i Leidse techniek zet supertelescoop op scherp
.De dood is je huis binnengedrongen'
Ghanezen burgeren in via hun priesters
Binnenland
De kracht van een knuffel
ITERDAG 27 MEI 2000
•volste sterrenkijker ter wereld helpt bij onderzoek naar zwarte gaten en ontstaan van het heelal
niet wat wij willen zien aldus
Röttgering. „Die twinkeling
ontstaat door trillingen in de at
mosfeer en daar willen we juist
vanaf." Om die reden koos de
European Southern Observato
ry (ESO), de eigenaar van de
VLT, voor Chili als vestigings
plaats. „Op de top van die 2600
meter hoge berg is de lucht
stroom van de oceaan constant.
Het is er gortdroog, waardoor
er weinig turbulentie in de
lucht zit. Daardoor kun je er
met een telescoop scherp zien.
Door de spiegels te koppelen
vergroten we de scherpte."
Twee van de vier telescopen
in de woestijn bij Autofagasta,
zo'n twee uur rijden uit de Chi
leense kust, zijn inmiddels
klaar, de derde komt binnen
kort gereed en de vierde vol
gend jaar. Röttgering en direc
teur George Miley van de Leid
se Sterrewacht waren vorig jaar
de eerste waarnemers die van
de VLT gebruik maakten. „Daar
moet je je een kamer met een
wand vol computers bij voor
stellen", vertelt Röttgering. „Je
zit in een bijgebouw met een
operator en je volgt de waarne
mingen via beeldschermen.
Met de toepassing van de nieu
we technieken is de traditionele
koepel van de sterrenwacht ver
dwenen. Een observatorium zit
tegenwoordig in een soort
schuur en de sterrenkundige
achter zijn computer."
Niet dat Röttgering dat be
treurt. „Ik heb nooit dromerig
naar de sterren staan kijken,
ben ook nooit amateur-astro
noom geweest. Ik wil onderzoe
ken hoe het heelal in elkaar zit
en daar gebruik ik de techniek
voor die het best is. En dat be
tekent dat er een heel circus
aan vooraf gaat voordat je wer
kelijk kunt gaan waarnemen. Je
moet ruim vantevoren een pro
jectvoorstel doen. dat door di
verse panels van astronomen
wordt bekeken. Zij geven rap
portcijfers, waarna een besluit
wordt genomen. Een op de vijf
voorstellen krijgt twee of drie
nachten waarneemtijd."
Over de mogelijkheden van
interferometrie met de 8-meter
telescopen is de Leidse astro
noom zeer enthousiast. „Het
beeld wordt een factor tien tot
dertig scherper. Natuurlijk heb
je dat niet altijd nodig voor het
klassieke, maar nog steeds
noodzakelijke sterrenkundige
werk. Maar voor onderzoek
naar de kern van een melkweg
stelsel - we denken nu dat in
het centrum van elk melkweg
stelsel een massief van miljoe
nen zonmassa's aanwezig is,
een zogeheten zwart gat - heb
je interferometrie nodig. Die
kern is vaak zo explosief dat je
het stelsel soms niet eens ziet.
Toch moet je kunnen kijken
naar die gloeiend hete materie
die zich langzaam in dat zwarte
gat naar binnen beweegt om te
begrijpen wat er gebeurt. Dat
zelfde' geldt voor de formatie
van sterren: hoe vormen ze
zich, waarom hebben ze een
bepaalde grootte, hoe ontstaan
sommige vormen in een wolk
van kleine deeltjes?"
De astronomie zal zich de ko
mende tien jaar bezighouden
met dergelijke essentiële vra
gen, denkt Röttgering. „Hoe
ontstaan sterren? We weten hoe
ze werken, begrijpen de fysica,
maar niet hoe ze ontstaan. Het
zelfde geldt voor melkwegstel
sels en clusters van stelsels,
structuren in het heelal. En
waar komen de zwarte gaten
vandaan? Dat zijn vragen die je
niet in je eentje kunt beant
woorden. De astronomie begint
steeds meer een teamsport te
worden."
n gouden eeuw voor de astronomie breekt aan. De
Large Telescoop (VLT) op de berg Paranal in Chili
•ft de sterrenkunde een nieuwe impuls. Dit grote oog
^ji n scherper de ruimte in kijken dan ooit mogelijk was.
geavanceerde techniek die daarvoor nodig is komt
Ml or een belangrijk deel uit Leiden: Fokker Space levert
on hnische snufjes, het gisteren geopende Europese ex-
^ai rtise-centrum Nevec ontwerpt software.
