De eenzaamheid van een wreedaard
KunstRAI wil zijn vleugels uitslaan
Cultuur Kunst
Een leven gewijd aan cabaret
Jjf
2* *?-
itopulver: enkele reis terug naar de fjorden
jerini-formule aan
ijtage onderhevig
ngerie voor Aids-fonds
)vertuigende uitvoering van de Petite Messe
lG 19 MEI 2000
941
19
MUZIEK» RECENSIE
Wim lbo (1918-2000)
Het liefst was de gisteren over
leden Wim lbo een gevierd ca
baretier geworden. Maar in
plaats daarvan ontwikkelde hij
zich tot de cabaretkenner bij
uitstek die al zijn kennis over
honderd jaar kleinkunstge-
schiedenis vastlegde in de ca
baretbijbel 'En nu de moraal'.
Wim lbo was de man achter de
schermen die als presentator,
schrijver en producent het Ne
derlandse cabaret via radio- en
televisieprogramma's, boeken
en grammofoonplaten op de
kaart zette.
Als jongen wist lbo al dat hij
artiest wilde worden. Samen
met z'n zusje en broertje zong
hij al liedjes tussen de schuif
deuren. Later richtte hij met
HBS-vrienden het cabaretge
zelschap 'The Merry Young Fi
ve' op. Hij had een aardige
zangstem, maar Wim Kan zag
toch niet veel in de knaap.
Zonder schade aan zijn ziel te
willen aanrichten, raadde Kan
hem aan eerst z'n school af te
maken.
Wim lbo was idolaat van Fien
de la Mar, een vrouw die vol
gens hem op de enige juiste
manier invulling gaf aan het
cabaret zoals de Fransen dat
hadden bedoeld. Met een imi
tatie van haar alt en geloken
oogopslag wist hij deze diva
over te halen hem te engage
ren. In de oorlogsjaren speelde
de jonge lbo ook bij een paar
andere gezelschappen. Lang
zamerhand realiseerde hij zich
echter dat zijn talent ergens
anders lag.
Na een reis naar de Verenigde
Staten kwam hij boordevol
ideeën terug. Zo was hij er ge
troffen door een hoorspel dat
dagelijks de
belevenis
sen van een
familie volg
de. De door
wasmidde
lenfabrikan
ten gespon
sorde uit
zendingen
waren de
eerste 'so
aps'. In Ne
derland had
de VARA
echter geen
oren naar
het voorstel
van de en
thousiaste
lbo. Vijf jaar
later ging hij
opnieuw
naar de VS waar de soap on
verminderd populair bleek. Als
producent benaderde hij An
nie M.G. Schmidt en Cor Le-
maire die 'De familie Door
snee' tot leven wekten. De vro
lijke radioserie bleek zo in de
smaak te vallen dat deze eerste
Nederlandse soap een groot
deel van de jaren vijftig in ra-
dioland bepaalde.
Op de televisie begon hij met
dezelfde schrijvers 'Pension
Hommeles', een in die dagen
ongekend populaire serie. In
'58 leefden meer dan 1 miljoen
mensen intensief mee met de
belevenissen van de pension
gasten. Bij de VARA kwamen
zelfs verzoe
ken voor ka
merreserve
ringen bin
nen. Toen
Mieke Ver
st raete de
vloer dweilde
in een
avondjurk
boden werk
sters hun
diensten aan
en Donald
Jones ('Ik zou
je het liefste
in een doosje
willen doen')
kreeg nieuwe
sweaters toe
gezonden,
toen hij zich
een keer in
een versleten trui had ver
toond.
Als een bevlogen persoonlijk
heid voorzag Wim lbo iedereen
van raad en daad. Wim Kan
kreeg van hem in 1954 het ad
vies zijn theaterprogramma op
de radio te presenteren. Het
zou de basis zijn voor de latere
oudejaarsconferences van
Wim Kan op radio en tv.
