Dier reageert op emoties mens
Computer helpt een handje mee
In Natura
Plunderaars
WOENSDAG 3 MEI 2000
160
redactie margot klompmaker 023
Ze waren een beetje laat dit jaar, de vliegenvangertjes,
maar deden onmiddellijk na aankomst van zich spreken.
Met veel misbaar joegen ze de pimpelmezen uit het nest
kastje dat ze blijkbaar als het hunne beschouwden, maar
door de brutale mezen was gekraakt. Het nestje werd door
het vlieggat naar buiten getrokken en daar aan stukken
gescheurd. Van de brokstukken en rafels begon mevrouw
vliegenvanger vervolgens zelf een nest te bouwen.
Haar echtgenoot had inmiddels zijn vaste stekkie ingeno
men op een laaghangende eikentak. Dit wil niet zeggen
dat hij daar stil zat. Vliegenvangers zijn drukke vogeltjes.
Geen seconde houden ze hun gemak. Opgewonden
schuifelen ze heen en weer op hun tak of paaltje om tel
kens weer bliksemsnelle fladdervluchten te ondernemen
naar passerende insecten. Ze pakken hen gewoon uit de
lucht. Maar dikwijls scharrelen ze ook gewoon door
boomkruinen of in het bodembedekkend blad rond, net
als andere kleine zangvogels.
Vliegen, zweefvliegen en dikke muggen vormen de meest
gewaardeerde prooi, maar ook bijen en wespen moeten
het ontgelden. En dat de vogeltjes door deze laatste insec
ten niet overhoop worden gestoken mag een wonder he
ten. Ik heb vaak gezien hoe zo'n agressieve steker onscha
delijk werd gemaakt. Het vliegenvangertje greep hem met
de snavel midden om het achterlijf. Het pootje nam daar
na deze houdgreep zorgvuldig over, zodat de snavel -
scherp en precies als een pincet - de angel kon verwijde
ren. Bij een wesp is dit karweitje zó gepiept, maar het is
me opgevallen dat het bij een bij aanzienlijk langer duurt.
In het begin van wat inmiddels de vorige eeuw is, was de
bonte vliegenvanger in ons land nauwelijks bekend als
broedvogel. Nu zien we hem in vrijwel elke flinke tuin,
park en overal waar het rustig is en aardig wat loofhout
zit.
Er zijn meer van dit soort onopvallende, maar toch heel
interessante veranderingen in de vogelwereld. Neem nu
de merel. Overal klinkt zijn melodieuze zang. In elk ach
tertuintje zit hij de regenwormen uit het gazon te trekken.
Na mus, spreeuw en koolmees is hij van lieverlee een van
onze meest bekende stadsvogels. Maar dit is niet altijd zo
geweest. Nog geen honderd jaar geleden was hij een ui
terst schuwe en bepaald niet algemeen voorkomende bos
vogel. Alleen al zijn galmende zang duidt hierop. Bewo
ners van dichte wouden moeten zich immers met hun
stem aan elkaar kenbaar maken.
Nóg een opvallend gedragskenmerk verraadt de afkomst
van de merel: zijn laagvliegerij. In het bos is het heel func
tioneel om laag onder het gebladerte door te zeilen. Maar
in onze wereld van flitsend autoverkeer schiet je met die
vliegkunst weinig op. Talloze merels die, vlak boven het
asfalt scherend, een weg trachten over te steken, bekopen
deze oeroude bosgewoonte met de dood.
Vogels hebben het in onze overvolle mensenwereld beslist
niet gemakkelijk. Ze worden door onnoemelijk veel geva
ren belaagd. Zeker nu de broedtijd is aangebroken. Van de
gemiddeld tien jonge vogels per nest overleven er slechts
twee het eerste jaar. Voedselgebrek, koude en nattigheid,
ongelukken en roofdieren maken korte metten met de
kleuters. Honger, kou en regen manifesteren zich slechts
zoals ze zijn, maar roofdieren hebben de meest uiteenlo
pende verschijningsvormen.
Kraaien, eksters en Vlaamse gaaien voeren het leger van
nestrovers aan. Vooral de zwarte kraai en de Vlaamse gaai
richten ware slachtingen aan. In het gedeelte van mijn
tuin dat bos is, schuimen ze in groepjes de bomen en de
struiken af. Geen nest blijft onontdekt. Geen ei of jonge
vogel overleeft de plundering. De merels zijn er zo bang
voor, dat ze in de broedtijd aan één stuk door hun alarm
kreet laten horen. Overal menen ze gaaien te zien.
