Wat bezielde de dominee?
'Bosje' gelooft nog in wonder
Claimcultuur VS
op hol geslagen
Buitenland
DAG 20 MEI 2000
Zwijgende Pandy spil in een van de grootste Belgische moordonderzoeken ooit
longaarse dominee Andras
|y(73) en zijn dochter Ag-
lil) hebben zes familiele-
en mogelijk nog een tiental
{en vermoord. Dat is de
jusie van één van de groot-
istitiële onderzoeken in
sedert de Bende van Nij-
jlaar veel inzicht in toe-
ht en motieven heeft 2,5
speurwerk niet verschaft,
naagt nog steeds de vraag:
zijn toch de stoffelijke res
tleven?
PAUL KOOPMAN
t?0NDENT
Brusselse Nijverheidskaai
wee-zoete geur van de
brouwerij, gelegen aan het-
[water. Maar de oud-collega
Pandy, stom toevallig juist
énd met een tas boodschap-
rekt een bitter gezicht. „We wa-
allemaal niet goed van, in de
baak waar zij werkte. En nog!
pfmeiske. Sprak drie talen, erg
gent ook. En secuur. Als zij die
Jen gepleegd heeft, was het on-
rang van haar vader.
Dmv wijst op een verveloos en
jemetseld pand, pal naast een
ifhe meubelwinkel. „Daarwer-
elijken versneden. Op een hou-
fel. Daar staat je verstand toch
Dichtgemetselde of half ge-
j panden zijn geen uitzonde
deze tot verval gedoemde uit-
ranAnderlecht en Molenbeek,
[seen door de zion gebleekt
ertje van de gerechtelijk politie
jstnaar het gruwelhuis waar
1997 drommen nieuwsgierigen
iivamen. De tijd wist wijwei alle
nuit, zo blijkt. Ook de door het
aangebrachte zegels. Nog even
woning van Pandy verdwijnt
linde anonimiteit,
aderzoek in de zaak-Pandy is
i geweest. Driemaal werd een
nssie naar Hongarije gezonden,
de dominee tot 1957 woonde,
sis van Pandy (73) en diens
:er Agnes (41) naar Canada werd
onstrueerd. Literatuur, notities
Roeken werden minutieus uit
'ongaars vertaald. Honderden
Ikenen, kennissen en mogelijke
jen zijn gehoord. Maar veel har-
I wijzen voor wat zich tussen
en 1989 heeft afgespeeld heeft
iderzoek niet opgeleverd. Het
:r-Pandy is vooral lijvig,
ïem is dat de dominee zich
zijn arrestatie op 17 oktober
de meeste tijd in een devoot stil-
;n hult. Twee van zijn ex-echt-
vier van zijn kinderen zijn
'aardbodem verdwenen, onder
■der van één van zijn drie wo-
n werden de beenderen van
irca tien mensen gevonden,
Pandy ontkent hardnekkig elke
ikenheid bij dit mysterie. Want
ysterie is het gebleven. Van wie
jjvoorbeeld de beenderen? Niet
imilieleden, bleek uit DNA-on-
tk. Wellicht van Hongaarse
sn die de dominee met huwe-
Jvertenties naar België lokte,
de politie. Wellicht, want de
ïjke resten konden niet geïden-
frd worden.
sndy inderdaad de seriemoorde-
iswaar de politie hem voor
dan heeft hij de lichamen van
jen familieleden beter verbor-
iv ian hen ontbreekt tot op de dag
indaag namelijk elk spoor. „Dat
uitzonderlijk", erkent woord
loos Colpin van de gerechtelij
ke. „Ik weet van één moord-
Gent, waarbij het lijk zó goed
weggewerkt, dat we er niets van
«terugvinden. Maar hier is een
aantal lichamen blijvend uit de
truimd."
iverwijst naar de macabere be
kentenissen van dochter Agnes, die
na haar aanhouding opbiechtte dat
zij door haar vader gedwongen werd
haar moeder, stiefmoeder en drie van
haar broers en zussen uit de weg te
ruimen. Een vierde kind zou door
Pandy zelf zijn omgebracht. De fami
lieleden zouden in stukken zijn ge
sneden, waarna de beenderen wer
den gedropt bij het slachthuis in An-
derlecht. Ingewanden en vlees wer
den opgelost in ontstoppingsmiddel
en door de gootsteen gespoeld.