In 1960 kwam hij in botsing
*/>-\ i
met de Programmacommissie,
die het lied 'Milord' over een
prostituee, gezongen door Cor-
ry Brokken, ongeschikt acht
voor het bevrijdingsprogram
ma 'Schouder aan schouder'
op 5 mei.
Wim lbo was woordvoerder
voor de producer en de arties
ten die uit protest opstapten.
„Dat is me hoogst kwalijk ge
nomen", vertelde hij Bibeb in
1980. „Men heeft mij heel be
wust kapot willen maken." Hij
stond bovenaan de zwarte lijst
van Hilversum. „Voor mij was
het de grootste slag, want ik
had geen andere inkomsten."
In die tijd begon lbo met het
schrijven van de geschiedenis
van het cabaret, die hij in 1895
liet beginnen. Volgens hem is
cabaret 'professionele literair-
muzikale theaterkleinkunst in
een intieme omgeving voor
een intelligent publiek'. In
1970 verscheen zijn gezagheb
bende standaardwerk 'En nu
de moraal'. Intussen was hij
halverwege de jaren zestig
weer in genade aangenomen
en presenteerde hij op tv aller
lei cabaretprogramma's.
Van de huidige generatie had
hij bewondering voor Thomas
Acda. Volgens Wint lbo schreef
die één van de mooiste tekstre
gels ooit: 'Als je bij me weg
gaat, mag ik dan met je mee?'.
De KunstRAI in Amsterdam,
die van 7 tot en met 12 juni
voor de zestiende keer wordt
gehouden, wil internationaal
en kwalitatief groeien maar
weet niet precies hoe. De orga
nisatie doet al pogingen be
roemde buitenlandse galeries
naar Amsterdam te lokken. De
ze komen echter alleen als er
ook een gefortuneerd publiek
is dat de dure werken kan beta
len.
Dit jaar doen 160 galeries
mee en daarmee is Nederlands
grootste beurs voor moderne
en hedendaagse kunst (vanaf
1900) weer net iets groter dan
vorig jaar. De organisatie ver
wacht ook een recordaantal
bezoekers: tussen de 25.000 en
30.000. Maar toch blikt project
manager Erik Hermida wat ja
loers naar internationaal gere
nommeerde beurzen zoals in
Bazel of Keulen. „Daar is niet
één Donald Judd maar zijn er
tien te koop. Dan heb je als pu
bliek keuze. We zijn op een
punt gekomen waarop we zeg
gen: verhogen wij ons niveau
tot het internationale of niet.
En als we dat willen, hoe doen
wij dat?"
De KunstRAI 2000 moet het
nog vooral hebben van de va
derlandse handelaren en mo
derne meesters. Natuurlijk en
kele Appels, Constant (geëerd
met een speciale uitgave we
gens zijn 80ste verjaardag), Bir-
za, Van Dongen, Lucebert,
Breitner, Gubbels enzovoorts.
Van de deelnemende galeries
zijn er vijftien uit het buiten
land. De rest is gevestigd in Ne
derland met Amsterdam als
voornaamste leverancier.
Voor de Nederlandse galeries
is de beurs zeer belangrijk. Vo
rig jaar werd 10 miljoen gulden
omgezet. Volgens Hermida is
dat ééntiende van wat alle gale
ries in Nederland bij elkaar per
jaar aan vrij werk verkopen aan
particulieren en bedrijven. Me
de door dat succes, is de animo
onder de moderne-kunstverko-
pers groter dan de plek in de
Rai.
Dit jaar werden dertig gale
ries uit Nederland maar ook
dertig buitenlandse afgewezen.
Een speciale commissie bekijkt
elk jaar wie wel en wie niet mo
gen meedoen. Behalve stands
van galeries, kent de beurs en
kele bijzondere activiteiten. Zo
mag ontwerper/kunstverzame
laar Jan des Bouvries 25 van
zijn mooiste werken ophangen
(niet te koop).
