De mateloze en onpeilbare liefde van Poliphilo Cabaretier-moeder met eigen ambities Boeken 'Denken moet pijn doen' Potterrage blijft nog even uit VRIJDAG 23 JUNI 2000 144 Kattebelletjes-achtige brieven van Wittgenstein BRIEVEN RECENSIE AFKE VAN DER TOOLEN "Ludwig Wittgenstein Brieven', bezorgd door Joachim Leilich Uitgeven) Wereldbi bliotheek Prijs. 49,90 Hij gaf zijn fortuin weg, en veegde zijn kaalhouten vloer aan met gebruikte theeblaadjes. Hij was onmiskenbaar religieus, maar bedreef de filosofie als een strenge meester in de logi ca: 'Waarover men niet spreken kan, daarover moet men zwij gen.' Tussen Ludwig Wittgenstein (1889 - 1951) en het leven scharnierde een gewricht zonder kraakbeen. Het wrikt, het wringt, het schuurt. 'Je kunt niet fatsoenlijk denken als je jezelf geen pijn wilt doen', bezwoer hij zijn vriend en col lega Norman Mal colm. En toen hij na de publicatie van zijn vermaarde Trac- tatus logico-philo- sophicus schoolmeester werd. schreef hij aan John Maynard Keynes: 'Als je kiespijn hebt, is het goed om een hete kruik te gen je gezicht te houden, maar het werkt alleen zolang de hitte van de kruik een beetje pijn doet.' Het blijkt ook weer uit de nieuwe bundel met brieven van Wittgenstein: een groot deel van zijn leven bestond uit een soort boetedoening. Niet voor één zonde, maar voor vele. Hij leefde niet zuiver genoeg. Hij dacht niet helder genoeg. Hij werkte niet hard genoeg. Niet dat hij er al te veel woorden aan vuil maakt, maar het zijn wel steeds weerkerende tussen werpsels in de vele kattebelle tjes-achtige brieven in de bun del. 'Ik heb niet het recht advie zen te geven, want ik ben zelf een ploert', en 'Ik ben zo dom als gewoonlijk', en 'Hoe kan ik een logicus zijn als ik nog geen mens ben!' Ook voor anderen was hij, zo blijkt, geen makkelijk man. Zo krijgt Bertr&nd Russell -notabe- ne zijn leermeester- er van de 24-jarige snotneus ongenadig van langs. 'Ik vind het verve lend dat je de tekenregel in mijn laatste brief niet begrepen hebt, want het verveelt me on noemelijk hem uit te leggen!! Je zou er door een beetje nadenken ook zelf op kunnen komen!'. Dat wrikken en wringen was mis schien een familie trekje. 'We zijn nu eenmaal allemaal tamelijk harde en ruwe bonken, die zich maar moeilijk tegen elkaar aan kunnen vlijen', schreef Ludwig eens aan zijn zus Hermine. Toch lijkt er laat in zijn leven wat kraakbeen te groeien op het gewricht. Vooral als blijkt dat hij ernstig ziek is: prostaatkan ker. De toon van de strenge meester wordt warmer. Mense lijker. En het constateren van eigen tekortkomingen leidt niet meer zo erg tot zelfverwijt. Een paar maanden voor zijn dood, aan Malcolm: „Ik ben nog net goed genoeg om met een filo soof appelmoes te eten. Mijn geest is volkomen dood. Dit moet je niet opvatten als klacht, want ik lijd er niet echt onder. Ik weet dat het leven ooit een einde moet hebben dat het geestelijk leven kan ophouden voordat de rest dat doet. - Je pullover is prachtig past per fect.' Herkenbaar boekje van Kees van Kooten Minst gelezen boek allertijden eindelijk vertaald In 1499 verscheen er in Venetië bij Aldus Manutius, de firma Enschedé van de Italiaanse Renaissance, een boek met de welluidende titel 'Hypnerotomachia Poliphili'. Het was één van de eerste gedrukte boeken, voorzien van 174 houtsneden en een uitzonderlijke typografie. Het boek heeft de twijfelachtige eer het minst gelezen