Cultuur Kunst
Kathedraal voor moderne kunst
Noordwijks Knipscheer-orgel weer in oorspronkelijke staat
Sereen requiem van
toonkunstkoor Leiden
rg hè, die Richard?
Ja, heel erg
Schone
Schijn
Het doel heiligt
de middelen
[RDAG 20 MEI 2000 940
ineelstuk LIEFDE afgelast
Het Toneelstuk LIEFDE van het STUTtheater dat mor-
1n het buurthuis 't Spoortje zou worden opgevoerd, gaat
idoor. Eén van de hoofdrolspelers is onverwacht opgeno-
nin het ziekenhuis. De voorstelling is vooralsnog verplaatst
if een nog nader te bepalen datum in het najaar.
ijken door Oog van Escher
noordwuk casper wichers
Een lichtcrème geschilderde kast, glanzend blad
goud en gepolijste frontpijpen. Het Knipscheer-
orgel in de Grote of St. Jeroenskerk in Noordwijk
heeft een ingrijpende restauratie ondergaan. Het
uit 1840 stammende orgel is zoveel mogelijk in
de oorspronkelijke staat hersteld. De restaura
teur, orgelbouwer Flentrop uit Zaandam, draagt
het instrument op 7 juni over aan de Kerkvoogdij
van de Hervormde Gemeente.
Tijdens de feestweek staan verschillende orgel
concerten op het programma. Daarnaast is er
een tentoonstelling over het Knipscheer-orgel in
de kerk. Op Monumentendag (9 september) ver
schijnt dan nog een speciaal boekje waarin de
geschiedenis van het Noordwijkse orgel aan bod
komt.
Sinds orgelbouwer Hermanus Knipscheer jr.
het kerkorgel in de vorige eeuw bouwde, is het
instrument al diverse keren gerestaureerd. Dat
pakte niet altijd even goed uit. Met name de laat
ste 'opknapbeurt' in 1950 deed afbreuk aan de
oorspronkelijkheid van het instrument. Zo ver
dwenen de originele spaanbalgen die de pijpen
van wind moeten voorzien. Maar ook de alumi-
niumverf waarmee men tijdens de grote kerkres
tauratie in 1903 de frontpijpen van het orgel be
schilderde betekende een aantasting van Knip-
scheers' oorspronkelijke orgel.
Restaurateur Flentrop heeft de klavieren en
een gedeelte van de versleten mechanieken ver
nieuwd, naar voorbeeld van bestaande Knip-
scheer-orgels. Verder maakte hij een nieuwe bal-
genstoel met twee nieuwe spaanbalgen en res
taureerde hij het complete pijpenbestand, dat
bijna helemaal nog origineel was. Op het pedaal
is ook een nieuw register gekomen, een Fagot 16.
Het orgel staat bovendien niet meer tegen de
torenmuur, waar het in 1950 werd geplaatst. Het
is teruggezet op de oorspronkelijke plaats in de
kerk, een stukje naar voren, wat de klank ten goe
de komt. Naast een houtwormbehandeling is er
ook veel aandacht besteed aan het uiterlijk. Al
het snijwerk aan de orgelkast- en ballustrade is
hersteld en voorzien van bladgoud. Het orgel is
opnieuw geschilderd.
De restauratie is begonnen in 1999 en kostte
meer dan zeven ton. Het geld is ingezameld door
de Stichting Restauratiefonds Knipscheerorgel.
De helft van het bedrag komt voor rekening van
de Rijksdienst Monumentenzorg en de rest is
binnengekomen via particuliere schenkingen en
sponsors.
Met uizondering van maandag zijn er in de
Grote of St. Jeroenskerk aan de Voorstraat van
donderdag 8 juni tot en met woensdag 14 juni
dagelijks concerten. Jaco van Leeuwen, de vaste
bespeler van het Knipscheer-orgel, zal tijdens de
ze concertweek zijn kunsten vertonen. Komende
zomer wordt ook een speciale serie orgelconcer
ten in de Noordwijkse kerk gehouden op 13, 20
en 27 juli en op 3, 10, 17 en 31 augustus. Deze
concerten beginnen om 20.15 uur.
