Cultuur Kunst
Patrick Bruel speelt nieuwe troefkaart uit
'Niet zeuren, gewoon meezingen'
De power van een
echte' Van Dongen
De woede van Wim Kan in Westerbork
Glas moet
fresco's
teschermen
ERDAG 3 JUNI 2000mo
unstmanifestatie in de Pieterskerk
jen Hedendaagse kunst bekijken in de sfeervolle ambiance
n de Leidse Pieterskerk. Dat kan tijdens de Kunstmanifestatie
het weekend van 17 en 18 juni, tussen 10.30 en 16.30 uur.
jim veertig vooraanstaande kunstenaars exposeren daar ge-
irende twee dagen een selectie van hun werk en bieden stuk-
n te koop aan. De opbrengst van het evenement komt ten
ede aan het Lehzé-kinderziekenhuis in Albanië, een project
n de Stichting Ontwikkelingssamenwerking Oegstgeest.
apanse cypres voor Hortus
den» Hoe wijd je een tuin in? Met het planten van flora. Op 7
ii wordt de nieuwe voortuin van de Hortus Botanicus verrijkt
et een Japanse cypres, een zogenaamde 'Cryptomeria japorti-
Om 12.00 uur plant de Japanse professor Takashi Sugimura
boom onder het toeziend oog van de Leidse burgemeester
istma, de rector magnificus van de Universiteit Leiden, Wage-
iar, en andere hoogwaardigheidsbekleders. Twee dagen later,
vrijdag 9 juni, krijgt Sugimura een eredoctoraat van de Uni-
rsiteit Leiden.
theater recensie
wunand zulstra
echte Vein Dongen', cabaretpro-
ima van en door Lenette van Don-
Regie: Ruut Weissman. Muzikale lei-
Martijn Breebaart Gezien 2/6,
uwburg Leiden. Aldaar nog te zien:
vanavond.
houdt van contrasten en
die graag uit. Ze kan dat
heel goed, omdat ze beide
emen in zich weet te vereni-
Het ene moment poseert
ds macha, het stoere femi-
isch type, om daarna over te
akelen op het type 'muts'
ze ook kan vertegenwoordi-
Met haar welbekende, ex-
iieve energie stort Lenette
Dongen zich in haar nieu-
programma op dit soort te-
i strijdigheden,
ag beschrijft ze bijvoorbeeld
itrijd van de moderne vrouw
èn lichamelijk verval. Dit-
al trakteert ze ons op een
slag van de aankoop van een
la. De verkoopsters in deze
geriewinkels doen haar den-
aan de pianistes tijdens de
letlessen van vroeger. En
krmee zijn we bij één van de
pfdthema's: het gaat over
letlessen nemen en geven,
jeen het programma een
jobiografisch tintje geeft,
it Lenette kan hier uit eigen
ringen putten.
|ar net als bij het schilderij
ze bij aanvang van het pro-
ma maakt, gaat het eigen-
om de spanning tussen
rzijds verplichte techniek en
erzijds vrije expressie. Voor
dat laatste wordt mensen
eens onthouden, maar
iet je (weer zo'n tegenstrij-
eid die ze aan d£ kaak stelt)
jnsen ook niet opdringen,
iheid versus gebondenheid
is ook de strijd die in een relatie
moet worden uitgevochten:
man - vrouw, leraar - leerling,
volgeling - goeroe. Dus komt ze
met name ook in haar liedjes
regelmatig daarop terug. Daar
bij weet ze beelden te creëren
die helder en herkenbaar zijn,
wat je aan de lach van het pu
bliek kunt merken.
Een leuke grap, die tevens van
haar professionaliteit getuigt, is
het openingsnummer na de
pauze. Het publiek laat zich
provoceren. We mogen name
lijk allemaal iets roepen. Beel
den, woorden, associaties: wat
ons ook maar bij het thema
'liefde' te binnen wil schieten.