beroemde boek aller tijden te zijn. Nu is het, na vijfhon derd jaar, vertaald in het Engels NON-FICTIE RECENSIE RENÉE BORGONJEN 'Hypnerotomachia Poliphili' door Frances co Colonna Vertaling Joscelyn Godwin. Uitgeverij Thames Hudson. Prijs: ca. 176,00 De vertaling van de Newyorkse professor Joscelyn Godwin is bovendien ook nog goed lees baar. Een heldere introductie ontzenuwt alle vage theorieën en toe schrijvingen die zo'n mysterieus boek nu eenmaal aantrekt. Bijlagen met vertalingen van inscripties en uitleg over bouwkundige termen complete ren het geheel. 'Hypnerotoma chia Poliphili' bete kent 'de strijd van Poliphilo om liefde, in een droom'. De auteur gaf zijn naam slechts prijs in een acros tichon: de optelsom van de eer ste letters van alle hoofdstuk ken geven zijn identiteit weer: F RANCESCOCOLONNA HOUDTVANPOLIA. De zintuigen van Francesco Colonna en zijn alterego Po liphilo zijn door de liefde tot het uiterste geprikkeld. De landschappen die hij door kruist, worden in geuren en kleuren beschreven. Hij onder zoekt de bouwwerken die hij passeert en bezoekt en detail hij meet ze op tot en met het kleinste venster. Hij bezingt tui nen die nog eeuwen een be langrijke inspiratie zouden vor men voor de tuinkunst en be schrijft honderden botanische varianten. Hij schildert de schoonheid van vele nimfen en wijdt uit over hun kleding, hun haarspelden, hun borsten en zelfs de interval ertussen. Niets is hem teveel. Een onmogelijke passie leid de tot een mooi verhaal. De liefde werd beschreven omdat er geen plaats voor was in het werkelijke leven. Maar als het er staat, bestaat het. En het staat gedrukt, als incunabel zelfs zo ongeveer voor het eerst. Po- liphilo's liefde is mateloos en onpeilbaar. Het is de architec tuur die hij wel kan bemeten. Met passer en schietlood gaat hij haar te lijf met een onvoorstelbare ijver. Hij meet met de in strumenten van de melancholie. En cre- eert daarmee een nieuwe wereld. Hij smeedt goud uit lood. De gestokte beweging van de be wogen minnaar dwingt tot intro spectie, tot onderzoek: tot het opmeten van de lege ruimte in het hart en uiteindelijk tot crea tie. Poliphilo's liefde is vrucht baar gebleken. Zijn boek heeft de tand des tijds ruimschoots doorstaan. Internationaal wor den symposia georganiseerd; nieuwe commentaren en pole mieken verschijnen geregeld in druk; een Nederlandse nieuw bouwwijk (Kattenbroek in Amersfoort) ontleent de thema tiek van zijn kunst in de open bare ruimte aan dit verhaal en via de elektronische snelweg laat elke pagina van dit pracht boek zich thans door iedereen bekijken. Het is met zijn tijd meegegaan en veroorzaakt nog steeds opwinding en rumoer. De vertaling van Godwin maakt deze droomwereld nu voor ie dereen toegankelijk. Voor de duur van het lezen, van het ver haal en van de droom, die voor Poliphilo eindigt als Polia hem wakker kust. NOVELLE RECENSIE MARTIN HENDRIKSMA Annie' door Kees van Kooten Uitgeven) De Bezige Bij Prijs 20,00 Vorig jaar zomer overleed An nie, de moeder van Kees van Kooten. Zoonlief had haar korte tijd daarvoor in een luxueus Haags verpleegtehuis gepar keerd om na jaren van door moederlijke rampspoed onder broken vakanties eindelijk eens in Frankrijk tot rust te komen. Maar na een fietstocht door Frans gebergte komt het ver trouwde telefoontje. Dit keer met een ernstiger boodschap Ex Ponto door Joseph Brodsky. De Be zige Bij, 49,90 Een nieuw, het hele oeuvre bestrijkende overzicht van de poëzie van Brodsky. Het bevat gedichten uit zijn postuum verschenen zwanen zang Landschap met overstroming, aan gevuld met vroeger werk. Ode aan de Fiets door diverse auteurs. Uniepers, 25,00. 