Wachtlijst als statussymbool
532
ZATERDAG 13 MEI 2000
Verwijssysteem Leidse regio een succes, maar patiënten blijven klagen
Minister Borst uit het ene dreigement na het andere, maar de wachtlijsten in de zorg worden er niet korter op. Er
moet geld bij, zeiden de specialisten en de ziekenhuisdirecties jarenlang. Inmiddels is gebleken dat de extra
miljoenen niet helpen, tenminste: niet overal. Patiënten blijven klagen en huisartsen hebben geen zicht op water
met hun verwijsbrief gebeurt. Veel ziekenhuizen lijken de draad volledig kwijt. Toch zijn er enkele lichtpuntjes.
me aangemeld bij het LUMC: drieënhalve
maand later onWing ik een oproep dat ik
me op 20 januari moest melden. De vol
gende dag kreeg ik een electro-fysiologisch
onderzoek, waarna operatie nodig bleek.
Daar heb ik nog eens drie weken op ge
wacht. Die drie weken heb ik alleen maar
wat in het ziekenhuis rondgelopen. Dat
heb ik ze wel kwalijk genomen. Ik begrijp
best dat het druk is. Mijn cardioloog had
me vooraf gezegd dat ik met vijf d zes we
ken wachttijd rekening moest houden, dat
werden er dus veertien, nou ja. Maar dat
ze me dan in het ziekenhuis nog eens drie
weken laten wachten..."
Vergelijkbaar met de stelling van Franken, is
de visie van Maljers van Plexus. „De roep om
meer geld, meer personeel moet met enig
wantrouwen worden bejegend. Dat zieken
huizen zo reageren, telkens als op maatrege
len wordt aangedrongen, is omdat ze veran
deringen beschouwen als een diskwalificatie
van hun verleden. De dokter is al enige tijd
geleden van zijn voetstuk gehaald, de hero-
iek van het vak is verdwenen, Vroeger ston
den de burgemeester of meneer pastoor qua
aanzien op één en direct daarna volgde de
dokter. Die drie komen nu helemaal niet
meer voor in de top tien. Tegenwoordig ge
niet de zakenman het meeste aanzien. De
wachtlijst is de beursnotering van de dokter
geworden."
Uit een recente enquête kwam volgens
Maljers naar voren dat 'het publiek' het ver
wijssysteem begrijpt en steunt. Ruim 90 pro
cent is het eens met de stelling dat er een
evenredig verband moet bestaan tussen de
urgentie en de positie op de wachtlijst. Dat
percentage daalt licht als de ondervraagden
zelf lager op de lijst komen te staan als ze an
deren moeten laten vóórgaan. Maar is weer
bijna honderd als de patiënt goed wordt ge
ïnformeerd over deze verschuivingen.
Dat wachtlijsten bestaan, ontkent Maljers
niet. „Je kunt ze ook niet volledig wegwer
ken. Een Engelse filosoof heeft eens becijferd
dat je dan 80 procent van het bruto natio
naal product aan gezondheidszorg moet be
steden. In een samenleving die zo is inge
richt, kun je als je 's ochtends bij het scheren
een pukkeltje openhaalt direct terecht in de
kliniek bij jou op de hoek van de straat. Met
spoed dus. Want door dat snijwondje heb je
immers een halve procent meer kans op
kanker. Je wordt er geholpen door je buur
man, want bijna iedereen werkt dan in de
zorg.
Ook Diallo, de projectcoördinatrice van
het Leidse Verwijssysteem in het Diacones-
senhuis, denkt dat het Ei van Columbus
waarmee wachtlijsten als sneeuw voor de
zon verdwijnen, niet bestaat. „Zelfs al zou de
capaciteit van alle ziekenhuizen enorm wor
den vergroot." Wel worden in de Leidse re
gio de patiëntenstromen beter beheerst. „We
hebben er een structuur in weten aan te
brengen. Daar zijn we uniek in. Ik word dan
ook gebeld door ziekenhuizen uit het hele
land met de vraag: hoe hebben jullie dat
voor elkaar gekregen?"
