Dijon: mondiaal mosterdmekka Koken een kwestie van elektronica Smaak Kreeft Mosterd Groninger mosterdsoep Een gesmeerde boterhc is steeds minder popul, DONDERDAG 18 MEI 2000 REDACTIE MARGOT KLOMPMAKER Elk jaar rond deze tijd besteed ik in mijn column graag even aandacht aan onze eigen Oosterscheldekreeft. Naast oesters en maatjesharing is het zo'n beetje het mooiste wat onze wa teren voortbrengt. De Zeeuwse kreeft, die uitsluitend geduren de de maand mei en begin juni gevangen mag worden, wordt door elke culi-kenner beschouwd als de lekkerste kreeft die er te krijgen is. Na een vangverbod van jaren, omdat de Zeeuwse kreeft dreig de uit te sterven, is er sinds een jaar of vier, zij het met mond jesmaat, weer voldoende aanwas en is het verbod opgeheven. De Alliance Gastronomique Néerlandaise heeft een drietal ja ren geleden het idee opgevat om tijdens de maand mei een promotie te doen voor dit mooie Nederlandse product. In alle restaurants aangesloten bij dit culinair verbond worden gedu rende een paar weken diverse kreeftspecialiteiten geserveerd. Hoewel de promotie niet zo zeer te maken heeft met een goedkope aanbieding, de Oosterscheldekreeft is namelijk ook de duurste kreeft ter wereld, wil men de gasten in de gelegen heid stellen toch eens kennis te maken met deze delicatesse- De Nederlandse kreeft onderscheidt zich van bijvoorbeeld de Canadese in onder andere de kleur, donker tegen zwart aan en in smaak, iets zoeter en wat betreft structuur veel malser. De ervaring van het vissen op kreeft is een hele belevenis op zich. Stukken schol worden aan pennen geregen en in korven geplaatst. Deze korven worden te water gelaten tot op de bo dem van de Oosterschelde. Dagelijks wordt er door de vergun ninghoudende vissers gecontroleerd of er zich kreeft bevindt in de korven. Een zwaar karwei, maar zeer spectaculair. On dermaatse modellen gaan terug evenals de vrouwtjeskreeften die eitjes dragen. Deze bevinden zich onder de staart en zien eruit aüs een tros kaviaar. Gitzwarte kleine bolletjes. Want één ding is zeker: men houdt zich strikt aan de regels die gesteld zijn, om de kreeftenstand zo veel mogelijk op peil te houden. De gemiddelde kreeft weegt zo'n 350 tot 500 gram en heeft een lengte van ongeveer 30 centimeter. Maar soms duikt er een boven water die meerdere kilo's weegt en dan wel een lengte van 80 centimeter haalt. Hoewel het vlees van de kreeft mager is, is het toch niet echt licht verteerbaar. Er zijn vele mogelijkheden om kreeft te be reiden, maar neemt u van mij aan dat eenvoudig gepocheerd in een court bouillon' en geserveerd met wat zelfgemaakte mayonaise nog altijd de lekkerste is. Dat handen en voeten nodig zijn om het te verorberen, maakt het alleen nog maar lekkerder. Tot slot: vergeet niet een vingerbowl met lauw water en een schijfje citroen te serveren om na de maaltijd de han den te kunnen reinigen. Wanneer u er dan ook nog een mooie witte Bour gogne bij drinkt kan de middag of avond niet meer stuk. JOHN BEEREN, eigenaar van de Bok kedoorns, een met twee Michelin- sterren gedecoreerd restaurant in de duinen van Bloemendaal. Voor het maken van mos terd is mosterdzaad nodig. Er zijn tientallen soorten die grofweg in drie catego rieën worden ingedeeld: zwart mosterdzaad voor de allerplttlgste mosterd; bruin mosterdzaad voor re delijk pittige mosterd en de geel-witte soorten voor de mildere mosterds. Canada is een van 's werelds groot ste mosterzaadleveranciers. Mosterd maken en er naar eigen smaak en inzicht tuinkruiden en dergelijke aan toevoegen is ook in ei gen keuken heel goed mo gelijk met