'Als iedereen af sprak zich alleen nog op de fiets voort te bewegen, waren we morgen terug in het paradijs', noteerde J.J. Voskuil eens in zijn dagboek. Het citaat is terug te vin den in deze bundel, uitgegeven naar aanleiding van het 25-jang bestaan van de Fietsersbond. Met bijdragen van Piet Gnjs, Wouter Klootwijk, Marijke Boon, Mensje van Keulen, Peter van Straaten en Maarten 't Hart. Zwoele nachten door diverse auteurs. Prometheus. 25,00. Waarnaar smachten vrouwen als het om seks gaat? Waar fantaseren ze over? In de bundel Zwoele nachten worden deze geheimen onthuld, zegt de uitgever. Een tegen een door Bert Hiddema. Luitingh-Sijthoff. 29,90. Twee jon gens groeien op in de sixties en worden volwassen in de seventies. Beiden wor den gemaakt door het voetbal: de een als speler, de ander als journalist. Nieu we voetbalthriller van Bert Hiddema Rederij Hofland door H.J.A. Hofland. De Bezige Bij. 27,50. Toen de maker van dit boek nog een kind was, werd veel speelgoed zelf gebouwd. Van touw en stukken hout die je op straat vond Nu heeft bijna al het speelgoed een schermpje met vechtende poppetjes en loopt het op batterijen. H.J.A. Hofland leert de lezer hoe je van touw, blik, wa terflessen en een plastic tas mooie boot jes en karretjes kunt maken. En welk materiaal nodig is voor een echte wind- muziekmachine. Wereldreiziger in de jaren dertig door Gerard Monnink. Elmar 32,50. In dit boek verhaalt de 93-jarige Gerard Mon nink van zijn fietstochten naar de Oriënt in de jaren dertig Hij werd tot die reizen aangezet door de geweldige verhalen van zijn vader Graads Monnink, mees terverteller van de oude buurtschap De Bult in Twente Gerard vond een part ner, Toon Damhuis, die het ook aandurf de om met fiets en tent door toen nog zeer vreemde landen te trekken. De 100 beste wielrenners van de we reld door Jean Nelissen. Veen. 18,90. De eerste Nederlander op de lijst is Joop Zoetemelk op de zeventiende plaats. Bovenaan prijkt de Belg Eddy Merckx, gevolgd door de Fransman Bernard Hi- nault en de Italiaan FaustoCoppi. Sportjournalist Jean Nelissen vergelijkt in dit boek wielerkampioenen van ver schillende generaties op basis van hun erelijst, de palmares Maar naast die koele cijfers staan over elke wielrenner van belang ook mooie anekdotes en ver halen. En Michel Boogerd? Die heeft van Nelissen de 93-ste plaats gekregen. zien we in j| nieuw blad groet van mijnn der en dat hei goed is.' Echt roerend Annie vrijwel i gens worden. als zijn moeder uiteinij voor zijn ogen inslaapt, wi Van Kooten nog lastig gevj door de vraag or hij de aanw ge verpleegster nou mag tj zoenen of niet. Maar een tre ker geschreven, geestig ent zeer herkenbaar boekje, dj het wel. 1. Jamie Oliver, The NakedQ Kosmos, 49,90 2. (10) Ingmar Heytze e.a., Verdon interessant, maar gaat u vg SDU, 19,90 3. 1) Louise van Swaaij (e.a.), At van de belevingswereld Dijkgraaf Van der Veere, 35,00 4. Rik Smits, La carte Contact, 25,00 5. B. van Essen, Studententa Unieboek, 19,90 6. Johan Cruijff, Je moet schi anders kunje niet scoren, Bzztöh, 19.50 7. Diverse auteurs, Vaders, a voetbal Unieboek, 19,90. 