Woorden om de angst te bezweren
iMannen zullen niet veranderen' Vrije fantasie Claus vooral vervelend
Haagse Harry weer terug
Boeken
V)
PEANUTS
hAG 6 MEI 2000
Even briljante als openhartige roman van Herman Brusselmans
■ge boek van Herman Brusselmans mag dan verboden zijn, niemand
verbieden een volgend boek te schrijven. Dat heeft hij dan ook ge
daan. 'Vergeef mij de liefde' is een heel bijzonder boek.
LITERATUUR RECENSIE
HANS WARREN/GPO
de liefde' door Herman Brusselmans. Uitg.
Prometheus. Prijs: 31,95.
Brusselmans schrijft bijna altijd
man Brusselmans. Hij mag zich
jelzinnig 'schrijver van autobio-
fictieve prozakunst' noemen. Hij
;n op het recht van een autobio-
i een leugenaar te zijn die de
weglacht'. Toch gaat het ook in
/erschenen Vergeef mij de liefde
eigen bestaan van de laatste tijd.
leer dus over de opschudding
vorige boek Uitgeverij Guggen-
ït op last van een Belgische recht-
de handel werd genomen. De
soon van die roman liet zich over
ïdereen in de meest beledigende
it. Een van de slachtoffers voelde
elasterd dat ze een proces aan-
stie roept interessante vragen op.
ïstenaar immuun voor rechtsver-
4ag een schrijver alles zeggen? In
ben je als auteur verantwoorde
wat je personages doen? De ant-
die de Belgische rechters tot nu
toe gaven leidden in de literaire wereld tot
een enorme rel en zorgden voor grote ver
deeldheid. Vrienden van Brusselmans de
den alsof de - toch om allerlei logische re
denen begrensde - vrijheid van meningsui
ting in het geding was. Zijn vijanden mis
bruikten de gelegenheid om te benadruk
ken dat hij nooit gedeugd zou hebben.
En hoe was Brusselmans' eigen hou
ding? Aangenaam nuchter, zo wordt uit
Vergeef mij de liefde duidelijk. Hij weet na
tuurlijk heel goed dat hij altijd de grenzen
van het toelaatbare zoekt en die ook wel
eens overschrijdt. Dat hoort bij hem, dat
zit in zijn natuur, het is eigen aan zijn lite
ratuur. Hij liet in ieder geval de talloze
commentatoren maar wauwelen: „Ik ging
inmiddels wandelen met Woody, en ik tuf
te bij winterzon en ontij rondjes door het
Gentse op m'n Buell en ik leefde in
harmonie met Phoebe en tijdens enkele
gestolen uren met Emma". In die ene zin
wordt de inhoud van de roman voor een
belangrijk deel samengevat. Brusselmans
wandelt vaak met zijn hondje Woody. Om
de gekte uit zijn hoofd te laten waaien,
rijdt hij regelmatig rond op zijn motorfiets
van het merk Buell. Hij vindt veel genot en
begrip bij zijn vrouw Phoebe, verder wordt
hij hopeloos verliefd op Emma. Intussen
wordt hij - vanwege net proces - op straat
dikwijls herkend en krijgt hij thuis voort
durend dreigende telefoontjes.
Zelf vindt hij het gedoe een saai onder
werp waarover hij hooguit schertsend kan
spreken. Denk vooral niet dat Brusselmans
voorzichtiger is geworden. De beledigin
gen en provocaties zijn weer niet van de
lucht. Wanneer hij spot met het Belgische
koningshuis overweegt hij echter: 'dat is
bijkans om moeilijkheden vragen'. Om ko
ningin Paola mild te stemmen neemt hij
op bladzijde 950 een naar zijn zeggen 'zeer
fiatterende foto' van haar op. Hij is even
wel niet iemand om op zijn woord te gelo
ven. Zelfs dat paginacijfer klopt eigenlijk
niet: weliswaar loopt de nummering tot
954 door, maar daarbij zijn honderden zo
genaamd door hem verscheurde bladzij
den inbegrepen. Zo krijgen we op een ge
geven moment te lezen: „We slaan nu, bij
wijze van grensverleggende literaire in
greep een kutpagina of vierhonderd
over."