Minder bekend is dat ook eekhoorns meedogenloze nest
rovers zijn. Uit een merelnest in de klimhortensia tegen
mijn huis kidnapte een eekhoorn alle kuikens. Hij kwam
ze stuk voor stuk ophalen. Met zijn klauwen trok hij ze
over de nestrand. In het eerste jong zette hij meteen zijn
tanden. Hij had blijkbaar honger. De overige vogeltjes
nam hij mee. Hij is echter nog heel onschuldig vergeleken
bij de marter. Vooral de boommarter is dol op eieren en
jonge vogels. Het ene nest na het andere valt aan hem ten
prooi. Meestal is hij 's nachts op pad, zoals dat behoort bij
moordenaars, terwijl de eekhoorn alleen overdag actief is.
Maar het lijstje van killers is met deze twee nog niet klaar.
Egels, ratten, vossen en zelfs mollen vergrijpen zich aan
de eieren en kuikentjes van vogels die hun nesten op of
vlak boven de grond bouwen.
Het leven is hard en de natuur lijkt bijzonder verkwistend.
De een zijn dood is echter de ander zijn brood, en het eni
ge wat van belang is, is dat de soort in stand wordt gehou
den. Een vliegenvangertjes- of een merelnest begint met
twee en de opbrengst ervan moet weer twee zijn. Twee
vogeltjes die het volgende jaar opnieuw een nest bouwen.
Dan is alles geregeld.
theoschildkamp»
Cryptogram
Horizontaal: 1. Jagers die geweld gebruiken (8); 5. Zo
klein is de hedendaagse muziek (8), 6. Die rivier is
voornaam (4); 8. Akelig achter op de slee (4); 10. Het
kan leuk worden voor rokers (5); 12. Die spruiten kunnen
getrokken worden (5).
Verticaal: 1. In aanraking brengen met fooien (6);
2. Legering van een bergschaap (6); 3. Twee uitroepen
die voor ophef zorgen (5); 4. leren kunnen zingen en
dansen (5); 7. Korting op een valletje (5); 9. Houdt de
vitrage in het spoor (4); 11Mogelijk dat men er koffie in
heeft (3)
Appelsmaak voorspelbaar
Hoe slim zijn honden en kat
ten? In elk geval slimmer dan
tot voor kort werd aangeno
men: honden bijvoorbeeld kun
nen uit de lichaamstaal van
mensen beter bepaalde conclu
sies trekken dan jonge chim
pansees, zo wijst recent onder
zoek uit. Dit was een van de be
vindingen die werden gepre
senteerd tijdens het onlangs ge
houden wereldcongres voor
dierenartsen in Amsterdam.
Wat de baas kan, kan ik ook.
Dat zou, vrij vertaald, een in
stelling kunnen zijn waarmee
honden door het leven gaan, zo
ontdekten kort geleden weten
schappers van een Hongaarse
universiteit. Hoe ze daarachter
kwamen? De onderzoekers ver
borgen een bal in een gesloten
doos. Aan deze doos zat een
makkelijk te bedienen hand
greep waarmee de bal er kon
den worden uitgehaald. Hon
den die de baas tien keer achter
elkaar de bal via de handgreep
uit de doos zagen toveren om
er vervolgens mee te spelen,
konden het trucje sneller en ef
ficiënter klaren dan soortgeno
ten die het foefje niet hadden
gadegeslagen: zij zagen alleen
de baas met een bal spelen.
Daarnaast kreeg een andere
groep honden alleen het ver
bergen van de bal en het open
maken van de doos te zien,
maar niet het spelen van de
baas. Deze honden deden er
langer over om de doos te ope
nen, maar het karwei voerden
ze veel nauwkeurig uit dan de
dieren die het complete
schouwspel konden bekijken.
Kortom, honden kunnen net als
apen heel precies het gedrag
van de baas kopiëren zonder
dat ze snappen wat ze aan het
doen zijn, zo menen de weten
schappers.
„De resultaten zijn fraai, maar
we moeten er nu nog geen al te
ferme conclusies aan verbin
den", zegt Nienke Endenburg.
