Expo-bezoekje kost Duits gezin rib uit lijf
v
Buitenland
Amerika stoft Star Wars-plannen af
our Freedoms Award voor Finse verzoener
Verzoening tussen blank en
zwart in Australië nog ver weg
Wereldtentoonstelling in Hannover dreigt financiële flop te worden
)tto Normalverbraucher, de Duitse collega van Jan
laai, met zijn gezin de wereldtentoonstelling Expo
in Hannover wil bezoeken, moet hij rekening hou-
met een aanslag op zijn portemonnee van middel;
ar tot zwaar kaliber. Voor een bezoek aan het preten-
ze pretpark moet volgens kenners minstens twee da-
worden uitgetrokken, en dat loopt in de papieren.
3VER PETER VAN NUUSEN8URG
vervoer, overnachting,
ing en consumpties moet
jor zichzelf, zijn vrouw en
kinderen volgens een gro-
irekening ongeveer 1.500
(een kleine 1.700 gulden)
'kken. Voor dat geld kan
>k een geheel verzorgde
reis naar Mallorca boeken,
hij een week met andere
s op het strand en in de
net pils en sangria de Duit-
'ur kan vergeten.
e lit weet, kan zich er niet
verbazen dat er geen spra-
van een stormloop op de
rerkoopadressen. Een paar
iti n voor de opening van het
ement, onder het trendy
o 'Mens, Natuur, Tech-
zijn nog geen 16 miljoen
le 40 miljoen kaarten aan
gebracht. En zelfs dat
il blijkt geflatteerd. Van die
vir iljoen zijn de meeste opge-
e'ot door de sponsors. In de
verkoop zijn hooguit 3 ruil
kaarten afgezet,
de grootschalige reclame-
>agne, waarin nationale
als ex-tennisster Steffi Graf
andgenoten oproepen
Hannover te gaan, heeft
geen noemenswaardig ef-
'esorteerd. Uren in de rij
jrote kans op regen, dat
voor veel Duitsers toch
le ideale dagtocht. De Ex-
Hannover dreigt net als
mmiddellijke voorgangers
villa en Lissabon in elk ge-
nancieel een flop te wor-
nanciën hebben de organi-
en sowieso van meet af
'eel hoofdbrekens bezorgd.
Birgit Breuel, de cheffin van het
spektakel, moest onlangs tus
sen alle wervende teksten door
toegeven dat er nog steeds rond
de 300 miljoen aan sponsorgel
den ontbreekt. Het bedrijfsle
ven wil maar niet warm lopen
voor een project dat niet alleen
in directiekamers al jaren als
achterhaald geldt.
De Amerikanen laten het hele
maal afweten, wat door cynici
als het doodvonnis voor Han
nover 2000 wordt gezien, al
kunnen diezelfde cynici daar
aan toevoegen dat de op het
Expo-complex alom tegen
woordige hamburgerketen Mc
Donald's de essentie van de
Amerikaanse cultuur vertegen
woordigt.
Ook aan 'ons eigen' opzienba
rende paviljoen heeft onderne
mend Nederland vrijwel niets
bijgedragen. De 60 miljoen die
het 40 meter hoge ecologische
bouwwerk heeft gekost, zijn
vrijwel volledig door de belas
tingbetaler opgehoest. Alleen
de windmolens op het dak,
voor het buitenland met de tulp
en de klomp hét vaderlandse
symbool, zijn gefinancierd door
een sponsor.
Die scepsis over de zin van de
Expo heeft ook de berichtge
ving in de Duitse pers lang be
heerst. In vaak uitputtende arti
kelen werd de lezer uitgelegd
dat de wereldtentoonstelling
het product is van het vooruit
gangsgeloof van de negentien
de eeuw, en daardoor niet meer
van deze tijd is. In Londen, Pa
rijs, Philadelphia en New York
(de nieuwe wereld!) kon het pu
bliek zich nog verbazen over de
zegeningen van de industriële
revolutie.