De grenzen van de literatuur verleggen:
daarmee is deze auteur inderdaad bezig.
Zij het dat je dan eerder aan de inhoud
dan aan de vorm moet denken. De durf
van Brusselmans is ongeëvenaard. Ik be
doel dan niet het lef om anderen te grie
ven, maar het lef om zichzelf bloot te ge
ven. Schrijven is voor hem - al suggereert
hij soms anders - geen bijzaak. Het is in
zijn geval de essentie van het bestaan, een
foto omslag boek
reddingslijn, het middel om niet onder te
gaan. Zelden was hij daarover zo direct als
in dit boek. Een nieuwe roman, maar vol
vertrouwde onderdelen. De grappen zijn
even hard als altijd. De onzin is even uit
bundig. De gesprekken zijn'even melig, de
bespiegelingen even bizar, de uithalen
even fel.
Wat gebeurt er in dit boek? Oppervlakkig
gezien niet zo veel. De schrijver gaat naar
het café om Liptonthee te drinken en met
zijn kennissen te praten. Eén van hen is
een rechercheur die op zoek is naar een
serie-moordenaar, vermomd en wel pro
beert Brusselmans hem te helpen. Er
wordt gewerkt aan een nieuwe behuizing
van de auteur. Hij heeft harmonische hui
selijke momenten met Phoebe en met
Woody. Zijn verliefdheid voor Emma
wordt even een tergende obsessie. Dat is
ongeveer alles, maar in het innerlijk van de
hoofdpersoon gebeurt er juist veel. Het
boek is een even briljant als openhartig
verslag van een innerlijke strijd. Een strijd
waarin hij nooit zal kunnen overwinnen,
maar die hij wel moet zien te overleven.
Hier is een gedoemde aan het woord, een
man die zich niet kan neerleggen bij com
promissen. Hij streeft in alles naar de per
fectie, naar de grootste zuiverheid, naar de
opperste schoonheid.
Hij zou, zo lijkt het wel eens, de beste
onder de mensen willen zijn, een nieuwe
Jezus, 'de Redder, de Vernietiger van alle
leed, de Man die liefde kon vermenigvuldi
gen'. Af en toe wordt hij in zulke gevoelens
bevestigd. Maar meestal kan hij zich niet
waarmaken en wordt hij woedend over het
bederf. Een defect aan een auto, een niet
helemaal ideale relatie: het zijn dingen die
hem tot in de kern aantasten. „Ik ben niet
graag een papa", zegt hij ergens. Waarom
niet? „Omdat ik schrik heb dat ik m'n
kindjes zou dood doen om hen te bescher
men tegen de grote boze buitenwereld".
Er zit een diepe waarheid in deze woor
den. Hij heeft de grimmige pantsers nodig
om de tederheid te bewaren. Omdat er
geen redding mogelijk is, stelt hij zich
hoogst onverschillig op. Het is uit zelfbe
houd dat hij zo onbehouwen kan doen.
Vandaar al die contrasten in zijn persoon
en in zijn proza. Goed en kwaad, echt en
onecht, liefde en haat wisselen elkaar af.
Zijn ongekende zelfverzekerdheid („Ik ben
de Hoofdman der Vlaamse Letteren en wie
dat tegenspreekt kan gerust een serieuze
mep tegen z'n bakkes krijgen") wordt door
dezelfde bron gevoed als zijn ongekende
twijfel.
Er zijn maar weinig auteurs die zo diep
in de afgronden van het menselijk brein
kunnen kijken als hij. Hij heeft ontdekt dat
hoe meer je het geluk zoekt, je het des te
minder vindt. Dat naarmate je meer zelf
kennis hebt je minder van jezelf begrijpt.