Zij organiseerde tijdens het we
reldcongres voor dierenartsen
in Amsterdam een seminar
waar de Hongaarse bevindin
gen werden gepresenteerd. Bo
vendien onderzoekt ze voor de
faculteit Diergeneeskunde van
de Rijksuniversiteit Utrecht de
relatie tussen mens en dier.
„Honden en katten hebben be
paalde vermogens die we lange
tijd niet voor mogelijk hebben
gehouden, maar sommige re
sultaten en conclusies vereisen
wel nadere experimenten", zegt
ze.
Verder spitwerk is onder meer
nodig voor de suggestie dat
honden de lichaamstaal van de
baas net zo goed weten te be
grijpen en daarop inspelen als
kleine kinderen. Die veronder
stelling blijkt uit een ander
Hongaars onderzoek: na enige
tijd oefenen kunnen honden uit
de hoofdknik en het staren van
de baas afleiden waar wat lek
kers is verscholen.
Voor heel wat baasjes is verder
onderzoek overbodig: zij me
nen te weten dat de hond en
van diverse DNA-analys
nieken. Samen met colli
uit acht Europese landei
hij naar de nakomelinge
de kruising tussen de ap
rassen Prima en Fiesta,
heeft een hoge resistent
gen schurft. De Fiesta is
mooie, stevige en smaki
appel met een goede op
brengst. Maliepaard wis
link te leggen tussen me
en erfelijke eigenschapp
door hem zelf ontwikkel
software.
Zo wist hij onder meer
plaats te bepalen van ee
dat codeert voor resistei
gen schurft, van het gen
codeert tegen bladluis e
het gen voor appelzuur.
al dit laatste gen is erg b
rijk. Appelbomen die dit
missen, leveren oneetba
pels.
peter de jaeger
Voor heel wat baasjes is verder onderzoek overbodig: zij menen te weten dat de hond en kat bijna net zo
goed kunnen denken en voelen als mensen. foto gpd
kat bijna net zo goed kunnen
denken en voelen als mensen.
„Baasjes dichten hun trouwe
vriend daardoor allerlei mense
lijke eigenschappen toe, waar
door ze de viervoeter niet in
zijn waarde laten en dat is een
vorm van dierenmishandeling."
Deze houding leidt soms tot
vreemde taferelen. In de Ver
enigde Staten bijvoorbeeld zijn
tussen honden huwelijken ge
sloten compleet met ceremo
nie, bruidsjurken en trouwrin
gen. „Excessen", stelt Enden-
burg.
baas heeft: ze kunnen blij,
chagrijnig en droevig zijn. Nog
al wat wetenschappers vinden
deze stelling onzin, omdat
daarover nog niets is bewezen."
Niet alleen hebben honden en
katten volgens Gaus menselijke
emoties, de gevoelens worden
bovendien deels door de baas
beïnvloed. Is er bijvoorbeeld
ruzie in huis, dan kan de vier
voeter zich onrustig voelen.
„Wanneer de drukte in een
huisgezin toeneemt, dan leidt
dat soms tot stress bij honden
en katten. Een Mechelse herder
Is er bijvoorbeeld ruzie in huis, dan kan ook de viervoeter onrustig wor
den, blijkt uit onderzoek. foto gpd
„Het is verbazingwekkend dat
honden en katten nog steeds
hun leven met ons willen de
len", meldt Sacha Gaus, de
dochter van tv-presentator
Martin. Zij heeft de dagelijkse
leiding in handen over het
Gaus-imperium, dat onder
meer bestaat uit veertig hon
denscholen, een hondenhotel,
dierenasiel en het magazine
'Hondenmanieren'. Sacha
Gaus: „Baasjes menen dat hon
den en katten onze regels snap
pen, maar dat is niet zo. Wel
denk ik dat de viervoeter min of
meer dezelfde emoties als de
is weliswaar eerder in de war
dan een labrador retriever,
maar uiteindelijk kan elke hond
stress krijgen."