Medewerkers van Expo 2000 lopen over de gigantische 'Exponale-trap' op het feestterrein in Hannover. De belangstelling van het publiek valt een k
flink tegen.
In 1867 konden de bezoekers
van de Parijse Expo voor het
eerst met een hydraulische lift
naar het dak van de 'Galerie der
machines'. Daar konden ze zich
's avonds vergapen aan de eer
ste elektrische lantaarns die de
Franse hoofdstad 'in een zee
van licht deden baden' en haar
de eretitel 'lichtstad' bezorg
den. Ook een 'supermodem'
product als rubber en zijn vele
toepassingsmogelijkheden wer
den op een wereldtentoonstel
ling bij het grote publiek geïn
troduceerd.
Die functie als vitrine van de
technologische vooruitgang
heeft de Expo allang niet meer.
Vakbeurzen hebben die rol
overgenomen en de wereldten
toonstelling is in de loop der ja
ren een amusementspark ge
worden, dat zich van bijvoor
beeld de Efteling en Disneyland
eigenlijk alleen onderscheidt
doordat het elke paar jaar van
locatie en thema verandert en
meestal met verlies draait.
De Expo 2000 is daar geen uit
zondering op. In Hannover is
een gigantisch pretpark uit de
grond gestampt, met een aantal
hoogtepunten en naar het zich
laat aanzien 'te veel van hetzelf
de'. Er wordt veel met virtual
reality gegoocheld, en de pavil
joens van veel van de 180 deel
nemende landen worden be
heerst door de saaiheid en een
vormigheid, die het kenmerk
van de hedendaagse architec
tuur schijnen te zijn. De uit
schieters zijn op de vingers van
beide handen te tellen.
Naast het Nederlandse pavil
joen, dat in de Duitse pers veel
aandacht heeft gekregen, zal
vooral het aan het Expomotto
gewijde themapark, dat vijf
enorme hallen in beslag neemt
en een tentoonstelling op zich
is, een grote trekpleister wor
den. Als een van de weinige ar
chitectonische hoogstandjes
moet het 'Paviljoen van de
Hoop', een initiatief van een
aantal wereldbeschouwelijke
organisaties genoemd worden.
Het spectaculaire gebouw heeft
de vorm van een walvis.
Er is, uiteraard, ook een cultu
reel programma met als hoog
tepunt een integrale opvoering
van Goethe's Faust op 22 en 23
juli. Dat is een 20-urige mara
thon, die alleen door fijnproe
vers met getraind zitvlees kan
worden doorstaan. Het is voor
de meeste Duitsers die op
school al te vaak door de dich
tervorst zijn gekweld geen aan
sporing om met vrouw en kin
deren in de auto te stappen. Als
ze dat voor de andere attracties
wel doen, hoeven ze voor het
eerst sinds tijden geen urenlan
ge files te vrezen. Want dat is
voor de meeste Duitsers onge
twijfeld het grootste pluspunt
van de Expo 2000: het aanzien
lijk verbeterde wegennet naar,
van en rond Hannover.
NCE-LONDEN PAUL KOOPMAN
bezielt de Amerikaanse regering om
us werk te maken van een miljarden
indend raket-afweersysteem, dat af-
ien week in het Italiaanse Florence
besproken met de NAVO-bondgeno-
En is Europa terecht bezorgd over de
Igen voor de ontwapening? Volgens
rdirecteur Stephen Simon van het in
en gevestigde Internationaal Insti-
voor Strategische Studies (IISS) zal
ndelijk alleen China dwars blijven
ika heeft zijn Star Wars-plannen uit
ren tachtig afgestoft. Komend najaar
resident Clinton een besluit nemen
de installatie van een zogeheten Na
il Missile Defense systeem (NMD). Bij
i licht kan al in april volgend jaar in
ta het eerste beton worden gestort
silo's die uiteindelijk honderd anti-
tische raketten moeten herbergen,
irijs: circa honderdvijftig miljard gul-
rikaanse militairen en politici lopen al
iden bij de NAVO in Brussel de deur
net de boodschap dat het NMD alleen
ht is tegen 'schurkenstaten' zoals
d-Korea en Iran, die over een aantal
in staat zouden kunnen zijn een
m)raket op de VS af te vuren. Maar
iis overheerst bij de Europese bondge-
i. „Wij willen meer uitleg. Is dit wel de
logische oplossing voor het pro-
q", zei minister Van Aartsen (buiten-
e zaken) aan de vooravond van de
^-vergadering in Florence, waar het
rwerp op de agenda stond,
ns Stephen Simon van het IISS in
en is er meer dan alleen angst dat de
Amerikaanse politieke elite drijft. „Het cen
trale argument is dat de VS zich niet willen
laten chanteren. Daarom zijn er in Zuid-
Korea nog steeds 37.000 Amerikaanse mili
tairen gelegerd. Tel daarbij nog op de aan
name dat technologie voor lange-afstands-
raketten aan veel andere landen doorver
kocht zal worden."
