Koepel brengt licht in duisternis Hoeden waarmee je alle kanten op kunt Trends Op de vlucht voor klimaatverandering DINSDAG 23 MEI 2000 REDACTIE: MARGOT KLOMPMAKER 023- Natuurparken overal ter wereld staan onder druk. Door het broeikaseffect verschuiven de ecologische grenzen. Enige re medie is om de parken te laten meeschuiven. Maar daar is vaak geen ruimte voor, aldus het we tenschappelijke tijdschrift New Scientist. Het Glacier National Park in Montana is een toeristische trekpleister. Trekpleisters zijn de gletsjers van de Rocky Mountains die in de lucht pie ken. Maar van de honderdvijftig gletsjers die er in 1850 waren, zijn er nog maar 37 over. De rest is gesmolten. Volgens een pessimistische schatting zijn al le gletsjers in het park in 2030 ^ls sneeuw voor de zon verdwe nen. Met die gletsjers verdwij nen ook de stromen, poelen en meren. Nu al zijn sommige stromen in de warme zomer niet meer dan een beekje. In het ergste geval staan ze droog. Daardoor verdwijnt de baker mat van voedsel onderaan de voedselketen, onder meer van belang voor vissen. Ook wetlands staan onder druk, door de stijgende waterspiegel, waardoor vele veldmuizen weg blijven. Daarmee verdwijnt het voedsel voor vogels, beren en andere zoogdieren, die hun kostje elders gaan opscharre len. Het verschuivende klimaat heeft gevolgen voor alle natio nale parken, wildparken en na tuurreservaten. Als diersoorten gaan verhuizen, krijgen de par ken minder betekenis. Volgens Daniel Scott, bioloog in Ottawa, moeten planners van parken daarmee rekening houden. Vol gens een Nederlandse studie zal binnen dertig jaar het land schap van de werelds grootste natuurreservaten veranderen in compleet andere leefmilieus. Een recent artikel in Science noemt klimaatverandering de grootste bedreiging van de bio diversiteit. Vooral Canada krijgt het moei lijk. In het koude noorden leven kariboes en poolberen. Als de temperatuur stijgt, verschuift hun leefgrens noordwaarts. Ge volg is dat ze in een kleiner leef gebied terecht komen. Vergelijkbare problemen zie je overal. Gletsjers smelten, moer asgebieden lopen onder water en bloemrijke weilanden ver bossen. In het Monteverde ne velwoud in Costa Rica zijn vele vogels en amfibieën verdwe nen, doordat de vochtgevende wolken steeds hoger in de ber gen hangen of soms zelfs tot boven de bergpieken reiken. ,,Het broeikaseffect bedreigt beschermde ecosystemen, om dat diersoorten vluchten, broe den op vreemde tijden of uit sterven als ze zich niet kunnen aanpassen", aldus Scott. Tot nog toe wordt weinig actie ondernomen. Vooral de politiek is laks, omdat de gevolgen op de meeste plekken nog niet echt zichtbaar zijn. Maar we tenschappers zijn niet blind voor het probleem. Om de toe komst te kunnen voorspellen, kijken ze vooral naar het verre verleden. Fossielen, boomrin- gen en andere restanten vertel- Voeten veger Slim en eenvoudig: een voetenveger van twee gewone straatbezems waar mee laarzen en schoenen aan zij- en onderkant kunnen worden ontdaan van grof vuil. Het handigheidje draagt de naam Staphorst, naar de vestigings plaats van de fabrikant. De voetenveger bestaat uit een lange houten steel met spitvork waarvan de twee tanden zijn omgebogen. Op elke tand is een bezem gemonteerd: een met de haren naar boven en een met de haren opzij. Met rechte rug is daar mee de onderkant van de laars af te vegen om vervolgens met de andere bezem de modder aan de zijkant weg te poetsen. Bovendien blijft de Staphorst zonder ondersteuning recht overeind staan. De prijs bedraagt on geveer vijftig gulden. Info: TalenTools, Staphorst, 0522 - 463333. ALEX VAN HOOF WÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ^I PUZZEL Anagram Op elke verticale regel dient een woord van vier een van vijf en een van zes letters te worden ingevuld. Het woord van vijf letters bestaat uit de letters van het voorgaande woord plus 1het woord van zes letters bestaat uit de vijf letters van het voorgaande woord plus 1Als de hele puzzel juist is ingevuld, vormen de letters in de vet omlijnde kolom een woord. 