1WJ
J
'Voor de waarheid ovej
Lockerbie is het te laat
*1S?
MAANDAG 17 APRIL 2000
JVLÖÖ'.
öjt majööui
dim
LL Skia*. cyn/tdiz^- Ld dn ulncdn dfad -trun znrt yzdd
ffozxL Ld A\nd AiuAurn undn, ncedu/ccud fit u/cd Ld qjl nu AeyuddzALy/)<nn
dun znn Axnudz, Auu^dcodduol?
ffo'n nocJduiA é<unt u AwnA znrur-oudjy in/A^-
dtfnnij tunn ndlynAd udirocucd nd fan zdAzynAd fad<A/iuu*Aii>udnrtd
ntLrnytuu/fadnn Ln een cdcJduiAdAicdnzyr, oA znn ntucdAzJczpc.
2-, ScJ\nn4<> djxa/tnu tunn zjdAynAd Jjyu>urd>ö/znnduLööyi Lrt znn cdcJduiAj'Aud nd
AzduL<4<mndn nund.
y). SoAtnyt Aunnoyt -troc/tyiLcAdLy dn ud^occadrvtun. djid dc,A\nnrf<nrd. ffo AAunrnn dn
dücdöyt zn dn ucLv-ocud wtooL ^zdc,A\nLclnn.
2- t/f vvtuuiïd dnyuudcccJdcaA A\nAz^vtuuA ujj~ wd znrt fad /uzJyn zn znrt
Lnyzdmdnny.nu-Arxn-zL yi cLn nund -rnxn Ad- C^Aud. fnoodfa
De borrel op z'n paasbest
Coca-Cola
Regular, light of cafeïnevrij.
Fles 1,5 liter van 2.39 voor 1.99 I
Krat a 10 flessen
van 23.90 voor
Smiths Superchips
Naturel, paprika, pickles,
Mexicano of Bolognese.
Haust toast
Kies uit snackcups, seacups,
party extra of party hearts.
Per pak
van 1.79 voor
Amstel bier
Traditioneel gebrouwen
pilsener. Krat
24 flesjes a 30 cl
van 16.95 voor
Appelsientje
Puur sap.
Pak 1.5 liter
van 2.79 voor
u?
SS
Epifine olijven
Kies uit o.a. knoflook, party
of oregano.
Bakje 300 gram
van 4.49 voor
Abee scharreleiersalade
Lekkere snacksalade bereid
met scharreleieren.
Bakje 200 gram
van 2.99 voor
Petit Brie Président
Roombrie met een zachte,
volle smaak.
Doosje 500 gram
van 8.99 voor
?en zachte,
First Quality asperges
Rol deze fijne asperges in
een plakje ham en serveer
ze bij de borrel.
Pot 314 ml
van 1.89 voor
Petrella roomkaas
Fijne roomkaas met bieslook f.j.
of gerookte zalm.
Cupje a 100 gram
van 3.29 voor
11?
•-/
El Picu f
Tropische drank in de varianten
Exotic Passion,
Cocos Frui
Puur of in een mix erg lekker.
Fles 70 cl
van 9.95 voor
ssion, Lemon Lime of
jit. I MB
i mix erg lekke
W
Paceko quiche
Hartige taarten in de smaken
Lorraine, kaas of zalm. Vers in het
foto
P^T TVTTTXTT A XT I A AFP'Agence France Presse ANP Algemeen Nederlands Persbureau AP'
j J JL X JL1/jL I V f~\ 1 N I J DPA Deutsche Presse Agentur CPD Geassocieerde Pers Dienste
Geen drama en geen trauma meer in Schotse plaats
Het terrein waar zestig van de 270 slachtoffers werden geborgen is nu een golfbaan.
De cockpit van de Pan Am 103 die in Lockerbie neerstortte.
Een Safeways supermarkt, een golf- en ijsbaan, drie
kerken, twee Chinese afhaalrestaurants en een hand
vol pubs langs het kruispunt dat het centrum vormt.
