De tuin als een verlicht sprookje
Uit welke grassoort haalt de koe de meeste melk?
Rijp en Groen
Tuinkabouter
Tuinomzet naar 4 miljard
Precisiemaaien
>k
VRIJDAG 23 JUNI 2000
REDACTIE: MARGOT KLOMPMAKER 023-51
Tijdens de Open Tuinda
gen zullen de lezers van
Haarlems Dagblad meer
dan ooit naar tuinen en
openbaar groen kijken. Bij
het bezoek aan de openge
stelde tuinen staan groen
en bloem meer dan nor
maal in de be
langstelling.
Maar ongetwij
feld zal tussen
alle levende
materie ook het
een en ander te
zien zijn aan
sierpotten,
sculpturen,
zinken emmer
tjes, gebroken
kruiken en wat
dies meer zij.
Het is immers
mode om dit
soort dingen
als blikvanger
te gebruiken.
Ik durf te wed
den dat er vol
gend jaar tij
dens de Open
Tuindagen ook Br,«
weer wat ou- 30J°*
derwetse ka
bouters de aandacht zullen
trekken. Om de een of an
dere geheimzinnige reden
is er momenteel weer be
langstelling voor dit figuur
tje, dat jaren geleden als
kitscherig en oubollig naar
de stort werd verwezen.
In het Parijse Bois de Bou
logne is er tot 23 juli zelfs
een tentoonstelling van ka
bouters. En het kabouter-
bevrijdingsfront - wat dit
ook moge wezen - rooft
om de zoveel tijd kabouters
uit voortuinen, om ze met
tientallen tegelijk terug te
brengen naar het bos waar
ze volgens deze lieden
thuishoren. Een vergissing.
De kabouter zoals wij die
kennen: met baard, punt
muts en een vriendelijk ge
zicht is tot leven gekomen
dankzij de gebroeders
Grimm, die in de loop van
de negentiende eeuw tien
tallen jaren wetenschappe
lijk onderzoek hebben ge
daan naar oude sagen en
legenden in West Europa.
De meest bekende werden
gebundeld in het boek
Sprookjes van Grimm.
Daarin speelt de kabou
ter, altijd man en vrij
gezel, bij voorkeur le
vend in een soort
commune, een be
langrijke rol. We ko
men hem zowel als
behulpzame huisgeest
tegen, als ook in bos
sen en in het vrije
veld. Vrijwel altijd on-
GREET BUCHNER
geeft antwoord op
al uw tuinvragen
zichtbaar en verstopt in
grotten, ondergrondse ho
len en dergelijke.
De beschrijving van dit
mythische wezen in de
boeken van Grimm heeft
vormgevers in de negen
tiende eeuw ertoe gebracht
om kabouter
vervanging
van de sculp
turen van
min of meer
misvormde
kleine men
sen op balus
trades en
hekken in tui
nen van de
adel. Die
volgde daar
mee het voor
beeld van
Egyptenaren,
Grieken en
Romeinen,
die ook beel
den van ab
normaal klei-
1 naar ne mensen
US 507 „i„ gipr pp.
IAARLEM f"5* *ler öe
bruikten. De
vriendelijk ogende kabou
ter bleek hierop een ge
slaagde variant en werd
steeds meer toegepast.
Toen de burgerij in de loop
van de twintigste eeuw
machtiger en vooral ook rij
ker werd verhuisde de ka
bouter vlot naar de tuinen
van burgers. Kortom de ka
bouter werd wat je noemt
gemeengoed. Tot vreugde
van veel kinderen die van
sprookjes hielden. Kabou
ters werden in de loop der
jaren zo algemeen dat men
vergat waar ze eigenlijk
vandaan kwamen en ze als
kitsch bestempelde. Hoeve-
len kennen nog de oude
sprookjes die ontstaan en
gevormd zijn in computer
en netwerkloze tijden?
Als tegenwicht tegen de
snelle vooruitgang is er
momenteel ook een streven
gaande om wat meer be
langstelling te kweken voor
de oude cultuur waarop
onze huidige is geba
seerd. Waar
schijnlijk is de
hernieuwde be
langstelling voor
onze primitieve
oubollige kabouter
hierop terug te
voeren en - om
eer-lijk te zijn - ik
vind dit soort fi
guren vaak ge
slaagder dan na
maak kunst of
namaak kruiken
uit de oudheid.