Ruim honderd leden van de
beroepsvereniging voor foto
grafen exposeren onder de titel
'Jamais Vu' foto's die nog nooit
eerder te zien waren. Verder is
er de jaarlijkse toekenning van
de West Art of Now Award
waarvoor tien kunstenaars zijn
genomineerd. De beurs wordt
op 7 juni geopend door Melle
Daamen, directeur van de
Mondriaan Stichting.
HANS KEUZERS
Dagga - zang, gitaar, Victor
is. Rune Lamoy - gitaar, Frode
rums, Anders Hunstad - toet-
IGezien 18/5, LVC, Leiden
icandinavische bandjes
egenwoordig zo op noe-
p|{ et Zweedse Kent verste-
3ni Pt geleden hun positie
ij gnasta Hill, Motorpsy-
ij( im met zijn meest toe-
ke CD tot nog toe: Let
it cake en het eveneens
kwintet Autopulver
kort geleden het ver-
ijke Vapor Trails uit.
Live maakt Autopulver die
hoge verwachtingen niet waar.
Bij het openingsnummer lijken
de onnodig galmende vocalen
van zanger Dagga nog het
meest op Suede's zanger Brett
Anderson en klinkt het geluid
van de band klinisch en steriel.
Met If I get to deep bezorgt Au
topulver ons een Burt Baccha-
rach-pastiche in een gruwelijk
Herb Albert-arrangement. Ge
lukkig switcht de band halver
wege het nummer in een vrij
heftig alternatief tweede ge
deelte. Autopulver probeert het
met een covertje van de Pet
Shop Boys, Being Bored, maar
het wordt volkomen kleurloos
neergezet.
De Noren vervallen in de set
al heel snel in zeer gemakkelijke
toegankelijke pop. Het ligt pret
tig in het gehoor, maar het is
het soort pop waar je geen buil
aan kunt vallen. Kleurloze po-
werpopsongs zonder eigen ge
zicht, zonder smoel.
Gelukkig speelt de band Fris
bee en Fatwa van de eerste CD
F-words. Op dat moment hoor
je pas waar de band werkelijk
toe in staat is. Eindelijk geeft
drummer Frode Lamoy eens
een lichtvoetig frivool ritme aan
en wordt de standaarddrum in
de ijskast gezet en vertolken de
heren uit het hoge noorden
eens een paar gedreven pop
songs met de broodnodige
kwaliteit.
Wat je van ver haalt is vaak
lekker, maar bij Autopulver zit
je toch het merendeel van de
avond met samengeknepen
knieën de verrichtingen van de
Noren te volgen. Het is voor
Autopulver pas het begin van
de clubtour in Nederland. Beter
was geweest: een enkele reis te
rug naar de Noorse fjorden.
zi-museum breidt uit
De Uffïzi in Florence, het drukstbezochte museum van
gaat uitbreiden. De huidige 7000 vierkante meter exposi-
nte wordt tot 30.000 vierkante meter vergroot. Was tot nu
(hts één verdieping voor het publiek toegankelijk, als de
iding (volgens plan in 2004) is afgerond zullen de kunst
erpen over drie etages verdeeld zijn. De kosten van de
misering worden op 125 miljoen gulden geschat.
géi isseur Paul Bartel overleden
-aai Amerikaanse regisseur en acteur Paul Bartel is op
5 Kf jge leeftijd in New York overleden. Bartel was gespeciali-
in films waarin morbide humor en horroreffecten elkaar
j n elden. In 1972 maakte hij zijn debuut als filmregisseur
zwarte thriller-komedie Private Parts. Eating Raoul
5pe is een zwarte komedie over superkeurige echtelieden die
/on rijgezellen die op een avontuurtje uit zijn, hun flat bin
den en daar afslachten.
ie
WUNAND ZEILSTRA
oen' van en door De Berini's.
e'"lutein Meijers en Hans Kemeling.
kvan den Heuvel Regie: Pieter
Castmuzikanten Walter Kui-
Izak Boom. Gezien: 18/5,
Schouwburg Leiden
en hadden An en Har
ani|) hun dag niet, mis
sloeg de vonk dit keer
Ic u ht over of misschien is
rini-formule toch een
aan slijtage onderhevig?