Zit een hond of kat met een
naar gevoel in de maag, dan
kan dit volgens sommige die
renartsen ook nog eens allerlei
nare kwalen veroorzaken. „Een
bazin kwam bij mij met een
door intensief krabben kaal ge
worden hondje", zegt dieren
arts Erik Laarakker uit Velsen
Zuid. „Haar vriendje was net
weggelopen, waardoor ze in de
stress zat. De hond bespeurde
die nare gevoelens en zat daar
door ook niet lekker in zijn vel:
krabben en haaruitval was het
gevolg. Ik heb de bazin wat ho
meopathische kalmeringsmid
delen gegeven om rustiger te
worden. De hond stopte vervol
gens ook met krabben. Anders
gezegd, als de leider niet ge
zond is, dan gaat het ook niet
goed met het roedel", vertelt
Laarakker, die een zogenoemde
holistische praktijk heeft.
De dierenarts past daarbij niet
alleen de gewone diergenees
kunde toe, maar ook onder
meer acupunctuur en manuele
therapie. „Bij ongeveer zeventig
procent van de kwalen spelen
emotionele oorzaken een rol."
De reguliere diergeneeskunde
beschouwt de mening van
Laarakker echter als een india
nenverhaal. Laarakker: „Geluk
kig is er een kentering aan de
gang: vooral jonge collega's on
derkennen steeds vaker dat ook
huisdieren een boeiend ge
voelsleven hebben."
De trouwe viervoeter heeft niet
alleen een emotioneel gevari-
eerd bestaan, de dieren bezit
ten volgens Laarakker ook nog
andere capaciteiten zoals tele
pathie: de hond en kat weten
soms wat de baas denkt. „Men
sen hebben vanwege onder
meer de beschaving deze ver
mogens afgeleerd, maar dieren
kunnen er nog over beschik
ken."
Ook de bekende en omstreden
Engelse bioloog Rupert
Sheldrake denkt in die richting.
Hij schreef er een boek over ge
titeld 'Honden weten wanneer
hun baas thuiskomt'. Sheldrake
beweert niet alleen dat honden
en katten telepatische krachten
hebben, maar dat ze ook aard
bevingen vooraf aanvoelen en
op verre afstand toch de weg
naar huis terug weten te vin
den. Dat laatste is echter alleen
bij duiven wetenschappelijk
aangetoond.
alex van hoof
De smaak van een appel kan
al aan de hand van een kiem-
plantje worden voorspeld. Het
proces van veredeling kan
daardoor met zes jaar worden
bekort. Dit blijkt uit onder
zoek van Chris Maliepaard,
die op dit onderwerp onlangs
is gepromoveerd aan de Wa-
geningen Universiteit.
De onderzoeker maakte een
zogenoemde genetische kaart,
waarop hij circa driehonderd
moleculaire merkers plaatste.
Deze merkers vergroten het
inzicht in de genetica van de
appel en maken de veredeling
een stuk efficiënter.
Appel is een lastig gewas om
te veredelen. Het traject van
appelpit tot vruchtdragende
appelboom duurt wel vijf tot
zes jaar. Hierdoor kunnen be
langrijke eigenschappen als
smaak, kleur en opbrengst pas
na zes jaar worden bepaald.
Maliepaard heeft een geneti
sche kaart gemaakt op basis
Kanariepokken mkt op
Wonen aan het water is het ideaal voor mensen, maar blij
vensbedreigend te zijn voor kanaries. Onder vogelliefhebl
alarm geslagen: de kanariepokken staan op uitbreken. Ge
ge steekmuggen prikken de slapende vogeltjes tussen de t
waarna die dood van hun stok vallen. „Dit virus is een ran
vogels sneuvelen bij bosjes", zegt Henk Suichies van de Fi
volièrevereniging Natuurzang. De ziekte gedijt, nu het wo
aan het water zo populair is. Overal worden vijvers gegrav
drassige natuurgebieden aangelegd. En dat water is de ide
broedplaats voor steekmuggen. die de kanariepokken ove
gen.
Suichies: „Ik heb zelf ervaring. In mijn eigen volière vieler
twee dagen tijd zestig van de honderd vogeltjes van de sto
heb er bij staan janken. Het hele bestand van jaren kweke
in een klap in elkaar."
Een kanarie of vinkje dat is gestoken, pikt zichzelf tegen d
en krijgt zo het virus in de keel. Het diertje krijgt pokken o
huid en wordt snotterig. „We noemen het wel de hap- en
ziekte." Korte tijd later stikt het dier. Vogelliefhebbers woi
aangeraden de ziekte serieus te nemen. Suichies: „Mense
derschatten het risico."
