sliet alle gebreken horen bij ouderdom
Alcohol helpt sterrenkundigen
Leiden Regio
'Er is een Mister of Miss
Rijn Gouwe Lijn nodig'
ONDERZOEK
ipraozuaciNO
'Je slaapt natuurlijk nooit
echt goed in deze periode'
(SDAG 17 MEI 2000
Ja®
'P-
7list-geriater Lagaay kiest voor gastvrij Diaconessenhuis
betere gezondheidszorg worden mensen steeds
elijt [.Over tien jaar is het aantal mensen van 75 jaar en
ge r in Leiden en regio toegenomen met dertig pro-
Ook het aantal oudere patiënten neemt dus toe.
)iaconessenhuis speelt daarop in met de benoe-
rerkj per 1 april, van internist-geriater Gooke Lagaay.
haar draait het in de zorg volledig om wat de oude-
tiënten zelf willen. Kiezen zij voor meer leven in de
0Q<®die hen nog rest, oftewel voor een inhoudelijk inte-
ieitfnt leven? Of willen zij bovenal lang leven, dus onge-
dat er uit zal zien?
iqnno havermansDaarin verschillen oudere pati
ënten niet van jongere, al zullen
artsen bij een jonge patiënt niet
zo snel aarzelen of een behan
deling of ingreep wel zin heeft.
Lagaay wijst daarnaast op de
zogenoemde vijf geriatrische
reuzen, die iemands leven wel
verpesten, maar waaraan ie
mand niet doodgaat. In de
meeste gevallen hebben deze
aandoeningen invloed op het
sociale functioneren van de pa
tiënt. Allereerst zijn er aandoe
ningen van de zintuigen, bij
voorbeeld staar, die het gevaar
meebrengen dat iemand in een
isolement raakt. Vaak is niet
duidelijk hoe dat komt en ligt
het voor de hand om ouder
dom als excuus aan te voeren.
„Ouderdom komt met gebre
ken, ja, maar soms kun je daar
nog wel iets aan doen. Daar
moetje dus doorheen breken."
De tweede reus is immobili
teit. Door botontkalking en
aandoeningen aan gewrichten
kunnen mensen minder be
weeglijk worden en bestaat het
gevaar dat zij vereenzamen. Dat
risico bestaat ook bij de derde
reus, instabiliteit. Door bijvoor
beeld suikerziekte of als gevolg
van medicijngebruik kunnen
evenwichtsstoornissen optre
den. „Er zijn veel mogelijke
oorzaken voor deze problemen
en het kost dan ook een hoop
tijd om dat uit te zoeken."
Een andere niet te onder
schatten aandoening is urine-
verlies, dat bij een kwart van de
ouderen, met name bij vrou
wen, voorkomt. Tijdens haar
onderzoek kwam Lagaay er
achter dat er op deze kwaal een
enorm taboe heerste: „Ik was
vaak de eerste met wie mensen
er over praatten". Door de tele
visiereclame van de laatste ja
ren is dat taboe doorbroken. De
boodschap is nu: „Ga naar je
huisarts."
Ten slotte zijn er de psychi
sche problemen, waarvan de
mentie en delier (accute ver
wardheid) de meest voorko-
en hebben vaak dezelfde
als jongeren. Maar hun
tatroon verandert.
n vaak meer ziekten tege-
jd", legt Lagaay uit.
CH|n gaan die vaak gepaard
sychische en sociale pro-
n, Die combinatie is ken-
nd voor het vak geria-
Nadrukkelijk waarschuwt
leeftijdsdiscriminatie:
pral niet naar de kalenderleef-
°P naar naar de biologische
den 1. Iemand van 90 die nog
jjdt, verre reizen maakt en
M chappen doet op de fiets,
met zijn galsteen gewoon
internist, niet naar de
Maar als iemand naast
iatsnelijke klachten ook nog
orlo machtig is en zijn eten in
hij eikast laat bederven is de
sh: tr we de aangewezen
ud m."
ma; iay is specialist in de ge-
eid van ouderen. Ze
dertien jaar geleden aan
van het Leidse 85+ on-
k van het Academisch
ten ihuis Leiden, waarop ze
iveerde. „We hebben
n.l «ekeken naar alle Leidse
iui en van 85 tot 103. Dat zo-
as nensen zo oud worden
;odi melijk nieuw, er had zich
?rd iieuwe leeftijdscategorie
ts i|udsten' gevormd."