Tate Modern, nieuw museum in Londen
haag» Vandaag gaat in het Gemeentemuseum in Den Haag
itentoonstelling van start waarin het werk van de kunstenaar
C. Escher centraal staat. Het Gemeentemuseum is het enige
seum ter wereld dat van alle prenten een afdruk bezit. Een
rdewerkster poetst, vlak voor de bezoekers hun entree ma-
1a, nog snel even 'Oog' en 'Studie voor Oog' op. De expositie,
Ll[ 31 het publiek ook virtueel kan stoeien met het werk van Es-
loopt tot 8 oktober. foto anp
theater recensie
dick van teylingen
in van Kepler speelt Everzwijn
jgo Claus naar Richard III van Sha-
Regie' Dominique Hoste. Mu-
ie Gotink. Met Herman van de
Marcel Roelfsema, Sofie van
teen ji, Cindy de Quant en anderen. Ge-
het LAKtheater. Vanavond
herhaling
is het toch een schoft, die
ard, later bekend als de
Je. 'Vrede is mijn genre
Een slappe tijd, een zwak
37 tp- Wat moet ik met die
Staan loeren naar mijn
nme schaduw in de zon?'
ard is mismaakt: een man-
n w lot, een bochelaar, en hij
eert de straf die de natuur
genadeloos af op zijn
eving. Tegenstanders of ge
nen, het maakt niet uit: ze
inden allemaal in de ge
lmolen van de man die over
men-, vrouwen- en kinder-
nging en koning werd.
li t allend naast zijn bloeddor-
rstej leid is zijn charme. In het
vermoordt hij de man en
ader van Anne, en als ze
nd verhaal komt halen,
hij haar binnen een paar
uten het bed in. Hij ontkent
wandaden nog niet eens.
beste excuus is nog 'een
is doet wel eens dingen
'elfa Ier er bij na te denken'. En
t hij weer eens een slacht-
omgepraat. dan veracht
baar uitbundig zodra ze uit
het zicht is verdwenen. Al snel
kan er dan weer een kistje bij.
Dat is natuurlijk zo ver van on
ze dagelijkse realiteit en om
gangsvormen, ik hoop althans
ook van de uwe, dat het een on
geveer onmogelijke opgave is
om met zo'n stuk te overtuigen.
Hugo Claus is "altijd gefasci
neerd geweest door legendari
sche slechteriken en lustmoor
denaars, dus het is geen won
der dat hij zich ook ontfermde
over Shakespeares versie van
het kwaad in eigen persoon.
Zijn Everzwijn is een bewerking
van Richard III. Maar waar Sha
kespeare nog zoekt, hoe moei
zaam ook, naar motivatie van
gedrag en reacties, bij Claus is
iedereen door en door opportu
nistisch, rot, en meestal blind.
Dramatisch is dat niet zo'n lek
ker uitgangspunt: honderd pro
cent kwaad is even voorspel
baar als honderd procent goed.
Daartussenin ligt de spanning.
Regisseuse Dominique Hoste
heeft haar acteurs van alles uit
de kast laten halen en De wet
ten van Kepler doen erg hun
best. Herman van de Wijdeven
is weer indrukwekkend, Marcel
Roelfsema speelt zonder moeite
vijf verschillende mensen, de
dames in het gezelschap mogen
er stuk voor stuk zijn, maar
toch haakte ik af bij zoveel pure
slechtheid. „Erg hè?" Zei de da
me achter me regelmatig tegen
haar man. Ja, Heel Erg.