1Pluim - inwendig orgaan - lofwaardig; 2. voornemen - forum - stad in Italië; 3. taaie lekkernij - edelgas - kelner; 4. babybedje - horens v e hert - altijd durend; 5. rustteken - stad in Frankrijk - beroep; 6. staat - soort hert - door water omgeven land; 7. suikerpalm - sporenplant - jaloezie; 8. zitplaats - helder wit - schouwburgrang; 9. kledingstuk - livreibediende - naar; 10. ondeskundige - voetgewricht - specerij. len hun verhaal over eerdere klimaatveranderingen. Soms geeft het recente verleden verrassende inzichten. Zo is in de Jemez-bergen in New Mexi co een vreemd fenomeen te zien. In de extreem droge jaren vijftig ontstond een volledige herschikking van de vegetatie. Sommige naaldbomen (pon- derosa) legden het loodje door de dorst en vretende bastke- vers, terwijl struiken als jene verbessen, die weinig water en veel zon nodig hebben, de lege plekken binnen vijf jaar tijd in namen. Een bewijs dat ecosys temen zeer rap kunnen veran deren. Maar de manier waarop die verandering plaats vindt, blijft koffiedik kijken. Algemeen wordt aangenomen dat in grote lijnen de verandering gebeurt in noord-zuid richting, en min der in oost-west. Anderen me nen weer dat de klimaatveran dering zich verspreidt in alle richtingen. ,,Hoe het ook zij, dieren konden vroeger alle kan ten uit vluchten. Maar ik zie nog niet direct een eland door Toronto lopen, omdat zijn leef gebied aan de andere kant van de stad beter is", zegt Scott. Om dat probleem te ondervangen worden her en der corridors aangelegd, groenstroken waar langs dieren veilig naar andere plekken kunnen komen. Vaak wordt hiervoor een beroep ge daan op marginale landbouw gronden. De boer wordt ge compenseerd voor een gedeel telijke natuurbestemming. In Israël worden zelfs de plekken onder hoogspanningsmasten gereserveerd als verbinding tus sen natuurgebieden. Maar de meeste plannen, ook in Neder land, komen niet verder dan de tekentafel. „Zelfs als bekend is welke kant soorten zullen opgaan, weet je nog niet of het hen daar wel lukt", meent Scott. „Onvoor spelbaar blijft vooral de interac tie met andere dieren die de vluchtelingen daar tegen het lijf lopen. En wat te denken van het bodemleven. Wormen, bac teriën en aaltjes verplaats je niet zomaar." Uit het verleden weten we dat spontaan herstel van een eco systeem mogelijk is. Tijdens een warme periode 13.000 jaar geleden stierven vrijwel alle zil versparren en Douglassparren uit in de zuidelijke Appalachen in de staat Virginia. Maar enke le bomen overleefden hogerop de bergen op de koudste plek ken. Toen het klimaat weer af koelde, begonnen deze naald bomen opnieuw de lagere berg hellingen te bezetten. Daarom blijft volgens ecoloog Scott voorlopig bescherming van de bestaande habitat de beste manier van natuurbe scherming. „Nodig is wel om die habitat zo divers mogelijk te maken, met mogelijkheid tot uitbreiding, zodat de dieren of planten -indien nodig- kunnen uitwijken naar hoger gelegen plekken of naar een regio met meer water." PETER DE JAEGER» Er worden steeds meer lichtkoepels en dak vensters