Uiteindelijk verwerkt ze al die
termen in een goed klinkend
nummer met verrassende ver
bindingen; zelfs het 'kuiltje met
jus' dat iemand gisteren met
liefde wenste te verbinden,
kreeg een vanzelfsprekende
- plaats in haar lied.
Aan zulk soort vondsten kun je
merken dat Lenette van Don
gen zich op het podium volko
men op haar gemak voelt. Met
haar lange, lenige lijf straalt ze
die power ook uit. Soms is ze
misschien wel eens iets te druk.
Maar ook in dat opzicht is ze je
al weer te snel af; vroeger stond
ze namelijk ook al als druk
meisje bekend. Daarom mocht
ze wel in het ballet van de kat
en de muizen meedansen -
maar alleen als de kat, want die
moest achter de coulissen op
zijn beurt wachten. Dan had
den de muisjes tenminste ook
even de kans om zich te bewij
zen. In dit soloprogramma zijn
er geen muizen, dus kan ze
heerlijk ongestoord en onge
remd haar vele kwaliteiten to
nen. Het is de power van een
'echte' Van Dongen.
amsterdam louis du moui.in
Patrick Bruel (40) heeft doorgaans bij
vrouwen een streepje voor. En anders
om. Maar zijn ware aard houdt de
Franse zanger, die dinsdag optreedt in
het Utrechtse Muziekcentrum Vreden-
burg, zorgvuldig geheim. Zeker als het
om journalisten gaat. 'Bru Bru', zoals
het grootste Franse popidool van de
jaren negentig op de tederste momen
ten wordt genoemd, stelt zich als altijd
op als een vermoeide verdachte die
zijn geheimen niet zomaar wenst prijs
te geven.
Het kost daarom weinig moeite je
voor te stellen dat deze ondervraagde
er naast een showbizcarrière (ook als
filmacteur) nóg een interessante loop
baan heeft ontwikkeld: als uiterst ge
dreven pokerspeler, in welke hoeda
nigheid hij in 1998 in Las Vegas de we
reldtitel voor zich opeiste. Maar wie
daarover meer wil weten moet er nog
harder aan trekken om hem tot zinni
ge ontboezemingen te bewegen. „Een
bijzonder talent? Ach, dat zal wel. Ik
zie het meer als een sport, vergelijk
baar met schaken", bekent Bruel op
zijn Amsterdamse hotelkamer na ste
vig aandringen. „Ik ben zover geko
men, omdat ik me er helemaal in heb
vastgebeten. Veel lezen, het spel van je
tegenstanders analyseren. Welbe
schouwd komt het allemaal neer op
scherp zijn en de juiste strategie vol
gen."
Zijn beheersing van het kaartspel is
dusdanig dat hij er riant van zou kun
nen leven. Serieus overwogen heeft
Bruel dat toch niet, ondanks zijn dui
delijke twijfels over z'n bestaan als po
pulaire entertainer. „Pokeren is leuk,
zeker als je geregeld wint, maar haalt
het toch niet bij het zingen. Er is nu
eenmaal niets mooiers dan het kun
nen uitstorten van je hart voor mensen
die hetzelfde gevoel met je willen de
len. Het probleem met muziek maken
is echter dat naarmate je meer bijval
krijgt je steeds minder de kans krijgt
om alles zo te doen als je zelf wilt.
Daarom heb ik een keer op de rem
moeten trappen en ben ik even van
het podium gestapt."
Bruel zegt gelukkig weer baas te zijn
Patrick Bruel: „Ik
ben hier vaker
dan jullie den
ken." foto gpd
geworden over zijn eigen leven. Door voortdurende druk gewoon spuugzat, populariteit een hoogtepunt had be-
allereerst (vanaf beginl996) flink af- Wist amper nog waar ik het zoeken reikt. Waar ben ik mee bezig? Hoe lang
stand te nemen van de amusements- moest, zo slecht stak ik in mijn vel. Dat moet dit nog doorgaan? Wil ik deze
branche middels veel reizen en weken terwijl voor de buitenwacht alles juist gekte wel? Nee, was dus uiteindelijk
van helemaal niets doen. „Ik was die op rolletjes leek te lopen, omdat m'n het antwoord dat ik mezelf heb gege
ven en dat heeft inmiddels een blij
vend karakter gekregen."