De tijd van de eenvoudige en
voordelige kunststof tuinver-
lichting is voorbij: de verwende
consument wil roestvrij stalen
exemplaren. Ook aan design
worden hogere eisen gesteld.
Veel nieuwe verlichtingsarma
turen mikken op het creëren
van sprookjesachtige sferen in
de tuin. Spotjes die een fraaie
berk doen oplichten, accent
lichtjes die reflecteren in het
vijverwater, lampjes die het ter
ras omtoveren in een knusse
zithoek.
Het wemelt in de winkels van
de metalen designlampen.
Lampen met grillige uitsnijdin
gen en mysterieuze, Keltische
namen als Eala (de zwaan), Co-
omian (de lange), Tullia (de
tulp) en Co wan (tweeling). Ze
geven prachtig licht, maar zijn
aan de prijs: tussen ruim 700 en
3000 gulden per stuk.
Uiteraard is het verstandig om
zulke kostbare objecten te be
schermen tegen het dievengil
de. Veel staande armaturen
hebben natuurstenen voeten
die in de grond kunnen worden
verankerd. Of dat helpt is de
vraag.
Een woordvoerder van D-lights,
het bedrijfje dat de metalen de
signverlichting met de Keltische
namen maakt, is realistisch:
„Tegen ervaren snoodaards is
geen kruid gewassen, zodat het
gevaar van diefstal altijd blijft
bestaan." Dit risfco neemt vol
gens hem een groeiende groep
liefhebbers op de koop toe.
„Onze verlichting wordt goed
verkocht, omdat de mensen op
zoek zijn naar exclusievere de
coraties."
D-lights biedt keus uit acht
standaardmodellen in de hoog
ten van 50, 75 of 100 centime
ter. Maar voor klanten met ex
clusieve wensen worden ook
modellen op maat gemaakt.
In veel tuinen staan nog een
voudige kunststoffen bollam-
pen, pagodes en spotjes, waar
mee de verlichtingshausse zo'n
zeven jaar geleden begon. Maar
het grote inruilen is begonnen.
Wie niet veel wil uitgeven kan
overigens nog altijd terecht
voor bij voorbeeld een set van
vier kunststof pagodelampen
die, inclusief transformator,
vanaf veertig gulden te koop is.
Voor aluminiumlampen moet
al gauw meer dan honderd gul
den worden neergeteld.
Veel nieuwe verlichtingsarmaturen mikken op het creëren van sprook
jesachtige sferen in de tuin. foto cpd
Deze ontwikkelingen verklaren
de stijgende omzetcijfers van
fabrikanten. In 1999 werd bij
voorbeeld voor 24 miljoen gul
den aan tuinverlichting besteed
en gemiddeld neemt de ver
koop jaarlijks met zeven pro
cent toe.
„De trend voor dit jaar is roest
vrijstalen sets", zegt business
manager Walter de Jonck van
Massive uit Gorinchem, Neder
lands grootste producent van
tuinverlichting. „Roestvrij staal
ofwel rvs is nog vrij kostbaar,
maar wij zijn dit seizoen groot
schalig op die markt gedoken.
Vandaar dat we massaal rvs-
exemplaren op de markt bren
gen tegen veel scherpere prij
zen dan anderen."
In opmars is ook verlichting op
zonne-energie. Een tuinlamp
krijgt een hoedje in de vorm
van een compacte eenheid zon
necellen. De uit zonlicht opge
vangen energie wordt overdag
opgeslagen in een accu. Zodra
de duisternis invalt, schakelt
een sensor het lampje in. Na
een zonnige dag schijnt er 's
avonds ongeveer zes uur licht,
een bewolkte dag levert onge
veer vier uur licht op.
„Onze eenvoudigste lamp op
zonne-energie kost meer dan
tachtig gulden, maar deson
danks stijgt de verkoop met
jaarlijks veertig procent", ver
telt medewerker Dennis Korte-
kaas van Wagner uit Maarssen,
het bedrijf dat onder meer het
merk Sonar voert. Kortekaas
somt graag de voordelen op:
„De elektriciteit is gratis en de
klant hoeft geen sleuven te gra
ven en bedrading aan te leggen.