De regering-Clinton durft niet meer blind
te varen op de eigen inlichtingendiensten,
meent Simon. Vóór de Golfoorlog rappor
teerden zij dat Irak nog decennia verwij
derd was van een atoomwapen. De VN-in-
spectiedienst Unscom toonde aan dat de
werkelijkheid grimmiger was. Ook ten aan
zien van Noord-Korea peilde men mis. Si
mon: „De lancering van een lange-af-
standsraket in augustus 1998 kwam als een
volkomen verrassing. Over de omvang en
snelheid waarmee deze technologie zich
verspreidt, zijn blijkbaar geen betrouwbare
voorspellingen te doen."
Er speelt volgens Simon, zelf Amerikaan,
nog een derde factor. „Het intellectueel kli
maat is veranderd. Sinds begin jaren tach
tig is de weerzin over het concept van de
wederzijdse afschrikking enorm toegeno
men. Het wordt door steeds meer politici,
ook democraten, gezien als moreel onaan
vaardbaar, een uitnodiging tot zelfmoord.
Defensieve systemen hebben dat bezwaar
niet. Men ziet NMD ook als een voorwaar
de om ooit volledig nucleair te kunnen ont
wapenen."
De Europese NAVO-bondgenoten vrezen
echter dat het Amerikaans raketschild juist
een nieuwe wapenwedloop uitlokt. Zowel
Rusland als China hebben al met herbewa
pening gedreigd. In elk geval zijn de NMD-
plannen strijdig met het
Amerikaans/Russische ABM-verdrag, dat
het gebruik van afweersystemen aan ban
den legt. De Amerikaanse onderminister
Talbott onderhandelt momenteel met
Moskou over herziening van dat verdrag.
Volgens Simon zal de regering-Poetin uit
eindelijk eieren voor zijn geld kiezen. „Het
alternatief is dat het ABM-verdrag sneuvelt,
en de VS de handen vrij krijgen om een
werkelijk sluitend raketschild te ontwikke
len, waar Republikeinse senatoren al op
aandringen. Het is in Poetins belang dat
het raketschild binnen het ABM-verdrag
blijft, want dat geeft hem garanties over de
beperkte omvang, inspecties en het delen
van de technologie. Bovendien kan zonder
ABM-verdrag niet onderhandeld worden
over de verdere afbouw van strategische
wapens, een vooral Russische wens."
China - en wellicht Frankrijk - zullen hun
bezwaren minder makkelijk inslikken, ver
wacht Simon. „China is het enige land dat
diep ongelukkig is. Peking heeft maar vijf
entwintig lange afstandsraketten, en een
beperkt Amerikaans raketschild kan die
wapens nutteloos maken. De verwachting
is dat Peking veel geld gaat steken in de uit
breiding en modernisering van zijn atoom
macht, maar je kunt evengoed argumente
ren dat het NMD daarvoor het perfecte ali
bi biedt. Die plannen had de Volksrepu
bliek toch al."