Volgens Agnes zorgde een mengsel
van sekshonger en schaamte voor de
dodelijke cocktail die zo vele familie
leden fataal werd. Vader Pandy ver
wekte een incestueus kind bij zijn
dochter Timea, en zou dit feit voor de
buitenwereld verborgen hebben wil
len houden. Uiteindelijk moest ieder
een die daar weet van had het zwij
gen worden opgelegd. Voor vader
Pandy stond niet alleen zijn reputatie
op het spel, maar ook zijn baan.
Overdag gaf hij godsdienstlessen op
diverse protestantse scholen in
Vlaanderen. Toen de zaak-Pandy
eind 1997 in de publiciteit kwam,
trok dat diepe sporen in de kleine
protestantse gemeenschap in België.
Hamvraag is: spreekt dochter Agnes,
die zegt eveneens door haar vader
misbruikt te zijn, de waarheid? Om
haar beweringen te staven, hadden
de Belgische rechercheurs hun hoop
gevestigd op de getuigenissen van
zuster Timea. Ook leek een door
braak in het onderzoek ophanden
toen achter een vals plafond in een
woning van Pandy een stapel zorg
vuldig verborgen dagboeken werd
ontdekt. Het vertalen van die dagboe
ken was een monsterklus: Pandy had
alle pagina's volgeschreven in een
microscopisch klein, maar regelmatig
handschrift. De stemming onder de
rechercheurs was euforisch.
Helaas. De precieze inhoud van de
dagboeken behoort nog tot het on-
derzoeksgeheim, maai- volgens pers
woordvoerder Colpin leverde het ver
taalwerk weinig op. Voor het eerst
onthult hij: „Die dagboeken geven
inzicht in de geestesgesteldheid en
denkwijze van Pandy. Er zijn geen
verwijzingen naar de feiten zelf." De
geestesgesteldheid en denkwijze van
de dominee omschrijft Colpin als
'seksueel geobsedeerd'. Zeer gede
tailleerd zou de dominee zijn eroti
sche avonturen en fantasieën uit de
doeken doen.
Het verhoor van dochter Timea, in
middels getrouwd en weer woonach
tig in Hongarije, was ook een teleur
stelling. Over de eventuele moorden
wil zij zich blijkbaar niet uitlaten. „Ti
mea heeft de boot enorm afgehou
den", stelt Colpin vast. Wel bekende
Timea dat haar zoon Mare een kind
van de dominee is. Pandy zou de bui
tenwereld hebben voorgehouden dat
hij het kind bij zijn tweede vrouw
Edith Fintor had verwekt. Maar Ti
mea weigerde haar zoon af te staan
en vluchtte - na een mislukte aanslag
door Agnes - naar Canada. Uit onder
zoek is gebleken dat Pandy en Agnes
tepminste één keer hebben getracht
Timea daar op te sporen.
Rest als meest bezwarende feit de
schijn die dominee Pandy jarenlang
ophield. Als geïnformeerd werd naar
de verdwenen familieleden en ex-
echtgenotes, zei Pandy dat zij naar
Hongarije waren teruggekeerd. In
Hongarije charterde de dominee
vrouwen en kinderen die zich voor
zijn naasten moesten uitgeven. Met
deze 'pseudo-familieleden' wist Pan
dy de Belgische politie jarenlang om
de tuin te leiden. Want al in 1989 had
de Nederlandse dominee Andries
den Broeder onraad geroken, en bij
de autoriteiten in België aangedron
gen op een onderzoek naar de ver
dwijning van Pandy's familieleden.
