'Mijn moeder weet
wanneer ik buikpijn krijg'
Noord/Zuid
ZATERDAG 6 MEI 2000
Kinderpsychiater Roselien Vecht zet zich in voor slachtoffers 'Munchausen by proxy'
De Oegstgeestse kinderpsychia
ter Roselien Vecht haalde on
langs nog de nationale pers.
Op haar gezag werd aangenomen dat de ver
dachte van de moord op baby Risanne Tin
gen aan het Munchausen by proxy syndroom
'zou kunnen lijden'. Het gevolg: toen deze
vrouw tijdens het voorarrest in de gevange
nis een dochter kreeg, mocht ze die niet bij
zich houden. Haar advocaat diende vervol
gens een klacht in bij het Medisch Tuchtcol
lege. En minister Korthals van justitie draai
de de maatregel terug. De verdachte wacht
inmiddels met haar dochter thuis de rechts
zaak af.
Er bestaat grote weerstand tegen het idee
dat vrouwen hun kind op zo'n onvoorstelba
re manier kunnen misbruiken. Pure horror,
de beschrijvingen die Vecht geeft van hun
methodes. Ze prikken een oor van hun kind
door en smeren daar vuil op, zodat er nare
ontstekingen ontstaan. Ze vergiftigen het
kind met medicijnen die het niet nodig heeft.
Ze slepen het van ziekenhuis naar zieken
huis om het te laten opereren naar aanlei
ding van nagebootste symptomen. Of de
meest directe aanpak: ze smoren het kind
met een kussen.
Waarom? Vecht: „Je kan alleen maar gis
sen wat er met die moeders aan de hand is.
Wel kan je over het algemeen zeggen dat het
om een persoonlijkheidsstoornis gaat. Deze
vrouwen hebben grote behoefte aan opwaar
dering. Die zoeken ze bij artsen, want ze
hebben meestal in de gezondheidszorg ge
werkt. Als ze een ziek kindje hebben, dan
kunnen ze daar met de dokter over praten.
Gesprekspartner zijn van de dokter, weer
woord geven, dat is het mooiste. En natuur
lijk de crisis, de acuutheid van het geheel.
Een sfeer zoals in ER. Alsof ze meespelen in
zo'n tv-serie. Dat is het helemaal."
Er is nauwelijks wetenschappelijk onder
zoek gedaan naar de stoornis die ten grond
slag ligt aan deze vorm van kindermishande
ling. Dat voedt de kritiek. Sommige weten
schappers wijzen erop dat de diagnose
wordt gesteld met behulp van een vage
checklist. Die bestaat uit een opsomming
van verdachte omstandigheden en gedragin
gen. Zoals: De behandeling werkt niet, moni
tor of infuus gaan stuk. De moeder is onge
bruikelijk onaangedaan als het kind in medi
sche nood verkeert. Volgens critici geeft de
checklist teveel kans op valse aantijgingen.
Terwijl op basis ervan wel kinderen bij moe
ders worden weggehaald.
In verschillende landen, ook in Nederland,
bestaan actiegroepen die strijden tegen psy
chiaters die zich met Munchausen by proxy
bezighouden. Een voorbeeld van zo'n groep
(MAMA: Mothers Against Munchausen syn
drome by proxy Allegationesop internet:
„Elke ouder die zich serieus bekommert om
een ziek kind loopt het gevaar van deze wre
de en idiote aantijging! Uitstekende moeders
worden emotioneel verkracht, publiekelijk
aan de schandpaal genageld, gecriminali
seerd en in de gevangenis gegooid. Zelfs als
het kind terugkeert naar huis, zal het gezin
levenslang getraumatiseerd zijn en zuchten -
onder een schuld van tonnen aan advoca
ten."
