ondanks de vele
wegwijzers:
Een Hollands monument voor een Perzische vadË
Boeken
De wondere wereld
van de apenstaartjes DOlCIlCl
Spock is handig naslagwerk
voor de moderne ouder
Speculatief en poeslief werkje
over wel en wee van Doe MaÈ
ZATERDAG 22 APRIL 2000
Het land van de bedwelmende kersenbloesems: vroeger en nu nog steeds. foto epa yoshikazu tsuno
toch zo verbazingwekkende
land waarop zij uitzicht had
den. Dat gold niet voor sommi
ge overlevenden van dat ver
dwaalde schip. Zij integreerden
min of meer in de Japanse sa
menleving en ze huwden met
Japanse vrouwen. Ze wisten
door hun optreden vertrouwen
te wekken. Genoeg vertrouwen
in elk geval om te bewerkstelli
gen dat toen alle buitenlanders
werden uitgewezen een groepje
Hollanders mocht blijven.
Waarom ontsnapten juist de
Nederlanders aan de drastische
afsluiting van Japan? Door een
hoogst on-Nederlands gevoel
voor diplomatie en tact. Of ei
genlijk zijn dat te zachte woor
den: ze bleken bereid allerlei
vernederingen te incasseren.
Daarnaast hoefde men van de
ze gasten niet te vrezen dat ze
pogingen zouden doen hun
gastheren te bekeren tot het
christendom. De Nederlanders
kregen wel vele beperkingen
opgelegd. Gevaarlijk geachte
dingen als buskruit en bijbels
dienden te worden ingeleverd.
Eén keer per jaar kreeg men
echter de kans meer te zien van
het mysterieuze Japan: dan
werd de zogenoemde Hofreis
gemaakt.
Vanuit Deshima bij Nagasaki
vertrok men dan naar het hof
van de Shogun in Edo, het hui
dige Tokyo. Deze enorme reis
werd nagevolgd door Rudy
Kousbroek. Over alles wat hij
zag en ontdekte, schrijft hij in
In de tijdmachine door Japan.
Het is in verschillende opzich
ten een echt Kousbroek-boek
geworden. Hij staat bekend om
zijn wonderbaarlijke vermogen
stervende werelden te reanime
ren. Vooral zijn beschouwingen
over Nederlands-Indië zijn zo
bewogen dat herinneringen
haast werkelijkheid lijken te
worden. Ook in dit Japanse
reisverhaal wordt het ongrijp
bare verleden soms bijna tast
baar heden. Doe je ogen dicht
voor het vervuilde decor van
het Japan van nu en je ziet het
paradijselijke land van toen.
De essays van Kousbroek
danken hun poëtische allure
aan de stijl. Het boek bevat op
nieuw heel wat mooie zinnen.
Zo schrijft hij over de ogen
schijnlijke ouderdom van in fei
te niet al te- oude Japanse
bouwwerken: 'Het behoort ei-
Met Spock in de rugzak komt de moderne vader een heel eind bij het
opvoeden van zijn kind. foto blowup erwin johann wodicka
non-fictie recensie
janette luichies
Baby- en kinderverzorging opvoeding
door Benjamin Spock en Steven Parker.
Uitgeverij Kosmos Prijs 55,00 (na 31 juli
ƒ69,90)
Opvoeding is sterk aan mode
onderhevig. Op de golven van
de maatschappelijke ontwikke
lingen zijn ouders streng of
juist toegeeflijk. Ze stampen er
normen en waarden in bij hun
nakomelingen of geven hun ko
ters alle ruimte zelf het verschil
te ontdekken tussen goed en
kwaad. Opvattingen over op
voeding veranderen met elke
nieuwe generatie. Het is dan
ook wonderlijk dat er een op-
voedingsboek bestaat dat al
drie generaties meegaat en zich
sinds zijn verschijnen in 1946
een bestseller mag noemen.
Dokter Benjamin Spock stond
in de boekenkast van jaren vijf
tig moeders en ligt op het
nachtkastje van jonge ouders
anno 2000. Zojuist is de geheel
herziene en geactualiseerde
46ste editie verschenen.