verzamelde veel gege
over ziektes die ouderen
en de medicijnen die
Inmiddels is het
zoek door anderen over-
hi ien en staat 'succèsvol
orden' voorop.
staat voor Lagaay dat
iagnose op zichzelf niet
zegt over wat iemand
sli )e patiënt heeft vaak de
oa ijkheid zijn leven aan te
ld; i, zodat het niet door zijn
ad: en wordt verpest. Bij-
ïan eeld door het dragen van
vol ril bij slechtziendheid of
ate ibruik van een gehoorap-
gei tdoor een slechthorende,
rde
leiden robbert minkhorst
De regio Rijnland, van Noord-
wijk tot en met Gouda, heeft
een ambassadeur nodig voor
de sneltramverbinding die het
gebied moet ontsluiten. Ie
mand die te allen tijde, ge
vraagd en ongevraagd, over
heden en instanties lastigvalt
en telkens weer dezelfde vraag
stelt: wanneer komt die tram
nou? „Een Mister of Miss Rijn
Gouwe Lijn", zegt Cees
Broeksma, secretaris van de
Kamer van Koophandel.
De financiering voor de
light rail-verbinding tussen
Noordwijk, Katwijk, Leiden,
Alphen aan den Rijn en Gou
da is nog lang niet rond. Bo
vendien zijn gemeenten niet
allemaal even enthousiast
over de aanleg van de lijn. Iets
dat onontbeerlijk is voor een
succesvolle lobby bij het Rijk.
In de regio's van Leiden, Al
phen, Gouda en in de Bollen
streek moet iemand of een in
stantie opstaan die iedereen
voortdurend op het hart drukt
dat de tram noodzakelijk is
voor een succesvolle (econo
mische) toekomst van Rijn
land, vinden de ondernemers.
Deze week presenteerden de
Kamer van Koophandel en de
Hollandse Werkgeversvereni
ging (HWV) de resultaten van
een economische effectrap
portage. opgesteld door de
adviesbureaus Research voor
Beleid, Blaauwberg en LB Mo
bility.
„Een voorwaarde voor suc
ces is dat er altijd een volhou
der moet zijn, die zich steeds
sterk blijft maken voor de
sneltram", zegt Broeksma.
„De aandacht die er nu voor
de verbinding is, moeten we
vasthouden. Het proces mag
niet stokken." Uit de effect
rapportage is gebleken dat de
Rijnlandse economie sterk zal
profiteren van de regionale
openbaar vervoersvoorzie
ning.
Opening vakbondscentrum
valt samen met jubileum FNV
mende zijn. Een belangrijke
conclusie uit het 85+ onderzoek
is dat veel mensen dement wor
den, maar dat de meeste men
sen dat niet worden. Er moet
niet een algemeen vooroordeel
ontstaan dat ouderen vergeet
achtig worden, vindt Lagaay.
„Dementie betekent niet op
voorhand dat iemand ongeluk
kig is. Soms is dat wel het gevaL
Maar dat is iets heel anders dan
wanneer iemand depressief is.
Dementie kan 'slechts' worden
begeleid, maar iemand die de
pressief is kan daarvoor worden
behandeld. Daarom is het on
derscheid tussen depressie en
dementie van groot belang."
Bij delier is het belangrijk, om
de oorzaak op te sporen. Dat is
moeilijk omdat er veel redenen
kunnen zijn. Iemand kan in d'e
war zijn als gevolg van een1
blaasontsteking, maar ook door
een hartaanval. De huisarts
speelt een belangrijke rol bij de
herkenning ervan.
In Leiden loopt sinds kort een
nieuw onderzoek naar de her
senfuncties bij ouderen, dat
Lagaay zeer boeit. Het zogehe
ten Prosper-onderzoek wordt
uitgevoerd door het LUMC in
samenwerking met de universi
teiten van Glasgow en Cork. Al
le huisartsen in de omgeving en
duizend Leidenaars tussen de
70 en 82 jaar doen er aan mee.
Doel van het onderzoek is om
te kijken of door preventie, in
de vorm van medicijnen, scha
de aan de bloedvaten kan wor
den voorkomen, zodat de her
senfunctie beter wordt behou
den.
Nieuw en baanbrekend in dit
onderzoek is dat de medicijnen
nu worden getest op de men
sen voor wie ze bedoeld zijn: de
ouderen. Gewoonlijk worden
medicijnen getest op jonge en
veelal, gezonde proefpersonen.