behulp van een elektrische keukenmachine (food processor). Mosterd zaad wordt in sommige re formwinkels en in vrijwel alle oosterse toko's ver kocht. Voor 1 jampot: maal 75 gram zwart of bruin mosterdzaad en 125 - 150 gram geel/wit mos terdzaad in de keukenmachine zo fijn mogelijk. Voeg er 2 tot 3 eetlepels (bron)water aan toe en laat de machine zo lang draaien tot een dikke pasta is verkregen. Voeg er naar smaak (kruiden)azijn, zout en peper aan toe. Daarnaast kunt u er ragfijn gesneden bieslook, (plat te) peterselie, tijmblaadjes of groene peperkorrels, kappertjes en fijngeraspte mierikswortel bij doen. Wilt u de trends in mos terd volgen, gebruik dan sher- ry-azijn en voeg er een lepeltje honing en in uiterst smalle reep jes (draadjes) gesneden basili cum aan toe. Verhit de boter in een pan met dikke bodem. Schep de spe kreepjes door de hete boter. Temper de warmtebron en laat de spekreepjes zachtjes fruiten tot ze goudbruin zijn. Schep ze uit de pan. Roer de ui door het resterende vet- en botermengsel. Laat de ui fruiten tot ze begint te kleuren. Roer knoflook en kerrie poeder erdoor en voeg na 1 mi nuut de bloem toe. Blijf roeren tot het een vrij glad mengsel is. Schenk de bouillon er bij en blijf roeren tot een licht gebonden soep is verkregen. Laat de soep 5 minuten zachtjes koken. Roer intussen in een kommetje eierdooiers, slagroom en 5 eetle pels hete soep krachtig door el kaar. Schenk het mengsel bij de soep. Voeg onmiddellijk daarna mosterd en peterselie toe. Roer alles goed door. Neem de pan van de warmtebron en roer nog Voor 4 personen: 100 gram doorregen rook- spek, in smalle reepjes gesneden; 30 gram bo ter; 1 grote ui, gesnip perd; 2 teentjes knof look, ragfijn gehakt; 1 flinke mespunt kerrie poeder (Madras); 35 gram bloem, gezeefd, 8 dl kippenbouillon (even tueel van tabletten); 2 eierdooiers; 5 eetl. slag room; 2 a 3 eetl. Gronin ger mosterd; 2 eetl. fijn gehakte (platte of blad) peterselie een minuut in de soep. Strooi de achtergehouden spekreepjes er over. Geef er kleine bruine broodbolletjes bij en zet een schaaltje met boter(balletjes) op tafel. Abraham was niet de enige en ook niet de eerste die wist waar je de mosterd vandaan moest halen. Miljoenen Chinezen wis ten dat waarschijnlijk al veel eerder. Bekend is dat zij al zo'n vier- tot vijfduizend jaar hun ei gen zwarte mosterd maken. De mosterd die Abraham haalde, kwam waarschijnlijk uit Egypte, waar men aanvankelijk de ge woonte had om tijdens de maaltijden, tussen de gangen door, op mosterdzaadjes te kauwen om een vlotte spijsver tering te bevorderen. In ons werelddeel zijn het de oude Grieken geweest die zich als eersten bezig hielden met het maken van mosterd. Veel van die kunst zouden ze van de Egyptenaren hebben overgeno men. Na de Grieken gingen ook de Romeinen zich met de berei ding van mosterd bezig hou den. En dat deden ze niet alleen om de smaak en de spijsverte ring te bevorderen. De Romei nen kenden aan de mosterd ook verschillende geneeskrach tige eigenschappen toe en ge bruikten het bij de behandeling van reumatische aandoenin gen. Ze legden hete compres- sen met mosterd op de pijnlijke lichaamsdelen en namen hete voetbaden in water waaraan mosterd was toegevoegd om de vermoeidheid te verdrijven. Die voetbaden bleken later een pro baat middel om het kouvatten te voorkomen. Mosterd werd ook gebruikt als conserveringsmiddel voor het inleggen van groenten en vruchten. Het zijn de voorlo pers van piccalilly uit de Engel se keuken en vruchten in mos terdsaus uit de Italiaanse keu ken. Ook bij de bereiding van mayonaise wordt