Hij wil het onmogelijke: weer dat jongetje
van elf zijn dat naar de totale liefde ver
langt in plaats van 'een eenenveertigjarige
neuroot die vol haat zit en die in een vun
zig cafétoilet niet kan zeiken'. Elk woord
van Brusselmans gaat niet alleen over
Brusselmans maar over ons allemaal die
geen verweer hebben tegen de onvol
maaktheid en de vergankelijkheid.
Tama Janowitz komt terug van nergens
Nieuwe verhalenbundel stelt ernstig teleur
RATUUR INTERVIEW
'ETER KUUT/GPD
ke leeftijd' door Tama Jano-
Bezige Bij, 39,90.
liep al te lang mee.
tweeëndertig jaar,
oede komaf zon-
i geld, een vrouw die
paar mannen te veel
was geweest - wie wil-
nou nog? Ze was net
ijpe banaan, ontsierd
ine plekjes, in waarde
in valt niet mee voor
Collins, een alleen-
ouw die naar New
jereisd om 'fame and
vinden. Maar ze is al
d - boven de dertig! -
'at ze tot nu toe heeft
vergaren, zijn een
ad, slecht betaald
lij een veilinghuis, een
tement met een kapot-
ditioning en de ver-
lannen, bijna zonder
ing geilneven. Geob-
loor status gooit ze
taar creditcard geld
dat ze eigenlijk niet
t moet wel fout aflo-
deze 'heldin' uit Een
:e leeftijd, de vijfde, bij
'arische, maar vooral
roman van Tama
:e wil deel uitmaken
ïnige wereld in New
wijs zij acceptabel acht,
sclis 42-jarige schrijfster,
;ezakt op een bank in
van een Amsterdams
owitz' creatie is exem-
voor veel van Floren-
ijdgenoten. „Te veel
even aan cosmetische
kleding en sieraden is
een generalisatie van
ikaanse vrouw. Maar
^Jew York leeft, heb je
id uur om je heen, geen
je hebt alleen wat de
'e J'ou te bieden heeft,
een tijdschrift, daar
dvertenties voor die
lippenstift, die fantas-
loenen. Alles is in New
overvloed. Als er nu
de (ling meer zou worden
1 zou er genoeg voor de
Ie dragen zijn voor de
keli vijfhonderd jaar."
2 zegt bij lange na niet
n tippen aan het pro-
val |#n de vrouwen die zij
over Madison Avenue
eren. „Het zijn de
Touwen van deze pla-
daar rondlopen. Een
chtig lang met blond
elke drie weken voor
en wordt geverfd. En
oie vrouwen zie je dan
nU)i balie van het een of
uidsen-''
iel vrouwen is hun sta-
iteeds af te lezen aan
net wie ze getrouwd
leeft Janowitz vastge-
zijn er nog een hoop
:n dat een man ze wel
in. Ik vind dat angst-
- d. Wat dat betreft is er
leel veel veranderd in
jaar. Toen waren on-
gen nJe meisjes van 22 ouwe
un ge nu is die leeftijdsgrens
,r, aar opgeschoven."
ouwen zelf zijn schul-
ïun afhankelijke posi-
omt omdat ze zo wan-
mpetitief met elkaar
laats van wezenlijk iets
ian hun omstandighe-
nnen kunnen een be-
hard zijn, fel con-
v) Cl maar ze kunnen tege-
goed vriendschappen
iden en een jongere
3ot helpen wat hoger
op de sociale ladder te komen.
Mannen zullen niet verande
ren, omdat ze dat niet hoeven.
Het zijn de vrouwen die het
werk moeten doen. Maar of dat
lukt, ik weet het niet. Ambitieu
ze vrouwen worden nog steeds
met de nek aangekeken, suc
cesvolle mannen worden daar
entegen op handen gedragen.