verkocht. De kosten zijnbehoor- lijk, maar met de huidige welvaart kan het er kennelijk vari af. Nieuwbouwhuizen zijn beter geïsoleerd dan ooit, maar hebben vaak ldeinere ramen dan vroeger. Sommige ruimten, zoals badkamers, hebben hele maal geen vensters meer. De gedachte daarachter is: hoe minder ramen ofwel uit sparingen, hoe minder kostbare warmte het huis uitvliegt. Niet iedereen is blij met de beperking van daglicht. Er worden, zo constateert Jos Op- reij van het bedrijf Jan Opreij BV uit het Limburgse Margraten, allerlei oplossingen gezocht en dat leidt tot een stijgende vraag naar de zogenoemde Lightbeam. Deze uit Australië afkomstige voorziening verspreidt via een soort buis daglicht in de zolder, in pandige badkamer of welke ruimte ook. „Jaarlijks verkopen wij honderden exem plaren in Nederland en de vraagt blijft toe nemen." De Lightbeam kost rond 650 gulden. Daar voor krijgt men een koepel, een flexibele buis en een plafonnière. De reflector in de koepel vangt het daglicht op, bundelt het en zendt het door de buis naar de gewenste plek. De buis is daartoe aan de binnenzijde bekleed met spiegelende folie. Een matte afdekplaat verspreidt het licht op de plaats van bestemming. Een buis met een diame ter van veertig centimeter kan een ruimte van ruwweg twintig vierkante meter ver lichten. Er zijn ook buizen van dertig en vijftig centimeter doorsnee. Zo'n buis kan desnoods een hele verdie ping worden doorgetrokken. Dan moet er behalve een gat in het dak ook een gat in de tussenvloer worden gemaakt. Als die vloer van beton is, valt dat niet altijd mee. „Er dient in ieder geval een gat in een plat of hellend dak te komen waarop de koepel komt. Om waterlekkage te voorkomen, be staat voor platte daken een soort afdekplaat die over de dakbedekking is te leggen. Een koepel die speciaal vóórhellende pan nendaken is bedoeld, heeft uitsparingen waar gootstukken aan zijn te bevestigen", vertelt Opreij. De Solatube is ook een systeem met koepel, buis en plafonnière. Deze 'tube' is met bij na achthonderd gulden iets duurder, maar hij geeft dank zij een speciale laag aan de binnenkant van de buizen 94 procent van het daglicht door. Dat is meer dan de 'be am', maar de Solatube heeft standaard weer geen ventilatiesysteem. Jan Opreij: „Op de koepel van de Lightbeam zitten gaatjes. Wanneer vervolgens aan de plafon nière wordt gedraaid, gaan deze perforaties open en kan er lucht worden aan- en afge voerd." De Lightbeam is bij de bouwmaterialen- handel te koop, de Solatube bij gespeciali seerde installatiebedrijven, die het systeem tegen een meerprijs plaatsen. Overigens brengen beide systemen wel daglicht in de kamer, maar laten de zon niet zjen. Wie wel naar buiten wil kijken is aangewe- zen op lichtkoepels of dakvensters. De koe pels zijn bestemd voor platte daken, de vensters voor hellende daken. Uiteraard valt door een koepel alleen het zwerk te be wonderen. Verder moet er rekening mee worden gehouden dat eenvoudige, van acrylaat gemaakte kunststof lichtkoepels inbraakgevoelig zijn. Er kunnen echter spe ciale stalen rolroosters worden gemon teerd. Of men kan kiezen voor een exem plaar van polycarbonaat, een bijna on breekbare kunststofsoort. Te kiezen valt verder tussen een matte koe pel, die voor een goede lichtspreiding zorgt, of een heldere uitvoering, die veel zonnestralen binnenlaat. „In de zomer kan zonneschijn zeer warme temperaturen in de kamerveroorzaken", zegt marketingma nager Pieter Zijp van BIK Bouwproducten, een grote leverancier van lichtkoepels uit Opmeer. „Je kunt zonwering