8. Marije Anema e.a., Parijs,i kei- restaurantgids Mo media, 24,50 9. Bas van Hout, De jacht op erven Bruinsma Pro-shot, 39,95 10. Volkert Vos, Noord-Holland line skate en skeelertochte TE producties, 19,90 BOEKENTIP Een man wordt wakka zijn tentje in het Lake District. Dec ping blijkt geheel verlaten, het seizo voorbij. De eigenaar vraagt hem zijn te schilderen in ruil voor gratis vertt Vele klussen volgen en voordat de irj het in de gaten heeft, gaat hij helen op in de plattelandsgemeenschap* bier, darts en de voortdurende dreig van de campingboer. Vrij kamperer, (Magnus Mills, uitgeverij Podium 39,90) is een verhaal dat de leze af de eerste pagina meezuigt. De boeken top tien wordt wekelijks sameq steld op basis van verkoopcijfers van de pi handels De Vries in Haarlem en Kooyket kM;5[i]j[«iil4H 1. (2) Thomas Rosen boom, Pubte werken Querido, 47,50 2. (4) Alessandro Baricco, City De Geus, 49,90 3. (6) Arnon Grunberg, Fantoomp Nijgh Van Ditmar, ƒ39,9 4. (8) Kader Abdolah, Spijkerschn De Geus, 49,90 5. (-) De schele hertogin, Fréderic tet, Querido, 39,90 6. (1) Adriaan van Dis, Op oorlog in Japan Meulenhoff, 22,50 7. (7) Hella Haasse, Fenrir Querido. 29,90 8. (9) Zadie Smith, Witte Tanden Prometheus, 39,50 9. (-) Carlie Stijnen, Aswoensdag Arbeiderspers, 34,95 10. (-) Kathryn Harrison, Gif Meulenhoff, 25,- Eindeloos ijsberen of gegooi met asbakken en proppen papier -welke taferelen spelen zich af in de werkkamer van de schrijver? Deze rubriek geeft een inkijkje in het schrijfproces. In deel twee: René Huigen (1962), van wie dit najaar de roman 'Faustine' verschijnt. ,,Ik ben als schaker be gonnen. Clubkampi oen in Alkmaar, deel genomen aan de Ne derlandse jeugdkam pioenschappen -een fantastisch spelletje. Totdat ik op het noti tieblokje waar ik an ders altijd mijn zetten noteerde, ineens een paar regels begon te krabbelen. Die woor den, het begin van een gedicht, bleven in de dagen erna mijn aandacht houden. Zo begon ik te schrijven. Van de literatuur koesterde ik hoge verwachtin gen. Ik had het idee dat de literaire wereld werd bevolkt door verstandige mensen, voortdurend met elkaar in dialoog over de dingen die er echt toe doen. Dat bleek geenszins het geval. Er heerst veel roddel, achterklap en animositeit. Het zuivere wat ik in de literatuur zocht, werd er totaal door overschaduwd. Regelmatig heb ik sindsdien overwogen om met schrijven te stop pen, maar het toch nooit gedaan. Door te schrijven krijgt de wereld voor mij diepte, gelaagdheid. Je kunt zo iets onderzoe ken. ontdekken. De laatste tijd zijn veel van mijn vrienden getrouwd. Maar het huwelijk, wat is dat nou precies? Via het schrijven pro beer ik dagelijks antwoorden te vinden op de vragen waar ik mee zit. Niet in problematische zin, maar omdat zo'n onderwerp me als thema bezighoudt. De beeldende kunst is daarbij een prominente inspiratiebron. Eén enkel schilderij kan je refe rentiekader volledig de war sturen, je we reld doen kantelen, is een prettig vertrel punt om aan een nieuw boek te begin nen. Maar ik heb bij voorbeeld ook eenn '1 veile geschreven ove z transplantaties. Heb31 nog met mij huisait n een afspraak over gi maakt. Hij nodigde zelfs uit een operati bij te wonen. Dat schijnt een zeer ingrijpende ervaring te zijn daar schrok ik voor terug. Ik schrijf altijd 's ochtends. Dan ben ik het meest productief. Vroeger, in Alkmaar, hebi op aanraden van mijn vrienden weieens gep beerd 's nachts te schrijven. De stilte, de die| rust, dat