Afscheid van een
onopvallende overlever
ZATERDAG 22 APRIL 2000
VNU heeft bestuursvoorzitter drs. Joep Brentjens nooit echt leren kennen
Joep Brentjens tijdens de aandeelhoudersvergadering van afgelopen dinsdag. foto united photos de boer marisa beretta
Opvallend in zijn
onopvallendheid. 'Low profile'
gedurende de vijftien jaar dat
drs. J(oep) L. Brentjens het
voorzitterschap bekleedde van
de Raad van Bestuur van VNU,
waar niemand hem echt leerde
kennen. Ondertussen liftte de
geboren Limburger een
kneuterig rooms
bladenbolwerk wel naar een
beursgenoteerde onderneming
van internationale allure,
waar informatieve en
commerciële technologie de
onderneming gidsen naar de
status van 'global player' „Dat
is absoluut niet de prestatie
van één persoon. Ik heb het
voorrecht gehad door de jaren
heen met sterke teams te
mogen werken.
Kort grijs geborsteld haar boven
een zontomaatrood hoofd. Lees
bril op het puntje van de neus.
Op de revers van zijn traditioneel bij coutu
rier Leon Salet in Maastricht gekochte maat
kostuum de inmiddels onafscheidelijke rid
derorde. Voor het laatst middelpunt aan een
tafel, waarachter veel driedelig - en natuur
lijk grijs. Locatie: het Okura-hotel in Amster
dam. Aan de orde op deze gedenkwaardige
dinsdagmiddag: de laatste aandeelhouders
vergadering en tegelijk het officiële afscheid
van Joep Brentjens. Aan hem viel absoluut
niet af te zien dat hij als prille zestiger toe
was aan het ultieme optreden als VNU's be
stuursvoorzitter. Het requiem van een over
lever, die op 1 januari 1985 aantrad. De ogen
spiedden als altijd fijngeknepen langs alle
aanwezigen. De geroutineerde blik zal hem
geleerd hebben dat alleen het seniorencon
vent van de aandeelhouders van VNU was
opgekomen om hem uit te luiden.
„Als topman van VNU verschool hij zich
nooit achter, een geheim telefoonnummer.
Daarentegen heeft deze Brentjens als opper
ste verkoper van communicatie zichzelf
nooit verkocht. Low profile lag in zijn mond
bestorven", zegt Peter M. Middeldorp, de
voormalige voorzitter van de VNU-tijdschrif-
tengroep.
Volgens hem had Brentjens al lang een be
kende Nederlander kunnen zijn op het mo
ment dat neef Bart zich die status bijna vier
jaar geleden in Aüanta verwierf met het be
halen van de olympische titel op het onder
deel mountainbike. „Brentjens heeft zich
naar buiten altijd heel bescheiden opgesteld.
Hij liet zich zelden interviewen. En als hij
zich eens liet ondervragen, kwam er veel en
tegelijk weinig uit zijn mond", vertelt Mid
deldorp.
Die maakt zich tot woordvoerder van vele
anderen, als hij Brentjens neerzet als een
zeer aimabel mens. „Met zijn bindende kwa
liteiten verstQnd hij de kunst een goeie sfeer
te scheppen en mensen tot hun recht te la
ten komen. De laatste jaren heb ik hem van
afstand bewonderd vanwege de ruimte die
hij zijn staf heeft gegeven voor het doen van
acquisities in Amerika en ook om de inter
netmarkt op te gaan."
John Drieskens, van 1974 tot 1988 journa
list bij Panorama, kan zich in grote lijnen
vinden in het beeld. „Maar hoe vriendelijk
Brentjens ook is, ik denk wel dat er een sta
len vuist in zijn fluwelen handschoen zat."
Boerenslim
Woorden van respect ook uit de mond van
Ben Rogmans, hoofdredacteur van BN De
Stem, één van de VNU-kranten die.in maart
aan Wegener werd verkocht. „Als ik com
mentaar had gehad op het besluit de dagbla
den af te stoten, had ik dat wel in zijn gezicht
gedaan en niet via de krant. Voor de onder
neming is het een goede zet geweest. Zoals
hij veel goede zetten heeft gedaan. Een bui
tengewoon intelligente en vriendelijke man,
dat is hij. Handig, boerenslim in positieve
zin. Een beetje een kralenrijger. Voor mijn
gevoel heeft hij zich nooit met zesentachtig
dingen tegelijk beziggehouden, maar ging al
les stapje voor stapje", legt Rogmans uit.