Lockerbie is een doorsnee Schots dorp. En dat is pre
cies wat het wil zijn. Maar opnieuw trekken er de ca
meraploegen binnen, nu in mei het proces begint te
gen de twee Libiërs die ervan worden beschuldigd dat
zij op 21 december 1988 een Amerikaanse Boeing bo
ven het dorp hebben opgeblazen. Al verstopt de plaat
selijke bibliotheek haar documentatie over vlucht Pan
Am 103 op de onderste planken, écht doorsnee wordt
Lockerbie nooit meer. Want waar nu golfers op gladge
schoren velden om narcissen zigzaggen, werden zestig
van de 270 slachtoffers geborgen. De ijsbaan deed
dienst als mortuarium.
LOCKERBIE MARJOLUN DE COCQ
,,Er is niet zo bar veel te zien in
Lockerbie." Robert Black, gids
voor één dag, zegt het bijna ver
ontschuldigend. De hoogleraar
Schots recht uit Edinburgh is
praatgraag op het zelfgenoegza
me af en heeft een voorkeur
voor extreme stropdassen. On
danks zijn dubbele band met
Lockerbie voelt hij niets van be
klemming in het dorp dat syno
niem is voor de vliegramp.
Saaie witgepleisterde villa's in
Sherwood Crescent, de straat
waar in 1988 twee huizen, met
elf inwoners, compleet werden
weggevaagd in een vuurzee van
brandende kerosine. Onaange
daan inspecteert Black de ge
denksteen, de kaartjes bij de
bossen bloemen in het parkje
waar, vlak langs.de snelweg, de
vliegtuigvleugels een diepe kra
ter sloegen. ,,Het was geen
ramp voor Lockerbie. Het was
een ramp voor de mensen die
het persoonlijk aanging: de
slachtoffers en hun families."
De krater werd na een korte
herdenkingsceremonie al in ja
nuari 1989 opgevuld om de
pers te verjagen. De monumen
ten en monumentjes in en rond
het dorp heeft Black nooit eer
der bezocht. Geen behoefte. Hij
werd geboren in Lockerbie,
woonde er tot zijn zeventiende
en kwam er tot de dood van
zijn vader vijf jaar geleden met
regelmaat. Maar gesprekson
derwerp was de aanslag amper.
De 52-jarige Black schetst het
typisch Schotse flegma. De in
woners die niks konden doen,
onttrokken zich aan de com
motie. Ze vierden thuis kerst en
probeerden vooral niemand in
de weg te lopen. „De reactie
van de mensen was opmerke
lijk omdat die zo onopmerkelijk
was." Geen drama, geen storm
loop op de traumateams. Alleen
moest Blacks vader zijn dage
lijkse wandelroute verleggen
om de met lijken en brokstuk
ken bezaaide golfvelden te om
zeilen.
„Lockerbie is voor mij niet de
crash", benadrukt Black. Loc
kerbie is Lockerbie. De woor
den blijven opmerkelijk woor
den uit de mond van een man
die van de crash zijn carrière
heeft gemaakt. Black was zeer
nadrukkelijk tegenwoordig in
het voortraject van het proces
tegen de Libiërs. Tweemaal
werd hij bij hun leider Khadaffi
ontboden om het Schotse
rechtssysteem uit te leggen. En
het plan voor een Lockerbie-
proces op neutraal grondgebied
- uiteindelijk de voormalige
vliegbasis Kamp van Zeist bij
Scesterberg - komt uit zijn ko
ker. Zuiver toeval, zegt Black.
Zijn Lockerbie-verleden is niet
de reden dat hij betrokken is
geraakt. Wel is het 'een van de
redenen' dat hij de zaak niet
kon laten rusten, toen een in
ternationaal proces in eerste in
stantie werd weggehoond.
„Ik wilde niet dat die schoften
ermee weg zouden komen." Hij
doelt op de Britse en Ameri
kaanse regeringen, die bewijs
over de aanslag zouden achter
houden en zelfs ronduit over de
toedracht zouden liegen. De Li
bische connectie, voorspelt
Black, houdt tijdens het proces
geen stand. „Je kunt niet met
de Lockerbie-zaak bezig zijn
zonder je bewust te worden van
de samenzweringen."
Vooral in de Verenigde Staten
wordt Black zijn 'heulen' met
het Libische regime aangewre
ven. Hij constateert het met
zichtbaar genoegen, dist het
telkens opnieuw op voor vers
gehoor. Het proces moet de
epiloog worden voor het boek
waaraan Black werkt over de in
ternationale implicaties van de
ramp. Maar of de waarheid
over Lockerbie ooit helemaal
Robert Black, hoogleraar Schots
recht uit Edinburgh, foto gpd
boven tafel komt? „Daarvoor is
het nu te laat."