Volgens Pandy's advocaat Hein Die-
pendaele is de bewijslast tegen zijn
cliënt allesbehalve ovërtuigend. „Als
ik het dossier van een afstand beoor
deel, dan moet ik zeggen: dit is niet
voldoende voor een veroordeling. Wij
zeggen dat Agnes liegt. Verder zijn er
geen stoffelijke resten gevonden die
met Pandy in verband kunnen wor
den gebracht. Er is geen overtuigend
motief." Pandy zelf zal onschuldig
pleiten. Diependaele zegt te geloven
in de onschuld van zijn cliënt. „Hij
houdt zijn lezing vol, zonder te kra
ken. Een ander had me allang ge
vraagd: wat moet ik verklaren om uit
de cel te komen? Pandy niet."
Indien de dominee wordt vrijgespro
ken, blijft wel het probleem van de in
totaal zes spoorloos verdwenen fami
lieleden. Die hebben zich, ondanks
massale publiciteit, nog niet gemeld.
En dus moet worden aangenomen
dat zij dood zijn, meent justitie. Als
Pandy en Agnes daarentegen wel de
feiten hebben gepleegd waarvan zij
worden verdacht, dient vooral deze
vraag te worden beantwoord: wat be
zielde de dominee? Jos Colpin zucht
diep: „Ik zou het graag weten. Op zijn
motieven hebben we geen echt zicht
gekregen".
Surinaamse president ziet kansen bij verkiezingen
I' le in Suriname televisie kijkt of
iplakbiljetten ziet, krijgt de in
ruk dat het Democratisch Natio
nal Platform 2000 (DNP 2000) van
resident Jules Wijdenbosch tot de
ote kanshebbers behoort bij de
Igemene verkiezingen van 25 mei.
NS püiiepeilingen wijzen er echter
Pdat hij met zijn nieuwe partij
nuwelijks een rol gaat spelen,
och blijft het staatshoofd geloven
'een wonder.
gAMARIBO ARMANP SNUDERS
'e anekdote doet de ronde dat Wij-
uibosch met zijn campagnekara-
ian in het regenwoud de bosland-
EVolking overlaadde met geschen-
-n, variërend van zakken rijst en
snktot een buitenboordmotor.
fn dolgelukkige dorpsoudste verze
gde de president dat hij zeker op
éns partij zou stemmen. En of Wij-
ïnbosch ook ex-dictator Desi Bou-
Re zijn dank voor de cadeaus wil-
^overbrengen.
jnjarenlange samenwerking met
Juterse achtervolgt Wijdenbosch.
!1 ^ds hij twee maanden geleden
^met de Nationale Democrati
sche Partij (NDP) van zijn vroegere
beschermheer, is hij er niet in ge
slaagd uit diens schaduw te treden.
„Wijdenbosch is twintig jaar een
stroman geweest van Bouterse", zegt
een politicoloog. „Er zijn maar wei
nig mensen die geloven dat Wijden
bosch nu echt op eigen benen kan
staan."
Maar dat is niet de enige reden dat
Wijdenbosch maar weinig kiezers
boeit. Het desastreuzfrbeleid van
zijn regering in de voorbije 3,5 jaar
heeft de Surinamers herhaaldelijk op
de kast gejaagd. Het inkomen per
hoofd van de bevolking is vandaag
de dag, na dat van Haïti en buurland
Guyana, het laagste in de Caribische
regio.
Wijdenbosch doet er alles aan om
nog te redden wat er te redden valt.
De propagandamachine van DNP
2000 maakt overuren. Op de radio
klinken zelfs liedjes waarin over hem
de loftrompet wordt gestoken. 'Bosje
komt zo', een DNP 2000-versie van
'Busje komt zo', valt vaker te beluis
teren dan de nieuwste kraker van
Britney Spears.
Geen gelegenheid laat Wijdenbosch
onbenut om zichzelf te presenteren
als de man die Suriname vooruit
gang kan brengen. Hij pronkt met de
door Ballast Nedam gebouwde brug
over de Surinamerivier die hij giste
ren officieel in gebruik nam. Dat het
peperdure project - dat nog een
tweede, al opgeleverde brug omvat -
Suriname vrijwel aan de bedelstaf
bracht, tracht het staatshoofd weg te
poetsen. Het is volgens Wijdenbosch
een offer dat de bevolking moet
brengen om de nationale ontwikke
ling een impuls te geven.