aanbrengen, een bruin gekleurde koepel nemen of een exemplaar aanschaffen dat voorzien is van onze zogenoemde Heatstop: een infrarood reflecterende Ikunststoflaag. Overigens zijn de bruine koejpiels commercieel geen suc ces; ze verspreiden een lijkenkleur", zegt Zijp. Klussers moeten zich volgens hem niet aan de installatie van een lichtkoepel wagen. „Dit karwei is veel te lastig. Verstandig is dat de aannemer het gat in het dak maakt en de koepel plaatst, en dat een dakdekker zorgt voor een. waterdichte afwerking." De kosten van deze vaklieden inclusief de aan schaf van een eenvoudige koepel bedragen ongeveer 1500 gulden per vierkante meter. Wie een hellend dak heeft, kan zelf de han den uit de mouwen steken en een dakven ster installeren. Er zijn twee soorten. Tui- melvensters en uitzet-tuimelvensters. Voor tamelijk steile daken is er het tuimel- venster, met ee n raam dat in het midden van het kozijn scharniert. Staat het open, dan steekt een deel van het raam naar bin nen. Voor zo'n venster van 55 centimeter breed en 78 centimeter hoog moet mini maal bijna vierhonderd gulden worden be taald. Het uitzet-tuinn elven ster is bestemd voor minder spitse 'daken en opent helemaal naar buiten tot:. Een vrij groot exemplaar vein 134 bij 140 centimeter is vanaf ruim duizend gulden verkrijgbaar. „Een handige doe-het-zelver kan een dak venster plaatsen, maar wanneer voor het gat in een dak de dragende constructiebal- ken worden onderbroken is daarvoor wel een gemeentelijke vergunning vereist", waarschuwt technisch voorlichter Marcel Vreeken van d cikvensterproducent Velux Nederland. „Iin praktijk houden vele klus sers zich daar niet aan." Info: Jan Opreij, 043 - 4581541; Solatube (Rieder Bouwspecialiteiten), 035 - 5243312; BIK Bouwprod ucten, 0226 - 366161; Velux Nederland. 030-6629629. ALEX VAN HOOF Poes in de was ne: Een greep uit het verbazing wekkende aanbod op de laat ste Duitse vakbeurs voor de huisdierbranche: hondenlaar zen om modderpoten te voor komen, chique blauwe doods kisten, tandpasta, volledige 'aromatische verzorgingslij nen' en een reflecterende be- schermvestje voor donkere avonden. De kroon spant een wasmachine voor honden en katten. Dit uit Spanje afkomstig appa raat, Lavakan, is een vierkante cabine, waarin het dier een tijdje wordt opgesloten. De baas toetst het wasprogram ma in, waarna het dier gedu rende twee of vier minuten wordt geteisterd door warme waterstralen met zeep. A spoelbeurt en drogen me ^er te lucht volgen. Wie dat n jj.en niet genoeg vindt kan hei 0Or2 paraat instellen op een n im p gedouche. Nederlandse! func den en katten hebben en :sen respijt: de Lavakan is voo :aaj pig nog niet in ons land t ,ctje koop. De Smartleash is eerder wachten. Dat is een Ami flvu, kaanse vinding waarmee j) z halsband met een druk o fa knop en zonder te bukke jaai vast en is los te maken. E toe zit bij het handvat ee er e] soort knop en is de riem j|s n strekte stand te zetten. rre ALEX VAN HOOF Kwetsbare klusser Snufjes voor professionele ge reedschappen dringen steeds vaker door tot de markt voor doe-het-zelvers. Klussers zijn weliswaar veel korter in de weer, maar ook zij kunnen tij dens allerlei tijdrovende kar weien last van hun spieren krijgen, zo redeneert de Duit se fabrikant Bosch. Als er maar lang genoeg wordt ge werkt. ontstaan er klachten. Daarom heeft Bosch in zijn nieuwste accuboor- en schroefmachines met de lasti ge naam PSR, luchtgaatjes aangebracht die trillingen dempen. De PST decoupeer- zagen zijn uitgerust met een zogenoemde Softgrip, een zachte handgreep. Bovendien