Spermaoorlog
De mannelijke zakpijp, een
vastzittend zeedier, bevecht
zijn plekje via zijn sperma.
Door extra sperma in het wa
ter te schieten saboteert hij de
eitjes van andere soorten zak
pijpen. Dit is het eerste voor
beeld van spermacompetitie
tussen soorten.
Zakpijpen zijn manteldieren
die hun leven lang vast zittep
op een rots of steen op de zee
bodem. Zij planten zich voort
door eieren en sperma in het
water te schieten, waar de ge
slachtscellen elkaar bevruch
ten. Een eitje dat wordt be
vrucht door meer dan een
spermacel, ontwikkelt zich
niet optimaal. De zakpijp
heeft een strategie ontwikkeld
om dat te voorkomen. Als een
spermacel eenmaal is gebon
den aan een eitje komt een
enzym vrij dat het oppervlak
van de eicel verandert, a
door een andere sperm;
zich niet kan hechten.
Onderzoekers uit Califoi
hebben ontdekt dat dit
digingsmechanisme is t<
doorbreken door rivalise
zakpijpsoorten. De soor
Ascidia nigra en Ascidia
neiensis, die leven in de
,ren.rpndom Hawaii, kui
niet met elkaar kruisen,
kan het sperma van de e
eitjes van de ander blok]
en zodoende bevruchting
voorkomen. Dit verklaar iui
deels waarom de manne
zoveel sperma producer
dus de onderzoekers. Vc to
hen komt een dergelijke
maoorlog wellicht vaker
om de eigen soort veilig
stellen.
peter de jaeger»
dt
Hij controleert, hij leest en hij
spreekt vijf talen. Hij opent
weerbarstige deksels en karton
nen verpakldngen en hij houdt
als het moet ook je dieet in de
gaten. En daar zal het niet bij
blijven. Drie jaar onderzoek in
Schotland leverde een compu
ter op met een zintuig eraan.
De Helpende Hand.
„Ondanks alle technische ver
nuft waarmee keukens de afge
lopen decennia zijn verrijkt,
loopt een slechtziende nog
steeds het risico een fles spiri
tus te pakken in plaats van ket
jap voor het bereiden van een
Chinese maaltijd", zegt dr. Da
vid Carus, verbonden aan de af
deling Werktuigbouwkunde
van de universiteit van Dundee.
„Je kunt er voor het gebruik na
tuurlijk eerst aan ruiken, maar
dat gebeurt niet altijd. Verder is
het voor mensen met een spier
ziekte, een verlamming of ou-
derdomsverschijnselen vaak
buitengewoon lastig of onmo
gelijk om potten, blikken en
kartonnen verpakkingen te
openen. In zulke gevallen kan
de door ons ontwikkelde 'Hel
ping Hand' goede diensten be
wijzen."
Carus leidt sinds eind 1996 een
team van technici, artsen en
wetenschappers van enkele on
derzoekscentra en ziekenhui
zen in Engeland, Zweden en
Duitsland die alle ontwikkelin
gen in de hedendaagse techno
logie onderzoeken op bruik
baarheid in het dagelijkse le
ven. In het bijzonder richt men
zich daarbij op gehandicapten,
bejaarden en mensen met een
dieet. De afdeling Informatie
technologie van de Europese
Commissie stelde daar drie jaar
geleden een bedrag van 5,3 mil
joen gulden voor beschikbaar.
„We streefden twee doelen na",
zegt Carus. „Hoe stem je het te
ontwikkelen instrument af op
de vele producten die worden
aangeboden en hoe kan de in
formatie die daarbij verzameld
wordt zo duidelijk en begrijpe
lijk mogelijk overgebracht wor
den op een zo groot mogelijke
doelgroep. Daarbij hebben we
dankbaar gebruik kunnen ma
ken van de streepjescode waar
van alle producten in de super-
Professor David Carus kijkt lachend toe hoe een assistent met behulp van de Helpende Hand een pot pro
beert te openen. foto gpd
Oplossing van dinsdag:
slab-blaas-Balans
deen-neder-Eender
erts-aster-Raster
gaar-graag-Garage
ramp-amper-Kamper
rein-diner-Ondier
torn-rotan-Natron
amen-manie-lemand
tang-tanig-Nattig
raat-graat-Garant
Gevraagd woord: BERGKONING
markt zijn voorzien."