Maar Surinamers betwijfelen of de
bruggen het waard zijn dat onder
meer de gezondheidszorg en het on
derwijs ineen zijn gestort wegens
geldgebrek. „Twee bruggen leveren
op zichzelf geen ontwikkeling op.
Het beleid van de overheid moet er
ook op gericht zijn om ontwikkeling
te brengen. En dat is nu absoluut
niet het geval", meent Roel Lim A
Po, voorzitter van de Algemene Aan
nemers Vereniging.
Wijdenbosch lijkt echter niet te stui
ten en vertoont volgens menigeen
verschijnselen van grootheidswaan.
Zijn regering legde dinsdag het plan
op tafel om aan de overzijde van de
Surinamerivier, waar vervallen plan
tages herinneren aan de koloniale
tijd, een nieuw economisch centrum
Bijna geen Surinamer gelooft dat Wijdenbosch op eigen benen kan staan. Hij wordt
nog steeds beschouwd als stroman van Bouterse. foto anp ed oudenaarden
tot ontwikkeling te brengen met een
compleet nieuwe stad. Kosten: 900
miljoen dollar. Terwijl de staatskas
leeg is.
De president van de Centrale Bank
van Suriname, Wijdenbosch' partij
genoot Henk Goedschalk, deed er
diezelfde dag nog een schepje bo
venop door een economische groei
van maar liefst 24 procent in het jaar
2006 te voorspellen. „Wijdenbosch
heeft de realiteit uit het oog verlo
ren", zegt de politicoloog. „Hij pro
beert het volk zand in de ogen te
strooien."
Wat doe je als je in een Amerikaans restaurant een kop gloeiend
hete koffie over je eigen been kiepert? Je klaagt onmiddellijk de
directie van het restaurant aan, en eist via je advocaat een scha
devergoeding van enkele miljoenen dollars. De kans op succes is
klein, maar zeker niet ondenkbaar. Het praktijkvoorbeeld ligt er
al. Is de Amerikaanse rechtspraak op hol geslagen?
WASHINGTON JOHN WANDERS
CORRESPONDENT
De nabestaanden van de vier
jaar geleden in Miami vermoor
de Nederlandse toeriste Tosca
Dieperink hebben recht op een
schadevergoeding van 5,2 mil
joen dollar (12,8 miljoen gul
den), oordeelde vorige week
een jury in Miami. Wie moet
dat betalen? De moordenaars?
Nee, het autoverhuurbedrijf
Alamo Rent-A-Car. Het bedrijf
had het echtpaar Dieperink bij
de overhandiging van de auto
sleutels moeten waarschuwen
voor de criminaliteit in bepaal
de delen van Miami, meent de
jury.
Zoals in Liberty City, ten noor
den van de snelweg die het
mondaine Miami Beach ver
bindt met de internationale
luchthaven. Het paar raakte er
verdwaald, stopte de huurauto
bij een benzinestation om de
weg te vragen en werd er over
vallen. Tosca Dieperink, moe
der van drie kinderen, vond er
een gewelddadige dood.
Waar eindigt de verantwoorde
lijkheid van de reisorganisatie
of de autoverhuurder en begint
die van de toerist? Die vraag zal
centraal staan in de beroeps
zaak die Alamo heeft aangekon
digd. Het is onredelijk om van
de reisbranche te verlangen dat
zij alle risicowijken in de VS ex
pliciet uittekent voor de klan
ten, meent het autoverhuurbe
drijf. Bovendien, ook de
scherpste waarschuwing zal
niet kunnen voorkomen dat
sommige toeristen de weg
kwijtraken en zo een gevaarlijke
buurt binnenrijden.
see you in court" (Ik zie je in
de rechtbank) is in de VS een
vertrouwde slogan. Het land
telt meer juristen (bijna een
miljoen) dan verpleegsters. On
der het motto no cure, no pay
gaan velen van hen graag voor
hun cliënten op jacht naar een
fikse schadevergoeding wegens
nalatigheid. Bij een toegekende
claim pikken ze daarvan con
form de afspraak 30 tot 50 pro
cent in. De succesvolste advo
caten brachten het op die ma
nier in korte tijd tot miljardair.