Mannen van vijftig of zestig
kunnen makkelijk met een 20-
jarig vriendinnetje voor de dag
komen. Maar neem bijvoor
beeld Liz Taylor, die in de ont
wenningskliniek een bouwvak
ker versierde. Ik vond het fan
tastisch, maar zij werd erop
aangevallen."
Was de traditionele man
vrouw-verhouding de afgelo
pen eeuw aan weinig slijtage
onderhevig, in uptown Man
hattan is wel het een en ander
veranderd sinds Janowitz'
spraakmakende bundel Slaves
of New York veertien jaar gele
den verscheen. „New York trekt
nog steeds vele wanhopigen
aan. Maar destijds konden jon
geren die naar de stad trokken
nog wel ergens een goedkoop
appartementje krijgen, dat ze
konden betalen van hun baan
tje in de Xerox-kopieerwinkel.
Er was Greenwich Village met
z'n vele bohémiens. Nu kunnen
jongeren alleen overleven als
VERHALEN RECENSIE
HANS WARREN/GPD
'Een andere keer. De andere verhalen'
door Hugo Claus. Uitg. De Bezige Bij
Prijs: 29,90.
Het oeuvre van Hugo Claus is
een huis met vele etages. Vanaf
de hoogste verdiepingen heb je
een prachtig uitzicht, maar er
zijn ook kelders waar weinig
aantrekkelijks is te zien. De top
bereikt hij in zijn gedichten,
even daaronder komt zijn to
neel, dan volgen zijn romans,
helemaal beneden vind je de
vertellingen die in de omvang
rijke bundel Verhalen werden
bijeengebracht. Nu blijk je nog
verder te kunnen afdalen in het
gebouw en dan stuit je op tek
sten zoals die waaruit voor Een
andere keer is geput. Het boek
heeft als ondertitel De andere
verhalen. Hoezo andere verha
len? Omdat ze dus niet werden
geselecteerd voor de verzamel
bundel, maar ook omdat ze een
afwijkend karakter hebben.
In deze verhalen - vaak zeer
kort, ruim vijftig stuks op nog
geen driehonderd bladzijden -
regeert de fantasie in plaats van
de realiteit. Het gaat doorgaans
om grillige, ongrijpbare sprook
jes waarin mensen kunnen vlie
gen, waarin handen in bloemen
transformeren, waarin een
meisje op slaag van haar vader
hoopt. Voor het geval dat ie
mand zoveel gekkigheid veelbe
lovend vindt klinken: Claus
maakt zich er steeds heel ge
makkelijk vanaf, zelden rondt
hij de verhaaltjes op een bevre
digende manier af. Het zijn tek
sten die de lezer hooguit een
meewarig 'tja' ontlokken. Wat
kan een overdaad aan verbeel
ding toch overmatig vervelend
zijn!
Er is misschien één uitzonde
ring op de algehele malaise: het
slotverhaal 'In Tanzania' dat
geen fantastisch karakter heeft
maar een reisverslag is. Ook in
dit geval blijft Claus aan de op
pervlakte, maar eindelijk is er
eens een vleugje ironie, een
beetje spitsvondigheid. Er wor
den natuurreservaten bezocht
waarbij de toeristen een zwarte
gids krijgen toegewezen. „Hij
heeft als plicht je de dieren aan
te wijzen die het blanke en on
geoefende oog niet kan ontwa
ren", is het droog-komische
commentaar van de literaire
reiziger. Na een paar honderd
pagina's zwaarwichtig gepre
senteerde toverkunsten snak je
naar zo'n opmerking.
Even word je uit de bedomp
te kelders opgetild naar de fris
se lucht. Het is zoveel aardiger
om te lezen over de bedeltrucs
van kinderen in Tanzania dan
bijvoorbeeld over een lakei die
oogt als een aërodynamisch on
berispelijke vogel, desondanks
als loopvogel door het leven
gaat maar toch hoogst onbe
holpen pogingen doet om te
vliegen. Op die verschijning
stuiten we in het titelverhaal
'Een andere keer', een niet te
verdragen mix van een voorbije
liefde, van zeven goden van de
dood, en van dreigende Chine
se troepenbewegingen: „Dat
geruis dat zij voor de wind in de
abelen en de espen houden, is
niets anders dan het naderen
van de H6-bommenwerpers en
van de F7's."