biedt het nieuwe
Sm a van An en Harry de
Srzi iftewel De Berini's min-
lan je op basis van vori-
ramma's zou mogen
geiliten.
d( ?zen is het een gouden
„Al hij de goedsul die
nie klust, een enkele keer
rsti eert maar verder bij An
ade lie plak zit. En zij is een
[e eetje haaibaaierig, kletst
e ti Jar dat zegt) 'vijf kwar-
V! een uur' maar is verder
egt il gek op haar eigen Har.
gegeven is hun onder-
ekissebis dat tenslotte
a ijd weer een happy end
Marjolein Meijers en
e l emeling koesteren hun
iges al een flink aantal
irgvuldig. Ze waken voor
imatisme en zijn steeds
naar variaties binnen
luie, waarbij ze er merk
baar naar streven ook meer
diepgang in het programma te
krijgen.
Ditmaal is het grote thema:
wachten op Wesley. An en Har
bieden tijdelijk onderdak aan
de zoon van de Antilliaanse bu
ren, omdat hij wat extra warmte
en aandacht nodig heeft. Uitge
rekend vanavond is hij de stad
in gegaan en heeft nog steeds
niets van zich laten horen. Zijn
'pleegouders' zijn bijzonder on
gerust, zodat ze als vanzelf te
gen elkaar gaan kibbelen.
Dat gegeven is te mager om
als goed bruikbare verhaallijn te
benutten. Het matte program
ma sleept zich dan ook een
beetje voort, wat tot nu toe bij
De Berini's zelden voorkwam.
Het wordt nog minder, wan
neer An vanuit twijfels over
haar eigen pleegmoedereigen
schappen over haar eigen alco
holische moeder begint te ver
tellen. Als reactie hierop gaat
Har een soort van therapeuti
sche sessie arrangeren om de
onverwerkte ellende van vroe
ger naar boven te krijgen. Wat
daarvan toch de bedoeling mag
zijn - het is een raadsel. Als dan
uiteindelijk informatie over We
sley binnenkomt, hoort dat
weliswaar bij het luchtig be
doelde genre van De Berini's,
maar het is toch een wat kateri-
ge ontknoping.
w i Van topmodellen als Tyra Banks (I), Eva Herzegova (r),
aSchiffer en ook de Hollandse Karen Mulder (midden) wordt
I dat ze duizenden guldens per dag of soms per uur verdie-
"j laar gisteren, ter omlijsting van het Filmfestival in Cannes,
Ij de dames voor de verandering eens gratis op. Ze lieten zich
best zien, in een lingen'eshow, en de opbrengst van de
was voor de AMFAR, de Amerikaanse tak van het Aidsfonds.
duur gesponsorde tafels zaten ondermeer Elton John, Gre-
ick, Ivana Trump en. Liz Taylor. foto reuters
'Everzwijnofwel Richard III in LAKtheater
'Risjaar Modderfokker Den der
de' noemen Tom Lanoye en
Luk Perceval deze Engelse vorst
in hun roemruchte 'Ten Oor
log'. Hugo Claus bestempelt
hem als 'Everzwijn'. Gedoeld
wordt op Richard III uit Shake
speare's gelijknamige konings
drama. Everzwijn, gespeeld
door De wetten van Kepler,
staat vanavond op de planken
in het Leidse LAKtheater.
Richard III is lelijk en heeft
een horrelvoet. Meedogenloos
ruimt hij iedereen uit de weg
die hem naar de kroon steekt.
Bovendien is hij zo pervers, dat
hij er niet voor terugdeinst om
de kersverse weduwe van de
echtgenoot die hij net heeft ver
moord te verleiden. Het verbijs
terende is dat hij in weerwil van
zijn wreedheden en doortrapt
heid gemakkelijk de mensen
naar zijn hand weet te zetten.