Aan die vorm van leeftijdsdis
criminatie lijkt nu een einde te
zijn gekomen.
Lagaay heeft nog wel een
boodschap voor de jeugd: „De
gezondheidszorg wordt welis
waar steeds beter, maar gezond
ouder worden begint al op jon
ge leeftijd. Bijvoorbeeld door
veel te bewegen."
Haar overstap naar het Dia
conessenhuis heeft te maken
niet de rol van de geriatrie in dit
ziekenhuis. „Het beleid ten op
zichte van ouderen is heel gast
vrij. federeen is welkom, en de
patiënt staat centraal. Ouderen
krijgen er net als de andere pa
tiënten gewone zorg, tenzij er
redenen zijn om extra aandacht
te geven. In het LUMC ligt toch
meer nadruk op topklinische
patiëntenzorg en wetenschap-
DOOR PE' TER GROENENDIJK
Wetenschappelijk
iderzoek kan over de
oli gekste dingen gaan.
ieuwsgierigheid is de
ngrijkste drijfveer. De
iek In Onderzoek doet
een greep in de
derbaarlijke wereld van
Leidse wetenschap,
aag: Floris van der Tak
en de alcohol in
sterrennevels.
Floris van der Tak zorgde voor doorbraak in astronomie
lantal gemaakte flauwe
«n valt nog mee, zegt hij.
ivestie leent zich er echter
oor: Floris van der Tak, als
noom werkzaam in het
ie Huygens-laboratorium,
ontdekt hoe alcohol ster-
Mi undigen kan helpen bij
ateren van sterren. „Ik
'el een aansprekend mo
il uitgekozen", glimlacht
'derzoeker.
fed in een T-shirt van het
Jerk Guinness (puur toe-
erzekert hij) licht Van der
/l lijn ontdekking toe. „Rond
en hangt een nevel van
'lillende moleculen waar-
methanol, een vorm van
al. Naar aanleiding van
«veelheid verdampte al-
die in zo'n nevel zit, kun
^benadering zeggen hoe
een ster is."
ia itdekking is van groot be-
het onderzoek naar
.fe'sterren. Wanneer een
enmaal de leeftijd van
>h erdduizend jaar bereikt,
opgewarmd, dat stof
srond de ster verdwijnen,
«hulp van de kleur van
- n zichtbare straling wor-
lerren gedateerd. Maar
o die jonger zijn dan
erdduizend jaar zijn op
«nier nog niet te dateren.
Jat om ruim vijf procent
sons bekende sterren;
'delijk bereiken hemelli-
«n gemakkelijk een leef-
enkele honderden mil-
n jaren. Een alternatieve
ode voor het dateren van
ngste groep sterren ont-
Floris van der Tak.
brak vooralsnog.
De Leidse ontdekking had
plaats op Hawaii, waar de
lucht extreem helder is en on
derzoekers dus dieper in ne
vels kunnen blikken. De daar
gebouwde telescoop heeft bo
vendien een reusachtige lens
met een diameter van vijftien
meter, waardoor Hawaii voor
Van der Tak de ideale locatie
voor zijn onderzoek is.
Op het Amerikaanse eiland be
studeerde Van der Tak de ne-
FOTO HIELCO KUIPERS
veis rond twaalf jonge sterren.
Hij ontdekte dat de hoeveel
heid verdampte alcohol in de
verschillende nevels sterk uit
eenliep. De betekenis van die
ontdekking drong niet onmid-
delijk tot hem door: „Het
duurde even voor ik de verkla
ring vorid. Die schuilt in het
verdampingsmoment van ijsla
gen in de nevel rondom de
ster." Als de ster, die ontstaat
door de samentrekking van
massa uit een stof- en gaslaag,
een bepaalde massa berei.kt,
gaat hij licht uitstralen. Daar
door wordt de omringende ne
vel opgewarmd en bij een tem
peratuur van 90 Keivin, wat ge
lijkstaat aan -183 graden Celsi
us, beginnen de ijslagen die
zich in die nevel bevinden te
verdampen. En die ijslagen be
staan gedeeltelijk uit alcohol.
Langzaam begon Van der Tak
te beseffen dat de hoeveelheid
verdampte alcohol rond de
ster verraadt hoelang de ster al
licht uitstraalt- en daarmee de
leeftijd van de ster prijsgeeft.