VLT is bijna af. De installatie
aat uit vier reuzentelesco-
elk met een spiegel met
diameter van 8,2 meter. Dat
ip zichzelf al een doorbraak,
rmaal gesproken was vier
ter de maximale doorsnee.
5°|or nieuwe technieken werd
meer dan verdubbeld. Maar
iarle it spectaculair wordt het als
vier telescopen met elkaar
rden verbonden, waardoor
gesimuleerde spiegel met
middellijn van honderd
ter ontstaat.
)at vereist een onvoorstelba-
iauwkeurigheid. Zo kost het
jaar om één spiegel met
enorme diameter te bou-
Hij moet letterlijk spiegel-
zijn. Het in elkaar passen
de beelden is helemaal een
sentoer. De vier telescopen
in op zo'n honderd meter
tand van elkaar en vangen
niet exact tegelijkertijd het-
'de licht. „We moeten het
t in de ene telescoop dus
ntjes ophouden, om het pa-
li el te laten lopen met de vol-
ide telescoop", legt onder-
p ker Huub Röttgering van de
|E dse Sterrewacht uit.
'Jlovendien treden miniscule
anderingen op in de lichtin-
doordat de aarde draait,
dat te corrigeren, is heel
,a t ciese apparatuur nodig. „We
in dat met karretjes die met
kleine spiegel over een rails
en. Dat moet op de dui-
Huub Röttgering: „Het is een sa
menspraak tussen wetenschap en
techniek." foto hielco kuipers
zendste millimeter nauwkeu
rig", aldus Röttgering. „Die kar
retjes maakt Fokker Space en
wij ontwerpen hier met Behulp
van simulatiesoftware. Het is
een nauwe samenspraak tussen
wetenschap en techniek."
Het expertise-centrum Ne
vec, dat computerprogram
ma's, simulaties en optische
apparatuur ontwikkelt, is on
dergebracht bij de Leidse Ster
rewacht en werd gisteren offici-
Vier reuzentelescopen op de 2600 meter hoge Chileense berg Paranal vormen samen de Verey Large Telescoop (VLT), de grootste sterrenkijker ter
wereld. foto eso
eel in gebruik genomen. In Ne
vec neemt de Nederlandse on
derzoekschool voor astronomie
(Nova) deel, die bestaat uit de
afdelingen sterrenkunde van de
universiteiten van Amsterdam,
Groningen, Utrecht en Leiden.
De techniek van het samen
voegen heet interferometrie.
Dertig jaar geleden werd hij bij
de Radiotelescoop in Wester-
bork al toegepast op radiogol
ven. Interferometrie met op
tisch licht bestaat pas een jaar
of zes. Het vergt een veel grote
re precisie, omdat lichtgolven
veel korter zijn dan radiogol
ven. Ook zorgt turbulentie in de
lucht sneller voor afwijkingen
van het beeld. De schijnbaar
twinkelende sterren zijn er het
gevolg van.
„Twinkelende sterren zijn
heel romantisch, maar het is
doe
SC IK
larlemse predikant Otto Ruff waarschuwt voor onderschatting ramp Enschede
„Onze Ghanese gemeenschap
is redelijk gesloten. We spreken
geen Nederlands en weten wei
nig af van de Nederlandse sa
menleving. Het is heel belang
rijk dat we gaan integreren.
Doen we dat niet, dan maken
we weinig kans op werk." En
dus heeft Alistair Frimpong,
priester van de Christian Action
Faith Ministeries, een van de
ruim twintig Ghanese kerken in
Amsterdam Zuidoost, besloten
om twee jaar na zijn aankomst
toch maar een inburgeringscur-
sus te gaan volgen. En die ken
nis wil hij overbrengen op zijn
volgelingen.
Dat lijkt hard nodig. Van de
naar schatting twintigduizend
Ghanezen in Nederland woont
de grootste groep in de Bijlmer
meer. Ze helpen elkaar met al
les: werk, huisvesting, geld of
hulp bij ziekte. Maar de keerzij
de is dat ze daardoor nauwe
lijks behoefte hebben aan in
burgering. Enige tijd geleden
ontving onderwijswethouder
Paul Schings van het stadsdeel
Zuidoost een groep Ghanese
leiders. „Het viel me op dat ze
niet in het Nederlands konden
communiceren. Ik heb toen
voorgesteld een cursus te orga
niseren, op voorwaarde dat zij
die ook afmaken. Het is de be
doeling dat de voorgangers het
geleerde overbrengen aan hun
achterban en dat zo een
sneeuwbaleffect ontstaat."
