Heel Nederland
rouwt met Enschede
!onferentie over
|ampen in Leiden
Intploffing legt vuurwerkbranche het zwijgen op
Ramp in Enschede
'Brandweerlieden zijn ridders'
Overheid moet papieren blinddoek afdoen
Strafvervolging overheid
voorlopig niet aan de orde
JRDAG 20 MEI 2000
jee mannen in Enschede opgepakt
De politie in Enschede heeft gisteravond twee nog
jékénde mannen aangehouden op het afgezette rampter-
k i Volgens een woordvoerder zijn de twee gearresteerd op
fld van de noodverordening die de gemeente heeft ingesteld
I !i gebied dat na de vuurwerkramp is afgezet. Dat gebeurde
W 20.15 uur, toen de stille tocht en de herdekingsbijeenkomst
lolle gang waren. De zegsman kon niets zeggen over de itien-
jivan de twee arrestanten. Wat zij in hun schild voerden, is
nniin duidelijk. Het tweetal is overgebracht naar een bureau
Enschede.
J}1 nderzoek Defensie milieubureau
Defensie voert een intern onderzoek uit naar de or-
^Ajsatie van het Bureau Advies Milieuvergunningen binnen de
M pmacht. Minister De Grave heeft daarvoor een speciale
n o irgroep ingesteld, die tevens de munitie-opslagplaatsen van
JW i Eensie zelf volledig in kaart moet brengen.<De stuurgroep,
ilicil Ier leiding van directeur juridische zaken Ybema, moet de
lister vrijwel dagelijks op de hoogte houden van de vorderin-
ivan het onderzoek. Voorts treedt de groep op als contact-
soon van Defensie met het ministerie van binnenlandse za-
iover alles wat met de ramp in Enschede heeft te maken.
uisartsen verzamelen gegevens
Huisartsen in Enschede verzamelen via formulieren
:ns van mensen in Enschede die betrokken waren bij de
i, Dat gebeurt in het kader van nazorg en mogelijk medisch
>rzoek op de lange termijn. Minister Borst (volksgezond-
heeft opdracht gegeven tot het onderzoek. Volgens haar
Ivoerder is het een van de aanbevelingen naar aanleiding
ide Bijlmerramp om direct na een ramp een dergelijk onder
op te zetten. Door deze vliegramp kwam Borst onder vuur,
at ze jaren later nog steeds geen zicht had op lichamelijk en
telijk lijden van slachtoffers en omwonenden.
giEDE Vereniging Milieudefensie Enschede heeft met twee
traden en een aantal omwonenden beroep ingediend bij de
141 id van State tegen twee vergunningen van S.E. Fireworks.
m lieudefensie wil hiermee aantonen dat omwonenden niet
iden weten dat het vuurwerkbedrijf zwaar professioneel
jiwerk opsloeg en verwerkte. De gemeente heeft de vergun-
ekt igverlening in dagblad Tubantia bekendgemaakt, en niet i
ihuis-aan-huisblad, aldus de lokale groep van de landelijke
itet leniging. Bovendien heeft de gemeente de meeste omwonen-
nniet per brief geïnformeerd.
iaarf
dient een rechtsstaat om te
II met rampen? En moet er
l orbeeld een speciaal recht
77 toepassing worden ver-
idd d ten tijde van een ramp
ala nensen snel te kunnen eva-
en of ramptoerisme
komen? Die actuele vragen
fiffi en op maandag 29 mei aan
de bij de conferentie
Recht aan het E.M.
ers Instituut voor Rechts-
ischappelijk Onderzoek
de Universiteit Leiden,
conferentie was volgens
ganisatie overigens al ge-
ver voor de vuurwerkop-
laats in Enschede explo
de. De organisatoren had-
de conferentie georgani-
ai I naar aanleiding van de
Oj lerramp en de Hercules-
p. De conferentie gaat nu
in op de tragedie in En-
de. De initiatiefnemers van
onferentie stellen dat bij de
van rampen steeds va-
getracht wordt schuldigen
troep Milieudefensie
Indrukwekkende stille tocht
enschede gpd
Het wordt stil. Doodstil. Bij het bloemenmonument aan
de Deurningerstraat. Niet eerder. Lange tijd overheerst
het geroezemoes en klinkt hier en daar een lach. Maar
bij het naderen van dit spontane monument verstomt
ieder geluid. Een arm gaat troostend over een schouder.
