma Buitenhof. Haar opmerking zorgt voor rimpels in de Haagse
Hofvijver. Hoezo, Nederland nog niet rijp? Het is waarschijnlijk meer een zaak
dat de partij van Netelenbos er nog niet rijp voor is. Daarin wordt regelmatig
gesproken over een kroonprins die Wim Kok moet opvolgen. Nooit over een
kroonprinses.
Tineke Netelenbos heeft zich de afge
lopen twee jaar van lelijk eendje in
het eerste kabinet-Kok ontpopt tot
een heuse zwaan, die in de huidige
regering een aantal heel moeilijke
onderwerpen - Schiphol, de bereik
baarheid van de Randstad, de HSL -
tegen de verwachtingen in voorals
nog in goede banen heeft geleid. Of
die goede indrukken de komende
twee jaar overeind blijven, valt te be
zien maar de successen van de ge
dreven minister leiden onvermijdelijk
tot de vraag wat zij verder nog wil
doen. En zo komt het dat zij nu
wordt genoemd als geschikte kandi
daat voor het premierschap.
Door te zeggen dat Nederland niet
rijp is voor een vrouw aan het roer,
houdt de minister de discussie op af
stand. Maar Noorwegen, Frankrijk,
Groot-Brittannië en Israël, om maar
eens een paar landen te noemen, zijn
Nederland al voorgegaan. Binnen het
koninkrijk hebben de Nederlandse
Antillen al een vrouwelijke minister
president gehad. Bovendien heeft
Nederland ook al meer dan honderd
jaar ervaring met een vrouwelijk
staatshoofd. Onzin dus, dat het land
er nog niet klaar voor is. „We zijn er
al jaren klaar voor", meent de
Utrechtse burgemeester Annie Brou"-
wer-Korf, „alleen Netelenbos wil nu
niet praten over opvolging van Wim
Kok."
De afwerende houding van Hoofd-
dorpse Tineke heeft daar mee te ma
ken denkt Tweede-Kamerlid Maria
van der Hoeven (CDA, Maastricht).
Netelenbos is ambitieus, maar „haar
kennende houdt ze haar kruit droog.
De verkiezingen zijn pas over twee
jaar", stelt de Limburgse politica. Zelf
zou zij ook geen slecht figuur zou
slaan als eerste vrouwelijke premier
maar dan moet het CDA eerst de
grootste partij worden. En dat zit er
op grond van de voorspellingen voor
lopig niet in. Volgens Van der Hoeven
kan Netelenbos het premierschap
aan, „maar ze heeft niet mijn voor
keur"' voegt ze daar aan toe.
Cisca Dresselhuys, hoofdredacteur
van Opzij, denkt ook dat Netelenbos
kopschuw is. „Het is zaak zorgvuldig
met je woorden om te gaan. Als Kok
besluit aan het einde van deze rege
ringsperiode op te stappen, geef ik
Netelenbos goede kansen. Zij zal
geen slechte minister-president zijn",
aldus Dresselhuys in de PvdA-
nieuwsbrief In Onderstroom. Senator
Heieen Dupuis (WD, Voorschoten)
is nog stelliger. „Ik heb het idee dat
de uitspraken van Netelenbos het ge
volg zijn van het feit dat zij zich niet
algemeen aanvaard voelt in haar po
sitie. Ze moet zich afvragen of dit
komt door haar sekse of door haar
functioneren als minister. Het is
complete onzin om je af te vragen of
Nederland klaar is voor een vrouwe
lijke minister-president. Het gaat om
de kwaliteiten van een kandidaat."
Die kwaliteiten heeft Netelenbos
in huis vindt Kamerlid José
Smits (PvdA, Heemstede). „Ze is
een kundig bestuurder met een
menselijk gezicht, een raspoli
tica die heeft laten zien dat ze
heel veel onderwerpen aan
kan." „Wanneer D66 de laat
ste verkiezingen had gewon
nen, dan hadden we met Els
Borst nu al een vrouwelijke
premier gehad", vult Twee
de-Kamerlid Jan Hoekema
(D66, Leiden) aan. Het kabi
net telt twee vrouwelijke vice-
premiers, het aantreden van
'een première' is slechts een
kwestie van tijd.
Hoekema noemt zichzelf zelfs
een 'grote fan' van Netelenbos.
Hij roemt haar 'doortastendheid',
'ze is vastbesloten met een duidelij
ke visie'. Zeer geschikt dus, deze
'Margaret Thatcher van links'. Zijn
collega Francine Giskes (D66, Heem
stede), die bij gevoelige onderwerpen als
de Betuwelijn met de minister heeft te
maken, denkt daar anders over. „Ze is
nog niet geschikt. Als premier moet je
goed kunnen luisteren en duidelijke
antwoorden kunnen geven, en je dient
over een breed gezichtsveld te beschik
ken. Overigens hebben we zelf een hele
goede kandidaten in huis."
Liberale Kamerleden wijzen ook eerst op
vice-premier Annemarie Jorritsma, alvo
rens ze de kandidatuur van Tineke Nete
lenbos willen beoordelen. „De PvdA
moet dan wel de grootste partij worden
of blijven", merkt Hella Voute-Droste
(WD, Aerdenhout) fijntjes op. „Vrouw
of man maakt voor het premierschap
niet uit, het gaat om kwaliteit en capa
citeit en de mogelijkheid om boven
de partijen te staan. Netelenbos zou daar
bij goed kunnen scoren", aldus Voute. „Ik vind
het interessanter te weten wanneer Nederland
de eerste liberale premier krijgt, dan te vragen
wanneer de eerste vrouwelijke premier er
komt", zegt europarlementariër Jan Wiebenga
(WD, Aerdenhout).
Groen Links-Kamerlid Hugo van der Steenhoven
schrikt alleen al van het idee van Netelenbos aan
het hoofd van de regering. „Verschrikkelijk",
vindt hij haar, „Ze heeft absoluut gebrek aan vi
sie, en de manier waarop zij met het parlement
omgaat, maakt haar ook ongeschikt. Ze komt
misschien wel krachtig over, zoals bij de plan
nen voor de bereikbaarheid van de Randstad,
maar dat is niet zo'n kunst met tien miljard gul
den extra te besteden." Wat hem betreft komt
Netelenbos na de volgende verkiezingen niet te
rug als minister van verkeer en niet als premier.
En dat staat los van de vraag of de minister van
het 'rekeningrijden' als mogelijk lijsttrekker ge
noeg stemmen zal trekken om ooit zo ver te ko
men.