Religie speelt een belangrijke
rol in de Ghanese gemeen
schap. De vele kerkgenoot
schappen zijn meestal te vin
den in de vervallen parkeerga
rages in de Bijlmer. Vooral de
priesters hebben een grote in
vloed op hun achterban, niet
alleen in religieuze zin maar
ook als sociaal leider. „Juist
door hen te integreren kunnen
zij als voorbeeld dienen voor de
kerkgangers", weet Edward
Adusei. Adusei, zelf Ghanees,
werkt bij het Bureau Nieuwko
mers, dat de inburgeringscur-
sus organiseert. Hij is een van
de weinigen die vloeiend Ne
derlands spreekt. „Voor Ghane
zen betekent integratie het heb
ben van werk, het gezin en de
eigen groep. Maar dat is niet
voldoende."
Beatrice Ahmed van de Word
Miracle Church is een van de
zeventien deelnemers aan de
cursus. Ze weet als geen ander
hoe moeilijk het is een bestaan
in Nederland te combineren
met integratie. „Ghanezen
staan bekend als harde werkers.
De meesten hebben twee, drie
baantjes en werken vaak zeven
dagen per week. Toen ik tien
jaar geleden naar Nederland
kwam, heb ik twee jaar lang ge
probeerd de taal te leren. Ik
hield het niet vol met twee
schoonmaakhuizen per dag,
geen man en twee kleine kinde
ren."
Nu zijn haar kinderen ouder,
werkt ze als boekhouder en
heeft ze meer tijd de inburge-
ringscursus te volgen. „Tien
uur per week is niet gering,
maar ik zal het volhouden. Dit
is nu eindelijk mijn kans om
verder te leren."
ACHTERGROND
DEN HAAG ANS BOUWMANS
iCHEDE «THEO KRABBE
hoorde het pas zaterdag-
ind, toen hij laat thuiskwam
laarlem. Zijn vrouw vertelde
ninee Otto Ruff dat er in En-
ede een ramp had plaatsge
lden. „De omvang en gevol-
wist ik nog niet. Maar toen
zondag de televisiebeelden
drong de vergelijking met
Bijlmerramp zich onmisken-
[Sr aan me op." Uit solidari-
LB stelt dominee Ruff al zijn
^■nis van, inzicht in en erva-
met de traumabegeleiding
\R i de Bijlmerrampslachtoffers
m1 Enschede beschikbaar. De
ken in Enschede moeten een
imapastoraat opzetten.
)tto Ruff is predikant van de
ingelische Molukse gemeen-
ier en voorzitter van het SKIN,
samenwerkingsverband van
ichtone kerken in Neder-
^7 d. Al acht jaar lang begeleidt
n* Molukse predikant slachtof-
en nabestaanden van de
Ji ïp met het neergestorte El
vliegtuig in de Bijlmer. „Ik
er stil van geworden", zegt
o Ruff, terwijl hij zich de te-
isiebeelden van de afgelopen
ten voor de geest haalt. „Je
517 et je goed realiseren wat er
de mensen in Enschede ge-
ïrd is. De dood is je huiska-
binnengedrongen. De
est intieme plek die er is. Je
skamer, waar je kunt doen
laten wat je wilt. Zelfs thuis
je niet meer veilig. Er zijn
i woorden voor. Het is een
igi werkelijke werkelijkheid. Je
de beelden wel, maar ze
ïgen niet tot je door. Een
ick."
if hij het nu wilde of niet, de
gelijking met de Bijlmer-
^Jip drong zich onmiskenbaar
Jh hem op. „Iedere ramp is
Tiers, maar ook weer niet. Ie-
|[e dood van je geliefde is an-
i, maar ook weer niet. Die
ïp in Enschede, hoe is dat in
Iiesnaam mogelijk?"
uff heeft maar één dringen-
ivens. „Ik hoop van harte dat
mensen alle ruimte krijgen
zich te uiten. Ook volgend
ook over twee jaar, ook
ir vier jaar, ook over tien jaar
verlDeze ramP zal nooit over-
n bij de mensen die het
e v< iben zien gebeuren en die
hebben moeten ervaren.
ramp bepaalt de rest van
leven. Er zijn gaten gesla-
in de harten van de men-
Sommigen zijn alles kwijt,
soonlijke bezittingen, foto's,
eobeelden van de geboorte
hun kinderen. Ze zijn hun
leden kwijt. Wie zijn verle-
kwijt is. heeft ook geen toe-
nst meer. Het gat dat gesla-
is in de harten van de men-
moet langzaam weer een
krijgen in hun leven."
uff roept de Enschedese
ken op zo snel mogelijk een
Dominee Ruff: „Mensen willen leven, willen niet dood. Mensen willen vreugde, geen verdriet."
foto jeroen poortvliet cpd
'rampenpastor' aan te stellen.