zou fantastisch op het schrijverschi uitwerken. Nou, ik viel gewoon boven de typ machine in slaap. Soms draai ik muziek onder het schrijven. A tijd hetzelfde: Stravinsky. Vrij atonaal, weini harmonieus. Dat houd je wakker en dat isb langrijk. Door te schrijven beland je in een schrijfroes, en dat is niet altijd gunstig. Rust aan, dan breekt het lijntje niet -Nabokov ge het als schrijfadvies in Doorzichtige dingen het klopt. Als je je gaat haasten, gaat het mis Elke dag op het hooptepunt stoppen. Zodat de volgende dag in elk geval weer zin hebt o te beginnen. TEKST MARTIN HENDRIKSMA» FOTO LEX VAN ROSSEN dan in alle voorgaande jaren: zijn moeder is van de trap ge vallen en in comateuze toe stand in het ziekenhuis opge nomen. In allerijl reist Van Koo ten terug naar Den Haag. Een bijzonder mens, deze Annie van Kooten-Snaauw. Zeer begaan met het lot van de wereld. Geen bloem mag wor den gesnoeid, geen rups ge dood; want natuur, dat moet le ven. En er is geen goed doel te vinden of ze maakte er wel een tientje aan over. Maar Annie is bijna net zo begaan met zich zelf. Zoals ze bijvoorbeeld in de slipstream van haar zoon een carrière als liedjesschrijver van de grond probeert te krijgen. 'En als je Tonny Eyk nou eens vraagt of hij er muziek bij ver zint. Dan kunnen Wim en jij er een grammofoonplaat van ma ken!' Waarna Kees weer zwe tend een smoes moet verzinnen waarom helaas, helaas ook dit project weer is gestrand. Het heeft de schrij ver/komiek er niet van weerhouden het vo rige week verschenen boekje Annie met een twintigtal ge dichten en liedteksten van zijn moeder te larderen. Een aardig boekje omdat Van Kooten on danks de grote liefde die hij voor zijn moeder koesterde (en andersom was die nog veel sterker), toch haar onhebbelijke kanten niet verdoezelt. 'Vooral wanneer zij twintig jaar na zijn dood nog over mijn vader klaagde dat hij altijd voetballen wou zien op de televisie', zo be gint hij een zin met een kleine dertig regels aan kritische no ten. 'Mijn moeder was een goed mens', schrijft Van Kooten al op de tweede bladzij, 'en dat vond zij zelf ook.' Zo staan er veel meer treffen de observaties op de amper vijftig pa gina's die het boek je telt.. Over haar verstrooidheid en lichte dementie bij voorbeeld, als Kees eens licht grieperig bezoek komt: 'Maar het klopte wel dat ik een beetje grieperig was, want het heerste momen teel. In The Bold hadden er na melijk ook twee griep.' En over de planten die hij van zijn moe der erft, schrijft hij: 'Zelf voel den Barbara en ik niet zoveel voor kamerplanten, maar nu \Je omslag is weinig veelbelovend, maar dat wordt binnen ruimschoots goedgemaakt. 'De best verzorgde boeken 1999' (uitgeverij CPNB, 39,50) is een prachtuitgave die iedere boekenliefhebber rillingen van genot bezorgt. Veertig boeken hebben afgelopen jaar de toets van de jury kunnen doorstaan. Stuk voor stuk worden ze in dit boek overtuigend gepresenteerd. Een bijzondere uitgave in een, volgens de beoorde laars, mager boekenjaar. 