Waarschijnlijk juist vanwege
zijn verregaande slechtheid en
tegengestelde karaktereigen
schappen blijkt Richard III veel
regisseurs te inspireren tot een
opvoering. Of, net als Hugo
Claus, tot een bewerking van
deze koningstragedie. Oscar
van Woensel is bezig aan een
nieuwe interpretatie voor Het
Syndicaat, die het volgend sei
zoen wordt uitgebracht.
Momenteel is het toneel
groep De Wetten van Kepler uit
Den Bosch die deze 'duivelse
mankepoot' ten tonele voert.
Niet in de oorspronkelijke ver
sie van Shakespeare, maar op
basis van 'Everzwijn' van Hugo
Claus. De Vlaamse regisseuse
Dominique Hoste (28) is daar
min of meer toevallig op geko
men. Na 'Alva' in 1997 en 'Anti
gone' het jaar daarop vond ze
het weer eens tijd worden om
bij De Wetten van Kepler een
regie te doen. Ze is ook als ac
trice bij dit gezelschap actief.
Tijdens haar speurtocht bij
het Nederlands Theater Insti
tuut naar een geschikt stuk om
te regisseren viel haar oog toe
vallig op 'Everzwijn'. Bij lezing
werd ze er meteen door.gegre-
pen. Over het algemeen houdt
ze niet zo van de toneelwerken
van Claus, in tegenstelling tot
zijn romans en gedichten, waar
ze gek op is. „Dramaturgisch
lopen zijn toneelstukken niet
altijd lekker. Maar 'Everzwijn'
vond ik wel interessant om te
doen." Het bracht bij haar te
vens een schok der herkenning
teweeg. Toen ze nóg op de to
neelschool in Eindhoven zat,
vond ze in de bibliotheek een
'Richard III' die door de Vlaam
Marcel Roelfsema en gerton Zeilstra staan recht tegenover elkaar in Everzwijn van Hugo Claus. foto gpd
se volkszanger Van der Velde
was bewerkt. Sindsdien heeft ze
altijd een zwak voor dit werk
gehad.
Hoste: „In al zijn boosaardig
heid is Richard III iemand die
volledig geïsoleerd leeft. Mij in
trigeren mensen die om wat
voor reden dan ook alleen in
het leven komen te staan. Om
die reden heb ik ooit Antigone'
geregisseerd. Richard III is een
monster, maar hij heeft iets
menselijks behouden, 's Nachts
heeft hij nachtmerries van zijn
wandaden. Hij lijdt aan zijn
eenzaamheid en toch duwt hij
iedereen van zich af. Waarom is
dat? Komt het door zijn mis
maaktheid? Die vragen intrige
ren me."
De 36 personages die in het
stuk van Shakespeare voorko
men, zijn in 'Everzwijn' terug
gebracht tot 17. Bij de Wetten
van Kepler worden ze door ze
ven spelers uitgebeeld. Dat be
tekent ettelijke dubbelrollen.
Marcel Roelfsema bijvoorbeeld,
neemt er vijf voor zijn rekening,
met als bijzonderheid dat ze
een voor een worden ver
moord. Herman van de Wijde-
ven speelt Richard III.
Ondanks die talrijke dubbel
rollen heeft Dominique Hoste
het stuk glashelder geënsce
neerd, zonder een spoor van
theatraal effectbejag. Geheel in
de stijl van De Wetten van Kep
ler worden de scènes afgewis
seld met dansfragmenten en is
er muzikale ondersteuning.met
behulp van elektrische gitaren
en drums. De aankleding is
tijdloos. Richard III draagt een
pak dat hem een paar maten te
groot is. Daarmee wordt zijn
misvorming gesuggereerd.
De combinatie spelen en re
gisseren bevalt de Vdaamse Do
minique Hoste uitstekend. Ac
teren wilde ze al van jongsaf.