Onder de Europese bondgenoten klinkt het
meeste gemor uit Parijs. Maar een veto
recht over de Amerikaanse plannen heeft
de NAVO - en ook Frankrijk - niet. Simon:
„De Europese regeringen zien de noodzaak
van een raketschild niet zo, uiteraard voor
al omdat zij in Azië niet dezelfde strategi
sche belangen hebben. Dan is de conclusie
al snel: hier wordt met een kanon op een
mug geschoten. Maar de meeste bondge
noten beginnen terug te krabbelen. Zelfs
Franse politici slaan nu een minder hysteri
sche toon aan dan vorig jaar."
idrukwekkende lijst van
aten van de Four Free-
Awards wordt vandaag
breid met de naam van de
nalige Finse president
ti Ahtisaari. Hij ontvangt
pr de Four Freedomsme-
van het Franklin en
la ïor Roosevelt Institute. De
rscheiding wordt vandaag
Nieuwe Kerk in Middel-
uitgereikt. Ahtisaari krijgt
edaille voor de bemidde-
rol die hij wereldwijd
de in conflicten. Tijdens
isis in Kosovo verzoende
Verenigde Staten en Rus-
our Freedoms worden toe-
ïd aan personen die in
fien en handelen inhoud
en gegeven aan de vier
iden die president Roose-
1( erwoordde in zijn histori-
toespraak tot het Ameri-
se Congres in 1941: vrij-
van meningsuiting en van
dienst en vrijwaring van
:k en van vrees. Naast een
nene medaille wordt voor
Martti Ahtisaari (links), de gelauwerde Finse vredesstichter, wordt in
Belfast verwelkomd voor weer een verzoeningstaak. Rechts staat oud-
ANC-topman Cyril Ramaphosa, en in het midden de Canadese gene
raal John de Chastelain. foto epa paul faith
elke vrijheid een Award toege
kend.
De Four Freedoms worden in
oneven jaren in Amerika uitge
reikt, en in even jaren in Mid
delburg, de stad waaruit Roose-
velts voorouders stamden. Eer
dere winnaars van de Four
Freedomsmedaille waren de Ti
betaanse geestelijk leider Dalai
Lama, de Spaanse Koning Juan
Carlos en prinses Juliana. Twee
jaar geleden ging het eerbetoon
in Middelburg naar Mary Ro
binson, de hoge commissaris
voor de mensenrechten bij de
Verenigde Naties.
De onderscheiding voor Vrijwa
ring van Gebrek gaat dit jaar
naar de Indiase plantengeneti-
cus M.S. Swaminathan. Hij
strijdt al decennia lang tegen
hongersnood. Eind jaren zestig
ontwikkelde Swaminathan een
graansoort die garant staat voor
een goede oogst. De onder
scheiding voor Vrijheid van
Meningsuiting is toegekend aan
Bronislaw Geremek, de Poolse
minister van buitenlandse za
ken. Geremek kwam onder het
communistische bewind in Po
len regelmatig in de problemen
omdat hij aandacht vroeg voor
de elementaire vrijheden van
burgers. Louise Arbour, lid van
het Canadese Hooggerechtshof,
ontvangt de onderscheiding
voor Vrijwaring van Vrees. Ar
bour werkte als hoofdaanklager
voor de Verenigde Naties bij de
tribunalen voor Rwanda en het
voormalig Joegoslavië. De En
gelse arts dame Cicely Saunders
krijgt de onderscheiding voor
Vrijheid van Godsdienst. Saun
ders zet zich sinds de jaren vijf
tig in voor onderzoek naar pijn
bestrijding bij patiënten in de
laatste levensfase. In 1967 richt
te ze het in stervensbegeleiding
gespecialiseerde Saint Chris
topher's Hospice op.
Monu Nunala, een aborigine-meisje uit Alice Springs, drinkt uit de enige kraan in de wijk van de stad waar de zwarte oerbewoners van Austra
lië wonen. foto afp torsten blackwood
SYDNEY GERRINO MULDER
ANP
Toeristen zie je er niet en taxi's
weigeren je mee te nemen. Op
amper een kilometer van het
bruisende hart van de stad
Sydney ligt de verpauperde,
zwarte wijk Redfern. De enkele
blanke die zich over straat
durft te begeven, wordt aange
staard door alcoholisten en
drugsverslaafden. Dealers ko
men kijken wat voor (wit)
vlees ze in de kuip hebben,
een politie-agente waarschuwt
voor zakkenrollers.
