OUDEWATER
verlangt terug naar Holland
TT
ZATERDAG 15 APRIL 2000
til
Provincies strijden om pittoresk monumentenstadje aan Hollandse IJssel
et conflict over de toekomst van
I Oudewater zet de bestuurlijke ver-
JL houdingen tussen betrokken ge
meentes en de provincies onder druk. Utrecht
heeft de hakken stevig in het zand gezet en wei
gert elke medewerking aan een herindeling. Ou
dewater en Zuid-Holland opereren daarom al
twee jaar op eigen houtje. Dat eigenzinnige ge
drag wordt in Utrecht niet echt gewaardeerd.
Wat zit achter de halsstarrige houding van de
provincies? Sentimenten en prestige lijken de dis
cussie tussen de bestuurders over de herindeling
te kleuren. Oudewater kreeg in 1970 bij een ingrij
pende gemeentelijke herindeling stukken land
van Utrecht en werd een Utrechtse gemeente'!
Grond die al eeuwen jou toebehoort, geef.je niet
zonder slag of stoot op. Geld speelt bij de herin
deling geen grote rol. Utrecht krijgt wat minder
geld van het rijk, Zuid-Holland wat meer.
De meningen over de toekomst van het Zuid-
Hollandse Vianen sterken het vermoeden dat los
van het inhoudelijke debat over Oudewater ook
een machtsspel aan de gang is. Vianen vindt zich
zelf meer bij Utrecht passen en wil daarom bij die
provincie horen. Hier zijn de rollen omgedraaid
en absurd genoeg slaan Zuid-Holland en Utrecht
elkaar met dezelfde argumenten om de oren.
De ligging in het Groene Hart is een van de be
langrijke wapens van Oudewater in het gevecht
om de terugkeer naar Zuid-Holland. „Het Bestuur
Regio Utrecht (BRU) is erg stedelijk gericht. Onze
belangen liggen niet daar. We zijn een landelijk
gebied", zegt burgemeester Marianne Ruigrok.
Oudewater wil zich profileren als toeristische
trekpleister in een groene en waterrijke omgeving.
Daarvoor is aansluiting bij de gemeenten in het
midden van Holland onontbeerlijk.
De burgemeester: „Het open houden van de
groene ruimte is in Zuid-Holland belangrijker dan
in Utrecht. Dat beleid staat bij onze buurgemeen
ten Montfoort en Lopik nog in de kinderschoe
nen. Bij ons gaat het al jaren zo. Wij doen over het
bouwen van 300 woningen tien jaar. Montfoort
bouwt veel sneller."
De Utrechtse gedeputeerde Roel Robbertsen
zegt iets totaal anders. „Oudewater kan geen en
kel steekhoudend argument opnoemen dat her
indeling bij Zuid-Holland rechtvaardigt. Wij heb
ben sterk de indruk dat Oudewater voor Zuid-
Holland kiest, omdat de gemeente bang is dat ze
wordt heringedeeld met andere gemeentes. Dat is
niet het geval. We willen juist rust in het gebied.
En samenwerking over de provinciegrens heen is
voor ons geen enkel probleem."
„Onze wens krijgt nu het etiket van een rel op
geplakt", zegt Ruigrok op haar beurt. „Wat ik heel
belangrijk vind: het is niet tégen Utrecht. Dat vij
andsbeeld wil ik niet. We moeten goed met elkaar
kunnen blijven omgaan. Samenwerking blijft
noodzakelijk. Maar als je ergens voor bent, ben je
kennelijk ook meteen ergens tegen."
Monumentenstad
Het miezert buiten maar de motregen kan de
schoonheid van het stadje niet beschadigen. Ook
vandaag is Oudewater een plaatje. Het pittoreske
van het knusse centrum spettert van de gevels.
Het is alsof je langs een expositie van het levens
werk van Anton Pieck wandelt, zo romantisch en
onecht tegelijk klopt het hart van de bijna 10.000
zielen tellende plaats langs de Hollandse IJssel.
Het kost Ruigrok geen enkele moeite om reclame
voor haar woonplaats te maken. „Oudewater is
een monumentenstad. We hebben 140 Rijksmo
numenten, en inmiddels een even groot aantal
gemeentelijke monumenten. We zijn een fraai
stadje in het Groene Hart, dus ook nog met een
mooie omgeving."