Waarmee meteen is gezegd dat hij
zelf liever geen rekening meer wenst te
houden met een nieuwe 'Bruelfollie'.
Die rage werd destijds vooral veroor
zaakt door de hysterische tienermeis
jes die de als Patrick Berenguigui ge
boren import-Algerijn aanbaden als de
enige echte opvolger van die andere
'mooie krullenjongen', Julien Clerc.
Voor iemand die zijn artiestennaam
durfde te ontlenen aan Jacques Brei
natuurlijk niet echt zaligmakend, geeft
Patrick schoorvoetend toe. „Ander
zijds moet je op de hartstochtelijke
waardering van die jongedames nou
ook niet gaan zitten neerkijken, vind
ik. Op hun leeftijd staan ze immers
nog volledig open om zich vragen te
stellen over het leven en durven ze nog
uit te komen voor hun emoties. Raak
je hen, dan kun je dus nooit slecht be
zig zijn."
Met zijn rentree-album 'Juste Avant'
heeft hij naar eigen zeggen in Frankrijk
een breder en volwassener publiek
dan ooit bereikt. Wat gegeven de in
houd wel logisch is, omdat Bruel niet
alleen letterlijk zijn wilde haren is
kwijtgeraakt: de stoere rock is groten
deels ingeruild voor het gevoelige luis-
terwerk en tekstueel graaft Patrick dui
delijk dieper dan voorheen. Zo heeft
hij in woord en muziek eindelijk eens
zijn Arabische wortels durven bloot
leggen.
Tot dusver heeft de 'serieuzere Bru
el' in ons land nog geen potten kun
nen breken. Des te meer is zijn hoop
gevestigd op 'Utrecht', acht jaar gele
den ook de plaats van z'n allereerste
optreden op Nederlandse bodem.
„Wie weet slaat daar de vonk ineens
wel weer over", blikt hij voorzichtig
vooruit. „Aan mij zal het in elk geval
niet liggen, want ik heb Holland in
mijn hart gesloten. Ik ben hier vaker
dan iedereen denkt, puur omdat ik me
zo lekker voel. Jullie hebben, zonder
dat je het misschien zelf beseft, veel
meer Latijns bloed in je donder zitten
dan alle andere volkeren in de noorde
lijke helft van Europa. Ook om die re
den zijn jullie voorlopig nog niet van
mij af."
westerbork gpd
Het is maar een klein boekje.
Tien bij vijftien centimeter,
grof geschat. Donkerbruine
omslag, de dunne vergeelde
bladzijden liggen van ouder
dom half los. Maar alsof Wim
Kan gisteren zijn gedachten,
zijn wanhoop, zijn herinnerin
gen aan het papier heeft toe
vertrouwd, zo duidelijk nog
zijn de met potlood geschreven
letters. Alsof de tekst niet is ge
schreven maar gegrift: „Het is
afgelopen. 17 augustus 1945, 13
uur 6." Drie dikke strepen en
evenzoveel uitroeptekens.
Meer dan een halve eeuw ge
leden hield de cabaretier Wim
Kan een dagboek bij toen hij in
de oorlogsjaren door de Japan
ners gevangen werd gehouden.
Kan was tewerkgesteld aan de
beruchte Birma-spoorlijn. Ve
len lieten daar onder barre om
standigheden het leven. De
boekjes zijn nooit gepubli
ceerd, zodat het grote publiek
van de inhoud verstoken is ge
bleven.
