'Ze
kan
het
nooit goed
doen'
ZATERDAG 22 APRIL 2000
Beatrix twintig jaar op de troon
in Beatrix, met man en zonen bij een 'informele' fotosessie.
en hebben de weg vrijgemaakt voor een seri
eus debat over de toekomst van de monar
chie. Historicus Van Osta: „In Groot-Britta-
nië is begin jaren negentig ook gepraat over
de invulling van het koningschap. De discus
sie ging daar over een koninklijke familie die
zich in de soapbusiness had begeven. Het
volk werd alle artikelen over de royals in de
populaire bladen spuugzat. Mensen van ko
ninklijken huize dienen zich in de ogen van
hun onderdanen te gedragen, en anders
kunnen ze ophoepelen."
De Britse toestanden zijn een schrikbeeld
voor de perfectionistische Beatrix, maar de
huidige kritiek op haar is lang niet zo heftig.
„Het gaat hier om een herendebat op acade
misch niveau", zegt Van Osta. „Ik vrees dat
het volk er niets van moet hebben."
Bijna elke tv-uitzending en elk krantenartikel
begint tegenwoordig met een opsomming
van Beatrix' wandaden, zegt Anne van der
Meiden, oud-hoogleraar communicatiewe
tenschappen. „Elke keer denk ik: nu kan er
nog maar één artikel volgen: dat waarin
wordt geëist dat zij onmiddellijk aftreedt, en
de hele familie met haar."
Volgens Van der Meiden zit Beatrix in een
'besmettingspiraal' - en velen roepen dat al
leen nog het topje van de ijsberg zichtbaar is.
Als de grote lijnen vervagen, gaan we achter
de details aanjagen. Juist die grimmigheid
valt op, want zo ernstig is het allemaal niet
wat zij zou hebben gedaan."
Iedereen kan vrijuit schieten op de konin
gin, zij kan zich immers niet verdedigen. „En
ze doet het nooit goed", zegt Van der Mei
den. Als ze niet naar Oostenrijk was gegaan,
had de ene helft van de natie opgelucht
adem gehaald, maar was de andere zich
gaan roeren. Thuisblijven zou dan zijn uitge
legd als een politiek statement, en daar dient
zij zich verre van te houden."
De negatieve beeldvorming rond Beatrix
zal niet snel overwaaien, zegt Bart Maussen
van het bureau Leads PR, die zich imagobe
waker noemt en naast topindustriëlen en be
kende mensen zelfs een vorstendom en een
sultanaat tot zijn klantenkring mag rekenen
„Ik kan mij niet voorstellen dat de professio
nele Beatrix de ernst van de situatie niet in
ziet."
Zij probeert nog altijd angstvallig haar pri-
vé-leven te scheiden van haar functie. „Het
argument dat zij daarmee de mystiek rond
het koningschap in stand houdt, is niet meer
van deze tijd", vindt Maussen. „Waarom
gunt ze ons niet eens een kijkje in haar keu
ken? Iedereén weet dat zij werk- en staatsbe
zoeken aflegt, de regering adviseert, de
troonrede voorleest, een enorme dossierken
nis heeft en wetten ondertekent. Maar wat ze
de rest van de tijd doet, weet niemand."
Maussen vindt dat Beatrix te ver is doorge
schoten in haar zakelijkheid en steeds meer
een eigen koers is gaan varen. „Ze laat zich
nog amper adviseren, omdat ze vindt dat zij
na twintig jaar de wijsheid in pacht heeft.
Beatrix is ook heel zuinig in het geven van
interviews: zowel Willem-Alexander als prins
Bernhard zijn de afgelopen jaren vaker aan
het woord geweest dan de vorstin."
Menselijke kant
Beatrix zou wat vaker haar menselijke kant
moeten tonen en heeft daarbij zo nu en dan
een impuls nodig, gepland of ongepland.