Oudewater ligt goed in de markt, bevestigt Jen
nifer de Keijzer, assistent-makeiaar bij Meesters
Makelaardij. „De vraag naar huizen is enorm, het
aanbod beperkt." Zeker degenen die in het cen
trum willen wonen, moeten flinke prijzen beta
len. „Mensen zoeken de wat statiger panden. Een
huisje met twee slaapkamers en een terrasje of
plaatsje kost zo 300.000 gulden. Een wat groter
huis het dubbele. En de grote monumentale
grachtenpanden zijn een miljoen waard." Overi
gens is groot naar Leidse, Haarlemse of Utrechtse
begrippen vertaald nog altijd klein.
Het is plezierig wonen in Oudewater, denkt De
Keijzer, want 'alle voorzieningen' zijn aanwezig.
Al moeten de inwoners wel naar Gouda of
Utrecht voor een bezoek aan de schouwburg of
bioscoop. Een Hema is er ook niet, een zieken
huis evenmin. „Maar het leven is heel bourgon-
disch hier, met veel restaurants, kroegen en
bars." Populair is het plaatsje ook. „Bussen vol
met toeristen komen hier 's zomers."
Ook toerisme drijft het gemeentebestuur van
Oudewater terug in de armen van Zuid-Holland,
de provincie die meer dan buur Utrecht groen en
water respecteert. Die provincie wil de natuur al
leen maar volbouwen, is een vaak gehoord verwijt
op het gemeentehuis. Provinciebestuurder Rob
bertsen, verontwaardigd: „Ons wordt iets in de
Oudewater ligt in Holland - dat is
bijna altijd zo geweest. Sinds een
gemeentelijke herindeling in 1970
behoort het pittoreske
middeleeuwse stadje toe aan de
provincie Utrecht. Een historische
vergissing, vinden gemeente én
provincie Zuid-Holland. Ze
proberen met alle mogelijke
middelen een eind aan die dwaling
te maken maar worden daarbij
tegengewerkt door Utrecht. Het
laatste woord is aan de minister
van binnenlandse zaken. Die heeft
deze week laten weten dat de
herindeling de eerstkomende jaren
niet op de politieke agenda komt.
De bevolking maakt het weinig uit.
„Oudewater blijft gewoon
Oudewater. Of het nou bij Utrecht
hoort of bij Zuid-Holland.
mond gelegd dat niet waar is." Zonder de steun
van Utrecht zijn Gedeputeerde Staten (GS) van
Zuid-Holland twee jaar geleden de herindelings
procedure voor Oudewater begonnen. Twee over
heden tekenden bezwaar aan: buurgemeente
Montfoort en de provincie Utrecht.
De historie van Oudewater gaat terug tot de 12e
of 13e eeuw. Langs een oude handelsroute van
Gouda naar Utrecht ligt, op de plaats waar het ri
viertje de Linschoten uitmondt in de Hollandse
IJssel, een kleine vesting. Dan nog beschouwt de
bisschop van Utrecht - Hendrik van Vianden (nu
zou hij Van Vianen heten) - het stadje als een
strategisch belangrijke vesting, op de grens van
Holland en het Sticht (Utrecht). Oudewater krijgt
stadsrechten van de bisschop, maar wanneer is
niet bekend. „Vaststaat dat ze er in 1265 wel
fc waren", schrijft de gemeentegids van Ou
dewater. „Het ontstaan van Oudewa
ter is in nevelen gehuld. Ner
gens valt na te gaan
wanneer het zijn
Het historische hart van Oudewater.
FOTO'S MARK LAMERS
eerste burgers kende. Het is ook moeilijk om de
naam van Oudewater te herleiden. De meest
voorkomende verklaring zegt dat het een verbas
tering van 'oude (uiter)waarden' is."