De zonnepanelen worden
steeds krachtiger, waardoor de
lampen langer kunnen bran
den."
Voorlopig valt de keuze echter
nog overwegend op 220 volt.
Uit veiligheidsoverwegingen is
het daarbij aan te raden om de
stroomkabel, de speciale zoge
noemde VMVK-as kabel, waar
in een gevlochten metalen om
hulsel de stroomdraden be
schermt, vijftig centimeter diep
in de grond te begraven. Dat is
een flinke klus. Men kan dat
zelf doen of aan een vakman
overlaten. In beide gevallen is
het handig om met paaltjes aan
te geven waar de kabel loopt
om later beschadigingen door
graaf- en spitwerk te voorko
men.
Het veiligst is tuinverlichting op
12 volt. Hierbij zet een transfor
mator (trafo) de netspanning
van 220 volt om in ongevaarlij
ke laagspanning. Zelfs wanneer
iemand de kabel doorklieft,
krijgt hij geen pijnlijke opdoffer.
Dertig centimeter de grond in is
hier al een veilige diepte. Zwak
stroom kan echter alleen kleine
lampjes van hooguit negen watt
laten branden: 's avonds valt er
geen boek bij te lezen. Daar
naast zijn de armaturen niet
hoger dan ruwweg vijftig centi
meter en staan ze bijna alle
maal op een spies. Dat maakt
het gemakkelijk om ze een wil
lekeurig plekje in de tuin te ge
ven.
Menigeen verlicht bij voorkeur
het tuinpad. Daarvoor komen
pagodelampen van pas, want
die geven een goed gespreide
bodemverlichting. Een bollamp
daarentegen verlicht iets grote
re oppervlakten zowel naar bo
ven als naar beneden en dat
oogt beter in de buurt van bor
ders en vijvers. Verder bestaan
er ook nog nostalgisch ogende
koetslampen en spots waarmee
heel gerichte plekjes in de
schijnwerpers zijn te zetten, zo
als de gevel van het huis of een
bepaalde plant. Liefhebbers die
de complete tuin helder willen
verlichten, hebben meer aan
hoge lantaarnpalen op 220 volt.
Maar dan gaat het eigenlijk al
meer om beveiliging dan om
sfeer.
ALEX VAN HOOF
Vorig jaar is door consumenten bijna vier
miljard gulden aan tuinartikelen besteed.
Het leeuwendeel ging op aan bestrating,
tuinhout en vijvers. De cijfers staan in het
recent verschenen Bestedingsonderzoek
Tuinbranche 1999, dat in samenwerking
met onder meer de Vereniging Belangen
behartiging Tuinbranche (VBTB) is gehou
den. Het onderzoek werd voor het eerst uit
gevoerd, zodat geen trends zijn a
ven, maar het is duidelijk dat de tuinbran
che al jaren in de lift zit.
Tuinplanten vormen een behoorlijke uitga
venpost: daaraan werd in 1999 757 miljoen
gulden besteed. Bloemen en planten bin
nenshuis nemen negen procent van de vier
miljard voor hun rekening. Tuinliefhebbers
hebben minder belangstelling voor bollen
en zaden: de verkoop daarvan staat met
ruim 55 miljoen gulden op de laagste
plaats. Overigens verdwijnt van iedere aan
de tuin uitgegeven gulden ruim dertig pro
cent in de kassa van gespecialiseerde tuin-
winkels als Intratuin en Europatuin. Groot
schalige doe-het-zelfzaken (bouwmarkten)
staan op de tweede plaats, gevolgd door
dierenwinkels, bloemenzaken en vervol
gens kwekerijen.
ALEX VAN HOOF
Wat is toch het geheim ach
ter de fraaie en strakke snit
van Engelse gazons? Heel
eenvoudig: maaien met een
kooimesmaaier. Dergelijke
machines hebben een vast
ondermes en verticaal in
een kooi draaiende spiraal-
messen. Toen er nog over
wegend ongemotoriseerd
werd gemaaid overheerste
in Nederland dit type maai
er, maar momenteel is de
overgrote meerderheid van
elektrische en benzinemaai
ers uitgerust met een hori
zontaal draaiend cirkelmes.