Spock, die twee jaar geleden
op 94-jarige leeftijd overleed,
dankte zijn succes in de begin
jaren aan de bevrijdende bood
schap die hij had voor de onze
kere ouder: 'Heb vertrouwen in
uzelf. U weet meer dan u zelf
denkt', zijn de beroemde eerste
woorden van zijn boek. Ouders
die tot dan toe gekoeioneerd
werden door oma's en andere
goedbedoelende familieleden
konden nu de bemoeiallen de
deur wijzen.
Spock's boek The common
sense book of baby and child ca
re veroorzaakte een kleine revo
lutie achter veel huisdeuren.
Huilende baby's mochten van
Spock worden opgepakt, ge
troost en gevoed. In de decen
nia daarvoor, waarin strakke
voedingsschema's de daginde
ling van moeder en kind be
paalden, was dat volstrekt ta
boe. Ook moedigde de Ameri
kaanse kinderarts vaders en
moeders aan hun kroost veel te
knuffelen. Voor ouders die zelf
vooral de kletsende hand van
hun ouders hadden gevoeld,
was dat een ware omwenteling
in denken en doen.
Een revolutie brengt het boek
allang niet meer teweeg. Voor
de moderne lezer doet het boek
af en toe nogal betuttelend en
oubollig aan, want sommige
adviezen zijn sinds de eerste
editie onveranderd. Zo raadt
Spock aan minstens twee, liefst
drie, uur met de baby naar bui
ten te gaan. Voor veel werkende
ouders een ondoenlijke raadge
ving.
Dat het naslagwerk desalniet
temin nog steeds goed ver
koopt, heeft twee redenen. Al
lereerst is het boek erg prak
tisch en tamelijk volledig. Hoe
leer je een baby uit een bekertje
drinken? En wat te doen met
een peuter die moord en brand
schreeuwt als zijn moeder weg
gaat? Prangende opvoedings-
vragen worden simpel en in
korte paragrafen beantwoord.
Ten tweede is er nooit een mo
derne Spock opgestaan met een
nieuwe kijk op opvoeding voor
een breed publiek. De vele an
dere boeken over baby- en kin
derverzorging zijn vaak veel be
perkter dan Spock (ze behande
len bij voorbeeld slechts baby's
eerste levensjaar) of slaan door
hun afwijkende visie slechts
aan onder een select groepje
ouders.
Nog steeds wordt een groot
deel van Baby- en kinderverzor
ging en opvoeding in beslag ge
nomen door ziektes: van een
simpele verkoudheid tot difte
rie. Daarnaast is er ook aan
dacht voor onderwerpen van
deze tijd zoals quality time, al
leenstaand ouderschap, com
puterspelletjes, aids en de geva
ren van internet. Op zijn
Spocks, kort en krachtig behan
deld en overzichtelijk gerang
schikt. En al is het boek dan al
lang niet meer de bijbel die het
in de jaren vijftig was, een han
dig naslagwerk is het nog
steeds.
Met Rudy Kousbroek door Japan
nK
genlijk tot een ander
sum, het is niet oud
nier waarop bij ons een p
oud is, maar op de mai
een oude steen of een
oude boom; het hoort
universum van riet, va
van mossige rotsen'. Ns,e'
der typerend voor dezide
is de achteloze afwerkin
lijksoortige teksten wisi
kaar af, de overgangen
en toe abrupt, overla
zijn niet weggewerkt.
De ietwat slordige coiet'
van dit werk over zijn h
van de Hofreis zal deel*
verwarrende ontstaanf!_
denis in verband st<
maakte de tocht in zij
in 1972, doch voltoc
boek dat hij indertij
schrijven maar half. Biji
jaar later rondde hij he.v
af, nadat hij in 1999 sai :J^'
een filmploeg de reis h j
gedaan. re
Kousbroek schrijft
pend over alles wat h
voetspoor van de Hof^
van weleer beleefde,
hun pijpjes terug in dt
van Deshima. Hij las
keningen over hun
avonturen en stelde v;
(was) een van de vooi
attracties van de Hofre
wege de vrijmoedighe
pan. Hij gaf zich, zoal
zelf noemt, over aan
aan de hand van een
oude Baedeker" Hij oi
hoe verschrikkelijk vet
verloren ging - hier en
heime tuinen en ont
bewijzen.