ONNO HAVERMANS
WIM KOEVOET
De landelijke Top-5 van wachtlijsten per 1 oktober 1999:
1. Orthopedie, 31.000 wachtenden, gemiddeld 14 weken.
2. Oogheelkunde, 29.000 wachtenden, gemiddeld 15 weken.
3. Chirurgie, 29.000 wachtenden, gemiddeld 10 weken.
4. Plastische chirurgie, 17.000 wachtenden, gemiddeld 25 weken.
5. KNO 11.000 wachtenden, gemiddeld 9 weken.
Wachtlijsten in. ziekenhuizen
zijn al jaren een bron. van
ergernis. Patiënten en huis
artsen klagen, de. politiek en de zorgverzeke
raars zetten de ziekenhuizen onder druk.
Maar een oplossing is er nog steeds niet. Er
moet geld bij, roepen de ziekenhuisdirecties
al jaren. Er is een Chronisch personeelste
kort, zeggen de specialisten.
Minister Borst van volksgezondheid trok
de afgelopen jaren miljoenen guldens uit
voor de aanpak van de wachtlijsten. Onlangs
besloot ze dat ziekenhuizen die er niet in sla
gen om de wachtlijsten te verkorten geen ex
tra geld meer krijgen. Op initiatief van PvdA-
Kamerlid Ouwerkerk en werkgeversorganis-
tatie VNO/NCW bekijkt ze momenteel of het
mogelijk is operatiekamers in de avonduren
en op zaterdag te gebruiken.
Dat de lange rij patiënten die op een ope
ratie wacht niet alleen maar aan geld- en
personeelsgebrek is te wijten, valt af te leiden
uit twee succesvolle projecten, waarvan een
in de Leidse regio. Met een verbeterde inter
ne organisatie in zeven ziekenhuizen, bereik
te ZorgOnderzoek Nederland (ZON) specta
culaire resultaten. Ook het zogenaamde
Leidse Verwijssysteem, waardoor huisartsen
en specialisten beter met elkaar samenwer
ken, werpt zijn vruchten af. Nu de sector de
hand in eigen boezem steekt, lijkt een pat
stelling doorbroken.
Mevrouw J. Slingerland uit Leiderdorp
kan haar tranen nauwelijks bedwingen.
„Ik loop al van juni af te tobben", vertelt
ze. Eerst was er de pijn bij het lopen. Fysio
therapie bracht geen uitkomst, net zo min
als een prik in de knie. De pijn bleef. „In
januari zijn hier in het Elisabeth(de Lei-
derdorpse vestiging van het Rijnland Zie
kenhuis, red.) foto's gemaakt van mijn
heup en mijn knie. Dat leverde nog geen
duidelijke diagnose op, maar op 9 maart
zijn er foto's gemaakt bij nucleaire genees
kunde. De uitslag kwam op 27 maart. Er
was iets te zien. 'Kan het kanker zijn?', heb
ik gevraagd, want een broer van mij is aan
botkanker overleden: Maar die arts kon
niets zeggen. Eerst moet er een scan van
mijn heup worden gemaakt en dat kan
pas op 15 mei. De uitslag is er niet voor de
26ste. En al die tijd heb ik pijn en al die
tijd zit ik thuis. Ik heb ook nog suiker en
minister Borst zegt dat suikerpatiënten
voorrang krijgen, maar daar merk ik niks
van. De arts zegt dat het niet zijn schuld is
maar die van 'vrouwtje Borst'. Ik heb ge
hoord dat het te duur zou zijn om meer
dan tiuee foto's per week te maken. Ik heb
de huisarts gebeld, maar die zegt dat an
dere ziekenhuizen ook wachtlijsten heb
ben. Dus zit ik thui$, want ik kan amper
lopen. 'Neem maar een aspirientje tegen de
pijnzegt de dokter
B. Franken, programmaleider van het 'ZON-
project verkorting doorstroomtijden' zegt
zonder aarzelen dat 'zijn' aanpak zowel het
LUMC als mevrouw Flanderhijn goed zou
doen. ZON bracht de wachttijden tijdens een
experiment in zeven ziekenhuizen flink te
rug, in een enkel geval zelfs van vier maan
den naar vier weken. „Wij hebben die zie
kenhuizen zo gereorganiseerd dat ze als het
ware van een gebouw met allemaal winkels
erin, zijn veranderd in één groot winkelbe
drijf, zoals een Albert Heijn. Het prettige van
al die winkels is weliswaar dat je er echt van
alles kunt krijgen, maar je hebt veel opont
houd. Je moet overal apart bestellen en beta
len. Dat kost veel tijd. Bij Albert Heijn hoef je
maar één keer naar de kassa. Niet dat ik nu
van alle ziekenhuizen AH's wil maken. Dat
kan ook niet want elk ziekenhuis moet de
collectie hebben van al die winkels. Je kunt
niet zeggen: de blindedarmoperatie gaat uit
het assortiment. Wel kan een ziekenhuis veel
leren vari de bedrijfsmatige aanpak van AH."