Gezichten verstrakken. Handen gevouwen. Tranen.
Het op ooghoogte vastge
maakte A4-tje valt nauwelijks
op. Mensen kijken met gebogen
hoofd naar de overweldigende
muur van bloemen, planten,
rouwkransen, knuffels, tekenin
gen en laatste groeten. You'll
never walk alone', staat er op
een groot spandoek, bestemd
voor Nick 'Amazing' Azink, een
van de slachtoffers. „Nee, jullie
zijn niet alleen", fluistert een
vrouw. Zachtjes legt ze haar bos
bloemen neer, vlak naast de
spandoek van Schalke, naast
een voetbal, een klein beertje
en waxinelichtjes die zich ook
door de regen niet laten doven.
Langzaam wandelen de dui
zenden verder. Sommigen van
hen lopen verder de Deurnin-
Enschede, heel Nederland,
toont op indrukwekkende wijze
medeleven betoond in een in
drukwekkende tocht. 'Een ode
voor diegene die hun dierbaren
verloren hebben en die mij ge
red hebben. Jan. Heel veel
dank'. Stilzwijgend wijzen men
sen op het briefje dat, verpakt
in een transparant hoesje, aan
de paal van een bushalte bij de
ze plek is vastgemaakt. Een
dankbetuiging van een anonie
me Enschedeër die vorige week
zaterdag levend uit de hel is ge
komen. Dankzij een brand
weerman, die hiervoor het
zwaarste offer heeft moeten
brengen.
gerstraat op, met daarachter
het rampgebied. Er valt niets te
zien, maar toch. Het overgrote
merendeel loopt richting
brandweerkazerne. Opnieuw
die vele bloemen en stilte. De
rij wachtenden die binnen het
condoleanceregister willen te
kenen wordt steeds langer. Een
grote groep brandweermensen,
ieder met een rode roos in de
hand, stelt zich op. De menigte
doet een stap terug. Hier past
slechts bescheidenheid. In de
Prinsessentunnel zijn de tranen
gedroogd en keert het geroeze
moes terug. Maar het is een an
der verhaal dan van voor de
plek van de bloemenzee.
Dat slechts een klein deel van
de deelnemers prins Willem-
Alexander en premier Kok en
de andere kabinetsleden heb
ben gezien, deert hen niet.
„Daar komen we niet voor", al
dus een van de rouwenden, in
reactie op een opmerking van
een verongelijkte deelnemer.
„Wij zijn hier voor hen."
Premier Kok en kroonprins Willem-Alexander luisteren aandachtig naar de toespraak van burgemeester
Mans aan het einde van de stille tocht in Enschede. foto anp jasper juInen
aan te wijzen, die men dikwijls
bij de overheid meent te vin
den. Bestuurskundige prof. Ro
senthal, verbonden aan het Cri
sis Onderzoeksteam (COT) van
de Universiteit Leiden" liet on
langs weten dat daarbij twee
uitgangspunten op gespannen
voet met elkaar staan.
Rosenthal verklaarde dat cri
sisbesluitvorming per definitie
gekenmerkt wordt door impro
visatie, informele structuren en
de bereidheid desnoods in
strijd met het recht te hande
len. Daar staat volgens Rosen
thal tegenover dat het juist ei
gen is aan de rechtsstaat om af
gewogen beslissingen te nemen
en elke vorm van willekeur uit
te bannen.