Vecht zit niet met al die kritiek. Misdiagno
ses komen in Nederland volgens haar bijna
niet voor. „Het is inderdaad een moeilijke
diagnose. Maar die komt er niet zomaar. Een
arts zit met een zeef ernstige medische situa
tie die hij niet begrijpt: epilepsie, bloedingen
die niet zijn te verklaren, onbegrijpelijke
koorts, vergiftigingen, ademhalingsproble
men. Het duurt heel lang voordat zo'n arts
uiteindelijk aan Munchausen denkt. Dan pas
gaat hij naar die checklist kijken. Het is dus
niet zo dat hij bij ieder kind met een
koortsstuipje gaat kijken: heeft de moeder in
de gezondheidszorg gewerkt. Het gaat stuk
voor stuk om gru-we-lij-ke zaken die al jaren
lopen, waarbij de dokters met de rug tegen
de muur staan", legt Vecht uit.
Bovendien: het gaat toch om het kind?
„Dat kan niet voor zichzelf opkomen." Dus
doet Vecht dat. Ze richtte een werkgroep van
deskundigen op, met daarin onder andere
psychiaters, rechters, politie, de kinderbe
scherming. Die groep wordt geconsulteerd
als iemand vermoedt dat hij te maken heeft
met Munchausen by proxy. Ook brengt Vecht
binnenkort een boekje uit om meer bekend
heid te geven aan het fenomeen.
Munchausen by proxy is in de jaren zeven
tig voor het eerst beschreven. De benaming
is een variant op het al langer bekende
Munchausen syndroom. Mensen die daar
aan lijden dissen de doktoren vergezochte
ziekteverschijnselen op.. De naam is ont
leend aan de kleurrijke achttiende-eeuwse
baron Von Münchhausen, bekend om zijn
buitenissige reisverhalen. Zo is hij de enige
sterveling die het is gelukt om zichzelf aan
zijn eigen haren uit een moeras omhoog te
trekken. In de medische literatuur is de
naam van de baron de trema en een 'h'
kwijtgeraakt.
Munchausen-lijders zijn vaak eenzame,
zwervende mannen, op zoek naar een ver
zorgende hand en een schoon bed, zonder
een ander kwaad te doen. Munchausen by
proxy is een heel ander verhaal. Het is, zoals
gezegd, onduidelijk waar de moeders aan lij
den. Vecht weet hoe dat komt: „Ze laten zich
meestal niet onderzoeken. En als dat toch
gebeurt, houden ze zich heel erg goed, zodat
je er nog niet achterkomt." Liegen en bedrie
Een blauw aangelopen baby. Gillende sirenes en
toesnellende artsen. En de moeder staat erbij te... stralen.
Munchausen by proxy. Je eigen kind ziekmaken om
aandacht te trekken. Gruwelijker kan het beeld van de
onvoorwaardelijk liejhebbende moeder niet aan scherven
gaan. Kinderpsychiater Roselien Vecht zet zich in voor
betere bescherming van de slachtoffertjes. Maar de
weerstand is groot. Een moeder doet zoiets niet expres,
oordeelde onlangs een gerechtshof in een hoger
beroepszaak, na het afspelen van de video waarop te zien
was wat zij haar kind had aangedaan.
Kinderpsychiater Roselien Vecht Je kan alleen maar gissen wat er met die moeders aan de
hand is. Wel kan je over het algemeen zeggen dat het om een persoonlijkheidsstoornis gaat.
Deze vrouwen hebben grote behoefte aan opwaardering." foto henk bouwman
gen is door deze vrouwen tot een kunst ver
heven.
Vecht: „Ze vertonen juist heel moederlijk
gedrag. Ze zijn verzorgd, zien er goed uit."
Het masker valt pas als er niemand in de
buurt is. Verdachte moeders die ongemerkt
in het ziekenhuis werden geobserveerd, ver
troetelden hun baby als er verpleegkundigen
in de buurt waren, maar eenmaal alleen ne
geerden ze die totaal. De dubbelzinnige
moederlijkheid duurt soms voort tot over het
graf. „Zo was er edn vrouw, die had twee
kindjes verloren. Dat had ze zelf gedaan. Zij
ging naar het grafje toe, netjes aanharken,
bloempjes planten, alles. Op een gegeven
moment deed ze aangifte dat er plantjes wa
ren vernield. Maar ook dat had ze zelf ge
daan", vertelt Vecht.