mosterd ge bruikt en niet alleen om de smaak maar ook om de conser verende werking, waardoor mayonaise langer houdbaar is. Hoewel mosterd een product is dat je gemakkelijk thuis kunt maken, zijn er in ons wereld deel al vrij vroeg kleine bedrijf jes gesticht voor het maken van dit begeerde produkt. In Frank rijk gebeurde dat al in de 14e of 15e eeuw in Dijon en dat is tot op de dag van vandaag nog steeds het grootste mosterd centrum van de gehele wereld is. In ons land kwam het maken van mostefd in de 16e eeuw op gang. Om het mosterdzaad te malen, richtte men mosterd molens op waarin met behulp van windkracht het mosterd zaad op molenstenen werd fijn gewreven. Enkele van die mos terdmolens zijn nog altijd in Mosterdmolen De Huisman aan de Zaanse Schans. bedrijf. De Zaanstreek is in ons land heel lang het centrum van de Nederlandse mosterdfabri- cage geweest. Nog altijd wordt er mosterd in een molen ge maakt, al gebruikt men er voor het malen geen windkracht meer. Elders in ons land doet men dat, op vrij kleine schaal, nog wel. Het nadeel van het malen met windkracht is dat men sterk afhankelijk is van de weersomstandigheden waar door een grote continue pro ductie vrijwel onmogelijk is. Be halve aan de Zaanse Schans wordt in ons land mosterd ge maakt in onder andere Gronin gen (grootste en modernste mosterdfabriek van Europa), Doesburg, Zutphen en Gulpen. Op zeer bescheiden schaal wordt ook in Zeeland en de meeste andere provincies nog mosterd gemaakt. Mosterd wordt overigens in alle werelddelen gemaakt. Tegen woordig gebruikt men mosterd voornamelijk als smaakmiddel en als een middel om de spijs vertering te bevorderen. Vooral bij (te) vette gerechten, zoals bij varkensvlees, en bij gerechten die in olie worden gefrituurd, komt vaak mosterd op tafel. Hoewel men een onderscheid kan maken tussen de mosterd soorten uit Frankrijk, Duits land, Engeland en ons land wij ken ze wat de smaak betreft niet zo heel erg veel van elkaar af. De Duitse mosterd is door gaans vrij pittig en soms scherp. Franse mosterd is wat milder van smaak en dat gaat ook voor de meeste Nederland se mosterdsoorten op. Mosterd uit Engeland is doorgaans vrij mild van smaak, al kent men er ook vrij scherpe uitschieters. Uitgesproken zacht van smaak is de Amerikaanse mosterd, waaraan al van oudsher honing of rietsuiker wordt toegevoegd. De tegenpool ervan is de zwarte Chinese mosterd, die weliswaar heel pittig maar ook uitgespro ken scherp van smaak is. Mos terd uit India is meestal, vrij mild en doet aan garam massa- la (kerriesmaak) denken. De meeste bekende Franse mosterdsoorten komen uit Di jon, Bordeaux en Meaux. De mosterd wordt er al heel lang naar traditionele en uiteraard ook geheime recepten gemaakt met zout, peper, specerijen, witte wijn(azijn) of vert jus (sap van onrijpe druiven). De mos terd uit Dijon is geelbeige of geelgrijs van kleur. De eerste wordt nog hoger gewaardeerd dan de tweede. Dijonmosterd geldt als de meest verfijnde mosterd die er is. Koks gebrui ken dan ook bij voorkeur Dijon mosterd en dat doen ze niet al leen om de smaak en de con serverende eigenschappen maar ook omdat de mosterd als een emulgator werkt bij het be reiden van koude en warme sauzen zoals mayonaise, vinai grette en tal van andere dres sings. Hoewel de in ons land gepro duceerde mosterd van merk tot merk verschilt in smaak gaat de voorkeur van steeds meer Ne derlanders uit naar de wat gro vere mosterdsoorten (meestal melange van fijn en grof gema len mosterdzaad). Hoewel Ne derlandse mosterd bekend staat als vrij mild zijn er produ centen die de