Heksenwaag
Het meest bekend is Oudewater vanwege zijn
heksenwaag. Lees de geschiedenisboekjes van de
basisschool er maar op na. De gemeente koket
teert met de hekserij, want de plaatselijke cultuur
is doordrenkt met de geschiedenis over de Mid
deleeuwse heksenjacht. Duidelijk een lokker voor
dagjesmensen. „Er is geen geschiedenis, vreemder
en afschuwelijker dan de geschiedenis van de hek
serij", begint het inleidend verhaal op de menu
kaart van Eethuys - klein café Den Waeghals, ge
legen aan de Markt, tegenover de beroemde
waag.
„In de tijd van gruwel en bedrog werd in 1595
de heksenwaag in Oudewater geopend. Tegen be
taling van zes gulden en tien stuivers werden de
aangevoerde heksen gewogen en te zwaar bevon
den om het luch truim te kiezen. Met vrijspraak als
gevolg, om daarna in het certificaat te schrijven,
dat het gewicht van de gewogene 'accorderende is
met de natuurlijke proportie des lichaams'." Wie
immers op een bezemsteel kon vliegen, zou onge
woon licht moeten zijn. „Zwaaiend met het ver
kregen certificaat ging men, dikwijls luid jube
lend, vanuit Oudewater huiswaarts.
„Herindeling?" vraagt de waardin van Den Waeg
hals. „Aan mij hoefje het niet te vragen. Mij inte
resseert het helemaal niets." Er was eind vorig
jaar nog wel een radio-uitzending over het onder
werp in het café. Die heeft ze niet gevolgd.
Nu al maandenlang een debat aan de gang is
de grenscorrectie tussen Zuid-Holland en
Utrecht, gaat dat nog steeds voor
namelijk aan de inwoners van het
stadje voorbij. „Ik zie de voors en
tegens niet", zegt Ans Bode,
echtgenote van de keurslager
naast de heksenwaag. „Miran
da", roept ze naar achter, „wat
maakt het jou uit of je in
Utrecht of in Zuid-Holland
woont?" Niets, luidt het ant
woord vanuit de keuken. Ook echtgenoot Loek
Bode interesseert het weinig. Een hoop gedoe om
niets, vindt hij eigenlijk. Hij heeft het toch al niet
zo op burgemeester Ruigrok. Zij is een vreemde
linge, zegt de slager. „En ze draagt te korte rokjes,
maar zet dat er maar niet bij."
„Oudewater is een dorpie, maar het is een we
reldstad. Het zijn aardige mensen hier. Ik ben
trots op mijn woonplaats. Da's gevoelsmatig. Wat
is er nou niet goed in Oudewater?" Een klant
mengt zich in het gesprek: „Oudewater blijft toch
Oudewater. Of het nou bij Utrecht hoort of bij
Zuid-Holland."
De provincie Zuid-Holland, de gemeente, ze
doen maar, blijkt de mening van nogal wat men
sen. „Als de belastingen maar niet omhoog
gaan", bromt een volgende klant Die gaan trou
wens omlaag, omdat de provinciale opcenten
voor de wegenbelasting in Utrecht hoger zijn. „Bij
mij leeft het niet zo", zegt ook de assistent-make
laar Jennifer de Keijzer. „Ik ben niet bekend met
de voor- of nadelen."
Verbondenheid
Toch houdt het gemeentebestuur van de stad vol.
Voordelen zijn er genoeg, vindt burgemeester
Ruigrok. Overigens steunen alle politieke partijen
de wens om heringedeeld te worden bij Zuid-
Holland. De gemeenteraad, op papier de afspie
geling van de plaatselijke bevolking, koos una
niem voor het starten van de procedure. De ver
bondenheid met het oosten van Zuid-Holland is
groot, terwijl de samenwerking met de gemeen
ten in Midden-Holland moeilijk of helemaal niet
tot stand komt. De provinciegrens blijkt een on
overbrugbare barrière.
Oudewater is sterk gericht op het Zuid-Hol
landse Gouda, vanwege scholen, winkels, zieken
huis en schouwburg. Maar een huurwoning krij
gen kan niet, omdat Gouda in een andere provin
cie ligt. Woningzoekenden zijn in plaats daarvan
aangewezen op het aanbod in een groeikern als
bijvoorbeeld Mijdrecht.