Nergens komt de tweedeling
in Australië zo treffend tot ui
ting als in Redfern, de zwartste
wijk van Sydney, ingeklemd
tussen het centraal station en
het vliegveld. Redfern is het
zichtbare bewijs van tientallen
jaren mislukt minderhedenbe
leid van opeenvolgende natio
nale regeringen.
Dit weekeinde staat Australië
in het teken van bezinning
over wat de huidige afstam
melingen van Europese emi
granten de oorspronkelijke be
woners van het land, de abori
gines, hebben aangedaan.
Corroboree 2000, bestaande
uit een nationale verzoenings
ceremonie vandaag en een
massale wandeltocht morgen,
moet beide bevolkingsgroepen
dichter bij elkaar brengen.
Als opwarmertje herdacht het
progressieve deel van Australië
gisteren de behandeling in het
parlement van het zogeheten
'Bringing them Home'-rap-
port, precies drie jaar geleden.
De dag staat bekend als Natio
nal Sorry Day, waarbij spijt
wordt betuigd voor de praktijk
van vroegere regeringen om
halfbloed aboriginalkinderen
gedwongen bij hun families
weg te halen. Tussen 1880 en
1980 groeiden tienduizenden
van deze kinderen op in blan
ke gezinnen of in tehuizen.
Veel leden van de 'gestolen ge
neratie' leerden hun echte ou
ders nooit kennen.
Het is niet het enige onrecht
dat het blanke deel van de Au
stralische bevolking zijn zwar
te medeburgers heeft aange
daan, zo vindt de negen jaar
geleden door de regering inge
stelde Raad voor Aboriginal-
verzoening. Ondanks de gelijk
berechtiging die in 1967 per
referendum tot stand kwam, is
de gemiddelde levensverwach
ting van aborigines nog altijd
twintig jaar lager dan die van
blanken. Aborigines hebben
twaalf keer meer kans dan ge
middeld om in de gevangenis
te belanden. Een op de drie
aborigines heeft geen werk, in
een land waar het gemiddelde
werkloosheidspercentage
slechts 7 procent bedraagt.
Vandaag krijgen de liberale
Australische premier Howard
en de verschillende deelstaat
premiers in een plechtige ce
remonie in het Sydney Opera
House een nationaal verzoe
ningsdocument van de raad
aangeboden. De tekst moet
morgen door de Australische
bevolking worden onder
streept met een wandeltocht
over de Sydney Harbour
Bridge. De organisatie ver
wacht meer dan 100.000 deel
nemers.
Howard heeft al gezegd af
stand te nemen van het be
langrijkste deel van de tekst,
waarin nationale excuses wor
den gemaakt voor de moord
op honderdduizenden abori
gines sinds 1788. Hij vindt dat
de huidige generatie Austra
liërs daar niet verantwoorde
lijk voor is te stellen. Zijn rege
ring is ook tegen het in de ver
klaring opgenomen zelfbe
schikkingsrecht voor aborigi
nes en het respecteren van
oorspronkelijke landrechten.
De praktische uitwerking van
die onderdelen zou leiden tot
een administratieve en juridi
sche chaos.
Volgens opiniepeilingen van
het bureau Irving Saulwick
Associates heeft het grootste
(conservatieve) deel van de
bevolking van Australië ge
noeg van het 'gezeur' van de
aborigines. De raad acht zijn
rapport echter niet het einde,
maar het begin van de lange
weg naar verzoening. De wei
gering van de Australische re
gering om de tekst van het do
cument integraal te aanvaar
den, mag niet de reden zijn
dat het verzoeningsproces
stokt, aldus Gustav Nossal, vi-
ce-voorzitter van de raad.