Dergelijke maaiers laten een
minder strak grastapijt ach
ter.
Bij de kooimesmaaier is de
afstelling van ondermes en
kooi precisiewerk. Een milli
meter te veel of te weinig
ruimte levert al snel een ra
telende of een bijna niet
vooruit te duwen maaier op.
De Duitse tuinspecialist
Gardena heeft onlangs in dt
fabriek afgestelde exempla
ren in de aanbieding ge
daan. De kogelgelagerde
kooien van deze modellen
dragen ook bij tot minder
herrie. Verder hebben de
maaiers een ergonomische
duwbeugel en een afdekkap
om overhangende struiken
en planten te kunnen ont
zien.
Een oud nadeel is gebleven-
steentjes of andere onge
rechtigheden in het gras be
schadigen vrij snel de mes
sen en het slijpen is een las
tige klus. Om maar te zwij
gen over ernstiger beschadi
ging. De nieuwe modellen
van Gardena zijn vanaf bij
na tweehonderd gulden te
koop. Info: Markt (Holland)
Weesp, 0294 - 238655.
ALEX VAN HOOF
Groencontainer als compostbal
Met de container voor groente-, fruit- en tuinafval valt mei
te doen: de vergaarbak kan ook als compostfabriek dienen,
Het gebruikelijke model container moet daarvoor enigszin
worden omgebouwd. De onlangs op de markt gebracht
'Biocom' oogt als een gewone container, maar is uitgerust
met een roestvrijstalen bodemplaat met gaatjes, beluchtin
groosters in de zijwanden en een in het midden verhoogd
deksel met luchtfilters en kap.
Al die gaatjes zorgen voor goede luchttoevoer voor de talrij
ke bacteriën die het GFT-afval binnen een half jaar in com
post veranderen. In gewone containers houden veel mindi
bacteriën het uit en kan de waterdamp die tijdens het af
braakproces ontstaat, niet ontsnappen. Het vocht conden
seert tegen de zijwanden aan en druppelt vervolgens weer
terug op het afval. De Biocom is voorzien van een opvang-
bak voor het lekvocht, een verhoogde bodem en een aan d
wand vastgemaakt gootje, zodat het water naar het laagste
punt stroomt. Op die plek zit een opening waardoor het
water via een slangetje naar buiten kan.
De verrijdbare compostsilo kost zo'n 300 gulden en heeft
een inhoud van 240 liter, twee wieltjes en een roestvrijsta
len as. Info: VAOP, Hilversum, 035 - 6464000.
ALEX VAN HOOF
Nieuw gras. Niet voor voetbal
lers of voor weer een egaal
groene mat in de Arena (onder
tussen al de achttiende). Nee,
gewoon nieuw gras voor de
oorspronkelijke gebruikers:
koeien. Het gaat om een ras dat
beduidend voedzamer moet
zijn dan nu het geval is en dat
de zwart- en roodbonte 'zuivel-
fabriekjes' tot een hogere, na
tuurlijke melkproductie aanzet.
Aan de Wageningen Universi
teit loopt een vierjarig project
om weidegrassen te ontwikke
len die de koe beter smaken en
haar in staat stellen meer melk
uit gras te halen, terwijl tegelij
kertijd het gebruik van kracht
voer aan banden wordt gelegd.
Dat is goed voor de runderen
zelf, maar ook voor de boer, het
milieu en de Nederlandse gras
zaadsector.
Weilanden tot aan de einder
met kuddes onverstoorbaar
grazende herkauwers: de eeu
wenoude beeldbepalende fac
tor der Lage Landen. Anjo El-
gersma, opgegroeid tussen de
Friese weilanden, fascineert het
reeds sinds haar jeugd. Als uni
versitair hoofddocent in Wage
ningen bij de leerstoelgroep
'Gewas- en onkruidecologie'
stuurt ze het onderzoek aan.
Het is voor het eerst dat een
uitgebreid researchproject
wordt gewijd aan weidegras.