„Gelukkig ligt in die code niet
alleen informatie over de prijs
opgeslagen, maar ook over het
product zelf: de aard, de hoe
veelheid, de samenstelling, de
herkomst en de houdbaar
heid."
Net als de supermarktkassa is
de Helpende Hand voorzien
van een laser die de streepjes
code kan lezen. De laser is be
vestigd aan een cirkelvormige,
verstelbare klemring. De ring is
voorzien van een kleine, sterke
motor waarmee potdeksels los
gedraaid en blikken geopend
kunnen worden en, met een
adapter, ook kartonnen verpak
kingen.
De laser zoekt de streepjescode
op, die door software wordt
'vertaald'. Speciaal voor slecht
zienden en blinden heeft de
Helpende Hand de mogelijk
heid de informatie met een
kunstmatige stem in gesproken
vorm om te zetten. Op dit mo
ment in vijf talen: Engels,
Zweeds, Frans, Duits en Itali
aans.
„De Helpende Hand bestaat uit
een soort zintuig dat aftast en
opent en een kleine computer",
zegt Carus. „Het hele instru
ment is niet groter dan een klei
ne magnetron. Hij is, ondanks
de aanwezigheid van een op
laadbare batterij met een flink
vermogen, relatief licht en kan
in een speciale schoudertas
overal mee naar toe worden ge
nomen. Het grote voordeel voor
mensen met diëten of mensen
die voor bepaalde stoffen over
gevoelig zijn en ook voor diabe
tici, is verder dat de computer
met hun noden en verboden
geprogrammeerd kan worden.
Pakt iemand bijvoorbeeld een
artikel met een verboden stof
erin, dan geeft de Helping
Hand dat onmiddellijk aan."
Speciaal voor blinden werken
Carus en zijn team nu aan in
formatieverschaffing van pro
ducten door middel van braille.
De informatie wordt dan niet
gesproken, maar geponst in een
enkele centimeters brede tape
die een blinde meteen kan le
zen. Medio mei van dit jaar
moet deze extra voorziening ge
realiseerd zijn.
Carus denkt dat de Helpende
Hand deze zomer in productie
kan worden genomen. Wat het
toestel gaat kosten is nog niet
bekend. Geïnteresseerden in
deze ontwikkeling kunnen te
recht op de website van de uni
versiteit van Dundee: <www-
.dundee.ac.uk>
ben apeldoorn
Ozon en koolz
verhogen opbre
van gewassd
Het positief effect van e?) I
koolzuur op plantengroé 1
versterkt door ozon. Datfs
nog toe over het hoofd gvir
aldus wetenschappers v) I
universiteit van Raleigh i
North Carolina. Gewasof l
brengsten kunnen in de
komst aanzienlijk hoger I
len. In 2050 zal de hoevef 1
koolzuur in de lucht twej I
zo hoog zijn als nu. Ondi i
in het lab toont aan dat I
door de plantengroei wei
stimuleerd en dat de ooJ I
van vele landbouwgewaJ 1
vezelplanten hoger zulle!
vallen. Maar naast stijgiw I
het koolzuur in de atmoil
komt er ook steeds meer I
in de lucht. Ozon bescha
plantenweefsel, waardo^ I
gewasopbrengst lager wi
Koolzuur en ozon zijn al! I
apart bestudeerd. Maar P
binatie met elkaar ontsta I
ander beeld. De extra CC i
namelijk deels de huidrrP I
waardoor er minder gas(
worden uitgewisseld meP
omgeving. Het schadelijk I
kan de plantencellen mip
makkelijk binnendringeij
door heeft het overaanbf 1
koolzuur nog meer effect» I
plantengroei. Hoe groteiD
ozonstress, hoe meer scB I
wordt voorkomen door (j
des te groter het gunstig!
op de groei. Bij planten m
dens de groei blootstaanp
weinig ozon heeft een h<fc
concentratie koolzuur juf
geen of nauwelijks effect»
ontwikkeling.
Deze ongekende 'samenl
king' tussen ozon en ko(j
is aangetoond bij veldpré
met sojabonen, wintert al
rijst en katoen. In kasseit
effect van de combinatief
lijk waarneembaar bij spf
bonen en witte klaver.
peter de jaeger