Voor een precieze datering is
het echter nog te vroeg, zegt de
onderzoeker. „We kunnen de
sterren in ieder geval al rang
schikken op volgorde van ou
derdom. De leeftijd is nu bij
benadering te bepalen."
De ontdekking krijgt binnen de
wereld van sterrenkundigen
veel aandacht. Van der Tak
wordt gevraagd de nieuwe me
thode in lezingen toe te lich
ten, terwijl zijn artikel over de
ontdekking nog niet eens is ge
publiceerd. Het artikel ver
schijnt binnenkort in Astrono
my and Astrophysics, het be
langrijkste vakblad voor astro
nomen in Europa.
Van der Tak is niet erg onder
de indruk van al die aandacht.
De wetenschappelijke waarde
van de ontdekking zegt hem
meer. Hij is geboeid door jonge
sterren: „Nog iedere dag ont
staan om ons heen nieuwe
sterren. Onder invloed van
zwaartekracht trekken stof en
gas samen, om zo een nieuwe
ster te vormen. Maar we weten
nauwelijks hoe en waarom;
rond veel details bestaat nog
onduidelijkheid. Door déze
ontdekking is weer één detail
verklaard." Van der Tak blijft
zich in zijn onderzoek richten
op de evolutie van sterren in
de vroegste fase. „We leren
steeds meer over het hoe en
waarom van het ontstaan van
sterren. Het is ontzettend boei
end om mee te werken aan dat
proces."
pelijk onderzoek." Als internist
geriater in het Diaconessenhuis
heeft Lagaay contact met alle
andere internisten in het zie
kenhuis. Zo komt ze dus met
iedereen in aanraking. Er is
géén aparte afdeling geriatrie.
Lagaay wijst erop dat geria
trie een modern vak is. „Je kan
het niet alleen. Het hele zieken
huis is geriatrisch bezig. Patiën
ten liggen verspreid over het
hele ziekenhuis. Een signale-
ringssyteem is daarom essenti
eel. En dat kan alleen maar
werken als iedereen meedoet."
Een belangrijke taak van Lagaay
is dan ook de overdracht van
kennis op collega-artsen en de
verpleging. Daarnaast moet ze
zorgen voor een goede coördi
natie. Onderzoeken moeten op
elkaar worden afgestemd, zodat
opnames kort duren. Ook moet
in de gaten worden gehouden
welke medicijnen iemand ge
bruikt voor verschillende kwa
len. Er bestaat altijd een gevaar
voor bijwerkingen. De samen
werking gaat dan ook verder
dan alleen het ziekenhuis: huis
artsen en thuiszorg zijn van
groot belang voor een goede
kwaliteit van zorg voor oudere
mensen. Bij die zorg voor oude
ren speelt de driehoek lichaam,
geest en sociaal functioneren
een erg belangrijke rol. Om die
reden is het Diaconessenhuis
tien jaar geleden begonnen met
een 'huiskamerproject' voor
oudere patiënten. Zij hoeven
niet de hele dag eenzaam op
hun afdeling te blijven, maar
kunnen terecht in een gewone,
dagelijkse omgeving. „Daar
komt de soep bijvoorbeeld in
een grote kom op tafel, in
plaats van zo'n metalen bakje
op een dienblad op je bed",
verduidelijkt Lagaay. Tegelijk
kan het ziekenhuis in de huis
kamer een oogje houden op de
menterende patiënten, die an
ders misschien door het zieken
huis zouden gaan dwalen.
casper wichers
FNV Bondgenoten, FNV Bouw
en Abvakabo FNV nemen vrij
dag het nieuwe regionale vak
bondscentrum De Schans in
gebruik. Om 15.00 uur opent
Cees Vrins, voorzitter van Abva
kabo, de ruimte aan de Perzik-
weg. Naast de opening wordt er
aandacht besteed aan honderd
jaar FNV in Leiden; Het ope
ningsfeest begint om 19.00 uur
met een optreden van Muziek
vereniging De Burcht.
In het vakbondscentrum is
FNV Ledenservice gevestigd,
dat deskundige hulp biedt bij
arbeidsgeschillen, sociale ze
kerheid en letselschade. Bij het
servicepunt kunnen ongeveer
22.000 FNV-leden terecht. De
Abvakabo, bedoeld voor perso
neel van de semi-overheid, ver
zorgt er zijn eigen klachtenbe
handeling.