Het Birma-dagboek van Kan
maakt nu deel uit van een
nieuwe expositie in het Herin
neringscentrum Kamp Wester
bork onder de titel 'De oorlog
verbeeld'. De tentoonstelling
omvat schilderijen en sculptu
ren van beeldend kunstenaars
die zijn geïnspireerd door de
laatste wereldoorlog.
Kan is nooit meer los geko
men van zijn gedwongen Ja
panse periode. In de jaren ze
ventig keerde hij zich publieke
lijk tegen het bezoek van keizer
Hirohito aan ons land. Toen de
gehate keizer in oktober 1971
toch naar Nederland kwam,
bewoog Kan hemel en aarde
om aandacht te krijgen voor
het leed dat in naam van de
keizer was aangericht. Nauw
gezet hield de cabaretier alles
bij wat er in die tijd geschreven
werd over het (aanstaande)
staatsbezoek van de Japanse
vorst.
In multomappen plakte hij
samen met zijn Corry kranten
knipsels, veelal voorzien van
zijn eigen bemerkingen en
kanttekeningen. Ook die plak
boeken liggen in een simpele
ruwhouten vitrine samen met
één van de dagboekjes. Daar
valt ook het telegram te zien
dat de cabaretier op 7 oktober
verstuurde aan de minister van
cultuur, recreatie en maat
schappelijk werk. 'Verzoek
dringend om tv-zendtijd. Stop.
Wil leidinggeven aan geweldlo
ze, vredelievende actie tijdens
bezoek van Hirohito.' Het ging
niet door.
Een dag later wendde Kan
zich in een spoedtelegram tot
de toenmalige minister-presi
dent Biesheuvel. De originele,
handgeschreven tekst is even
eens bewaard gebleven. 'Ver
zoek dringend Corry en mij één
minuut te geven, desnoods de
laatste minuut van Hirohito's
verblijf in Nederland om hem
mijn Birma-dagboek te over
handigen met enkele korte zin
nen, die wij bereid zijn van te
voren aan u te laten lezen.
Stop.Een eindje verder: 'Moe
ten het verleden vergeten, maar
dat wordt met het uur voor ons
onmogelijker als juist het sym
bool van dat verleden hier twee
dagen op bezoek komt.'De mi-
nister-president telegrafeert
hem later op die dag terug. De
premier laat weten dat hij niets
kan doen omdat de invulling
van het programma een zaak
des keizers is.
Italiaanse cultuurminister Giovanna
ilandri haalde deze week weer de we
ipers. Ze verrichtte de heropening van
wereldberoemde Scrovegni Kapel, een
atkamer in de ruïnes van Padua's antie-
Romeinse circus. De toegang, en daar
jj|it het dit keer om, ziet er allerminst an-
uit. Het is een glazen cabine, die het
lerieur van de kapel moet beschermen
;en de boze buitenwereld.
,Onze belangrijkste vijand is vocht", zegt
Ivide Banzato. „Maar we hopen die nu
liquideerd te hebben." Banzato is direc-
ir van de Scrovegni Kapel, vanwege haar
ijging in het circus ook wel de Arena kapel
loemd. Ruim twee jaar is er gestudeerd
een manier om de -wereldberoemde in-
id, fresco's van de vermaarde kunste-
r Giotto di Boldone, afdoende te be-
termen tegen de verwoestende invloe-
van de moderne tijd.
et resultaat is te zien aan de zijkant van
bescheiden, in hoekige lijnen opgetrok-
kapel. De zij-ingang, waarvan in de
utiende eeuw alleen de leden van de
ipmansfamilie Scrovegni gebruik moch-
maken, gaat verborgen achter een don-
1fre cabine van zonwerend thermisch glas.
cabine van 8x8x3 meter bestaat uit twee
elkaar geïsoleerde kamers en een gang
de kapel binnen voert.