New York heeft al sinds de
jaren twintig zijn Museum
of Modern Art (Moma),
Parijs volgde in de jaren
zeventig met het Centre
Pompidou. Maar die ande
re wereldstad, Londen,
heeft op het gebied van de
moderne kunst nooit een
podium van dergelijk allu
re gehad. Daar is verande
ring in gekomen. Op de
zuidoever van de Theems
kan het publiek een kijkje
nemen in wat nu al een ka
thedraal voor de moderne
kunst wordt genoemd en
dat luistert naar de naam
Tate Modern.
londen harm harkema
In tegenstelling tot recent ge
bouwde musea als in Gronin
gen en Bilbao - die zelf om alle
aandacht schreeuwen - is Tate
Modem een toonbeeld van im
ponerende eenvoud. Het be
treft hier ook geen nieuwbouw,
maar een in een 1963 gebouw
de elektriciteitscentrale die in
1981 buiten gebruik werd ge
steld en sindsdien leegstond.
De centrale is in 1947 ont
worpen door de architect Sir
Giles Gilbert Scott, bekend van
rode Britse telefooncel en Bat-
tersea Power Station, die ooit fi
gureerde op een hoes van een
langspeelplaat van Pink Floyd.
Het Bankside Powerstation
waarin nu Tate Mqdern is ge
vestigd, heeft een iets ingetoge
ner karakter, maar imponeert
wel degelijk. Het is geheel opge
trokken uit bruine baksteen, is
bijna zo strak als een schoenen
doos, en is in het midden voor
zien van een ongeveer honderd
meter hoge, hoekige schoor
steen.
De centrale is tot museum
verbouwd door de Zwitserse ar
chitecten Herzog en De Meu-
ron, die het industriële karakter
van het gebouw intact hebben
gelaten. Hun belangrijkste bij-
Het nieuwe Tate, gevestigd in de oude krachtcentrale aan de oever van de Theems, staat 's avonds in een spectaculair licht.
drage is een rechthoekig en sculpturen van brons en staal,
smal glazen uitbouwsel boven- gemaakt door de inmiddels 82-
op de centrale, die over de volle jarige Frans-Amerikaanse kun-
lengte daglicht laat vallen over stenares Louise Bourgeois:
de bovenste expositieruimtes, doodlopende wenteltrappen
Wie via de hoofdingang, een met grote spiegels erboven en
brede gleuf onderaan aan de een gigantische spin. In de an-
zijkant van de schoenendoos, dere helft van het gebouw zijn
het pand betreedt, komt uit in zeven etages opgetrokken die
de voormalige turbineruimte ruimte bieden aan 84 expositie
van de centrale. Het is een zalen- en zaaltjes met veel de-
ruimte waarin de mens zich montabele wanden, twee audi-
nietig voelt. toria, een winkel, twee cafés en
Deze turbineruimte, door de personeelsruimtes.
Modern zo'n 15 procent ruimer
bemeten dan The Museum of
Modern Art in New York. „We
hebben nu een oceaan aan
muurruimte", aldus directeur
Nittve.
Tot de collectie behoren
toonaangevende werken van
vrijwel alle beeldende kunste
naars van naam uit de 19de en
20ste eeuw, onder wie André,
Beuys, Bacon, Cézanne, Dali,
Duchamp, Giacometti, Lichten-
stein, Matisse, Monet, Mondri-
Zweedse museumdirecteur Op een dubbeltje meer of aan, Picasso, Pollock, Rothkó
Lars Nittve 'de straat' genoemd, minder is niet gekeken. De kos-
vormt ongeveer de helft van het ten van de nieuwe kunsttempel
gehele gebouw. Het is een hal bedragen zo'n 500 miljoen gul
van 155 meter lang, 23 meter den, waarvan meer dan de helft
breed en 35 meter hoog die niet is opgebracht door de Britse
alleen dienst doet als ingang, staatsloterij. Met een expositie
maar tevens als expositieruim- oppervlakte van meer dan
te. Tijdelijk staan er enorme 14.000 vierkante meter is Tate
en Warhol. Tate Modern heeft
de ongeveer 700 tentoongestel
de werken uit de vaste collectie
gerangschikt naar vier thema's.