Overbekend is de 'spontane' zoen, die haar
enkele jaren geleden op Koninginnedag in
de Jordaan ten deel viel. Het bezoek aan de
Antillen in november werd daarentegen een
ongeregisseerde pr-stunt. Toen Beatrix de
winderige kust van Curasao aandeed, legde
een opspattende golf in een klap haar immer
onberispelijke kapsel plat. De foto's van de
'verzopen' vorstin haalde alle voorpagina's.
Het jubileum-interview met Maartje van
Weegen, dat volgende week door de NOS
wordt uitgezonden, is volgens Maussen een
slimme zet. „Ze moet wat meer van zichzelf
laten zien. Zij moet voorkomen dat er - zoals
in Engeland na de dood van Diana tegen de
kille Elizabeth - een hysterisch verzet tegen
het koningshuis de kop opsteekt. Beatrix is
niet alleen koningin, maar ook moeder, echt
genote, paardenliefhebster en dol op haar
hondjes. Haar niet aflatende werklust is na
twee decennia nu wel uitgekauwd."
De informele kant van 'de functie' gaat
Beatrix inderdaad een stuk minder makkelijk
af. Met haar bezielende inzet voor het staats
belang wil zij wellicht haar gebrek aan cha
risma compenseren. „Er springt minder een
vonk over tussen Beatrix en het volk dan bij
Juliana het geval was", constateert Van Osta.
Het sprookjesachtig decorum is onder
Beatrix duidelijk ondergesneeuwd geraakt.
Voor officiële en volkse plichtplegingen doet
zij dan ook een ruimhartig beroep op haar
zuster Margriet en haar familie. „De Apel-
doornse kant heeft duidelijk meer zin in het
doorknippen van linten", zegt Van Osta.
De onthulling, enkele jaren geleden, dat
Beatrix, Claus en hun zonen het land zouden
hebben aan het volksvermaak op Koningin
nedag, werd krachtig ontkend. „Maar het is
overduidelijk dat ze er niets aan vinden. Ko
ninginnedag heeft een plichtmatig karakter:
één dag koekhappen en dan weer snel seri
eus aan het werk."
Koudwatervrees
Beatrix heeft altijd koudwatervrees gehad in
haar omgang met het volk en de media,
(oningin Beatrix kampt aan
vooravond van haar vierde
lustrum als vorstin met een
serieus imagoprobleem. De
irritatie over haar politieke
nenging, de uiterst zakelijke
litoefening van haarjïinctie
en haar eigenzinnigheid
hebben de monarchie in een
vormcrisis gestort. Meer
openheid ten paleize is de
nedie, meent de een. Terwijl
ideren juist de loslippigheid
ond het hof juist laken. Of is
ie ultieme oplossing een
spoedige verloving? „De
lonarchie floreert op de diep
wnselijke momenten dat zij
de kenmerken van een soap
aanneemt.
De afgelopen tijd moet niet ge
makkelijk zijn geweest voor
koningin Beatrix. Op 30 april,
als zij twintig jaar vorstin is, zal zij het zonder
de loftuitingen moeten stellen die enkele ja
ren geleden nog zo veel klonken. Beatrix
wordt nu gezien als een bemoeial, en tussen
vorstin en volk is een gapende kloof ont
staan.
„Het volk is op Beatrix uitgekeken en ik
kan mij niet aan de indruk onttrekken dat
dat omgekeerd ook geldt", zegt historicus
Jaap van Osta, schrijver van het boek Het
Theater van de Staat, waarin hij verschillen
de identiteitscrises in de geschiedenis van de
Britse en Nederlandse vorstenhuizen be
schrijft. Osta denkt dat Beatrix' verminderde
populariteit gevolg is van „onbehagen dat
zich jarenlang opgehoopt heeft.
Na de 'lieflijke chaos' onder 'moeder des
volks' Juliana, trad in 1980 de vakvrouw Bea
trix aan. Van Osta: „Juliana was het moeder
type dat op handen werd gedragen. Zij was
helemaal niet zo geïnteresseerd in politiek,
was zelfs een beetje lui. Slechts af en toe
kreeg ze een oprisping van koppigheid. Over
het algemeen verafschuwden politici de rit
naar Soestdijk voor het overleg met Juliana."