smaak van hun mosterd aanpassen aan de smaak van het grote publiek en er in bescheiden mate ook zoetstoffen, zoals suiker en ho ning, aan toevoegen. De smaak wordt hierdoor nog wat zachter dan ze al is. Verwacht kan wor den dat ook de grote Franse, Duitse en Engelse wereldmer ken, zoals Poupon, Thomy, Lö- wensenf en de Engelse country- mustards, die trend op den duur zullen volgen. Het toevoegen van extra smaakstoffen aan mosterd is vooral sinds de Tweede Wereld oorlog in zwang gekomen. Aan vankelijk voegde men in Frank rijk bij voorkeur tuinkruiden aan de mosterd toe. Later deed men er ook groene peperkorrels en kappertjes bij en sinds enige tijd is er een Franse mosterd met frambozen op de markt. Dat die frambozenmosterd ook met frambozenazijn wordt be reid, spreekt eigenlijk al voor zich. En daarmee belanden we bij de azijnsoorten waarmee de mos terd kan worden bereid. In Duitsland neemt men er bij voorkeur een neutrale azijn- soort voor. De Fransen echter spelen graag met azijnsoorten die hun smaak ontlenen aan tuinkruiden zoals dragon. De Engelsen daarentegen verwer ken graag mierikswortel in hun mosterd en voegen er soms ook moutextracten aan toe, waar door de mosterd een heel ka rakteristieke smaak krijgt. HANS BELTERMAN 20 procent gedaald. Dez ling is voor meer dan eei te wijten aan het vermin gebruik van margarine e varine. Zelfs bij een gezc gevarieerde voeding is h mogelijk de aanbevolen lijkse hoeveelheid vitam halen zonder het gebrul margarine- of halvarine| ten. Momenteel ligt deg delde inname van vitam voor iedereen vanaf 4 ja der de aanbevolen hoe\i Vitamine D wordt voorn in de huid gemaakt ond< vloed van zonlicht. Daai voeding een belangrijke Voor een aantal kwetsbj groepen wordt aanvullii bevolen: dat zijn zuigelii die borstvoeding krijgen kinderen, zwangeren, zo vrouwen en ouderen boi 75 jaar. In zijn algemeen de voorziening met vitai voldoende. Echter wel d Nederland smeert steeds min der margarine en halvarine op het brood. Het gebruik van de ze smeerbare vetten is in de laatste 10 jaar met 15 procent gedaald. Daardoor krijgen men sen ook minder vitamine A, D, E en onverzadigde vetzuren binnen. De consumptie van margarine op brood is in 10 jaar gedaald met 45 procent, maar omdat halvarine ruim 20 procent ter rein won, bleef de gemiddelde daling beperkt tot 15 procent. Vast staat dat de consument minder is gaan smeren. In 1988 bijvoorbeeld besmeerde 66 pro cent van de mensen hun brood bij het ontbijt met margarine of halvarine; in 1998 nog maar 60 procent. Ook bij de lunch is zo'n daling te zien; van 76 pro cent in 1988 tot 71 procent nu. Een tweede oorzaak van de da ling is dat er tegenwoordig min der brood wordt gegeten. Bo vendien steeg het gebruik van luxe brood, zoals crois sants, dat lang niet altijd wordt be smeerd. Blijkbaar is de con sument zich er in middels wel van be wust dat veel vet een verhoogd risico op hart- en vaat ziekten oplevert. Maar uit onderzoek is gebleken dat slechts weinig men sen weten dat margarine en halvarine belangrijke voedings stoffen bevatten. Dat leidt tot het misverstand dat je halvarine en margarine ongestraft achter wege kunt laten als je de hoe veelheid vet of energie in de voeding wilt beperken. Men denkt vaak dat er in halva rine minder vitaminen zitten dan in margarine. Dat is on juist. Behalve vitaminen zitten er in halvarine en margarine ook overwegend onverzadigde vetzuren. Het laatste is een be langrijke verandering ten op zichte van enkele jaren terug. Margarine en halvarine zijn een belangrijke bron van de vitami nen A, D en E. Vitamine A en