Het ene magere schetsje volgt
op de andere maffe vertelling.
In 'De liefde tot de evennaaste'
gaat het over een mens in hon
dengedaante. In 'Een idylle ver
broken door een conciërge' le
zen we over een beeld dat kan
praten. We maken uitgebreid
kennis met de toneelschrijver
John W. Dedeken. En er is een
aantal verhalen over een in vele
vormen opduikende groene
ridder, zogenaamd de held van
een 'reeks succesromans, na
druk verboden'. De grotesken
van Claus willen maar niet fas
cinerend worden. Zijn pogin
gen tot satire blijven machte
loos. O ja, er gebeurt van alles
in deze verhalen maar ze gaan
helemaal nergens over. Ontluis
terend zo'n blik in de kelders
van Hugo Claus' werk. Een an
dere keer meer? Nooit weer!
'-/PO,
illustratie uit boek
DEN HAAG DANNY VERBAAN
Tama Janowitz: 'Op Madison Avenue lopen de mooiste vrouwen van deze planeet.' foto gpd phil nijhuis
ouders hen financieel onder
steunen. Er zijn geen goedkope
appartementen meer, er is geen
waarachtige artistieke scene
meer. Het is allemaal commer
cieel geworden. Je werk wordt
nu constant geschat op wat het
zou kunnen opbrengen."
Ze zou het wel leuk vinden
als ze goede kritieken kreeg.
Sommige recensenten in de VS
en Engeland, waar Een gevaar
lijke leeftijd onder de titel A cer
tain age uitkwam, repten van
een comeback van Janowitz. De
schrijfster grijnst. „Een come
back waarvan? Waar kwam ik
dan vandaan? Ik was helemaal
nergens."
Zo nu en dan verschenen er nog wel losse
illustraties waarop Haagse Harry een ge
heel eigen kijk op de wereld gaf. Maar
complete avonturen werden er niet meer
beleefd. Die tijd is voorbij: de grofgebek-
te, maar goudeerlijke ras-Hagenees is uit
zijn slaap ontwaakt.
Erg makkelijk gaat het hem niet af. Welis
waar slaagt Mamix Rueb er sinds korte tijd
weer in om zijn stripfiguurtje Haagse Harry
complete avonturen te laten beleven, het is
nog wel een zware bevalling om dat telkens
voor elkaar te krijgen. „Vaak heb ik het ge
voel dat wat ik bedenk, niet leuk meer is.
Het komt vast wel weer, maar het kost me
nog moeite om op te starten".
Na een afwezigheid van ruim anderhalf
jaar is Haagse Harry weer terug. Sinds de
zomer van '98 sloeg het corpulente kereltje
met zijn stevige taalgebruik alleen nog wild
om zich heen op losse illustraties: beleve
nissen die een totale pagina beslaan bleken
er niet meer in te zitten. Maar deze maand
maakte de ras-Hagenees zijn rentree, in
zowel de dak- en thuislozenkrant Haags
Straatnieuws als het landelijke, tweemaan
delijkse strip- en cult-tijdschrift Zone 5300.
Toch leuk, zou je zeggen. Maar Rueb is
voorzichtig. „We moeten eerst maar eens
even kijken hoe het gaat lopen".
De twee mogen in hun handen knijpen
met de publiekstrekker, want Haagse Harry
geniet tot in de verste uithoeken van het
land een ongekende populariteit. En voor
degenen die hem nog niet kennen: Harry
loopt steevast in een glimmend trainings
pak, zijn sluike zwarte haar hangt, strak
achterover gekamd, tot over zijn schou
ders. De teksten zijn fonetisch, in plat-
Haags geschreven. 'Hagtop leize!', luidt het
advies om dit soort zinnetjes te kunnen
doorgronden. De stripheld vloekt, tiert,
vecht en zuipt, maar heeft een hart van
goud. 'Gabbars teige vreimdelingehaat', is
een van diens uitspraken. Om er droogjes
op te laten volgen:'behalve Duitsars'.