Zo hangen naakten van Picasso
en Matisse in de buurt van vi
deobeelden van Sam Taylor-
Wood, terwijl een van Monets
waterlelieschilderijen tegenover
muurbreed op doek gekwakte
modder uit de rivier de Avon
hangi, een werk van Richard
Long.
Critici reageren verdeeld op
deze indeling, maar iedereen is
het erover eens dat de wereld er
een museum van belang bij
heeft en dat Londen zijn repu
tatie als wereldstad nu ook op
het gebied van de moderne
kunst vestigt. Marktonderzoe
kers voorspellen meer dan twee
miljoen bezoekers per jaar, van
wie dertig procent buitenlandse
gasten. Lars Nittve droomt on
dertussen al van fase twee: een
uitbreiding van de ruimte met
nog eens 30 procent. De onder
grondse ruimtes voor de olie
tanks aan de zuidzijde lenen
zich daar goed voor.
een paar nachtjes slapen
lan is het zover.
de Japanse keizer op
oep.
het in Leiden een komen
?an van koninklijke gasten
natste tijd: Bea heeft zich
niet omgedraaid of Akihito
it zich alweer aan.
de Japanse keizer naar Ne-
ind komt, is niet toevallig.
iar vieren de twee landen
fit dat ze met elkaar 400
"bewogen betrekkingen'
prhouden, zoals de Teleac-
die momenteel draait, toe-
elijk is getiteld. En dat Aki-
naar Leiden komt, berust
imin op toeval. Centraal in
trekkingen staat immers
lur van Siebold, de man
de basis stond van de
irne medische wetenschap
1. En daar twee eeuwen
fato nog altijd wereldbe-
is. Hij opereerde vanuit
looit in het begin van de
uw zijn woonhuis was op
Papenburg, is sinds kort ge
formeerd in het Siebold-
Dat straks na een rigou-
fe verbouwing moet uit
een tot hét centrum van de
inse cultuur in Nederland,
hvat de wetenschapper Sie-
Idestijds allemaal in Nip-
'heeft verzameld, is dat
D enkel punt. Het meeste uit
Periode is in Japan zelf niet
'meer te vinden. Het zijn
unieke museumstukken.
Bij het SieboldHuis zijn ze bij
zonder in hun nopjes met het
bezoek van de keizer. Van die
kant logisch. Japan doneerde
het lieve sommetjes van 2,6
miljoen gulden als bijdrage in
de kosten van het centrum in
spe. Zonder die subsidie zou er
niet eens sprake kunnen zijn
van een SieboldHuis. Dan ga je
verder niet moeilijk doen ook al
realiseer je je dat zijn komst
nog altijd gevoelig ligt. Naar
goed Japans gebruik buigen als
een knipmes daar dus op de
stoep, volgende week.
Niet iedereen is, zoals bekend,
even blij met het staatsbezoek
dat Akihito en de keizerin aan
ons land brengen. De wanda
den die in de naam van zijn va
der ten tijde van de Tweede
Wereldoorlog zijn begaan, lig
gen bij slachtoffers en nabe
staanden vaak nog vers in het
geheugen - ook al is het inmid
dels lang geleden. Zelfs nu Aki
hito recentelijk zijn spijt betuig
de - iets wat Hirohito altijd
heeft geweigerd te doen - staat
voor velen de Japanse keizer
onveranderd op 'verdacht'. Ge
woon, omdat hij nu eenmaal de
Japanse keizer is. Vergeven is
één ding. Vergeten nog heel wat
anders.