D worden zelfs toegevoegd aan halvarine, margarine en bak- en braadproducten om hun aan deel in de voeding veilig te stel len. In de huidige Nederlandse voeding leveren de smeerbare vetten 16 procent van de totale inname van vitamine A, 43 pro cent van die van vitamine D en 31 procent van die van vitami ne E. De inname van vitamine A is in de afgelopen 10 jaar met bijna de toevoeging van vitam aan margarine, halvarini bak- en braadproducten der die toevoeging zoudi name de 7-19 jarigen e vrouwen te weinig vitara kunnen binnenkrijgen. Vitamine E komt van na voor in plantaardige oliê oliën worden gebruikt al grondstof voor margarin halvarine, waardoor ook vitamine E zit. Vitamine een antioxidant die meei dig-onverzadigde vetzui schermt zowel in het pm als in het lichaam. De be is daarom afhankelijke me van meervoudig-onv digde vetzuren. De gemi inname van vitamine Ei derland voldoet aan dee volen hoeveelheid. Het Voedingscentrum aö volwassenen dagelijks 5j halvarine per sneetje brc (aanbevqlen worden 5-7 jës) en 15 gram margarit de bereiding van de wan maaltijd. MARIANNE VAN DER WOONINt Nadenken hoeft niet meer in de keuken van de toekomst. Koken trouwens ook niet. Het elektro nisch gemak zal de mens zo dienen dat een keer goed in- programmeren alle zorgen over inkoop, menusamenstelling, bereiding en afwassen voor goed wegneemt. Af en toe een apparaat een commando geven is voldoende. Twee jaar lang heeft het innovatienetwerk van ondernemers Syntens samen met de provincie en het ener giebedrijf in Arnhem gesleuteld aan de zogeheten 'Smaakma ker', een prototype van de keu ken van de toekomst. De gedachte is dat het dagelijks bereiding van de warme maal tijd uit de gratie raakt. Dat zie je nu al. Steeds meer mensen zoe ken hun toevlucht in het afha len of laten bezorgen van maal tijden, buiten de deur eten of een kant-en-klaar maaltijd meenemen uit de supermarkt. Die trend wordt 'ontkoken' ge noemd. Dat betekent overigens niet dat er geen hoge eisen wor den gesteld aan het voedsel, in tegendeel, dat moet vers en ge zond zijn en het liefst luxueus en exclusief. De tendens van het geheel of gedeeltelijk uitbesteden zal vol gens trendwatchers gedeeltelijk keren in groeiende belangstel ling voor ontspannen koken met gebruikmaking van de nieuwste technische hoog standjes. Ook dat zien we nu al. Maar volgens de Arnhemse ver nieuwers zullen we waanzinnig veel aan de elektronica kunnen overlaten: boodschappen doen, bedenken wat er gegeten zal worden, schoonmaken en kooktijden onthouden - het kan allemaal aan apparatuur wor den overgelaten. Elektronicaproducent Nedap ontwikkelde voor de keuken van de toekomst een huisnet werk, dat alle apparatuur met elkaar verbindt. Vanuit een computer wordt alles aange stuurd. Via het centrale bedie ningspaneel kan de gebruiker opdrachten geven waarmee de ingebouwde elektronica start, regelt, controleert en de gebrui ker over de voortgang infor meert. Elektronisch winkelen of het online raadplegen van data banken (recepten of adviezen voor gezond koken en eten) zijn standaard geïnstalleerd in de keuken van de toekomst. Bekend was al dat de koelkast en de magnetron van de toe komst worden voorzien van een computerscherm. De koelkast met internetfaciliteiten is zelfs al op de markt. De online ver binding met de leverancier zorgt ervoor dat de inhoud van de koelkast desgewenst tijdig en als vanzelf (nou ja, er komen geen kaboutertjes aan te pas) Het geheim van de keuken van de toekomst schuilt vooral in de ingebouwde elektronica. Kruiswoordraadsel HORIZONTAAL: 1. Indien; 4. brander; 7. proberen; 