De uitspraak in de zaak-Diepe
rink staat dan ook niet op zich
zelf. De Amerikaanse juryrecht
spraak leidt tot opvallende von
nissen. Zo werd McDonald's
zes jaar geleden veroordeeld tot
betaling van 2,9 miljoen dollar
(7,1 miljoen gulden) aan een
81-jarige klant, die derdegraads
brandwonden had opgelopen
nadat zij gloeiend hete koffie
had gemorst op haar eigen
been. Ook al stond er in kleine
lettertjes op de beker dat de in
houd heet was, de medewer
kers hadden de klaagster vol
gens de uitspraak expliciet
moeten waarschuwen.
In Washington daagde een
vrouw een mannelijke collega
voor de rechter voor het maken
van de dubbelzinnige opmer
king: There is nothing like a soft
sticky bun in the morning. Dat
kan betekenen dat er 's och
tends niets zo lekker is als een
zacht, klef broodje, maar ook
dat hij het achterste van de
vrouw onweerstaanbaar vond.
Hij zou er suggestief zijn wenk
brauwen bij hebben opgetrok
ken. De klacht van de vrouw
(seksuele intimidatie) werd in
eerste aanleg toegekend. De
schadevergoeding werd vastge
steld op een kwart miljoen dol
lar (612 duizend gulden).
Op deze manier ontstaat een
verkeerd beeld van het Ameri
kaanse rechtssysteem, waar
schuwen belangenorganisatie
van consumenten. De punitive
damages - die de hoogste scha
devergoedingen voortbrengen -
beogen grove nalatigheid en/of
kwade opzet te bestraffen. Hun
aantal is de afgelopen tien jaar
flink toegenomen. Toch komt
het in 95 van de 100 claim-za
ken niet zo ver. Maar de naar
verhouding geringe hoeveel
heid megaclaims die wordt toe
gekend, staat garant voor veel
publiciteit.
Vrijwel altijd worden dergelijke
schadevergoedingen later in
aanzienlijke mate omlaag bijge
steld door de behandelende
rechters. Maar voor die bijstel
ling tonen de media niet of
nauwelijks interesse. Wat klopt
er dan van het beeld dat de
Amerikaanse rechtspraak op
hol geslagen is? Dat hangt er
van af met je wie spreekt. Te
genover het verhaal van de con
sumentenorganisaties staat het
betoog van het bedrijfsleven.
Dat hamert al jaren op de
noodzaak tot hervorming van
het rechtssysteem. Volgens de
ondernemers is het systeem
volkomen doorgedraaid. Elke
absurde schadevergoeding
dient daartoe als bewijsvoering.
En zoals de consumentenorga
nisaties doorgaans kunnen re
kenen op de steun van de De
mocraten, zo mag het bedrijfs
leven rekenen op de steun van
de Republikeinen. De proces
voering in de VS is veel te duur
geworden, betogen deze. Het
bedrijfsleven geeft jaarlijks
noodgedwongen tientallen mil
jarden dollars uit aan juridische
ondersteuning en aan veelal to
renhoge premies voor aanspra
kelijkheidsverzekeringen. Dit
ondermijnt volgens hen de in
ternationale concurrentieposi
tie van de VS.
Daarbij komt dat juryleden zich
in toenemende mate ontpop
pen als vertolkers van maat
schappelijke onvrede. Weigert
het Congres een eind te maken
aan wat in de ogen van veel
Amerikanen onrecht is, dan
trachten juryleden de rol van de
wetgever over te nemen. Vooral
aan de westkust van Amerika
hebben ze grote vrijheid om de
hoogte van financiële sancties
vast te stellen. En van die speel
ruimte maken ze gretig gebruik.
Ofwel, raak ondernemers waar
het pijn doet: in de portemon
nee. Die tendens komt het dui
delijkst naar voren in recente
rechtszaken tegen de tabaks-,
vuurwapen- en automobielin
dustrie.