Beatrix heeft daarvan geleerd, zij wilde voor
alles serieus genomen worden door haar
Haagse gesprekspartners. Van Osta: „Zij stel
de zich tot doel gelijke van de ministers te
worden." Ze verhuisde mede daarom van
Drakensteyn naar Den Haag en reorgani
seerde de hofhouding in hoog tempo tot een
strak geleid bedrijf.
Zij ging voortvarend van start: het ver
trouwde 'mevrouw' werd 'majesteit'. De
nieuwe koningin riep de verjaardag van haar
moeder, 30 april, uit tot Koninginnedag en
dat vond het volk een prachtig eerbetoon
aan de geliefde voormalige vorstin. Beatrix'
eerste wapenfeit zette echter meteen kwaad
blöed bij de toenmalige premier Van Agt. Zij
had haar besluit niet eerst met hem bespro
ken.
Eigenzinnig
Juliana stond de troon af aan een eigenzinni
ge kroonprinses, die vond dat het na haar ja
renlange, intensieve voorbereiding hoog tijd
was. Beatrix ontvouwde in 1980, vlak voor zij
de troon besteeg, al een heldere kijk op 'de
functie' die haar te wachten stond. In tegen
stelling tot Wilhelmina en Juliana repte zij
niet meer over 'een roeping'. „Dit ambt is
niet verworven. Het is een functie waar geen
mens om vragen zou. Waarvan wel zichtbaar
is de uiterlijke glans, maar veelal niet de last
en de zelfbeperking zonder onderbreken.
Ik ken mijn opdracht: te handelen buiten ei
gen voorkeur en te staan boven partij- en
groepsbelangen."
Bij dat laatste is Beatrix volgens de onop
houdelijke reeks publicaties juist meerdere
malen buiten haar boekje gegaan, hetgeen
de commotie de afgelopen tijd heeft aange
wakkerd. D66-fractieleider Thom de. Graaf
doorbrak onlangs het laatste Haagse taboe
door te pleiten voor een drastische inperking
van de koninklijke bevoegdheden. De konin
gin zou niet langer deel moeten uitmaken
van de regering. Even daarvoor publiceerde
NRC-journalist Harry van Wijnen zijn boek
De macht van de kroon, waarin hij talloze
voorbeelden .schetst van de vérgaande poli
tieke invloed van de vorstin. Daags erna
kwam zij opnieuw in opspraak: Beatrix zou
verantwoordelijk zijn voor de politieke val
van Elco Brinkman, schreven twee redacteu
ren van het Algemeen Dagblad.
Het waren niet de enige incidenten die
haar de afgelopen tijd veelvuldig in het
nieuws brachten. De koningin ging vrolijk
skiën in Oostenrijk, terwijl daar net de recht
se regering van Jörg Haider was aangetreden.
En eind vorig jaar maakte zij zich ook al niet
geliefd door op een bijeenkomst met journa
listen de pers ongezouten te kritiseren met
haar uitspraak dat 'de leugen regeert'.
Eerder in Beatrix' regeerperiode ontstond
al beroering rond het uitnodigingsbeleid van
Noordeinde (dat alleen getrouwde partners
toestond het glas te heffen met de vorstin),
de vestiging van een ambassade in Jordanië
(waar Beatrix 'warm voorstander van zou
zijn), en de overplaatsing op haar verzoek
van de ambassadeur in Zuid-Afrika, Roëll.
En dankzij Tweede-Kamerleden die na een
bezoek aan Noordeinde uit de school klap
ten, weten wij nu dat Beatrix voorstander is
van het gebruik van pepperspray door de
politie en dat haar zonen liever gaan stappen
in Londen of Brussel omdat zij Amsterdam
te onveilig vinden.
Serieus debat
Deze 'schandalen' zijn zich gaan opstapelen
'Vakvrouw' Beatrix volgde in 1980 de 'moeder des volks' Juliana op.
buitenlandse zaken was tijdens Lubbers.