Brentjens zegt bewust de pers op afstand
te hebben gehouden. In het openbaar een
toelichting geven op de jaarcijfers was hem
meestal genoeg. Een low pro file-opstelling
achtte hij profijtelijk voor de company, die
gen belang uitging. „De onjuistheid van die
visie is mij nooit gebleken."
De cijfers geven hem geen ongelijk. De
grensoverschrijdende expansiedrift die bij
tijd en wijle de vraatzucht aannam die vroe
ger het dilcke studentje Billie Turf a&n de dag
legde, heeft z'n uitwerking niet gemist. Ter
vergelijking: de netto-omzet van VNU be
droeg in 1994 2,7 miljard gulden, vorig jaar
2,8 miljard euro's, ofwel meer dan een ver
dubbeling. En zo steeg de nettowinst van 260
miljoen gulden in zes jaar tijd gestaag naar
244 miljoen euro.
Brentjens: „Het is voor mij niet zo moeilijk
geweest om het vijftien jaar vol te houden als
voorzitter van de raad van bestuur. De VNU
is mij altijd zo aan het hart gegaan, dat ik er
een grote gedrevenheid voor heb kunnen
opbrengen. Natuurlijk ontkwam ik er niet
aan werk mee naar huis te nemen. Vanwege
het tijdsverschil zat ik toch dikwijls 's avonds
met Amerika te bellen. Veertig procent van
de omzet komt voor rekening van Amerika,
dertig procent vanuit Nederland en dertig
procent rest Europa. Er zijn zo veel aardige
momenten geweest. Ik heb het altijd mooi
gevonden de portefeuille met activiteiten uit
te breiden. En het is godzijdank zelden fout
gegaan. In de jaren tachtig een keer met een
Amerikaanse acquisitie."
De miskleun betrof de overname van Hay-
den, een uitgever van computervakbladen.
„Daar hebben we flink geld op moeten toe
leggen, maar gelukkig niet zo veel dat de
boekhouding van VNU daardoor uit balans
is geraakt."
Een gewiekste onderhandelaar. En een be
stuurder die volgens oud-VNU'er Joke War-
tenberg, tegenwoordig directeur van filmdis
tributeur RCW 2001, de kunst verstond uit
een vergadering precies dat te halen wat in
zijn hoofd zat. „Ik heb Brentjens negentien
jaar op afstand meegemaakt bij VNU. En
daarna als programmadirecteur van RTL5.
Het goeie aan hem is dat hij op een heel rus
tige manier overwicht heeft op anderen. Hij
zal nooit mensen schofferen of shockeren.
Een teamman, die volstrekt correct is in wat
hij doet. En je zag hem altijd denken."
O, Wartenberg heeft Brentjens wel eens
kwaad gezien. Maar dan wel achter de scher
men. „Achter de vergadertafel wist hij het
hoofd in elk geval zo koel te houden, dat de
Op zijn laatste aandeelhoudersvergadering
lichtte drs. J.L. Brentjens nog maar eens de
strategie toe die hem al die jaren voor ogen
heeft gestaan. „We hebben consequent ge
werkt aan uitbreiding van de portefeuille."
Inconsequentie
Wat ooit beleid heette en nu in het kader van
de internationalisering pleegt te worden aan
geduid als policy, was voor lang niet alle
VNU-watchers te volgen. Soms viel in dat
verband het woord inconsequentie. Joke
Wartenberg neemt het voor haar vroegere
baas op: „Brentjens dacht in de regel een
paar stappen verder dan een heleboel men
sen."
Voor Brentjens zelf was de strategie die bij
VNU gedurende zijn jaren is gevolgd zo lo
gisch dat er in wezen weinig aan viel te snap
pen. Het besluit een minderheidsbelang te
nemen in de commerciële zenders RTL en
VTM was in de jaren tachtig bedoeld om
greep te houden op grote adverteerders, die
van de bladenmarkt naar de televisie dreig
den over te stappen. De onderneming ver
kocht na verloop van tijd de televisieaande
len, omdat Brentjens en consorten inzagen
dat de portefeuille te dun was om werkelijk
invloed op het beleid uit te oefenen. En zo
besloot hij in maart ook de vijf regionale
kranten, die Brentjes drie jaar na zijn aantre
den als bestuursvoorzitter op 1 januari 1985
had binnengehaald met de overname van
uitgeverij Audet, voor 1,8 miljard gulden over
te doen aan Wegener. De opbrengst ervan
werd mede gebruikt om het kapitaal van 5,3
miljard vol te storten voor de aankoop van
de Amerikaanse kijk- en luisterdienst Nielsen
Media Research. Brentjens: „Je ontkomt er
soms nie^ aan te stoppen met interessante
activiteiten om andere, nog interessantere te
kunnen ontplooien. Van die lijn is de afgelo
pen vijftien jaar nooit afgeweken."