Uit haar verhaal doemt een raadselachtig
profiel van de daders op: het zijn 'heel ge
middelde mensen', zoals ze het uitdrukt. Ze
zijn zelf niet als kind mishandeld en mis
bruikt, en dom of zwakzinnig zijn ze even
min. De gangbare excuses voor kindermis
handeling gaan dus niet op. Vecht: „Ze heb
ben wel vaak een slechte schoolcarrière ach
ter de rug, en zijn al jong met de politie in
aanraking gekomen. Toch zijn ze redelijk in
telligent. Dat moet ook wel, want het is nogal
ingewikkeld om Munchausen te plegen. Het
zijn mensen met een zekere opleiding,
meestal in de gezondheidszorg. Ze zijn niet
psychotisch: de mishandeling moet immers
op een doordachte manier plaatsvinden."
Een voorbeeld: een vrouw die haar kind
vergiftigde met pillen tegen epilepsie. Die zei
tegen haar huisarts dat haar kind bij de neu
roloog was geweest en dat diens brief 'vol
gende week' zou komen, en vroeg om een
receptje omdat ze niet genoeg medicijnen
had. De arts voldeed aan haar verzoek. Die
brief, die kwam er natuurlijk nooit.
Toch gaat het volgens Vecht bij de meeste
zaken om de directe methode: het smoren
van de baby. „Omdat het makkelijk gaat,
maar ook omdat het immer het gewenste ef
fect heeft. Een baby die niet ademhaalt is al
tijd een reden voor groot alarm. Dan heeft
zo'n moeder direct wat ze hebben wil. Maar
je loopt wel het grootste risico dat je de baby
verliest. En dat is niet de opzet. Het doel is
de aandacht die de moeder krijgt van het zie
kenhuis."
Al krijgt het fenomeen meer bekendheid,
het ongeloof lijkt nog steeds te overheersen.
Veroordelingen vinden nauwelijks plaats.
Mede omdat het lastig is de mishandeling te
bewijzen, zegt Vecht. En als er al bewijs is,
kan men niet geloven dat een moeder het
bewust doet.
Dan is er nog de georganiseerde oppositie.
Gedupeerde ouders - „Gedupeerd? De kin
deren worden mishandeld!" - hebben zich
verenigd in een actiegroep, die haar tot in de
rechtszaal tegenwerkt en in diskrediet
brengt. „Het gaat om hele ernstige mishan
deling die soms met de dood wordt bekocht.
Het probleem is: op het moment dat iemand
dat een halt toeroept, wordt die aangevallen
op een heel onfatsoenlijke manier", legt
Vecht uit.
De kinderpsychiater is desondanks heilig
overtuigd van haar missie: „Ik heb een
vrouw gekend die twee kinderen had ge
dood. Die is een paar jaar later oppasmoeder
geworden! Wat moet je dan doen als dokter?
We hebben toen niets gedaan. Uit een soort
lafheid. Maar stel dat ik zelf een oppasmoe
der had van wie bleek dat ze twee kinder
moorden op haar geweten had. Dan zou ik
toch ook zeggen: waarom wist ik dat niet?"
Vroeger hoorde je er nooit iemand over.
Nu volgen de geruchtmakende gevallen el
kaar op. Niemand weet hoe vaak Munchau
sen by proxy in feite plaatsvindt. Vaak, denkt
Vecht: haar werkgroep krijgt maandelijks
twee of drie gevallen ter beoordeling. „En
meestal is het raak." De vraag dringt zich op:
is Munchausen by proxy een modeverschijn
sel?
„Ja", antwoordt Vecht volmondig. Niet
omdat men te snel naar de diagnose zou
grijpen. Maar omdat de medische wereld ga
ten laat vallen. „Er zijn steeds meer specialis
ten, je hoeft tegenwoordig niet meer voor al
les naar de huisarts. Of eigenlijk moet dat
wel, maar mensen passeren hem heel mak
kelijk. En de kinderartsen laten dat toe. Die
zeggen niet: je moet eerst een verwijzing."
De moeders 'shoppen' ook van het ene naar
het andere ziekenhuis. „De meeste dokters
zijn te goed van vertrouwen. Ze hebben het
ook veel te druk, dus vragen ze niet altijd in
formatie bij elkaar op. Bovendien weten deze
moeders de zaak heel goed te manipuleren:
u mag niet naar mijn kinderarts bellen want
die heeft me slecht behandeld. Of: ik wil dat
u onbevooroordeeld naar mijn kind kijkt",
verklaart Vecht.