„Beatrix was altijd hoogst geïnteresseerd in
Europa. Nederland was in 1986 voorzitter
van de Europese Unie. Ik zei: 'Goh majesteit,
het zou leuk zijn als u eens ging kijken in
Brussel en Straatsburg Dat bezoek viel uit
eindelijk op de dag dat Willem-Alexander de
Elfstedentocht schaatste. „Onderweg wilde
ze steeds even bellen om te horen hoever hij
was. Het ging iets minder snel dan ze ge
dacht had, liet ze zich ontvallen! Maar haast
te zich vervolgens naar I^euwarden om haar
zoon aan de finish trots in de armen te slui
ten."
Ook Hedy d' Ancona, minister van WVC in
Lubbers III, toog nooit 'sidderend' richting
Noordeinde. „Je ging tenslotte niet naar een
hele enge beul. Ik zag het gesprek met de ko
ningin gewoon als een onderdeel van mijn
portefeuille en heb het nooit als vervelend
ervaren. Ze heeft me ook nooit overrompeld.
Die dossierkennis, ach, ze heeft een enorm
secretariaat achter zich. Het is echt niet zo
dat ze 's avonds laat nog nerveus alle ins en
outs moet doornemen."
Mecenas
Beatrix zou een sterke persoon kunnen zijn
in een ceremoniële monarchie, denkt Van
Osta. „Zij vervult die rol van mecenas nu al
een beetje door Koninginnedagconcerten te
organiseren en jaarlijks in het Paleis op de
Dam schilderkunstprijzen uit te reiken. Alles
draait om de persoon die het moet doen.
Een vrouw op de troon heeft pluspunten,
maar zij moet zich niet als man gedragen en
met haar vuist op tafel slaan. Juist het moe
derlijke type is uitermate geknipt voor staats
hoofd."
De oplossing voor de koninklijke identi
teitscrisis is een spoedige verloving, zo klinkt
het veelvuldig. Zodra Beatrix de verbintenis
tussen Willem-Alexander en Maxima offici
eel maakt, zal niemand meer kritiek uitoefe
nen op de vorstin en zal het debat over haar
taakvervulling terstond verstommen.
Van Osta: „Het beste voor het koning
schap is elke vijf jaar een bruiloft, een baby
of een overlijden. De monarchie floreert op
de diep menselijke momenten dat zij de ken
merken van een soap aanneemt."
BERRIT DE LANGE
meent Van Osta. „Zij regeert in een tijd dat
alles over tafel vliegt en het nieuws uit alle
hoeken wordt gesleept. De belangrijkste oor
zaak van haar dalende populariteit is de los
lippigheid van geïrriteerde politici." Van Os
ta is met Thom de Graaf voorstander van een
ceremoniële monarchie, waarin de koning
niet langer deel uitmaakt van de regering,
vooral omdat dat een hoop rompslomp zou
voorkomen.
Zij mag adviseren, informeren en waar
schuwen, maar die begrippen zijn eindeloos
oprekbaar. „De discussie over de grenzen
van de invloed van het staatshoofd, daar
kom je nooit uit. We kunnen eindeloos blij
ven fantaseren en haar invloed tot macht op
rekken, maar we zullen nooit weten of het
klopt. Juist zo ontstaat het beeld van een au
toritaire persoon die het liefst zoveel moge
lijk macht uitoefent."
Uit de stroom van publicaties van de afge
lopen weken begrijpen we dat menig minis
ter met knikkende knieën richting Noordein
de wankelt voor het periodieke onderhoud
met de koningin. Zij zou niet openstaan voor
discussie, wil altijd haar mening doordruk
ken en imponeert met haar enorme dossier
kennis.
Iedere minister die onder Beatrix 'gediend'
heeft, haast zich echter desgevraagd om haar
stimulerende en zakelijke rol te roemen. „De
koningin is iemand om trots op te zijn", zegt
Wim van Eekelen, die vooral met haar te ma
ken heeft gehad toen hij staatssecretaris van
Beatrix zou wat vaker haar menselijke kant
moeten tonen.
FOTO ARCHIEF FOTOPERSBUREAU DIJKSTRA