FNV Bondgenoten en Abva
kabo FNV deelden de afgelopen
vijf jaar al een gemeenschappe
lijke ruimte aan de Verbeek
straat. Nu heeft dus ook FNV
Bouw - voorheen de Bouw en
Houtbond FNV - zich bij het
tweetal gevoegd. Naast de
klachtenbehandeling kunnen
leden ook in het vakbondscen
trum terecht voor advies, bij
voorbeeld over CAO's. Kaderle
den kunnen er worden opgeleid
tot consulent of klachtenbe
handelaar en er worden lessen
verzorgd op het gebied van bij
voorbeeld sociale zekerheid.
De herdenking van honderd
jaar FNV in Leiden gaat ge
paard met een jubileumboekje,
dat op de openingsdag door
burgemeester Postma in ont
vangst wordt genomen. Het
boekje met de titel 'In het be
lang der Leidsche Arbeidersbe-
volldng' beschrijft de beginpe
riode van 1900 tot 1925. Via de
Leidse Bestuurdersbond, opge
richt op 6 april 1900, en de NW
werd uiteindelijk de FNV regio
afdeling Leiden opgericht.
Bijdragen: Marijn Kramp,
Wim Koevoet en
Ane Pieter Wisse. Foto's:
Hielco Kuipers.
Heb je vragen of wil je
reageren, surf dan naar
www.leidschdagblad.nl/
examens
Eindexamen:
gymnasium
Slagingskans:
100%. Ik ga
niet nog een
keer zakken
Vervolgoplei
ding: Haagse
Academie li
chamelijke op
voeding
f Mijn eerste examens zijn Neder-
n lands samenvatting en wiskunde A.
In de laatste lessen heb ik nog twee
samenvattingen gemaakt. Dat ging wel re
delijk. Voor de rest lees ik de tips die in de
examenbundel staan nog een keer door en
dan is het maar hopen dat ik de belangrijk
ste punten uit de tekst haal. Vorig jaar, toen
ik zakte, had ik Nederlands niet zo goed ge
maakt. Maar ik heb nu een beetje meer er
varing dus ik ben er wat geruster op. Voor
wiskunde lees ik de belangrijkste lesstof
nog even door zodat mijn geheugen wat is
opgefrist en dan moet het maar.
Ach, een kind van achten zal ik nooit wor
den. Ik ben tevreden met een lijst vol zes
sen. Meer zit er gewoon niet in voor mij. Ik
heb altijd heel hard moeten werken en ging
elk jaar maar net aan over. Nu ga ik de
sportacademie doen en daar heb je inder
daad 'maar' havo' voor nodig. Toch heb ik
geen spijt van het gymnasium. Het is een
leuke school en ik heb er erg leuke mensen
ontmoet.
Mijn Cito-toets op de lagere school gaf
gymnasium aan. Ik ben toen ook nog op
het Bonaventura gaan kijken maar het Ste
delijk beviel mij beter en eenmaal op die
school is er geen niveau lager. Dus ik bleef
buffelen op het gymnasium. Het is daar
ook niet zo dat je extra hulp krijgt als je niet
zo goed mee komt. Daar moet je echt zelf
achteraan zitten. Maar ach, het zit er nu op
voor mij. Althans daar ga ik van uit. Ik heb
examenervaring en ik ben al aangenomen
op de sportacademie, dus het moet lukken.
Omdat ik het al eens eerder heb gedaan,
ben ik nu minder nerveus. Je slaapt natuur
lijk nooit echt goed in zo'n periode, maar ik
merk dat ik al met al wel wat rustiger ben
dan vorig jaar. Ik vond het aan het begin
van het schooljaar wel erg vervelend dat ik
het overnieuw moest doen. Toen ik na de
zomervakantie binnenkwam dacht ik echt
jongens wat doe ik hier nou weer'. Maar je
maakt nieuwe vrienden en achteraf is het
misschien wel goed geweest. Je bent toch
een jaartje volwassener en dat kan
voor mijn vervolgopleiding geen
kwaad denk ik.
éVoor de drie examens van deze
week - tekstverklaring Engels, tekst
verklaring Nederlands plus samen
vatting en biologie hoef ik niet zo heel veel
te leren. Het meeste werk is nog biologie,
maar daar heb ik vorige week al veel aan
gedaan. Ik verdiep me de komende dagen
nog even in het onderwerp erfelijkheid en
dan moet ik een voldoende kunnen halen.