Het wordt de vrouwen, volgens haar, te
makkelijk gemaakt. Het brengt Vecht tot de
saillante conclusie dat de artsen actief mee
doen aan de mishandeling. Want ze voeren
nodeloos allerlei onderzoeken en inkijkope
raties uit. „Een babytje onder narcose bren
gen als dat niet nodig is, dat is vreselijk. Een
moeder zegt: mijn kindje ziet blauw, wilt u
een hartfilmpje maken of een inkijkoperatie
doen. Ze dringt net zo lang aan tot dat ge
beurt. Normale ouders schrikken zich een
hoedje als blijkt dat het kind dan onder nar
cose moet. Die zeggen: doe toch maar niet.
Maar deze moeders gaan er juist helemaal
van stralen", weet Vecht.
Er is nog weinig kijk op de psychische ge
volgen voor het slachtoffertje. In één van
haar zaken was sprake van twee jongens die
al jarenlang werden mishandeld. „De oudste
was zogenaamd astmapatiënt, de jongste is
dertig keer geopereerd aan een darmziekte
die hij niet had. Die zei: mijn moeder weet
wanneer ik buikpijn krijg, en dan moet ik
naar het ziekenhuis. Die jongens waren heel
erg dwars, heel lastig, heel pesterig naar el
kaar ook."
Maar waar is pa in dit alles? Vecht heeft
daar een volgens haar tekenende anekdote
over: „Onlangs was een vrouw met de video
betrapt. Haar hebben ze opgepakt, en toen
gingen ze naar de vader. Die schrok zich ka
pot toen hij de politie aan z'n deur kreeg,
want hij had op zolder een illegale zendin-
stallatie. Toen de politie hem die videoband
liet zien, was hij heel opgelucht. Zo van: o,
daar heb ik nooit wat van gemerkt."
Meestal blijven de vaders hun vrouw steu
nen. „Heel wonderlijk. Zelfs als het op video
te zien is zeggen ze: ik geloof er niks van, het
is een goede moeder. Ze verdiepen zich hele
maal niet in wat het voor het kind betekent.
Ze hebben heel vaak al in een vroeg stadium
de hele medische afdeling van het gezin aan
hun vrouw gedelegeerd, die komt immers
vaak uit de gezondheidszorg. Ik denk dat als
het andere vaders waren, ze eerder met de
vuist op tafel hadden geslagen. Zo van: nü is
het afgelopen met dat gedokter!"
AFKE VAN DER TOOLEN
Onze Taal
Enkel en alleen door onze verhui
zing zijn wij specialisten geworden,
mijn vrouw en ik. We waren het
niet toen we nog in Leiden woon
den. Maar sinds we enkele jaren ge
leden naar een dorpje bij Leuven
verhuisd zijn, zijn we ineens speci
alisten, kenners van de Belgische
en de Nederlandse volksaard en de
verschillen daartussen, van Bel
genmoppen en Hollandermoppen,
van cultuurverschillen aan weers
kanten van de grens, hoe of het
komt dat Vlamingen bourgondi-
scher zijn en Nederlanders calvinis
tisch en lomp, en waarom Belgi
sche mandarijntjes verkocht wor
den met steeltje en de Nederlandse
zonder.
In het begin sputterden we wel eens te
gen, en zeiden naar waarheid dat we er
geen verstand van hadden. Heus, we heb
ben ons daar nooit in verdiept. Vraag het
aan een ander. Maar de wereld heeft niet
naar ons geluisterd. Men bleef er ons naar
vragen. Schrijf daar toch eens een artikel
over! Wilt u alstublieft een lezing komen
geven? En zo is het dus gekomen.