Een pastor of dominee in dienst
van de Enschedese kerken die
zich alleen maar bezighoudt
met' de traumaverwerking van
de slachtoffers, nabestaanden
en eigenlijk alle inwoners van
Enschede, die door het leed zijn
geraakt. Wat in de Bijlmer fout
gegaan is, daar wil Ruff Ensche
de graag voor behoeden. „De
duur van de traumaverwerking
kun je niet limiteren. In de Bijl
mer is dat schromelijk onder
schat. Na twee jaar had de re
guliere hulpverlening in de Bijl
mer geen aandacht meer voor
de slachtoffers en de nabe
staanden van de vliegramp. Ik
denk dat ze in Enschede die
fout niet meer zullen maken.
Dat traumaverwerking lang
duurt, weet Ruff uit eigen erva
ring van de Bijlmerslachtoffers,
die de beelden van de Ensche
dese vuurwerkramp op de tele
visie hebben gezien. „Ze kun
nen nu niet meer slapen, ze hy
perventileren, krijgen hoofdpijn
en alles wat bij stress en trau
ma's behoort. Dat laat zien dat
hun stress en hun trauma's van
de vliegramp nooit verdwenen
zijn. Ze hebben wel een traum
averwerkingstraject achter zich,
waardoor vier stappen vooruit
zijn gezet. Maai' door de ramp
in Enschede zijn ze weer twee
stappen achteruit gegaan. Dus
hebben ze twee stappen ge
wonnen. Zo ga ik ook met ze
om. Ze hebben weer macht
over zichzelf gekregen. De wil
om macht en controle over je
eigen leven te krijgen is het fun
dament om dit trauma te ver
werken." Een van de vragen
waarmee de 'rampenpastor' te
maken krijgt, is het waarom.
Waarom moest het deze men
sen treffen? Waarom heeft God
het toegelaten dat Enschede
door de hel is gegaan met deze
vuurwerkramp? Uiterst moeilij
ke vragen, haast onmogelijke
vragen om te beantwoorden,
erkent de Molukse dominee.
„Want mensen willen leven,
willen niet dood. Mensen wil
len vreugde, geen verdriet."
Maar toch zullen de diepste
religieuze en levensbeschouwe
lijke vragen vroeg of laat door
de slachtoffers of nabestaanden
zelf op tafel gelegd worden. Ot
to Ruff begeleidt al jaren een
Surinaamse vrouw die haar
twee kinderen verloor. „Op die
zelfde zondag van de vliegramp
was ze nog met haar kinderen
naar de kerk geweest. Samen
hadden ze een aantal keren het
Onze Vader gebeden. En dan
voltrekt zich 's avonds de Bijl
merramp. Haar toekomst is
weg, haar kinderen zijn er niet
meer. Ze heeft het God enorm
kwalijk genomen dat Hij dit
heeft laten gebeuren."
Pas na drie jaar achtte de Mo
lukse dominee de tijd rijp om
met die Godsvraag aan de slag
te gaan. „Ik heb haar verteld
over de verandering van mijn
eigen Godsbeeld. Eerst had ik
een beeld van God, die mij
haast altijd volgde, waar ik ook
was, waar ik ook ging. Een ang
stig gevoel. Een soort Big Bro
ther is watching you." Ruff s ei
gen Godsbeeld veranderde ech
ter door de dood van zijn broer.
„Zo kan God niet zijn, dacht ik.
Mijn beeld van God veranderde
in een God die met je mee lijdt,
met je mee huilt, die zich
kwetsbaar opstelt en 'in die
kwetsbaarheid kracht toont."
Zo veranderde de Surinaam
se vrouw ook van gedachten.
„Laatst vertelde ze me dat ze
tijdens een dienst haar kinde
ren had gezien met de Heer. Ze
kan het nu meer overlaten en
werkt weer aan de toekomst."
Vader ziek, het land in rouw na
de vuurwerkramp. De
ongenaakbare Beatrix wordt
weer mens. Ook zij heeft zorgen
en verdriet. Stilletjes wordt ze
een beetje meer van ons, haar
volk. Het beeld van de kille
koningin wordt bijgesteld, al is
het de vraag voor hoelang.
Ook premier Kok en talloze
andere kopstukken weten hoe
de knuffelfactor werkt. Iedere
politicus wilde de afgelopen
weken zijn leedwezen tonen.
Voorzitter Prodi van de
Europese Commissie werd
omhelsd door burgemeester
Mans toen hij zijn neus liet zien
in Enschede. Het
kabinetsberaad werd vorige
week vrijdag vervroegd
beëindigd, zodat premier Kok
samen met enkele collega's en
prins Willem-Alexander kon
deelnemen aan de stille tocht.