In kringen van Indische instan
ties ligt met name dat laatste
buitengewoon moeilijk. Ze zijn
door de Nederlandse regering
uitgenodigd voor een lunch
met Akihito. Bij wijze van ge
baar. Als tegemoetkoming. Een
enkeling gaat, op persoonlijke
titel. De meeste belangengroe
peringen weigeren mensen af te
vaardigen. Van die kant logisch.
Als je destijds in een kamp op je
knieën hebt gelegen voor een
kommetje rijst, zit je nu toch
zeker niet te wachten op het
moment dat Akihito zo vriende
lijk wil zijn om de roomboter
door te geven.
Van boter weten wij Hollanders
alles. Wij hebben, door de eeu
wen heen, boter op ons hoofd.
Toen het rood-wit-blauw 400
jaar geleden voor de kust van
Hirado verscheen, was het eer
ste dat de Japanners vroegen of
we hen, gelijk de Portugezen,
soms kwamen bekeren tot het
ware geloof. En zo ja, of we dan
als de donder wilden maken
dat we wegkwamen. Waarop de
Hollanders hun bijbels en krui
zen tegen de grond wierpen en
er een vrolijk rondedansje op
maakten. Welnee, we komen
uitsluitend voor de handel. Om
een paar centen te verdienen.
Het hebben van principes laten
we wel aan de stijve Engelsen
verderop over.
En zo is het maar net. Pragma
tisch zijn. Ook vandaag de dag.
In ruil voor een paar miljoen ga
je toch zeker niet moeilijk
doen? Welnee. Dan buig je.
Desnoods totdat je met je kop
de stoeprand raakt. Want het
doel, zo weten wij Hollanders
als geen ander, heiligt nog altijd
de middelen.
ad van kaam
muziek recensie
i Jo
hannes Brahms Door het Toonkunstkoor
Leiden e.o. en het Randstedelijk Begelei-
dings Orkest 0 l.v Hans van der Toorn.
Solisten: Heieen Koele en Frans Fiselier
Gehoord: 19/5, Stadsgehoorzaal, Leiden.
Brahms' Requiem. Maar voor
ze dat zingen, smeekt het Toon
kunstkoor de zegen van de mu
ze van de muziek af. In de,
vooral in Engeland hoogge
schatte, hymne Blest pair of Si
rens' van Hubert Parry is de ba
lans tussen het koor en het
Randstedelijk Begeleidings Or
kest nog niet optimaal. Het
tempo is wat al te gedragen en
de koorklank klinkt gemoffeld
en wordt overstemd door het
orkest. Dat verandert, zij het
langzaam, in het Requiem van
Brahms. Het orkest drukt voor
al in de eerste drie delen het
koor nog geregeld naar de ach
tergrond, maar gaandeweg
wordt er steeds zelfbewuster
gezongen en wint het koor aan
expressie.
Het koor kampt ontegenzeg
lijk met het nadeel van een on
gelijke verdeling van de stem
men over de vier stemgroepen,
de tenoren en bassen hebben
het moeilijk. De gekozen oplos
sing - vooral nooit schreeuwen
- ligt voor de hand, maar het or
kest moet daar even aan wen
nen. Dat speelt de prachtige
muziek van Brahms met verve
en gevoel, en soms wat te luid.
Een direct gevolg van de ge
kozen benadering is dat de
contrasten die Brahms in alle
delen gedacht heeft, wat min
der aangezet worden en het lij-
Een vriendelijk Requiem
zingt het Toonkunstkoor. De
duistere kanten worden van
hun scherpte ontdaan, de na-
dende en troostende karakter druk ligt op sereniteit, en dat
van de muziek wat meer na- blijkt een interpretatie waar wat
druk krijgt. Het koor zingt rustig voor te zeggen valt.