„Hier worden onze bezoekers schoonge
takt", glimlacht Banzato. In de linkerca-
zijn luchtverversingsmachines ge'in-
leerd, die als het ware de stofdeeltjes
de bezoekers blazen. Speciale vloerbe-
ing doet hetzelfde met het schoeisel,
elijkertijd wordt de ververste lucht op
zelfde temperatuur en vochtigheidsgraad
racht als in de kapel. „De cabine is zo-
ïg geïnstalleerd dat er onmogelijk lucht
buiten naar binnèn kan komen", ver-
Banzato.
hemische testen hadden uitgewezen
de wereldvermaarde fresco's danig te
en hadden van de ruim 300.000 bezoe-
die zich jaarlijks aan Giotto's schilder
De oude kapel uit de veertiende eeuw met zijn hypermoderne voorfront, nodig om de fresco's
van Giotto te beschermen. foto cpd
kunst vergapen. Mensen brengen niet al
leen stof mee naar binnen, maar ademen
en transpireren. Dat vocht sloeg op de mu
ren, die toch al weerstand moesten bieden
aan vochtdampen door grondwater. Bo
vendien lag de hoofdingang recht tegen
over een drukke verkeersweg, zodat ook
andere onverkwikkelijke dampen de fres
co's bereikten.
Voor de bezoekers zal de nieuwe opzet
wennen zijn. Niet meer dan 25 mensen te
gelijk mogen binnen. In de glazen cabine
moet minstens een kwartier gewacht wor
den voor het proces van schoonmaken en
luchtverversing is voltooid. Die tijd kan ge
dood worden met het bekijken van infor
matie over geschiedenis van kapel en kun
stenaar, die via een cd-rom op displays
wordt getoond. In de kapel zelf, waar tem
peratuur en vochtigheidsgraad eveneens
via computergestuurde sensoren stabiel
worden gehouden, blijft dan nog eens vijf
tien minuten over om Giotto's meesterwer
ken te bewonderen.
Giotto, in 1367 geboren uit een boerenfa
milie bij Florence, was voorloper en inspi
rator van talloze renaissance-kunstenaars.
Hij schilderde met perspectief, brak met de
tot dan traditionele stijl van het vlakke
ikoon-schilderen. In de kapel zijn 38 scènes
uit het leven van Christus en de Maagd Ma
ria te bezichtigen. Maar het mooiste werk is
toch wel de Dag des Oordeels, direct bij de
ingang.
Liefhebbers zullen haast moeten maken.
Banzato vertelt dat het cabine-systeem een
experiment is bedoeld om een grotere res
tauratie voor te bereiden. „Na een half jaar
controleren we het verschil tussen de oude
en de nieuwe situatie. Als blijkt dat het iso
latiesysteem voor een stabiel microklimaat
zorgt, gaat het museum dicht voor een klei
ne opknapbeurt die zo'n acht maanden
gaat duren."
noordwuk ropy van der pols
In zijn favoriete vakantieland
Frankrijk verkiest hij hobbelige
landweggetjes boven vlakke au
towegen. En als dirigent wil
Noordwijker René Verhoeff het
niet anders. „Je moet onbetre
den paden durven inslaan. Dat
vereist lef en ze nemen het je
misschien niet altijd in dank af,
maar uiteindelijk vindt iedereen
het vaak prachtig. Er is meer
tussen hemel en aarde, zeg ik
dan altijd maar." Voor zijn in
spanningen werd Verhoeff, diri
gent van verschillende Leidse
en Haagse koren, onlangs be
loond met een koninklijke on
derscheiding.
Misschien zonder het te we
ten, zal menig Leidenaar René
Verhoeff in actie hebben gezien
tijdens de Lakenfeesten. Al
sinds jaar en dag staat hij tij
dens het afsluitende VSB-
avondspektakel met zijn koorle
den op het waterpodium. „Ja,
eens per jaar bezondig ik me,
want normaal gesproken doe ik
geen opera of operette. Maar
op zo'n avond word je meege
sleept door het enthousiasme
van de mensen. Prachtig is
dat."