Mevrouw G. Flanderhijn uit Leiden staat
al tien maanden op de wachtlijst van het
LUMC voor een knie-operatie. De specia
list heeft gezegd dat het negen maanden
tot een jaar kan duren. „Een week of vijf
terug heb ik nog drie nachten opgezeten
vanwege de pijn. Ik werd er zelfs misselijk
van. Ik wil liever geèn pijnstillers, maar
uiteindelijk heb ik er toch maar een geno
men, waarna ik toch een beetje kon sla
pen. De volgende dag was ik zo boos, dat
ik mijn nachtgoed in een koffer heb gepakt
en op het punt stond naar het ziekenhuis
te gaan. 'Dat had je moeten doen, dan had
ik SBS6 gebeld', zei mijn huisarts later.
Fietsen gaat haar nog goed af, maar lopen
is lastig. „Soms lig ik zomaar opeens in de
tuin, ik weet niet hoe dat komt - of ik door
mijn knie ga of val, ik ben dan even de
kluts kwijt. Aan de specialist heb ik laatst
gevraagd of het LUMC het werk nooit uit
besteedt. Ik ben naar het LUMC gegaan
orridat ik daar elf jaar geleden ook ben ge
opereerd. Had ik maar voor het Diacones-
senhuis gekozen. Daar ben ik zes weken
geleden aan mijn hand geopereerd en dat
kon al binnen twee weken. Ik had een af
spraak vQor 29 maart, maar ze belden dat
ik eerder kon komen. Maar mijn knie kun
nen ze niet doen, dat is een andere afde
ling."
De medische sector in de Leidse regio was
de wachtlijstproblematiek al eerder te lijf ge
gaan. Op een andere manier en ook met veel
minder tromgeroffel. Daarbij diende het zo
genoemde Leidse Verwijssysteem als kataly
sator. J, Maljers, directeur van Plexus Medi
cal Group, waarin organisatie-adviseurs met
een medische achtergrond samenscholen, is
hiervan de geestelijke vader. Het Diacones
senhuis in Leiden werkt er al twee jaar mee.
Sindsdien is de plaatsing van patiënten op
de wachtlijsten vanuit medische optiek te al
len tijde verantwoord, stelt H. Diallo, die in
het Diaconessenhuis verantwoordelijk is
ben, ik was al tien jaar bij hem onder be
handeling. Toen ik uiteindelijk werd ge
opereerd kon ik nog maar 35 procent zien.
Naderhand ben ik nog drie keer gebeld
door assistenten uit het Diaconessenhuis:
Waarom ik niet naar de operatie kwam'.
Tja..."
Franken van ZON zet zich af tegen de zie
kenhuizen die zich alleen maar tekort ge
daan voelen door de jarenlange bezuinigin
gen op de gezondheidszorg en zelf geen actie
ondernemen. „Onze aanpak is geen wonder
middel en werkt ook niet altijd. Maar in veel
gevallen zijn er wel degelijk forse verbeterin
gen mogelijk en in ziekenhuizen is dat toch
een openbaring."
Maljers van Plexus meent dat de opstelling
die de medisch staf van een ziekenhuis in
neemt, nog altijd niet getuigt van het 'urgen-
tiegevoel' dat bij projecten als dat van Zon
en Plexus hoort. „En dat komt weer doordat
een ziekenhuis eigenlijk nergens op wordt
afgerekend. Bel een ziekenhuisdirecteur met
die vraag en hij zal direct over zijn budget
beginnen, dat hij daar binnen moet blijven.
Hoe veel patiënten overlijden, de wachttij
den - of beter nog - hoe de patiënt over de
dienstverlening denkt: dét zijn in de beleving
van ziekenhuizen geen criteria."