zijn de apparaten op zo uitge lijnd, dat ze minder schokken tijdens het zagen. Een verbetering is ook dat de accu's weer iets kleiner zijn gemaakt. Praktisch is verder een magneetplaatje aan de bovenkant van het apparaat om schroeven en kleine boren binnen handbereik te hebben. Om te voorkomen dat de kop van een schroef beschadigt raakt door te lang en krachtig schroeven, beschikt de machi ne over een instelbare rem die Ü'al het apparaat bij te veel v ,dei stand automatisch uitscl kelt. Soortgelijk precisiei is ook van toepassing bij decoupeerzaag. Het aan ^g zaagbewegingen is regel (tussen de 500 en 3100 p e hc nuut), zodat de juiste sn )est op het juiste materiaal is j. stellen. De PSR accuboo iV___ schroefmachines zijn va 0rt. ongeveer tweehonderd n te koop. De prijzen van verse PST decoupeerzag gen ruwweg tussen de if^J 219 gulden. Info: Bosch, Hoofddorp,Èjs c 5656600. ALEX VAN HOOF Handige hoes Een dekbed van hoes laten wisselen is voor veel mensen i heel gedoe. Madeion Revermann, directeur van ontwerpl M R Producten te Amersfoort, liet zich inspireren door de lop bij het bedenken van een eenvoudiger te hanteren ovf Zo kwamen haar 'envelop', 'flyer' en 'folio' tot stand. Ze h zojuist de Kittz Innovatieprijs 2000 mee gewonnen en vei dat een fabrikant haar vinding binnen enkele maanden o markt zal brengen. Ontwerpster Gerrie Bos maakt zeer persoonlijke hoofddeksels Ze woonde jarenlang in Rijssen, waar de hoed nooit uit de mode is geweest en vooral op zondag het straatbeeld domineert. Maar de ontwerpen van hoe denmaakster Gerrie Bos zijn veel te extravagant en kunstzin nig voor de wekelijkse kerk gang. Drie jaar geleden verhuisde ze samen met man en kinderen naar Twello en werd ze eigena resse van Het Holthuis, een oud, statig landgoed in Twello dat zijn oorsprong vindt in de vijftiende eeuw. In het zojuist voltooide en in oude stijl ge bouwde koetshuis is tot en met 16 juni de expositie Hollywood- hoed te zien. Gerrie Bos ver leent niet alleen gastvrijheid aan de expositie, maar is ook een van de deelnemende ont werpers. De tentoonstelling is een initiatief van het landelijke Hoedenplatform, dat hiermee de hoed wil promoten. Veertig ontwerpers werden uit genodigd een hoofddeksel te ontwerpen, geïnspireerd op hun favoriete speelfilm of musi cal. Dat resulteerde in een bont scala aan hoofddeksels en draagsculpturen, geïnspireerd op onder meer de films Hello Dolly, Annie, Stars Wars, Gone with the wind, For your eyes only, Mary Poppins, Nell, West Side Story, The English Patient en Dr. Zhivago. Zo is er een veren avondhoedje van Sandra Krantz te zien, ge maakt naar Hitchcocks The Birds. Toque Taupée maakte een tropenhelm van strookjes berkentriplex, gebaseerd op de film Out of Africa. Haar inzen ding won de Eerste Nederland- Gerrie Bos temidden van haar hoeden. 5 6 7 8 9 10 HH HHHHI Oplossing van maandag: Horizontaal: 1. Fin; 5. dok; 7. oordeel; 8. eng; 10. Ems; 11. allen; 14. nu; 16. ba; 17. iep; 18. vlo; 19. ut; 20. af; 22. alant; 25. lom; 27. iet; 29. belagen; 30. zin; 31ree. Verticaal: 2. Ion; 3. noga; 4. edel; 5. Deen; 6. olm; 8. een; 10. spa; 12. lepel; 13. erven; 15. uit; 16. boa; 19. uil; 21. fut; 22. amen; 23. arak; 24. tier; 26. obi; 28. ene. se Hoedenprijs en werd aange kocht door het Gemeentemuse um in Den Haag. Het Hoeden platform is van plan de prijs ie dere twee jaar uit te reiken. Gerrie Bos was zo enthousiast over de inzendingen, dat ze be sloot een groot deel van de col lectie in huis te halen. Bos liet zich inspireren door het lied Raindrops keep falling on my