Medeleven loont. Sterker nog,
het moet zelfs in Nederland. Als
de belangstelling uit Den Haag
uitblijft, dan is dat een
belediging. Net na het
aantreden van het eerste paarse
kabinet bleek bovendien dat de
steunbetuiging politiek effect
sorteert. Het optreden van het
kabinet bij de wateroverlast in
het voorjaar van 1995 kweekte
veel goodwill, met name voor
de premier van alle
Nederlanders'.
Wim Kok gedroeg zich als een
vader des vaderlands. Gezeten
in een legertruck, samen met
zijn vrouw, bezocht hij het
ondergelopen gebied. Hij sprak
het volk en de Kamer op
betrokken maar sobere wijze
toe. De ministers trokken hun
lieslaarzen aan en beloofden
wee is ook niet zo groot, op een
heel dramatische uitzondering
na.
Met de monarchie ligt dat
anders. Daar zijn het
persoonlijke leven en de manier
waarop leden van het koninklijk
huis zich gedragen direct van
invloed op de waardering.
Iedereen raakt vertederd als
prins Claus op Koninginnedag
achterop een fiets springt. Of als
hij grapjes maakt over zijn rol
als lintenknipper. Een
zogenaamd 'onverwacht'
bezoek van koningin Beatrix
aan de Jordaan, waar ze ook
nog eens werd gekust door
iemand uit het publiek, en de
waarderingscijfers schieten
omhoog.
Je mag er van uit gaan dat het
beeld van koningin Beatrix door
de gebeurtenissen van de
afgelopen week een stukje is
bijgesteld. Ze had het dit
voorjaar moeilijk, mede door de
kritiek op haar
wintersportvakantie in
Oostenrijk. Nu heeft ze zich
nadrukkelijk geafficheerd als
samenbindend element in
Nederland. Ook blijkt een groot
deel van het volk erg mee te
leven met haar familie, als je dat
mag afmeten aan de enorme
media-belangstelling voor de
gezondheid van prins Bernhard.
Natuurlijk zal de discussie over
de monarchie terugkomen.
Maar de scherpe kantjes zijn
eraf. Een knuffel van de
koningin en het volk laat zich
vertederen. Zo werkt dat
gewoon. In de politiek gaat het
er een stuk zakelijker aan toe.
Gelukkig maar.
Het smartelijke gezicht en de koninklijke aai van Beatrix in de En
schedese Diekmanhal doen hun werk. De debat-stichting Machia-
velli gelast zijn discussie over de monarchie af: er is geen belang
stelling. De ondermijning van de troon wordt even stilgelegd. De
kracht van de knuffel reikt verder dan je denkt.
meer kwijtgeraakt. Maar dat
komt natuurlijk ook omdat het
Nederland daarna voor de wind
is gegaan, althans in
economische zin.
Een intrigerende vraag is of de
knuffelfactor alleen bij
natuurgeweld en rampen effect
heeft. Zou hij ook in andere
omstandigheden kunnen
worden toegepast om zieltjes te
winnen? In Groot-Brittannië
lijken de politieke analisten er
zeker van te zijn dat de geboorte
van Leo Blair zijn vader Tony
heel wat stemmen gaat
opleveren. Blairs conservatieve
concurrenten kunnen het wel
schudden, nu de premier een
kirrende baby heeft om zijn
imago te verbeteren.
Zo'n zelfde trend lijkt in de
Nederlandse politiek
onwaarschijnlijk. Een
overlijden, de geboorte van een
kind, een huwelijk: het levert
een premier of toppoliticus
allemaal geen bonuspunten op.
We vinden het gepast en
gewenst dat de regering zich
betrokken toont. Maar verder is
het persoonlijke leven van
politici een zaak van henzelf. En
van de roddelbladen, voorzover
die er al in geïnteresseerd zijn.
Politici zijn glamourloze
bestuurders. De emotionele
betrokkenheid met hun wel en
alles goed te maken. Het
resultaat: de waardering voor
het kabinet nam toe ook al werd
de ene na de andere
bezuiniging (kinderbijslag,
studiebeurs) aangekondigd.
De vraag is of zo'n gebeurtenis
lang doorwerkt. Beeldvorming
is heel grillig en de publieke
opinie kan door toevalligheden
veranderen. Wim Kok is zijn
vaderlijke imago sinds 1995 niet
jerry lampen
Koningin Beatrix slaat een troos
tende arm om de schouder van
een politieagente bij haar bezoek
aan Enschede. foto reuters