10. spil; 12. stonde; 13. muzieknoot; 14. limited; 15. atmosfeeroverdruk; 16. dierengeluid; 17. droogoven; 19. voorvoegsel; 20. majeur (muz.); 21. vaartuig; 22. tandeloos zoogdier; 23. reuzenvogel; 25. loco-burgemeester; 27. kathedraal; 28. pausennaam; 29. voegwoord; 30. barenspijn; 32. windrichting; 33. feest in December; 35 liefkozing; 36. stimulerend middel. VERTICAAL: 2. Langspeelplaat; 3. munt; 4. wortel; 5. voorzetsel; 6. Indonesisch eiland; 8. soort aardewerk, 9. Jeruzalem; 11. sportpark, 13 overgaan van vloeibare in vaste toestand; 17 behoeftig; 18 uiting van berusting; 22. Arabische havenstad; 24. rivier in Duitsland; 26. vruchtendrank; 30. grasland; 31. ratelpopulier; 33. bazige vrouw; 34. voorzetsel Oplossing van woensdag: Horizontaal: 1. Ongepast; 5. spelpeil; 6. last; 8. Geel; 10. oerig; 12. prent. Verticaal: 1. Omslag; 2. goedje; 3. pupil; 4. spits; 7. aarde; 9. loop; 11. gat wordt aangevuld en dat de maaltijd via de magnetron snel op tafel staat. Tegelijk blijft het mogelijk om zelf uitgebalan ceerd voedsel te bereiden, bij voorbeeld door recepten op te roepen van favoriete maaltijden uit het eigen computergeheu gen of rechtstreeks van inter net. De toekomstkeuken leert de persoonlijke smaak van de eige naar kennen en onthoudt wat er eerder is gebeurd, zodat het zelfde recept niet opnieuw hoeft te worden uitgevonden of fouten met de bereiding uit het verleden kunnen worden voor komen. Het duurt niet lang meer of we kunnen vanuit de file met de gsm de oven aanzetten en het gasfornuis programmeren. Een half uurtje later via het beeld scherm aan de buitenzijde van de koelkast de e-mail berichten lezen en even surfen naar de boodschappensite zorgt voor een ontspannen afsluiting van de werkdag. Terwijl we de knof- lookpers hanteren, spreken we de afzuigkap toe, die wat harder moet draaien. Ondertussen gaat de verwarming op com mando een graadje lager. Het klinkt allemaal futuristisch, maar met de huidige technolo gie kan het al. De keuken van de toekomst maakt het stan daard. Woningen hoeven niet eens drastisch anders te worden ge bouwd of ingedeeld om onder dak te bieden aan zo'n toe komstkeuken. Alleen een gun stige ligging ten opzichte van de zon is wel een pre, gezien het gebruik van zonnepanelen of collectoren. Ook is het wijs om de cv-installatie op dezelfde etage te plaatsen als de keuken om te kunnen profiteren van de gegenereerde warmte. Door de warmwatervoorziening langs de altijd brandende ketel te sturen, wordt optimaal geprofiteerd van de verbruikte energie. Daardoor en door efficiënter gebruik van apparatuur zou een energiebesparing kunnen wor den gerealiseerd van vele tien tallen procenten. Afval zal in toenemende mate worden weggewerkt via een on dergronds buizensysteem. In de keuken volstaat een inwer- popening. De ontwerpers ver wijzen naar Singapore, waar veel hoogbouw er al over be schikt. Als de buizenpost op wijkniveau wordt aangelegd, kan het afval worden afgevoerd FOTO' C via een centrale inwerpp Almere begint in 2001 et proefproject met dit sysJ De keuken van de toeko niet goedkoop. Al snel m er enkele tienduizenden dens worden uitgegeven le snufjes, zoals in de Sn maker getoond, in huisl gen. Of het noodzakelijk ingrijpend te werk te gaa een tweede. Het zal well beetje gaan als met de ni die op de 'catwalk' vand ontwerpers wordt getoo modellen die worden ge teerd zijn zelden op stra zien, maar ze vormen vit inspiratiebron voor deo tie-industrie waar de mt stervelingen op zijn aan| DEEN VERHEUEN

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 2000 | | pagina 10