Ik lees in de krant dat er in België veel
meer anti-depressiva verkocht worden
dan in Nederland. Laten we aannemen dat
Belgen ze ook meer slikken, en ze niet ko
pen om aan de kippen te voeren. Wat zegt
zoiets over de volksaard? Zijn Belgen som
berder mensen dan Nederlanders? Hebben
ze meer pillen nodig om het leven aan te
kunnen? Of is het precies andersom? Zijn
Belgen juist zo vrolijke en levenslustige lie
den dat zij een doordeweekse stemming
die Nederlanders gewoon vinden, al som
ber noemen, en daarom meteen naar de
pillen grijpen? U ziet wel, dat ons specialis
me helemaal zo eenvoudig niet is. Om nog
maar te zwijgen van de vraag waarom calvi
nistische mensen hun mandarijntjes liever
zonder steeltje zien.
Mijn persoonlijke indruk is absoluut niet
dat Nederland een calvinistisch land is.
Was het maar waar! En evenmin krijg ik de
indruk dat Belgen een opgewekter slag
mensen zijn dan Nederlanders. Eerder het
tegendeel. Maar dat is niet wat men wil ho
ren. Belgen zijn bourgondisch en Neder
landers calvinistisch; dat moet nu maar
vaststaan. Wat men horen wil, is ten eerste:
dat je dat ook vindt; en ten tweede: hoe dat
komt. Het merkwaardige van de toestand
is, dat Nederlanders en Belgen niet alleen
van die opvallende vooroordelen over el
kaar hebben, maar dat ze ook zelf vinden
dat het zo is. Ze zijn het ermee eens. Ne
derlanders vinden zichzelf evenzeer een
calvinistisch volkje, en Belgen menen even
oprecht dat ze zelf bourgondisch zijn.
Ik krijg een een brief van iemand uit Mort-
sel die zich, anders dan ondergetekende,
wel met de kwestie heeft beziggehouden.
Hij wijst mij op een passage uit Erasmus'
'Lof der Zotheid' (hoofdstuk 14), een boek
dat geschreven werd in 1508, oftewel ruim
voor de uitvinding van het calvinisme, en
daar vermeldt Erasmus al dezelfde voor
oordelen. In vertaling luiden zijn woorden:
'Wat de volksmond over de Brabanders
zegt, klopt dus wel: namelijk dat terwijl
voor de andere mensen het verstand met
de jaren pleegt te komen, zij steeds dwazer
worden, hoe dichter ze de ouderdom nade
ren. Inderdaad is er geen ander volk dat
vrolijker is in de dagelijkse omgang of de
somberheid der ouderdom minder voelt'.
Toegegeven, Erasmus spreekt over 'de Bra
banders', wat niet hetzelfde is als alle Bel
gen, maar de uitspraak komt ons toch ver
rassend bekend voor. In één adem door
gaat het ook over de Hollanders. Erasmus
heeft het over hun 'gebruikelijke bijnaam',
en dat ze daar zelf trots op zijn. Hij noemt
die bijnaam niet, maar 't schijnt toch niet
veel goeds te zijn. J.B. Kan geeft als verkla
ring bij zijn Erasmus-vertaling dat de Hol
landers 'wegens den eenvoud van hun ka
rakter veelal dom werden genoemd'.
De gangbare opinie is dat vooroordelen
ontstaan doordat men andere volkeren
niet goed begrijpt. Of doordat men zichzelf
superieur acht aan anderen. Of van allebei
een beetje. Ik ben geneigd dat niet te gelo
ven. Neem nou de uitdrukking 'typisch Ne
derlands'. Die is nog niet zo oud, en je
hoort het enkel in Nederland. Altijd met
negatieve betekenis. Zou het kunnen zijn
dat het idee dat Nederlanders bekrompen,
botte, calvinistische mensen zijn, eveneens
in Nederland zelf ontstaan is, en dat de Bel
gen die mening uit respect voor hun noor
derburen hebben overgenomen? Als de Ne
derlanders het zelf zeggen, zal het wel waar
wezen? En omgekeerd, als de Belgen zich
zelf zo bijzonder bourgondisch en opge
wekt vinden, dan zijn de Hollanders dom
genoeg om dat te geloven? Ik denk dat het
zo gegaan is.
Maar ik geef toe dat ik nog niet zo erg lang
een specialist ben.
JOOP VAN DER HORST
universitair docent Nederlands