De conferentie gaat in op het
thema aan de hand van een fic
tief opgezette ramp in Woer
den. Juristen, bestuurskundi
gen, psychologen en veilig
heidsdeskundigen confronte
ren elkaar met korte presenta
ties ^en met hun vragen en on
derzoek.
glanerbrug „Brandweerlieden zijn ridders. Echte helden die als er iets is, zonder remmingen er op af gaan." Een geëmotioneerde burgemeester
Mans sprak deze woorden gisteren tijdens de begrafenisdienst van brandweerman Theo Hesselink, een van de vier brandweerlieden die bij de
ramp om het leven is gekomen. „Het voelt onaanvaardbaar en dat zal altijd zo blijven. Er is een leegte die onopvulbaar blijft. Ik heb geen woorden
meer", besloot Mans zijn korte toespraak in de kerk. Na afloop werd het stoffelijk overschot door zijn collega's naar het kerkhof gedragen. Later
op de dag was de afscheidsdienst voor Paul Grammen, met daarna een crematie. Vandaag wordt afgescheid genomen van de twee andere omge
komen brandweerlieden. Hans van der Molen en Gerard Oude Nijeweme. foto gpd vincent jannink
triand lijkt door de ramp in
hede voorlopig de buik vol
tbben van vuurwerk. Orga-
loren van festiviteiten
ippen uit piëteit met de
itoffers eerder verleende
achten "voor vuurwerken
ifsluiting, of ze overwegen
Maar ook de 'afstekers' zelf
«n direct na de ramp om
1de reden opdrachten af-
Pl-
orzitter Arntz van de bran-
treniging Professioneel
werk Pyrotechniek en Toe-
(PVPT) schat het totale
«verlies tot nu toe op zo'n
één miljoen gulden. Nederland
telt volgens hem circa zeventig
bedrijven die zich met evene
mentenvuurwerk bezighouden.
Arntz is zelf directeur van De
Vierde Dimensie, een Amster
dams bedrijf dat is gespeciali
seerd in theater- en podium
vuurwerk en special effects. Tot
nu toe liep De Vierde Dimensie
elf opdrachten mis, wat een
verlies aan omzet betekent van
50.000 gulden.
Direct na de ramp schrapte
zijn bedrijf zelf vier opdrachten.
„Omdat wij het zelf ook niet ge
past vonden." Daar zat het
vuurwerk bij voor het afscheid
van Ruud Nilis in het PSV-sta-
dion. Volgens Arntz is het
voortbestaan van zijn bedrijf
nog niet in het geding. „Maar
het is wel een hele grote zorg.
Het moet niet te lang duren."
Zijn bedrijf telt, inclusief de
twee directeuren, zeven mede
werkers. De meeste bedrijven
uit de branche zijn volgens
Arntz van een dergelijke be
scheiden omvang. Hij zegt dat
de ramp ook „grote emotionele
en psychische druk heeft ver
oorzaakt in de branche. Mijn
mensen zijn niet honderd pro
cent. Dan is het ook niet ver
antwoord ze op pad te sturen."
Beducht is Arntz ook over de
druk die de overheid momen
teel legt op de branche. „Daar
kan de zaak op stuklopen", zegt
hij. Vrijwel elk vuurwerkbedrijf
heeft de afgelopen dagen wel
een of meerdere controledien
sten op bezoek gehad. „Dat
neemt veel tijd in beslag en dat
gaat ten koste van de zakelijke
activiteiten."
„Voor ons zijn de gevolgen
dramatisch", aldus zegt direc
teur Wagenvoort van het gelijk
namige bedrijf in Wapenveld,
dat naast zijn vader/mede-di-
recteur nog verder twee werk
nemers telt. „Ik ben op dit mo
ment werkloos en ik kan ner
gens heen voor steun." Over
schadebedragen wil hij niets
kwijt. De een na de andere op
dracht wordt afgezegd, aldus
Wagenvoort. Hij krijgt van col
lega's te horen dat het bij hen
niet anders is. Opdrachtgevers
aan hun contract houden, heeft
weinig zin. „Dan komen ze
nooit meer terug en dan kun
nen wij het volgend jaar wel
schudden."