Zo werden Amerika's grootste
tabaksfirma's Philip Morris en
Reynolds Tobacco dit voorjaar
veroordeeld tot het betalen van
een schadevergoeding van 21,7
miljoen dollar (53 miljoen gul
den) aan een doodzieke, 40-ja-
rige kankerpatiënte en haar
echtgenoot. De verdediging
wees de jury met klem op het
feit dat de vrouw in 1972 haar
eerste sigaret opstak, en daar
om had kunnen weten welke ri
sico's zij nam. Ook in die tijd
stond al op elk pakje sigaretten
de waarschuwing dat roken
schadelijk is voor de gezond
heid. De jury bleek niet gevoelig
voor het argument.
Een maand later gaf een jury in
Oregon Philip Morris opdracht
80 miljoen dollar over te boe
ken op de bankrekening van
een slachtoffer van longkanker
die drie pakjes Marlboro per
dag placht te roken. De hoogte
van het bedrag werd ingegeven
door woede over het feit dat de
tabaksindustrie de natie jaren
achtereen heeft voorgelogen
over het verslavende effect van
sigaretten.
Een jury in Californië veroor
deelde autofabrikant General
Motors (GM) vorig jaar tot het
betalen van 4,8 miljard dollar
(bijna 12 miljard gulden) aan de
overlevenden van een ernstig
verkeersongeluk. De jury kwam
tot dit astronomische bedrag
uit woede over GM's duistere
handelwijze inzake de Chevro
let Malibu. De onderneming
wist dat de brandstoftank van
dit model reeds bij een lichte
aanrijding kon ontploffen. Ze
besloot niettemin af te zien van
de noodzakelijke aanpassing,
die werd begroot op 8,59 dollar
per auto. De rekenmeesters van
GM oordeelden, blijkens een
intern rapport, dat het bedrijf
goedkoper uit was met het be
talen van schadevergoedingen
aan potentiële slachtoffers dan
met de kleine aanpassing van
alle geproduceerde Malibu's.
Onder aanvoering van de Ka
mer van Koophandel oefent het
bedrijfsleven toenemende druk
uit op de politiek om plafonds
aan te brengen die buitensporig
hoge schadevergoedingen
goeddeels onmogelijk moeten
maken. De machtige zakenlob-
by draait in dit verkiezingsjaar
op volle toeren, zowel op fede
raal niveau als op het niveau
van de staten. Het door Repu
blikeinen gedomineerde Virgi
nia kent al een plafond van 1
miljoen dollar voor schadever
goedingen wegens medisch fa
len. In Texas vond het bedrijfs
leven zijn belangrijkste bondge
noot in de persoon van gouver
neur George W. Bush, de huidi
ge presidentskandidaat van de
Republikeinse partij.
Wordt Bush in november tot
opvolger van president Clinton
gekozen en behouden de Repu
blikeinen hun meerderheid in
het Congres, dan zal het snel af
gelopen zijn met de extreem
hoge schadevergoedingen, zo
verwacht het bedrijfsleven. Al
was het maar omdat Bush als
president iets terug zal moeten
doen voor de talrijke onderne
mers die zijn campagne finan
cieren. De gewone burger
wordt hiervan ongetwijfeld de
dupe, vrezen belangenorgani
saties van consumenten en
werknemers. De hervormingen
die Bush in Texas doorvoerde,
beknotten volgens hen de rech
ten van gedupeerden. Ze ver
sterken daarentegen de positie
van kapitaalkrachtige concerns,
die de verantwoordelijkheid
voor het door hen aangerichte
leed trachten te ontlopen.
Andras Pandy, als altijd zwijgend en mysterieus lachend, wordt door twee Rijkswachters naar het Brusselse Hof van Cassatie gebracht. Om de zoveel tijd wordt daar bij
voorgeleiding zijn voorlopige hechtenis verlengd. Ook al is het onderzoek nu afgerond, het duurt nog wel tot volgend jaar voor de dominee voor een jury verschijnt.
foto epa benoit doppagne