Black had het voorspeld: kom je
in Lockerbie, dan duikt Jimmy
op. Op alle beelden van de her
denkingsdienst die op 4 januari
1989 werd gehouden in de Dry-
fesdale Church, steekt de gees
telijk enigszins achtergebleven
ex-klasgenoot van Black zijn
hoofd voor de camera. En hij
heeft een ingebouwde radar
voor bezoek. „Hallo Robbie",
schiet hij de weg over naar de
parkeerplaats van hotel-restau
rant The Kings Arms. Wist Rob
bie al dat 'The Arms' van eige
naar is gewisseld? En wist Rob
bie al van de rel over de plaat
selijke pedofiel? Black is terug
op basis. De wekelijks verschij
nende Annandale Herald meet
de campagne van de 'bezorgde
ouders van Lockerbie' tegen de
pedofiel breed uit, geen woord
over het speciale Schots ge
rechtshof dat zojuist in Kamp
van Zeist in gereedheid is ge
bracht.
Met ongeveer vierduizend in
woners strekt de laagbouw van
Lockerbie, centrum van scha-
penhandel, zich uit tussen de
heuvels van Dumfries Gallo
way. Brokstukken van het vlieg
tuig en menselijke resten wer
den vele kilometers rondom het
dorp gevonden. „Het is een ab
soluut wonder dat er aan de
grond maar elf mensen zijn
omgekomen", zegt Black. „Het
hele dorp had kunnen explode
ren met al die kerosine."
Onuitwisbaar is het beeld van
de afgebroken cockpit in een
veld een paar kilometer ten
oosten van Lockerbie, twee li
chamen onder oranje dekens,
de rest van de bemanning bin
nen in de stoelen vastgegespt.
Black is even onzeker
precieze ligging van he
paarden van Tundergi
draven naast het verva!
je dat nu als bedevaart] s'e
dient voor vooral Amei
nabestaanden.
Er is een speciale herdize'
kamer ingericht op het
met gedenkplaat, gaste
en een namenregisteri
slachtoffers. „Ze hebbi
lukkig simpel gehoude
doedelzakken of orgels
foto wil Black niet in Ti
arth. „Ik heb er geen
gevoel bij. Ik niet." Biji
inspectie blijkt hij we
ter te hebben opengesl
Flora Swire, dochter v< te
van de Britse nabestaa
hem actief hebben ges1
zijn bemiddeling met A
Langs het pad op het ru
een kleine zwarte steei
Helga Mosey, dochter
een medestrijder. Lod
heeft meer van die ont
de tributen aan slachti 11
een bank met koperen
plaatje voor een 22-jarim
pleegster op de golfba:
modernistisch gravelp
Maar de jacht op Loc
monumenten dreigt gi
worden, als Black halt
een gedenkteken op ei
dat een prijs blijkt vooi >er
genbouwers van Locki:or
Alles aan Black straalti
uit als hij 's middags
strekte Dryfesdale beg
betreedt. Hij is de moi 'e
tour moe en heeft geei
emoties te veinzen bij
denkingstuin die hier1
'Lockerbie Air Disastei
richt. 'Gras glibberig ir.
toestand', waarschuw
jes her en der. „Zeker1
Amerikanen". Black-h
de automatische piloo
niemand aanspralcelijl
stellen als ze uitglijden
Maar bij het monumei
aangekomen wordt BI: '^e
lengs zwijgzamer. Hij
voorover om de name
op stenen en plaquetti
milieleden hebben lat:ort
brengen, verzinkt in g: >en
de in donkergrijze nat
uitgehouwen namenli
onder een plastic beei
wacht houdt. Op de
grond klinkt het gestai
pen van twee grafdelvi
tuin is ter herinnering
270 slachtoffers uit 21
wier leeftijden varieer
twee maanden tot 82 j
staat als uitleg bij de
fessor Black zwijgt. En
Dan, afgemeten: „Hiei ',t(
het tot je door. 7
rd
v -.,-,7--