„De overgang destijds naar Utrecht wordt be
schouwd als een historische vergissing", schrij
ven GS van Zuid-Holland in hun pleidooi voor
herindeling. „Op het terrein van wonen, werken,
recreatie, verkeer, economie en sociale en cultu
rele relaties is de gemeente gericht op Midden-
Holland. Oudewater ligt midden in het Groene
Hart en maakt een wezenlijk onderdeel uit van dit
gebied. Oudewater wil meedoen aan de omvang
rijke inspanningen van Zuid-Holland voor het
Groene Hart. Vanwege de eigen ambitie zoekt het
gemeentebestuur aansluiting bij het Zuid-Hol
landse beleid op het terrein van toerisme en re
creatie."
Bijvoorbeeld met het omvangrijke project Na
tuurlijk Historisch Oudewater, vult de burge
meester aan. Dat moet Oudewater
'nog aantrekkelijker maken' en 'nog
beter op de kaart zetten'. Aan het
project doen tal van organisaties
mee. Het aantal evenementen
groeit dit jaar opnieuw. Zou Oude
water bij Zuid-Holland horen, dan
was het gemakkelijker om 'groene
subsidies' te krijgen, denkt het
gemeentebestuur.
En wat Oudewater heeft met
Zuid-Holland, heeft Vianen
met Utrecht. Vianen is sterk
geörienteerd op het stadsge
west Utrecht, ze worden
slechts gescheiden door
de rivier de Lek. Het
Zuid-Hollandse Vianen
wil daarom heringe
deeld worden bij Utrecht.
Opnieuw werkt de ene provincie de andere te
gen; nu is het Zuid-Holland dat elke medewer
king weigert. Vianen moet beschermd worden te
gen de bouwdrift van Utrecht, stelt die provincie
onomwonden. Terwijl Oudewater geen zinnig ar
gument kan aanvoeren voor herindeling, kan Via
nen dat wel, zegt de Utrechtse gedeputeerde Rob
bertsen. „Nogmaals, Oudewater heeft van ons
niks te vrezen. Het is bijna vanzelfsprekend dat
Vianen naar Utrecht gaat. Het is bestuurlijk en
maatschappelijk totaal op Utrecht gericht."
Daar vindt Robbertsen zijn collega Dirk Dekker
uit Zuid-Holland op zijn weg. „Het is heel verde
digbaar wat Oudewater wil. Het overgrote deel
van de gemeente voelt zich meer in Zuid-Holland
op zijn gemak. We hebben die gemeente wel de
gelijk iets te bieden. De wensen van Oudewater
sluiten meer aan bij ons Groene Hart-beleid. Het
verhaal van Oudewater is aanzienlijk overtuigen
der en sterker dan dat van Vianen."
Aan een ruil wil Dekker niet beginnen. „Het
aantal verweerschriften tegen herindeling is in de
gemeente Vianen hoger. Het is een open stuk
groen met kleine kernen dat tegen een verstede
lijkt gebied aan ligt. Utrecht kiest meer voor ver
stening en verstedelijking. Vooral daar is ernstig
bezwaar tegen." Ook Robbertsen voelt niets voor
een ruil. „Gemeentelijke herindeling is geen koe
handel. Zijn er inhoudelijke argumenten? Daar
gaat het om. Bij Vianen is dat het geval."
Maar Oudewater moet geduld hebben. Deze
week maakte minister De Vries van binnenlandse
zaken bekend dat wat hem betreft over herinde
ling de eerste jaren niet kan worden gesproken.
Verdergaande samenwerking met gemeenten in
Zuid-Holland vindt hij prima. Oudewater houdt
hoop en geeft de strijd niet op. De deur staat nog
op een kier, laat het gemeentebestuur weten. Het
betreurt dat De Vries de uitdrukkelijke wens van
gemeente en provincie negeert. Burgemeester
Ruigrok: „We hebben toch een groot meningsver
schil. Ik ben er niet op uit dat overheden tegen
over elkaar komen te staan. Dat zou niet moeten
mogen. Vianen is onze zaak niet. We blijven alles
doen wat in onze mogelijkheden en bevoegdhe
den ligt. Zuid-Holland en Utrecht zullen dat
ook doen. Het wordt uiteindelijk nog best
spannend, denk ik."
ROBBERT MINKH0RST