In de tijdmachine do
treft door de cornbin
bevlogen poëzie en
documentatie, van
kennis, en vooral ook
onverholen spijt. Spij
die langdurige band
twee landen tot zo we
vends heeft geleid. W
zijn er inmiddels geno
in 2000 wordt er tusse
land en Japan nog nf
doold als in 1600.
eke
non-fictie recensie
michèle elkerbout
E-mail Etiquette door Liesbeth Koenen
Rik Smits. Uitgeverij Podium Prijs
32,50.
Zelfs de grootste computerha
ters geven het toe: e-mail is bij
zonder handig. Ideaal voor een
snelle briefwisseling met vrien
den in het buitenland, maar
ook om bijvoorbeeld foto's of
tekeningen zo snel mogelijk
elektronisch te verzenden.
Ideaal dus. Vooral als je weet
hoe het systeem werkt. Voor
bezitters van Windows en Ap
ple-computers die zich nog niet
helemaal thuis voelen in de we
reld van de apenstaartjes en die
op de digitale snelweg nog re
gelmatig de verkeerde afslag
nemen, is E-mail Etiquette een
onmisbaar naslagwerkje.
Beide auteurs hebben een
vaste rubriek in NRC Handels
blad. Liesbeth Koenen heeft
zich heeft gespecialiseerd in
taal, Rik Smits in computers.
Het eerste wat het duo tijdens
het schrijven is opgevallen, is
dat een groot gedeelte van de
mailers van veel handige func
ties helemaal niet op de hoogte
is. Een voorbeeldje: ze raakten
aan de praat met computer
freaks, die niet eens wisten hoe
ze hun adresboek overzichtelijk
moesten invullen. Laat staan
dat diegenen op de hoogte wa
ren van de functie van de zoge
heten Bcc- adresregel (Blind
carbon copy), waarbij je een e-
mailtje naar meerdere mensen
kunt kopiëren zonder dat de
oorspronkelijke geadresseerde
daar iets van ziet.
Behalve een bijzonder over
zichtelijke, stapsgewijze hand
leiding (te beginnen bij het
temmen van de muis), krijgt de
lezer ook een aardig inzicht in
de verschillende e-mail pro
gramma's, en alle voor- en na
delen hiervan. Zo heb je bij
voorbeeld bij Outlook Express
en Microsoft Outlook de groot
ste kans een virus binnen te ha
len, omdat de fabrikant veel on
derdelen van een gewone tekst
verwerker in het e-mail pro
gramma heeft gestopt, inclusief
onderdelen die 'onverlaten ge
bruiken om je computer te
mollen'. Je hoeft, zo stelt het
duo, alleen maar je post op te
halen om besmet te raken.
De enige kanttekening die je
kunt plaatsen is de betuttelen
de toon die af en toe gebruikt
wordt, vooral om de lezer te
overtuigen van het plezier van
e-mail ('Dat je er gemakkelijk
een aardiger, attenter en zorg
vuldiger mens van kunt wor
den, is een van de aantrekke
lijkste aspecten') of om de lezer
manieren bij te brengen ('Iets
waar e-mail echt niet voor
deugt, is het op het nippertje
afzeggen van een afspraak.').
Dat kunnen we zelf ook wel be
denken. Wat beslist niet geldt
voor de rest van de inhoud.
non-fictie recensie
hans warren
In de tijdmachine door Japan. De Hofreis
van het jaar 2000 door Rudy Kousbroek.
Uitgeverij Meulenhoff. Pnjs 65 De tele
visiefilm van Hans Keller en Rudy
Kousbroek wordt uitgezonden op
maandag 24 april om 20.26 uur op
Nederland 3.
De herdenking van vierhonderd
jaar Japans-Nederlandse be
trekkingen gaat ook niet aan
onze literatuur voorbij. Rudy
Kousbroek (geb. 1929) doet ver
slag van een bijzondere reis in
het fraai geïllustreerde In de
tijdmachine door Japan. Het
gegeven inspireerde cineast
Hans Keiler tot de gelijknamige
televisiefilm die maandag zal
worden uitgezonden door de
VPRO.
Het begon allemaal met een
verdwaald Nederlands schip
dat in april 1600 ergens op de
Japanse kust landde. De start
van vier eeuwen onbegrip en
misverstanden tussen het klei
ne Europese land en het Aziati
sche eilandenrijk. Maar hoe
moeizaam soms ook, er be
stond al die tijd contact tussen
de naties. En dat is iets wat nie
mand de Nederlanders na kan
zeggen, want zo'n tweehonderd
jaar lang was Japan voor alle
andere vreemdelingen gesloten.