Opdrachten tot ver in juni
worden ingetrokken. Wagen-
voort zegt er op zich wel begrip
voor te hebben, gezien de ramp
in Enschede. „Wat daar is ge
beurd, is zo verschrikkelijk."
Maar hij vreest voor het voort
bestaan van zijn bedrijf als de
situatie nog lang voortduurt.
Wagenvoort is een van de 19
leden van de branchevereni
ging Vereniging Vuurwerkeve
nementen Nederland (VEN).
Hierbij zijn bedrijven aangeslo
ten die zijn gespecialiseerd in
het afsteken van vuurwerk bij
evenementen in de open lucht.
VEN-secretaris Reil zegt geen
inzicht te hebben in de gevol
gen van de ramp voor de bran
che. De leden zijn volgens haar
in het algemeen zwijgzaam
over dit soort zaken. „Ze azen
op eikaars opdrachten. Het zijn
goede vrienden van elkaar,
maar niet als het om opdrach
ten gaat."
ACHTERGROND
DEN HAAG ANS BOUWMANS
t eerste schok over de dramatische
sie in Enschede, komt de tweede
I-Hoe heeft dit kunnen gebeuren?
genlijk is er maar één logische
tóe: al dat papier heeft de
leid blind gemaakt. Het woud aan
iulieren, regels, plannen en
imingen heeft bestuurders de
van veiligheid gegeven. En ons,
frs, ook
wel de precieze oorzaak van de
den de opeenvolgende
öffingen nog moet worden
Kteld, kan die conclusie nu al
tten worden. Tot afgelopen
lag lag het dossier S.E. Fireworks
!in het gemeentearchief, net als
erassen van de overige zeventig
irkbedrijven in Nederland. Niks
n de hand. „Ich habe es nicht
»t", zei de Enschedese
leester Mans op de vraag of hij
het gevaarlijke bedrijf. Pas nu
ruw is wakker geschud,
experts uit de vuurwerkbranche
rgen te maken over de wildgroei
bedrijfstak en het
In Nederland is alles geregeld. Wetten, regels, vergunningen: wie iets wil ondernemen,
moet zich door een enorme papierwinkel heen werken. Ook de controle en het toezicht lig
gen vast in protocollen en afspraken. Op papier kan er weinig misgaan. En mocht dat toch
gebeuren, dan is er een telefoonboek aan voorschriften en aanwijzingen beschikbaar om
de risico's beperkt te houden. In theorie is alles dik voor elkaar. Tot er echt wat fout gaat.
ondeskundige toezicht.
En zo ligt een vuurwerkopslag al jaren
in een Enschedese woonwijk, omdat
niemand heeft gewaarschuwd dat het
kwaad kan. Mits goed verpakt en in
bunkers opgeslagen, is het risico van
vuurwerk te overzien hebben
deskundigen verklaard. Dat staat zwart
op wit, dus dat is de werkelijkheid
waarmee de ambtenarij werkt. Er wordt
niet echt bij stilgestaan dat fabrikanten
of handelaars in vuurwerk sjoemelen,
of dat wetten en voorschriften
ondeskundig worden toegepast. Maar
het lijkt erop dat dit juist wel is gebeurd
in Enschede.
De uitvoering van de vuurwerkregels is
in die stad overgelaten aan
ambtenaren. De politiek
verantwoordelijken - het college van
burgemeester en wethouders en de
gemeenteraad - zijn zich niet bewust
van enig gevaar. De ene buurtbewoner
die zich er wel druk over maakt, wordt
met formele antwoorden het bos in
gestuurd. Een vuurwerkbedrijf in een
woonwijk is niet verboden in de wet
milieubeheer (de vroegere hinderwet).
En als iets niet in de regels staat, dan
houdt het denken op. Er wordt zelfs
een nieuwbouwwijk gepland vlakbij
een andere vuurwerldabriek.