en bescheiden, verstild soms,
en dat is mooi op zijn plaats in
het 'Selig sind, die da Leid tra
gen'. Iets minder passend is die
voorzichtigheid in het 'Denn al
les Fleisch es ist wie Gras'. Daar
komt het dreigende donker vol
ledig uit het orkest en voegt het
koor weinig aan de spanning
toe. Schwung en vurigheid ko
men pas halverwege. De 'eeu
wige vreugde' overtuigt dan
vyeer wel door de volle, al maar
crescenderende klank. In het
derde deel, over de verganke
lijkheid van de mens, ontstaat
een fraai contrast tussen de ste
vige, zekere voorzang van bari
ton Frans Fiselier en het subtiel
kleine, maar aan kracht win
nende antwoord van het koor,
waarmee een zoeken en vinden
wordt e
Manson Family
zonder karakter
en spanning
dans/muziek recensie
maarten baanders
Voorstelling: 'The Manson Family' door
De Dutch Don't Dance Division. Gezien
19/5 Leidse Schouwburg
Gruwelijke moordpartijen kun
nen behalve afschuw ook fasci
natie wekken. Dat geldt zeker
voor de bloedbaden die in 1969
werden aangericht door leden
van een Amerikaanse commu
ne die onder leiding stond van
Charles Manson. Deze leider
had zo'n grote invloed op zijn
volgelingen dat zij hem blinde
lings gehoorzaamden en in zijn
opdracht mensen doodstaken.
Het was de tijd van Flower Po
wer. Manson gaf een zwaar ge
stoorde, hysterische draai aan
de Hippie-idealen van vrijheid
en vrede. Hij praatte op zijn
sekteleden in met verhalen over
complete chaos, die aangericht
moest worden om daarna de
ideale wereld te laten aanbre
ken. De link met Flower Power
vormt één van de redenen
waarom deze zaak zo tot de
verbeelding blijft spreken, ook
van kunstenaars. John Moran
schreef er een opera over en het
was deze opera die choreograaf
Thorn Stuart ook in de ban van
deze lugubere geschiedenis
bracht. Met behulp van Morans
muziek maakte hij de dans
voorstelling 'The Manson Fa
mily'.
Zo'n beladen onderwerp
wekt verwachtingen, niet alleen
omdat het om schokkende za
ken gaat, maar ook omdat je je
afvraagt hoe zoiets psycholo
gisch werkt. Aan dit soort vra
gen komt Thorn Stuart helaas
niet toe. De voorstelling blijft
steken in een vlakke, plaatjes-
achtige weergave van de feiten.
De beklemmende sfeer onder
mensen die zich isoleren van de
buitenwereld en opgaan in
waanzinnige idealen, is afwezig.
In de bewegingen overheerst
het esthetische: karakter en
spanning ontbreken. Nergens is
geprobeerd het verhaal op een
verrassende manier te vertellen.
Het contrast bijvoorbeeld tus
sen slachtoffer Sharon Tate in
glitterjurk en de donker gekle
de, sluipdansende moorde
naars: voor de hand liggender
kan het bijna niet. Manson
wordt neergezet als een tyran-
niek pratende man. Dat iemand
zich door zo iemand laat be
toveren is ongeloofwaardig. Er
moet een uiterst geraffineerde
verleiding van Manson zijn uit
gegaan, maar die ontbreekt in
de voorstelling. In plaats daar
van zien we een onhandige po
ging het publiek de rillingen te
bezorgen: een scène waarin
Manson intiem danst met de
schim van Sharon Tate. En dat
terwijl hij haar helemaal nooit
persoonlijk als slachtoffer heeft
uitgekozen. Zoiets is puur ef
fectbejag.
Na de pauze, als de grootste
duisternis de muziek verlaten
heeft, wordt het koor jubelen
der. Heieen Koeles stem is van
een smeltende tederheid in het
'Ihr habt nun Traurigkeit' en
het koor staat haar bij met een
aangename, fluisterzachte
lichtheid. De lieflijkheid wordt
even gebroken door het triom
ferende, pesterige 'Tod, wo ist
dein Stachel' maar komt dan
stralend weer terug.