De rest van het jaar laat deze
dirigent zijn koorleden muziek
van een heel ander kaliber zin
gen. Want het liefst stelt deze
Bourgondische levensgenieter -
voor wie eten net zo'n vooraan
staande plaats inneemt als mu
ziek - menu's samen met uit
sluitende exquise muzikale ge
rechten. De geijkte keus ver
mijdt Verhoeff het liefst. En niet
zonder succes, stelt hij vast. Zo
begon hij tien jaar geleden bij
het Hartebrugkoor met een
kleine twintig mensen. Tegen
woordig klinken er iedere zon
dagochtend zo'n tachtig stem
men in deze Leidse kerk. „En
daar zitten veel jongeren tus
sen. Want die houden wel van
de uitdaging om nieuwe wer
ken te zingen."
René Verhoeff: „Een dirigent zonder koor is niets."
Nieuwe koorleden 'ronselt'
hij dan ook regelmatig eigen
handig na afloop van een op
treden. „Ik pak ze bij de schou
der en zeg: niet zeuren, gewoon
meezingen." En zo gebeurde
het dat hij na afloop van een
mis in de Hartebrugkerk een
jongeman probeerde te overre
den, die uit Brussel bleek te ko
men. „Toen we na afloop op
het terras van Scarlatti zaten,
wist iemand me te vertellen dat
foto hielco kuipers
prins Filip van België in het pu
bliek had gezeten. Bleek dat ik
die aan zijn mouw had getrok
ken."
Naast het dirigeren van zijn
koren, is Verhoeff ook op ande
re manieren bij het muzikale le
ven van Leiden betrokken. Zo
was hij zestien jaar geleden één
van de oprichters van Stichting
Orgelstad Leiden, de drijvende
kracht achter de jaarlijkse Or
geldag en het tweejaarlijkse Na
tionaal Orgelconcours. „Want
realiseer je wel dat Leiden in
dat opzicht uniek is", bena
drukt Verhoeff, die overigens
nog altijd voorzitter is van deze
stichting. „Al die prachtige or
gels liggen op loopafstand, wat
nergens in Nederland het geval
is."
Ook beijverde hij zich voor
het eerherstel van een oude tra
ditie: een eigen orgenist voor de
Leidse universiteit. „En dat is
gelukt. Het prachtige orgel in
het Groot Auditorium is geres
taureerd en wordt sinds twee
jaar weer bespeeld. Ja, we heb
ben wel wat bereikt."
Hoewel Verhoeff trots is op
zijn onderscheiding, ontbreekt
het hem niet aan relativering.
„Want", zo benadrukt hij, „een
dirigent zonder koor is niets, je
levert met zijn allen een presta
tie. Wat mij betreft krijgt ieder
koorlid deze onderscheiding."
Samen iets tot stand brengen,
blijft voor de Noordwijker de
grootste drijfveer. En dan heeft
hij het niet alleen over muziek,
maar ook over sfeer en gezellig
heid. Want dirigeren is meer
dan met een stokje zwaaien,
benadrukt hij. „De maat slaan,
dat leer je wel. Maar daarnaast
moet je ook oog hebben voor
de menselijke kant van het ge
beuren: iemand die ziek is of
niet lekker in zijn vel zit. Daar
moet je ook aandacht voor heb
ben. Wekelijks gaan er zeker
twee brieven de deur uit naar
koorleden."
Naast Frankrijk en goed eten
blijft de kerk een bron van in
spiratie voor deze dirigent. „Ik
ben een rooms-katholiek in
hart en nieren."
Als klein jongetje was de
Noordwijker al dol was op het
geluid van de kerkklokken. En
werd hij van school wegge
stuurd, was dat geen straf.
„Dan kon ik weer naar de kerk
toe. Ik moest die mannen ho
ren zingen, prachtig vond ik
dat."