Als gevolg van de vuurwerkramp in
Enschede houdt het kabinet nu de
regels nog eens tegen het licht. Dat is
van belang. Ook de Tweede Kamer
moet als medewetgever voortvarend
aan de slag en zich betrokken tonen bij
de lessen die van deze ramp kunnen
worden geleerd. Er komt een
onafhankelijk onderzoek, zodat
mensen niet het gevoel krijgen dat de
overheid onwelgevallige informatie
'onder de pet' houdt. Die fout zal
premier Kok na de Bijlmer niet nog
eens maken. Maar het is veel te vroeg
om nu al te concluderen dat
bestuurders echt wat hebben geleerd
van het ongeluk met de vrachtjumbo
van El Al in 1992.
Ook bij'die ramp bleek dat bestuurders
er te veel op vertrouwden dat alles goed
geregeld was. Met de
vrachtdocumenten, het vervoer van
gevaarlijke stoffen per vliegtuig, de
rampenplannen en de procedures bij
in nood verkerende vliegtuigen, om
maar eens wat te noemen. Maar met de
uitvoering en controle was het niet
bijster goed gesteld. Door gebrek aan
mankracht, onderschatting of omdat
de toezichthoudende instanties tegelijk
ook betrokkenen waren.
De papieren blinddoek moet nu wél
verdwijnen: er wordt meer
aangerommeld dan we denken. Wie
risico's wil indammen moet niet alleen
regels maken, maar ook zorgen dat die
goed nageleefd worden. Dat betekent
meer geld, meer expertise en meer
mankracht. Maar het betekent ook dat
ambtenaren en politici verder moeten
kijken dan hun neus lang is, hun
gezond verstand moeten gebruiken en
moeten nadenken of de regels wel
voldoen aan de werkelijkheid.
Zolang er chloortreinen door
Nederland rijden, vrachtwagens met
gevaarlijke stoffen over de snelweg
razen, benzinepompen in woonwijken
liggen en chemische fabrieken
gevestigd zijn in druk bevolkte
provincies, bestaan er risico's. De
overheid is het aan zijn burgers
verplicht om al het mogelijke te doen
om die zo klein mogelijk te houden.
De vereniging van letsel
schade-advocaten wil dat
justitie een gerechtelijk
vooronderzoek opent tegen
het gemeentebestuur van
Enschede en de provincie
Overijssel. Ook milieuminis
ter Pronk zou als verdachte
moeten worden aange
merkt, net als defensiemi
nister De Grave, die verant
woordelijk is voor het Bu
reau Advisering Milieuver
gunningen. Maar voorlopig
is het daar te vroeg voor,
vindt Gijs Schreuders.
Het was niet de eerste de bes
te die deze week pleitte voor
strafvervolging van bestuur
ders en ambtenaar: hoogle
raar strafrecht
Tom Schalken
vindt evenals de
vereniging van
letselschade-ad
vocaten dat be
stuurders als bur
gemeester Mans
en de comman
dant van de
brandweer zich
zouden moeten
verantwoorden
voor dood door
schuld. Vanzelf
sprekend kan hen
geen opzet bij het veroorza
ken van de ramp ten laste
worden gelegd. Wel zou hun
eventueel grove nalatigheid
verweten kunnen worden, of
onwetendheid van omstan
digheden die zij redelijkerwij
ze hadden behoren te weten.
Dan is in strafrechtelijke zin
sprake van schuld aan de
dood van de slachtoffers.
De roep om een strafrechte
lijke vervolging van de over
heid is echter voorbarig zo
lang de Vragen over de poli
tieke en bestuurlijke verant
woordelijkheid voor het ver
lenen van de vergunning aan
S.E. Fireworks, het toezicht
en de rampenbestrijding niet
zijn beantwoord. Die ant
woorden moeten worden ge
vonden in het milieurecht en
het bestuursrecht. Is te licht
vaardig een vergunning ver
leend en is de daarbij beho
rende procedure geschon
den? Hadden de politiek ver
antwoordelijken horen te we
ten wat ambtelijke diensten
wisten? Zijn het gemeentebe
stuur en de brandweerleiding
grof nalatig geweest, uit on
wetendheid of onachtzaam
heid, bij de aanpak van de
ramp?