Niets lijkt zo alledaags als gras,
maar dat is schijn. Er zijn dui
zenden grassoorten, waarvan
een handvol - met Engels raai-
gras, timothee en beemdlang-
bloem voorop - wordt gebruikt
in diverse mengsels. Maar, zegt
Elgersma, wat een koe precies
al grazend met dat gras doet,
welke soort haar voorkeur heeft
en opwekt tot het geven van
meer melk: daarover is betrek
kelijk weinig bekend.
„Nieuwe grasrassen worden
bekeken, op plantkenmerken
zoals grasopbrengst, ziektere
sistentie, op het tijdstip van
bloei, op winterhardheid en zo.
Er is echter nooit gekeken naar
wat een koe er precies mee
doet."
Nederland beschikt volgens
haar over ruim een miljoen
hectare grasland. Dat is meer
dan alle gezamenlijke akker- en
tuinbouwgronden bij elkaar.
„Je hebt te maken met een le
vend product, dat er elke dag
anders bijstaat." Zo moet wei
degras niet gaan bloeien. Dat
maakt het minder smakelijk en
verteerbaar. Wat een koe naar
binnen krijgt, verschilt per hap,
zegt Elgersma. Ze spreekt over
hapgrootte en -frequentie en
graasduur. Over de verhouding
tussen blad, waarvoor de koe
een voorkeur heeft, en stengel.
Over de groei en de spruitdicht-
heid. „Voor een boer is het
moeilijk te bedenken wat ze el
ke dag consumeert."
Het klinkt alsof in een fabriek
iets wordt geproduceerd, zon
der kennis over de ingrediënten
die aan de basis staan. Toch is
dat in de melkveehouderij zo,
Cryptogram
Horizontaal: 1. Zo pijnlijk dat een larf stijf wordt (8); 5. Gaspijp ter verlichting (8);
6. Voor dat meubelstuk moetje een groot huis hebben! (4); 8. De branding brengt 'm
niet aan het wankelen (4); 10. Hij werkt heel hard, zijn honger is er dan ook naar! (5);
12. Kerel het geld bij de riviermonding (5).
Verticaal: 1. Minder veilige kant (6); 2. Zijde van een degen (6); 3. Rokers hebben het
er juist niet van! (5); 4. Grappige bijnaam (5); 7. Opschudding bij dreigend gevaar (5);
9. Mors met as! (4); 11Op dat moment is eraan te zien hoe goed je bent in judo (3).
Oplossing van donderdag:
HORIZONTAAL: 1 Uno; 4. mijt; 6. rioja; 9. dashond; 11. na; 12. bon; 13. os;
15. ogen; 17. gena; 19. ode; 20. tal; 21. rink; 23. sstt; 24. de; 25. lap; 27. lo;
28. foerage; 32. opera; 34. oer; 35 gal
VERTICAAL: 1 Uw; 2. ora; 3. Soho; 4. man; 5. te; 7. isbn; 8. jong; 9. dagdief;
10. donatie, 11 noord; 14. salto; 16. een; 18. ets; 22. klep; 23. spar; 26. Ares; 29. oor;
30 gag; 31. zo; 33. el.
stelt Elgersma. Meer dan de
helft van wat een rund tot zich
neemt, is gras. Gras in allerlei
soorten en maten, maar waar
van niet bekend is welke effec
ten het exact heeft op de melk
productie.
Tot die conclusie kwamen re
cent ook de productschappen
Zuivel en Diervoeder. In een dik
rapport constateren beide orga
nen, dat goed voeren uiterst be
langrijk is en dat het dringend
nodig is meer kennis van zaken
te krijgen.
Anjo Elgersma betoogt dat de
huidige wijze van melkveehou
derij duurzaam noch efficiënt
is. De koe benut maar een
kwart van de eiwitten die het
gras haar biedt. De rest gaat
verloren in de pens als ammo
niak of wordt uitgescheiden in
mest en urine. Dat is slecht
voor het milieu en zonde van
de eiwitten die niet in de melk
terecht komen.
De eiwitten zijn nodig om de
bacteriën en andere micro-or
ganismen in de koeienmagen
hun werk te laten doen. Overi
gens kan het moderne rund al
lang niet meer toe met gras al
leen. „Onze koeien hebben een
dermate hoge genetische po
tentie en kunnen zulke grote
hoeveelheden melk produce
ren, dat ze meer nodig heb
ben."