De Japanners vonden de Hol
landers fascinerend: ze waren
voor hen een sleutelgat waar
door ze tenminste iets konden
zien van de rest van de wereld.
De Hollandkunde (ofwel
'Rangaku') was een vak dat seri
eus werd genomen. De Neder
landers op het kunstmatige
schiereilandje Deshima werd
over allerlei onderwerpen het
hemd van het lijf gevraagd.
Die konden deze intellectuele
nieuwsgierigheid trouwens
nauwelijks bevredigen, alleen al
omdat ze zelf bepaald geen in
tellectuelen waren. De interesse
was dan ook zelden wederkerig.
De Hollanders leken slechts be
lang te stellen in een batig slot
en hadden weinig oog voor het
Spijkerschrift: meesterwerk van Kader Abdolah g
Er is het verhaal van de papegaaien. Een Per
zisch edelman houdt er een in een kooi. Wan
neer hij opnieuw naar India reist, brengt hij de
groeten van zijn papegaai over aan diens soort
genoten. Prompt valt er eentje dood uit een
boom. Thuis vertelt hij het voorval aan zijn eigen
vogel, die eveneens dood neervalt. Als de Pers
het dode dier zijn raam uitgooit, vliegt het beest
bevrijd weg.
Spijkerschrift, de tweede roman van Kader
Abdolah, staat vol met dit soort aardige anekdo
tes, die alles èn niets met het eigenlijke verhaal
hebben te maken. Alles, omdat de schrijver be
wust aansluit bij de traditie van Perzische vertel
lers die duizend-en-één-verhalen in een won
derlijk golvend maar vernuftig raamwerk weten
onder te brengen. Niets, omdat Abdolah meer
pretendeert dan het vertellen van exotische en
oriëntaalse sprookjes.
Nieuwe grond, het tweede deel van deze hecht
geconstrueerde roman, opent verrassend met
een samenvatting van het eerste hoofdstuk van
de Max Havelaar. 'Alles leugens', kraait Batavus
Droogstoppel daar als hij zijn mening over (Je
letteren samenvat. Maar de lezer weet dat die
'leugens', de verzinsels van de auteur, de werke
lijkheid preciezer en schrijnender weergeven
dan objectieve feiten vermogen.
Kader Abdolah vluchtte uit Iran, toen de gees
telijkheid de sjah verdreven had en al vrij snel
meedogenlozer optrad dan de geheime politie
van de sjah. Als redacteur van een links partij
blad loopt zijn leven gevaar. Via Rusland en
Oost-Duitsland bereikte Abdolah in 1988 ons
land. Nu woont hij ergens in de nieuwe polder:
'op de bodem van een zee. Men heeft de zee
aan de kant gezet, naar achteren geduwd. Er
groeien bomen op die bodem en er lopen koei
en.'
In die Hollandse polder buigt de 'van het dak
van zijn dromen op de grond gevallen' vluchte
ling zich over de brokstukken van zijn verleden.
Als ooit Droogstoppel heeft ook hij zijn Pak van
Sjaalman: het dagboek dat zijn doofstomme va
der in een onbegrijpelijk spijkerschrift bijhield
en dat na diens dood in diezelfde Hollandse pol
der is terechtgekomen.
En zoals Eduard Douwes Dekker Multatuli èn
Max Havelaar is, zo transformeert Abdolah zich
zelf tot de jonge Ismaiel die vele jaren de mond,
het verstand en het geheugen van Aga Akbar,
zijn vader was. Alleen hij wist wat zijn gebaren
en klanken betekenden.
Indringende herinneringen levert dat 'verta
len' op van dat dagboek in het Nederlands. Hoe
wel, vertalen: Abdolah kent de sleutel van dat
hoogstpersoonlijke spijkerschrift ook niet. Door
zich te verplaatsen in Ismaiel die hijzelf wellicht
ooit is geweest, door in zijn geest terug te keren
naar de dorpen op de flanken van de Saffraan-
berg, ergens in Noord-Iran, die als een machtig
leidmotief de roman domineert, door zijn moe
der en zusjes een lijf en een stem te geven, richt
hij een literair monument op voor zijn doof
stomme vader, voor een jeugd en voor het gezin
dat hij voorgoed moest verlaten.