Rueb deed de laatste tijd goede zaken
met de verkoop van twee Haagse Harry-al-
bums. Van het eerste gingen er 130.000
over de toonbank, de tweede is tot nog toe
goed voor een oplage van bijna 110.000.
„Belachelijk", zegt Rueb over het succes.
„Deel één zijn we nu wéér aan het her
drukken. Het blijft maar doorgaan".
Voor het geld hoeven Harry en Marnix
niet in stripperiodieken te verschijnen. De
daklozenkrant geeft een geringe vergoe
ding, de Zone betaalt zelfs helemaal niets
aan zijn auteurs en tekenaars. De tekenaar
en zijn hoofdpersoon werken slechts mee
uit liefde voor het tijdschrift. Toch worden
in de Zone allerlei bij kenners erg gewilde
strips en cartoons gepubliceerd als Fokke
Sukke, Eefje Wentelteefje en Maaikes
Dagboekje. „Het is een mooi blad en leuk
om voor te werken", zegt de Hagenaar. La-
chend:„En ach, ik haal het er wel weer uit
met het album, waarin in de toekomst al
die verhalen weer worden gebundeld".
STRIPNIEUWS
Alweer ruim twee maanden ligt de
nieuwe Gillis de Geus in de winkel.
Het is nummer acht uit de serie en de
eerste uitgave van stripwinkel Silves
ter uit Den Bosch. Dankzij een speci
ale constructie is deze uitgave van
Peter de Wit en Hanco Kolk op de
markt verschenen. Silvester heeft via
een zogenoemd mecenasproject gulle
gevers gezocht, die voor duizend gul
den aan het proiect heben bijgedra
gen. Daarvoor kregen zij een bijzon
der de-luxe-album met schetsteke-
ningen, een originele getekende en
ingekleurde Gilles-pagina en een
mooie cassette. Maar liefst 39 mece
nassen hebben zich gemeld, waar
door de uitgave van De 7 Provinciën
mogelijk werd. De winkeluitgave van
Gilles de Geus, opnieuw een bewer
king van een historisch verhaal, kost
12,95 gulden.
OOO
De Haarlemse Stripdagen werpen in
menig opzicht hun schaduw vooruit.
Opvallend is de luwte in het aantal
nieuwe uitgaven. Uitgevers bewaren
hun schatten tot het grote stripfesti
val begin juni in de Spaarnestad. Een
tipje van de sluier lichten we op: er
komt een hele mooie uitgave van
straaljagerpiloot Russ Bender. Dit ge
bonden boek, uitgegeven door Amor
Vincit Omnia bevat drie verhalen van
tekenaar Bert Bus. Uiteraard komt
Bert signeren.
OOO
TV Toys in Dieren biedt nog tot en
met 31 augustus een tentoonstelling
over 50 jaar Peanuts. De expositie
toont een overzicht van alle avontu
ren van Snoopy en tot wat voor recla
me-gekte dat allemaal heeft geleid.
Ook Nederlandse striptekenaars
brengen een ode aan de bijna drie
maanden geleden overleden schep
per van de Peanuts, Charles Schulz.
OOO
Jan Verdegaal van stripwinkel Bee
Dee trekt de stoute schoenen aan en
gaat ook strips uitgeven. Tijdens de
Stripdagen Haarlem 2000 brengt hij
in twee delen de gebundelde avontu
ren uit van Max Mummie. Het is
een komische strip over een moeras
monster en een mummie van Dick
Briel en Joost den Drijver. De teke
naars zijn Steven Dupré en Wout Pau-
lussen.