Pas wanneeer het antwoord
op een of meer van de wagen
'ja' is, wordt de overheid me
de aansprakelijk in civielrech
telijke zin. Nabestaanden, ge
wonden, burgers en bedrij
ven die schade hebben gele
den kunnen de overheid dan
juridisch ter verantwoording
roepen en schadevergoeding
claimen.
Maar civielrechtelijke aan
sprakelijkheid is nog iets an
ders dan een strafrechtelijke
vervolging. Pas wanneer jus
titie een redelijk vermoeden
heeft dat er strafbare feiten
zijn gepleegd door of namens
de overheid, wordt er een ge
rechtelijk vooronderzoek in
gesteld. Zulke onderzoeken
zijn al wél geopend tegen S.E.
Fireworks (mogelijke schen
ding van de veiligheidsvoor
schriften) en tegen een of
meer onbekenden (mogelijke
brandstichting).
De strafrechtelijke aanspra
kelijkheid van de overheid is
bovendien lastig. De Staat
kan niet wegens strafbare fei
ten worden vervolgd, omdat
zij het algemeen belang beli
chaamt. Ministers kunnen
worden vervolgd wagens
ambtsmisdrijven, zoals op
zettelijke schending van de
grondwet of andere wetten.
Zij moeten dan na tussen
komst van de Tweede Kamer
door de Hoge Raad worden
berecht, wat nog nooit is ge
beurd. Lagere overheden -
zoals de gemeente Enschede
- zijn wel strafrechtelijk ver
volgbaar. Net als politieke
ambtsdragers als burgemees
ters, die strafrechtelijk aan
sprakelijk kunnen
worden gesteld
als zij opdracht
hebben gegeven
tot, of leiding
hebben gegeven
aan het plegen
van strafbare fei
ten.
Tot enkele jaren
geleden kon dat
niet. Een ambte
naar van de Frie-
werd vervolgd
wegens het storten van ver
vuild baggerslib in het Pik
meer. Dat is strafbaar op
grond van de milieuregels.
Eerst zei de Hoge Raad dat de
gemeente niet strafrechtelijk
kon worden aangepakt voor
delicten die zijn gepleegd bij
de vervulling van een be
stuurstaak. In het tweede
'Pikmeerarrest' werd echter
vastgesteld dat gemeenten en
andere publieke rechtsperso
nen wel degelijk kunnen wor
den vervolgd, tenzij zij han
delen in de uitoefening van
een exclusieve overheidstaak.
En hier ligt dan ook in En
schede de grens: het (al dan
niet rechtmatig) verlenen van
een milieuvergunning is een
exclusieve bestuurstaak en
kan niet leiden tot een straf
rechtelijke actie. Hoogstens
kunnen individuele functio
narissen worden vervolgd.
Mocht het waar zijn, zoals
Schalken in de actualiteiten
rubriek Nova opperde, dat
een brandweercommandant
zijn mensen stomweg de
dood instuurde, dan valt dat
misdrijf buiten zijn taakuitoe
fening.
De beperking van de straf
rechtelijke aansprakelijkheid
van de overheid heeft tot doel
ambtsdragers te beschermen
tegen lichtvaardige vervol
ging: zij hebben een politieke
verantwoordelijkheid en
staan onder democratische
controle. Ook na de ramp in
Enschede is er in elk geval al
le reden voor het afleggen
van politieke verantwoording.
Als de overheid of bestuur
ders falen bij de bescherming
van de bevolking.tegen on
verantwoorde risico's, dan
moet dat consequenties heb
ben.
Maar de roep om strafvervol
ging lijkt eerder emotioneel,
dan een juridisch doordacht.
Misschien is de wens om po
litiek verantwoordelijken let
terlijk in de verdachtenbank
te zetten wel ingegeven door
de al te menselijke behoefte
aan zondebokken voor een
onaanvaardbare noodlottige
gebeurtenis.