Het sterke van de roman zit hem in vele zaken.
Ofschoon de gebeurtenissen drama
schokkend zijn, blijven de emoties van
de hij-verteller aardig op afstand en 1
daardoor niet die van de lezer. Wonde
en direct is ook de taal. Hier klinkt ge
zeeklei in door. Je ruikt de geur van am
men, van opium en verse dadels. Maa
bloed in de martelcellen van de sjah
van de minstens zo wrede geestelijke
Khomeini.
Daarnaast slaagt Kader Abdolah erii
landse dichters van het verlangen (Blo
erhoff, Kopland) te verweven met het
van zijn personages. Zelfs de oudste
uit onze taal, over die vogels die al
zijn met het bouwen van hun nest, zelfs 'e 1
is een fraaie draad geworden in het ii
en rijkgeschakeerde tapijt dat deze rom
Spijkerschrift is een geestig en oi
meesterwerk. Natuurlijk: het is grillig
geen lijn in en het is alles leugens, ma
het een verademing in onze zo naar b
keerde literatuur!
ILi
S:
Doe Maar uit de tijd van De Gekte.
De opa's van Doe Maar maken nog net zoveel los als de jonk
vroeger. foto gpd charel va)
exemplaren heeft besteld.
Engelshoven is in dit boek
werkje tot een aardig overzicht
gekomen, maar het geheel blijft
nogal speculatief en oppervlak
kig. De door hem zo gewaar
deerde afstandelijkheid heeft
niet geleid tot een kritische
toon of tot scherpslijperij. In
Doe Maar, het virus - het boek
staat alles keurig en evenwich
tig op een rijtje. Zo ook de be
ginperiode (zonder Henny Vri-
enten) als vrijgevochten clubje
hippies van de tweede genera
tie. De duik in die onschuldige
jaren zeventig levert ook het
meeste leesgenot op. De onge
bondenheid van toen vormt
vanzelfsprekend een schril con
trast met het minutieuze mar
ketingplan dat rond de al gauw
lucratief gebleken reünie is op
gezet. De geweldige gekte die
Doe Maar tussen
onder jong en vooral i
Nederland veroorzaa K
aan bod, maar wel ge< rf
Het siert Engelshov i
zijn eigen blad niet
redactie van OOR zaj
tijds helemaal niet zitt
Maar, evenmin als dl
zaghebbende Vnlksl
sente Elly de Waardp|.
over 'aanstekelijke
ziek'. Vormgeving ei
teriaal (met foto's vj
me Rob Verhorst ei
zijn goed verzorgd,
de toegevoegde disci
van de bandleden
(inclusief René van
'vaste gast' Joost
Helaas ontbreekt alle
tie over het nieuwi ods
Klaar; toch een beetj )esl
mis.
louis du moulin
Doe Maar, het virus - het boek door Tom
Engelshoven. Uitgeverij Kosmos. Prijs:
24,90.
Dé bandleden konden hun op
komende ergernis aardig be
dwingen toen Hanneke Groen
teman hen in De Plantage con
fronteerde met het boek Doe
Maar, het virus - het boek. Wis
ten Henny, Ernst en de beide
Jannen helemaal niks van; was
er toch weer iets aan hun strak
ke regie ontsnapt. Ze kunnen
echter gerust zijn, want deze
ongeautoriseerde biografie van
de populairste Nederpopfor-
matie aller tijden is bovenal
poeslief ofwel verre van schade
lijk.
Vervelend voor hen is hoog
uit alleen het laatste hoofdstuk
waarin schrijver Tom Engelsho
ven een poging waagt de finan
ciële consequenties van de tij
delijke hereniging te inventari
seren. Het blijft bij gissen: een
netto-gage van een tot ander
half miljoen gulden voor ieder
groepslid als uitkomst van de
zestien concerten komende
maand in Ahoy', een bedrag
van 2,5 miljoen gulden dat
wordt gekoppeld aan de spon-
sordeal met Dutchtone en dan
de diverse speculaties over de
inkomsten op auteursrechten,
die overigens zeer conservatief
zijn. Misschien worden van het
nieuwe album Klaar wel zo'n
200.000 stuks verkocht, stelt de
OOR-journalist. Inmiddels is
bekend dat de 'handel' van
publiciteitsfoto Klaar al een kleine 300.000