Op haar zeventiende, na de
middelbare school, meldde ze
zich op het conservatorium in
haar woonplaats Antwerpen
om les te krijgen van Dora van
der Groen en Ivo van Hove. In
1992 ging ze naar de toneel
school in Eindhoven. „De eer
ste tijd had ik veel moeite met
de Hollandse mentaliteit. Ik
vond de medestudenten in
Eindhoven zo aards en zo tekst
gericht. Ik miste de Vlaamse
humor en lichtheid. Ik zat er
vaak wat stilletjes tussen." La
chend voegt ze er aan toe: „Dat
verklaart misschien mijn grote
interesse voor solitaire figu
ren."
De Wetten van Kepler is on
geveer vijf jaar geleden door ex-
studenten van de toneeloplei
ding in Eindhoven opgericht.
Hoste is er pas later bij geko
men en heeft het daar nog on
verminderd naar haar zin. Niet
in het minst omdat haar thea
teropvattingen stroken met die
van de artistieke leider en me
de-oprichter Wim Berings.
Daarnaast doet ze af en toe
gastregies in Vlaanderen, zoals
bij Het Speeltheater in Gent.
Everzwijn is vanavond en
morgenavond te zien in het
Laktheater in Leiden.
do, en Preludio religioso. Zijn pedaalge-
bruik is hier opmerkelijk abrupt. Als een
smeekbede, met een grote geladenheid ver
tolkt.
Het koor vindt een indrukwekkend
mooie balans tussen sereniteit en harts
tocht. Vervuld van eerbied en ontzag in het
'Cum Sancto', droefheid in 'Crucifïxus pro
nobis', van ongebreidelde vreugde in 'Et
resurrexit tertia die'.
Het Leiden English Choir zingt homo
geen en kernachtig, met ijle zuivere sopra
nen. Er is een evenwichtige verdeling van
mannen- en vrouwenstemmen. De sfeer
wordt niet gezocht in overdreven tempi,
rubato's of brallerigheid, maar eerder in
oprechte extase, innerlijke kracht of wie
gende eenvoud. Zoals in het zeldzaam
mooi gezongen 'Benedictus'. Opera of ora
torium opvattingen bijten elkaar niet in de
ze diep overtuigende uitvoering van Rossi
ni's Petite Messe Solennelle.
verkleinen. Dat deed de dirigent Stef Collig-
non dan ook naar believen.
Voor de solistische partijen kiest hij voor
jonge, uitgesproken operastemmen. De
mooiste stem behoort Frank Dolphin
Wong toe. Warm, soepel, met een groot so
noor volume zingt hij met ingehouden bra
voure dat God alleen heilig is. De meest
spectaculaire stem is van sopraan Caroline
Erkelens. Groots haalt zij uit. Maar inhou
delijk biedt zij te weinig. Zij doet ook niets
aan tekstinterpretatie. Dat gold ook voor de
schallende, sterk vibrerende heldentenor
van Frangois Soons. Het meest solide even
wicht tussen drama en ingetogenheid legt
de alt Jos Scholte. Alle vier zingen zij overi
gens zeer professioneel en weelderig, met
name in de kwartetten.
De pianist Casper de Jonge vat zijn aan
deel veel ingetogener op. Hij legt mooie
contrasten, speelt gedegen en betrouw
baar. Expressief en imponerend in het Cre-
LIDY VAN DER SPEK
Be Solennelle. Door Leiden English Choir o.l v.
n.m.v Caroline Erkelens. sopraan, Jos
ill. Frantois Soons, tenor, Frank Dolphin
wton, Casper de Jonge, piano en Herman
armonium Gehoord 18/5, Marekerk, Leiden
I ine mis, zowel in bezetting als in
l' De orkestpartij van Rossini's Petite
- iolennelle bestaat slechts uit een of
ino's en een zuchtend harmonium,
>erk is als concert avondvullend. Al-
r is er de cruciale vraag of Rossini
V ipoogt naar de opera, of dat hij,
aard, doodgewoon behoefte had
innerlijking. Dan wel op zijn ma-
int natuurlijk kan Rossini zijn oper-
?n niet verloochenen. Zo is zijn
Ie flamboyante, expressieve, humo-
elementen uit te vergroten of te