In de beslotenheid van het Nederlands Ge
nootschap van Hoofdredacteuren foeterde
onlangs een niet nader te noemen lid op de
VNU-president. De strekking: ooit had
Brentjens bijna het opinieblad verkocht
waaraan hij als journalist was verbonden. En
nu werd godbetert zijn krant in de verkoop
gedaan door iemand die zich de laatste cou
rantier in Nederland noemde.
Brentjens: „Ik heb mezelf nooit zo ge-
VNU-kranten deden het op zich prima, maar
om hartstikke strategische redenen was het
verstandig ze af te stoten. Een Amerikaanse
acquisitie, het bedrijf Nielsen Media Re
search, deed het namelijk nog beter. Je kunt
niet op alle terreinen in de eredivisie spe
len."
Ben Rogmans, hoofdredacteur van BN/De
Stem en inmiddels niet meer behorend tot
de VNU-familie, vindt dat er met Nielsen een
fantastische slag is geslagen. „In één woord
briljant. Twintig jaar geleden was het een
Nederlandse uitgever van tijdschriften en
dagbladen. En nu een concern dat zich in
ternationaal manifesteert op internet', op het
gebied van de adressen- en businessinfor-
matie. Voor VNU is het afstoten van de dag
bladen een goeie zaak geweest. En dat geldt
ook voor de dagbladen, die nu bij een echte
krantenuitgever zitten."
Bij VNU hebben ze Brentjens nooit echt
leren kennen. Middeldorp levert na zijn pen
sionering als voorzitter van de tijdschriften-
groep nog geregeld 'op ondermaats niveau'
slag met zijp vroegere baas op het schaak
bord. Maar helemaal tot de kern van
Brentjens ziel vermocht ook Middeldorp niet
door te dringen. Het blijft bij een vermoe
den: „Ik denk dat achter die bonhomie een
serieuzere levensbeschouwing schuil gaat."
John Drieskens: „Ik ben acht jaar hoofdre
dacteur van Panorama geweest. Hij kent mij,
ik hem en niet meer dan dat. Het is echt niet
zo dat hij met de hoofdredacteuren jaarlijks
van gedachten wisselde over de voortgang
van de bladen."
Een vroegere stafdirecteur tekent het pro
fiel van een meneer die nooit tot grote ver
trouwelijkheden komt. „Ook niet tegenover
degenen die zich jaren tot zijn vertrouwelin
gen rekenden. Het blijft bij zakelijke vriende
lijkheid. Ik denk dat Brentjens bewust die af
stand heeft gecreëerd. Zodra je te dik bent
met iemand, valt het ook moeilijk iemand
opzij te schuiven."
Als ze de talenten van de striptekenaars
had, zou Loes Spijker als redactiesecretares
se bij Donald Duck Brentjens kunnen uitte
kenen. Ze zegt hem al vele jaren te kennen.
,,A1 is dat natuurlijk een groot woord, want
hij zat in die ivoren toren in Schalkwijk en ik
hier in Hoofddorp. Een jaar of twintig gele
den zaten we tegenover elkaar in de onder-
nommnmoH Uooi "^r-jdisch komen we el
kaar nog tegen en dan groet hij mij."
Ze is er ook achter gekomen dat drs. J.L.
Brentjens als fervent lezer niet alleen maar
interesse heeft voor diepgravende lectuur.
Spijker weet te vertellen dat hij meer dan
eens een wegens verblijf buitenslands gemist
exemplaar van het Vrolijk Weekblad heeft la
ten nasturen.
Paladijnen
In de lift en tijdens personeelsfeestjes ver
kocht Brentjens grappen, waaraan geen
mens aanstoot kon nemen. Dan klonk de
gulle VNU-lach, al hoefde dat niet per se te
betekenen dat de omstanders de grappende
Brentjens ook leuk vonden. Het woord pala
dijnen valt. Een vroegere stafredacteur, die
zich te zeer als een strategisch denkende
analyticus beschouwt om rancuneus af te
geven op zijn ex-baas zegt er het volgende
over. „Ik ben niet zo goed met deze man. Hij
is geen echte knopendoorhakker, zijn opvol
ger Rob van den Bergh daarentegen wel. Ik
heb het gevoel dat Brentjens die mensen er
uit pikte, van wie hij het op dat moment
moest hebben. En als die medewerkers dan
niet aan de verwachting voldeden, of door
anderen werden tegengewerkt, ontdeed hij
zich van hen. Brentjens kent naar mijn me
ning geen trouw en loyaliteit aan mensen.