'De jury zag nog al eens boeken waarmee de inspiratie ontbroken heeft en vermoedt dat dit met bloedhaast te ma ken heeft.' Dat is hier overduidelijk niet het geval geweest. foto's uit besproken boeken Echte fans van Harry Potter slapen al we ken slecht. Op acht juni presenteert schrijfster J.K. Row ling deel vier van de avonturen van de to venaarsleerling die wereldwijd miljoenen lezers in de ban houdt. Deel vier is door veel mysterie omgeven. De titel blijft tot het moment van verschijnen ge heim. net als het om- g. Wel is inmiddels uitgelekt dat het boek zo'n zevenhonderd pagina's zal bevatten. Zevenhonderd pagi na's! Kunnen kinde ren dat aan? „Behalve Tolkiens In de ban van de ring zou ik geen jeugdboek we ten dat qua omvang ook maar in de buurt komt", zegt Annema- rie Driehuis van de Haarlemse kinder boekwinkel Kieke- boek. „Maar ach, de eerdere delen van Harry Potter werden door kinderen soms drie, vier keer herle zen, dus dan kom je ook wel bij dat aantal uit." Storm loopt het nog niet in de kinder boekwinkels. „Ik heb zeven exemplaren bij de importeur be steld", zegt Mieneke Holsteijn van de Leid- se kinderboekwinkel Silvester. „De meeste fans van Harry Potter zijn volgens mij nog steeds kinde- ren, dus ik ver wacht pas eind van het jaar, als de Nederlandse vertaling uitkomt, de echte drukte." Holsteijn zal zo lang niet wachten. „Ik ben een groot fan, dus ik zal zeker de Engelse editie gaan lezen. Drie huis ('Deel één was erg goed, twee licht teleurstellend, maar drie echt ge-wel-dig' vermoedt dat ze gaat wachten tot de Ne derlandse editie. „Ik leef met de kinderen mee, hè. Haast elke dag komen er wel een paar binnenlopen die willen weten wanneer het nieuwe boek nou eindelijk verschijnt." Vorige week woens dag werd er op basis school De Zeehonk in Noordwijk een bij zonder boek gepre senteerd: Geen ge weld van Mieke van Hooft (uitgeverij Hol land, 26,50). De pre sentatie werd opge luisterd door Bart Wisbrun, oprichter van de Stichting Te gen Zinloos Geweld en de auteur zelf, die voorlas uit eigen werk. Ook voor de kinderen van de bo venbouw was een be langrijke rol wegge legd: ze mochten ge dichten en posters maken rond het onderwerp van het boek. Aan het eind van de ochtend lieten alle kinderen een ballon los met hun persoonlijke boodschap over zin loos geweld. „Erg in drukwekkend", zegt Marie Anne Remme- link, pr-medewerker van uitgeverij Hol land. Verdere activi teiten rond het boek laat ze over aan de Stichting Tegen Zin loos Geweld. „We kunnen als uitgeverij moeilijk alle scholen afgaan." Precieze aantallen wil Remme- link niet noemen, maar de verkoop van Geen geweld is vol gens haar de eerste weken 'goed' gelo pen. Nu nog hopen dat de boodschap bij de doelgroep over komt. Mocht de strekking van het boek niet duidelijk genoeg zijn, dan neemt de bijgeleverde cd met het lied Zin loos geweld alle vragen weg. 'Wil je rammen, pakje drumstel, sla je slagwerk, slaggi taar. Zoek je ru zie, schreeuw het uit..., schreeuw het uit, en bedaar!' Uw kind ook al door leef tijdgenoten half lam geknuppeld vanwege het bezit van een paar Pokémon-kaartjes? Nu is er een gids ver schenen die de rage in perspectief zet. Po- kémon, gids voor ou ders (uitgeverij Elzen- ga, 12,95) heet het boek dat afgelopen dinsdag verscheen. Het antwoord wordt gegeven op vragen als: hoe werkt Poké- mon? Waarom vin den kinderen het zo leuk? Kan het kwaad? En: wat gaat er nog komen? Volgens de uitgever is de full co lour pocket 'helder en met humor geschre ven, geïllustreerd met veel kleurenfoto's'. 'Wees voorbereid op de vraag' zet Elzenga groot boven een ad vertentie in een vak blad voor de boeken branche. Nog even, en Pokémon, gids voor ouders is net zo'n rage als de Poké mon-kaartjes zelf.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 2000 | | pagina 8