Franken is zelfs al zo ver dat hij zegt: „Hoe
langer een wachtlijst, hoe verdachter." Hij
vertelt over een Gronings ziekenhuis dat om
een inhaalslag te maken na kantooruren
bleef doordraaien. Het grote probleem daar
bij was dat uit de administratie niet of onvol
doende viel op te maken welke patiënten er
moesten worden geholpen. Daarvoor ont
braken essentiële gegevens. „Da's eigenlijk
logisch, de administratie is er niet op inge
richt om een inhaalslag te maken", zegt hij
cynisch.
Het ziekenhuis vroeg vervolgens aan de
huisarten uit de omgeving welke patiënten
volgens hen als eersten moesten worden ge
holpen. „Later bleek dat de patiënten die de
huisartsen noemdèn, heel anderen waren
dan die op de wachtlijst van het ziekenhuis
stonden." Franken concludeert: „Een wacht
lijst is gewoon een onderhandelingsstrategie.
Een statussymbool. Het is sjiek om er een
lange op na te houden. Een arts met een
wachtlijst van honderd patiënten zal wel een
goede zijn, beter in elk geval dan die arts op
wie maar drie mensen zitten te wachten."
M. ter Haar uit Leiden wacht op een plek
voor revalidatie in het Zeehospitium, na
een specialistische operatie van vier uur
aan het hart. „Begin oktober stelde mijn
cardioloog in het Elisabethziekenhuis rit
mestoornissen vast. Op 5 oktober heeft hij
Mevrouw Vink uit Noordwijk loopt al tien
jaar bij de oogspecialist in het Diacones
senhuis. Ze is diabetespatiënt. Hij wist
dat mijn ogen achteruit gingen en in 1997
kreeg ik te horen dat een operatie zinvol
was. Een jaar later, in april 1998, was ik
opnieuw op controle en toen moest ik met
de assistente een afspraak voor een opera
tie maken. Ik kon toen met mijn linkeroog
nog maar 40 procent zien. Omdat het zo
lang duurde, belde ik met Zorg en Zeker
heid. en daar kreeg ik het advies om maar
eens in de regio te gaan zoeken. In septem
ber kon ik voor onderzoek naar het Spaar-
ne Ziekenhuis in Haarlem en binnen drie
maanden werd daar operatief een kunst
lens ingezet. Ik werd op 22 december ge
opereerd. Dezelfde dag lag er thuis een op
roep van het Diaconessenhuis dat ik in ja
nuari terecht kon. Dat is toch schandalig?
Waarom moet het in Leiden bijna tien
maanden duren, terwijl het in Haarlem
binnen drie maanden kan? Ik was bang
dat ik blind zou worden. De oogspecialist
in het Diaconessenhuis wist dat ik diabeet
voor invoering en begeleiding van het ver
wijssysteem. „Vanuit maatschappelijk oog
punt niet in alle gevallen, maar dat is nu pre
cies waar de verantwoordelijkheid van het
ziekenhuis ophoudt", zegt ze. „Ik heb het
bijvoorbeeld over die meneer die zo graag
vóór zijn 25ste huwelijksdag wil worden ge
opereerd. Een meer dan redelijke wens,
maar als die meneer medisch gezien nog
even kan wachten, is de kans groot dat hij
nog even met zijn klachten moet blijven
doorlopen."
Vóór de introductie van het verwijssteem
was het ziekenhuis in de beleving van de pa
tiënt en zijn huisarts een black box, zegt
Diallo. Na een verwijzing moesten beiden
maar afwachten wat er verder ging gebeu
ren. Als de patiënt na een bezoek aan de spe
cialist bij zijn huisarts terugkeerde was daar
vaak niet eens een contact tussen huisarts en
specialist aan voorafgegaan. „Vaak kwam de
patiënt ook bij een andere specialist terecht
dan degene naar wie hij was verwezen."
Het ontbreken van heldere afspraken komt
volgens Diallo doordat 'het bij medische
professionals heel gevoelig ligt om commen
taar op eikaars handelen te geven'. „De
mentaliteit is meer: bemoei je niet met mijn
zaken, dan doe ik het ook niet met de jouwe.
Doordat specialist en huisarts in deze regio
nu concrete afspraken maken over de be
handeling en verslag aan elkaar uitbrengen,
weet de patiënt ook precies waar hij aan toe
is. Als hier nu een patiënt komt, is bijvoor
beeld het bloedonderzoek al verricht. Hij
komt hier kortom goed voorbereid."