Dat komt niet door een gebrek aan fatsoen,
hij had dat nodig om te overleven."
Wartenberg: „Hij heeft er de hand in ge
had om de juiste mensen om zich heen te
verzamelen voor het uitzetten van een nieu
we koers. Vroeger was het een traditioneel
geleid bedrijf. Brentjens moet toch worden
nagegeven dat hij het softe, tamelijk confes
sionele compromisdenken binnen VNU
heeft verzakelijkt. Onderschat trouwens
daarbij niet de invloed van zijn opvolger Rob
van den Bergh, die al lang deel uitmaakt van
de Raad van Bestuur."
VNU is meer dan eens nagewezen als de
onderneming, waar de interne telefoonboek
jes geregeld verversing behoefden. Het per
soneelsbeleid kenmerkte zich door een hele
snelle opgang van mensen die op bepaalde
projecten scoorden. Maar wie faalde werd
zeker in het verleden naar de zijkamer met
hoogpolig tapijt genood om daar een gou
den muilkorf aangemeten te krijgen. Een
fraaie financiële afvloeiingsregeling op voor
waarde dat er nooit en te nimmer in de
VNU-ruif wordt gespuwd.
Een vroegere staJfdirecteur, die is afgere
kend op vermeend falen, houdt zich aan die
erecode en perst op even bitse als bittere
toon de lippen op elkaar: „Brentjens? O!
Zoek maar andere bronnen. Ik heb geen be
hoefte over die man te praten."
Rogmans: „Als iemand niet voldoet, is het
logisch dat-ie eruit moet. Bij VNU gebeurde
dat altijd met zachte hand en dat is fantas
tisch. Vandaar ook dat er nooit conflicten
breed uitgemeten op straat zijn komen te lig
gen."
Leeftijdrecord
Hoe de jongste uit een gezin van elf kinde
ren, voor wie in huize-Brentjens in het nabij
Roermond gesitueerde Haelen slechts een
krap bemeten slaapplaats op zolder voor
handen was, miljonair werd. Op zijn twaalf
de verliet de naar eigen zeggen geestelijk niet
verwende Joep het ouderlijk huis met de in
tentie aan het seminarie in Kerkrade priester
te worden. Maar er rustte geen zegen op de
studie. Hij slaagde wel als student Neder
lands aan de katholieke universiteit van Nij
megen. En na de enige sollicitatiebrief die hij
ooit schreef al helemaal bij Drukkerij Spaar-
nestad, één van de moederbedrijven van de
Verenigde Nederlandse Uitgeverijbedrijven.
Temidden van de vele dromers die volgens
eeh oud-directielid destijds in het manage
ment van VNU zaten, manifesteerde
Brentjens zich vanaf zijn intrede in 1966 als
een doener. Op z'n 36ste trad hij toe tot de
Raad van Bestuur; in ondernemersland nog
altijd een leeftijdrecord.
Vast staat dat Brentjens verre van onbe
middeld de herfst van zijn leven in gaat. Af
gaande op de jaarstukken van 1999 streek hij
een salaris van 378.325 euro en een bonus
van 239.051 euro op, omgerekend in guldens
1,3 miljoen. Bovendien verzilverde hij drie
weken geleden 10.000 opties, verworven in
de jaren dat VNU nog niet zo veramerikani
seerd was. De koerswinst leverde hem een
douceurtje van 1,2 miljoen gulden op. In zijn
portefeuille wachten nog 35.000 van 1998
daterende opties, 35.000 opties van de serie
1999, alsmede 4380 aandelen op het mo
ment van te gelde making
Een route terug naar de roots zit er niet in.
Liever de Kennemerduinen dan de Limburg
se heuvels. „Ik blijf gewoon in Bloemendaal
wonen. Al wat ik naast mijn grote hobby le
zen leuk vind, kan hier worden gedaan. Ten
nissen, golfen, het afleggen van bezoekjes en
fietsen in de duinen. Daarnaast heb ik nog
genoeg tijd te vullen met andere bezighe
den."
Brentjens, woensdagmiddag door Haar
lems burgemeester Pop onderscheiden met
de penning van verdienste, doelt daarbij on
getwijfeld op de commissariaten bij Heij-
mans NV, Arboned, Roto Smeets De Boer,
Van Leer Group Foundation, bij P. Bakker
Hillegom BV en sinds deze week bij VNU.
„Het gaat de onderneming goed, dus is het
een mooi moment om plaats te maken voor
een goede opvolger."
GERARD VAN PUTTEN