Daarom krijgt het Nederlandse
melkvee jaarlijks zo'n vier mil
jard kilogram aan krachtvoer
toegediend. Dat wordt voorna
melijk geïmporteerd uit het
buitenland. Dat maakt bijvoe
ren tot een dure aangelegen
heid voor de boer, die door de
lage melkprijs toch al niet ver
wend wordt. En vervolgens zijn
de 'koeienvlaaien' door datzelf
de krachtvoer niet bepaald
prettig voor het milieu.
De melkveehouder is daarom
sinds een aantal jaren verplicht
een mineralenboekhouding bij
te houden. „Dat is mede de re
den", zegt Elgersma, „waarom
er kritisch wordt gekeken naar
het gebruik van kunstmest en
krachtvoer."
Krachtvoer staat in de beeld
vorming, met alle ongewenste
bijverschijnselen als BSE (de
gekkekoeienziekte), toch al niet
best aangeschreven. Als een
nieuw, beter opneembaar gras
dat gebruik kan inperken, is de
boer spekkoper en wordt de na
tuur een goede dienst bewezen.
De wetenschappelijke studie
naar gras moet daarover uit
sluitsel bieden.
Anjo Elgersma: „Hier bij di
wetenschappen weten ze a
van het beest, maar is gras
meer dan een weiland. Bij
plantwetenschappen is he
andersom. We gaan nu de
krachten bundelen."
„De melkveehouder is ziel
minder bewust van plante
soorten en -rassen dan de
kerbouwer. Hij is een boei
hart voor de koe. Gras is v
hem nog veel te veel bijza
weet de hoofddocent. „Al
iets meer oog zouden heb
voor hun grasland, dan zo
ze er meer uit kunnen hali
COCK RUNEVEEN»
grote sortering planten, mooie terra-cotta
potten en goed gereedschap,
want de tuinkabouters doen het niet voor u
bloemendaal bv
rijksstraatweg wassenaar
HET WEER
Buien met onweer
Dankzij de hitte van begin deze week is de
ster van juni flink gestegen. Tot en met de
langste dag bedroeg de gemiddelde
maandtemperatuur in De Bilt 17,1 graden
tegen normaal 15,2. Gedurende de rest van
de maand draait het echter om koel weer
zodat een deel van de thermische voor
sprong wel weer verloren zal gaan. 'Een
graadje te warm' houden we waarschijnlijk
wel vast en dat is voor de brekebeen onder
de zomermaanden al heel wat.
Op het Europese vasteland is het hittege-
bied ondertussen ook flink aan het krim
pen. Vandaag werden alleen op de Balkan
nog temperaturen boven de 35 graden ge
registreerd. Gisteren in het Slowaakse Hur-
banovo een waanzinnig hoog maximum
van 37,3 en woensdag werd in het Duitse
Cottbus met 37,9 graden bijna het absolute
Duitse junirecord gebroken. Na de buien
van vandaag houden we het ook morgen
niet droog. Een depressie boven het zuide
lijke deel van Scandinavië genereert name
lijk voortdurend nieuwe buienstoringen.
Ook morgen moeten we dus rekening hou
den met buien die van onweer vergezeld
kunnen gaan. De thermometers stokken op
omstreeks 17 graden en er waait een mati
ge, naar west tot noordwest ruimende
wind. Langs de kust is de wind af en toe
krachtig. Zondag wordt de buiigheid gro
tendeels onderdrukt maar het blijft wel
koel met middagtemperaturen rond li
den. i
De vooruitzichten voor volgende wei n
onzeker. Het Europese atmosfeermo
blijft aansturen op een koele noordvv o
culatie met wolkenvelden. De Duitse f(
Engelse computers zinspelen meer o n
overgangssituatie met koelte in het n o
den en warmte ten zuiden van Nedei i:
In die optiek is er echter een tamelijk n
kans op regen maar naarmate de wei n
dert gaat de temperatuur omhoog. G
was er vooral aan de kust vrij veel zo e
meeste buien zaten boven het binne le
Op Schiphol werd het dankzij de vrij u
opklaringen 20,1 graden.
Wat een koe precies al grazend met gras doet, welke soort haar voor
keur heeft en opwekt tot het geven van meer melk: daarover is betrek
kelijk weinig bekend. foto cpd