Ik plan het allemaal vrij strak, want dan kan
ik ook blijven werken in de Hut van Ome
Henne in Leiden. Door dat baantje voor
kom ik dat ik zelf ga stappen. En dat ik te
veel drink.
Waar ik nog het meest tegenop zie, is na
tuurkunde, aanstaande maandag. Daar sta
ik na de schoolonderzoeken met een 5.5
niet zo geweldig voor. Dat vak is een beetje
een loden bal aan mijn enkel geworden. Ik
heb het in mijn pakket zitten omdat ik aan
vankelijk medicijnen wilde studeren. Nadat
ik in atheneum 5 was blijven zitten, heb ik
een stap terug gedaan naar de havo. Ik had
natuurkunde kunnen inruilen tegen ge
schiedenis maar het plan was toen nog om
een hbo-opleiding biomedische weten
schap en laboratoriumonderzoek te gaan
volgen. Door mijn werk bij de schoolkrant
weet ik nu echter zeker dat ik journalist wil
worden en achteraf gezien had ik dan meer
aan geschiedenis gehad, ja.
Ik ben wel te spreken over de manier waar
op de media omspringen met het nieuws
over Enschede, ja. Van de stukken die ik tot
dusverre heb geschreven, ben ik het nog
het meest trots op een gedicht dat in een
boekje is afgedrukt. Ook stond ik zelf te kij
ken van het hoge aantal punten dat ik kreeg
voor mijn toelatingstoets van de Utrechtse
School voor de Journalistiek, waar ik nu
ben ingeloot. In een half uur moest ik een
stuk schrijven over de affaire Peper. Maxi
maal kon je 30 punten krijgen. Ik had er
29."
Ik denk niet dat natuurkunde weer een ob
stakel wordt. In het slechtste geval wordt
dat mijn enige onvoldoende. Maar zo maak
ik me er niet vanaf. Ik doe mijn ui
terste best voor een voldoende. Een
soort revanche.
Ik had vandaag praktijkexamen
bloemschikken. Je moest drie werk
stukken maken. Een Biedermeier -
dat is een bloemstukje-, een corsage en een
vrije opdracht. Die deed ik in Japanse stijl.
Het ging allemaal heel goed. Ik was zo lek
ker bezig, dat ik het niet erg had gevonden
om door te gaan. Het was de bedoeling dat
je voor het examen een aantal ontwerpen
voorbereidde, maar ik wist niet precies wat.
Dat had ik dus niet gedaan.
Toen ik op de basisschool zat, wilde ik
sportjournalist worden. Maar ik had heel
erg last van faalangst. Dat begon in groep 5.
In groep 7 was het ineens over, maar in
groep 8 begon het weer. Daarom ging ik
naar het vmbo. Daar voelde ik mij heel
prettig en het ging erg goed. Eén docent
heeft mij ontzettend geholpen. Ik haalde
hoge cijfers. Dat gaf mij zelfvertrouwen.
Die docent liet mij ook inzien dat ik echt
wel kon leren. Nu heb ik geen enkele last
meer van faalangst. Ik was vanochtend ook
niet eens zenuwachtig.
Na-twee jaar zeiden ze van school tegen
mij: „Waarom ga je niet naar het Andreas
College in Katwijk? Jij kan wel wat meer."
Daar had ik helemaal geen zin in. Ik had
het zo naar mijn zin. Lekker kleine school.
Lekker rustig. Al mijn vrienden daar. Mijn
ouders leek het ook beter als ik gewoon
bleef waar ik was.
Rust vind ik heel belangrijk. Ik ga later ook
in Friesland wonen. Daar ben ik ooit twee
weken in een huisje geweest. Tsjongejonge,
wat is het daar mooi! Zo groen, zo rustig.
Heerlijk! Ik had heimwee toen ik thuis was.
Katwijk, waar ik woon, is wel gezellig, maar
het is er zo druk vergeleken bij Friesland.
Mensen zijn er gehaast, druk. Dat ligt mij
niet zo. Ik weet niet waarom ik zo op rust
gesteld ben. Dat zit in mijn karakter.
Ik ga na dit examen naar Schoevers, de se
cretaresseopleiding. Een vriendin van mij
gaat daar ook heen. Die opleiding duurt
een jaar. Daarna wil ik wel bij een bedrijf
gaan werken, als secretaresse. Ik weet nog
niet waar ik terechtkom. Dat maakt
mij ook niet zo veel uit. Als ik vroeg
of laat maar naar Friesland kan.