head uit de film Butch Cas- sidy and The Sundance Kid. Haar hoed, gemaakt van antra cietkleurig haarvilt, valt nog het beste te vergelijken met een opengewerkte regendruppel. „Regendruppels vallen op het hoofd en door de warmte van de zon ontstaan nieuwe ideeën en creaties", licht ze haar ont werp toe. Gerrie Bos is van huis uit lera res naaldvakken, maar ging de modeacademie doen, toen ze uit de kleine kinderen was. Door bijscholing en deelname aan modeshows, exposities en ontwerpwedstrijden (waarvoor ze in binnen- en buitenland di verse mailen genomineerd werd) ontwikkelde ze zich in het hoed envak. Haar voorkeur gaat uit naar het vormgeven van extravagante, niet-alleclaagse ontwerpen, waarbij ze haar fantasie de vrije loop kan laten gaan. Daarbij maakt ze gjebruik van een grote verscheid enheid aan materia len. „Maai ik doe geen conces sies aan de draagbaarheid. Hoewel ik in veel ontwerpen grapjes ve i werk en ook wel eens exemplaren puur voor de lol maak, rnoet zo'n hoed wel prettig zitten." Elke hoed heeft een eigen ver haal en is handgemaakt. Gerrie Bos is een van de weinige hoe- denontwerpers in Nederland die nog op traditionele wijze werkt. „Elke steek is met de hand gezet. Ik werk puur am bachtelijk. Dat betekent echter wel dat het proces veel geduld en doorzettingsvermogen vergt." Vooral het modelleren van de hoeden is een tijdrovend en se cuur werkje. In haar atelier op de eerste verdieping van het landgoed staan tientallen linde houten mallen in de kast. De meeste heeft ze laten maken of gekregen, enkele zijn antiek. Tijdens het modelleren wordt het vilt met behulp van een stoomstrijkijzer om de mallen getrokken en vervolgens vastge zet met spelden. Haar ontwerpen zijn unica's. „Er gaat hier niet één hoed de deur uit waar al een tweede van is. Voor ik aan het werk ga, praat ik eerst uitvoerig met een klant, om op die manier een beeld te krijgen van zijn of haar persoonlijkheid. Daar pas ik het ontwerp op aan", zegt ze. Zelfs als klanten zich kort voor een gelegenheid bij haar melden, pakt ze geen bestaand model uit de kast, maar werkt ze onder hoogspanning tot in de late uurtjes door. Zo werd ze kort voor het huwelijk van prins Maurits en Marilène van den Broek benaderd door enkele Apeldoornse dames die in aller ijl op zoek waren naar een hoed voor de trouwdienst. „Ik maak altijd hoeden die op kt; verschillende manieren gen zijn en daarmee vo< se gelegenheden geschil ?ie Niet voor niets luidt hetr°e woord: zo de wind mijn hoedje. Welke hoe draagt, en op welke mai afhankelijk van hoe je d 'gemutst' bent." Zo vroeg een ambassad vrouw eens om een hoe haar tijdens een receptii zou belemmeren de gas een kus te begroeten. n.,1 draag je de hoed anders demonstreert Gerrie m< 'ra vergelijkbaar model, „d juist heel moeilijk om el en kussen. Heel handig als beetje afstand wilt bew; Mr De hoed is de laatste jai in opkomst, merkt Gerr hoed heeft tijden in een zeten en was jarenlang dergeschoven kindje in de. Dat is nu gelukkig ai veranderen, al is de hoe kunst nog altijd een wit Vrouwen die een hoed laten zien dat ze lef heb vindt Gerrie Bos. Dat h< van de een zich gemakk F zou lenen voor een hoe het hoofd van de ander ze 'grote onzin'. „leden s 1 een hoed dragen. Maar wel een hoed die past soonlijkheid." Info: De expositie Holly hoed loopt tot en met b en is alleen in groepsve en op afspraak te beziel ,a'ai De rondleiding wordt a ten met een high tea. V< meer informatie: 0571-i CORINE VAN ZUTHEM d' pril' t b ers|

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 2000 | | pagina 18