Wilde verhalen over
geheimschrij fmachine
11
WEER
'Oh Oh Den Haag': amusant
Haagse radiomakers steunen Beatrix
De Graaf
VRIJDAG 14 APRIL 2000
Thermische oprisping
Het is zomer op de recent zo
door zware regens geteisterde
Balkan. In het Bulgaarse San-
danski werd gistermiddag 26,6
graad gemeten en in Servië en
Macedonië kwamen tempera
turen voor tot ruim 25 graden.
Woensdag was er in Israël zelfs
sprake van zinderende hitte. In
Tel-Aviv steeg de temperatuur
tot 38,0 graden.
Aan ons is de warmte voorlopig
niet besteedt. Komt de warme
lucht te dicht in de buurt van
ons land dan levert dat meteen
weer energie op voor nieuwe
storingen. Wel is er zondag en
maandag sprake van een ther
mische oprisping met maxima
tot 14-15 graden. Morgen krij
gen we te maken met een sto
ring die zich over de Golf van
Biskaje en Bretagne naar onze
omgeving verplaatst. Na een
droge nacht met eerst nog op
klaringen en laaghangende mist
is het zaterdag overdag overwe
gend zwaar bewolkt met regen
of buien. Onweer is niet geheel
uitgesloten. De temperaturen
komen in de regen niet boven
de 10 graden uit. In de middag
kan het echter nog wel een
graad of 10-11 worden. De
wind waait meest uit richtingen
tussen noordwest en noordoost
en is matig, aan de kust vrij
krachtig van sterkte.
Zondag blijft het op de meeste
plaatsen droog, laat de zon wat
meer zien en stijgt de tempera
tuur tot 12-13 graden. Iets
vriendelijker weer dus. Maan
dag wordt het waarschijnlijk
nog wat zachter maar onder in
vloed van een nieuwe storing
nemen de buienkansen weer
toe.
Gisterochtend ging de regen tij
delijk over en vergezeld van
smeltende sneeuw. Uit Hille-
gom en Beverwijk kwamen
meldingen over grote vlokken.
Ook in Haarlem viel smeltende
sneeuw. Tijdens de re
gen/sneeuw daalde de tempe
ratuur op het duinstation van
het KNMI bij Bloemendaal tot
iets onder de 3 graden. Gister
middag was het buiig maar la
ter kwamen er ook een paar
opklaringen. In Nieuw-Ven-
nep werd het slechts 7,4 gra
den. Aan de kust nam de
zuidwestenwind toe tot
hard. Het aantrekken
van de wind had te ma
ken een depressie
waarvan het cen
trum halverwe
ge de middag
iets ten wes
ten van
IJmuiden
naar het
noordoosten
trok.
COMMENTAAR
Beleggers of speculanten?
De zeepbel die het internetbedrijf World Online is, lijkt met het
vertrek van topvrouw Nina Brink definitief doorgeprikt. Het op
stappen van Brink komt echter veel te laat om het vertrouwen van
de beleggers te herstellen. Bezeten van de macht en omringd door
ja-knikkers stelde Brink haar vertrek almaar uit. Het aandeel is in
middels in waarde gekelderd en het bedrijf lijkt bedolven te wor
den onder de miljardenclaims van gefrustreerde beleggers.
Het vertrek van Brink lijkt dus niets op te lossen. Wat zij gedaan
heeft - voor de beursgang haar aandelen voor een prikkie verkopen
- is gewoon not done op de beurs. In de prospectus werd de trans
actie in bedekte termen weliswaar vermeld, maar de klacht van de
zich bekocht voelende beleggers dat ze misleid zijn, lijkt zeker wel
World Online wilde de op de beurs binnengeharkte miljarden ge
bruiken voor overnames, de enige manier waarop het bedrijf kan
groeien om zo zijn pretenties waar te maken. Die strategie wordt
nu door het slechte imago van het bedrijf gedwarsboomd. Sommi
ge waarnemers achten het waarschijnlijker dat World Online zelf
wordt overgenomen en dat er onder een nieuwe naam schoon
schip wordt gemaakt.
Dat de gedupeerde beleggers gezien de handelswijze van Brink nu
naar de rechter stappen is alleszins begrijpelijk. Dat er vraag- en
uitroeptekens worden geplaatst bij het optreden van de begelei
dende banken ABN Amro en Goldman Sachs is terecht. Het beurs-
bestuur, dat een steek liet vallen, is gewaarschuwd. Maar medelij
den verdienen de beleggers - of liever gezegd - speculanten zeker
niet.
Geen van hen kocht indertijd het aandeel vanwege een groot ver
trouwen in de toekomst van World Online als solide, winstgevende
onderneming. De beleggers dachten veeleer mee te rijden op de
internethype en het aandeel tegen een buitenproportionele winst
door te verkopen. De ironie van dit verhaal is dat traditionele be
drijven als Sandoz en de Nederlandse Spoorwegen door de ver
koop van hun belang honderden miljoenen opstreken. De specu
lanten in de nieuwe economie wisten van tevoren dat ze met een
zeepbel te maken hadden. Ze konden op zijn minst bevroeden dat
het bestuur van zo'n onderneming eigen spelregels hanteert. Spe
culeren in risicofondsen is niet altijd even lucratief.
Texelaar koestert uniek nazi-apparaat
„Er is al zoveel onzin over die dingen gezegd en geschreven. Daar schaar ik deze berichten ook maar
onder." Texelaar Jan Does heeft zo zijn gedachten bij het nieuws dat de Britse politie vorige week naar
buiten bracht over de diefstal van een unieke Enigma-codeermachine uit de Tweede Wereldoorlog. Van
het code-apparaat zouden er nog maar drie op de hele wereld zijn en de waarde ervan werd geschat op
een kleine 400.000 gulden. Flauwekul, zegt Does.
Marjet van Zuylen, het PvdA-Tweede-Kamerlid dat onlangs met
haar dagboekgekwebbel voor zoveel rimpels in de Binnenhof-vijver
zorgde, had eergisteren al het eerste deel van de 'politiek incorrecte'
serie 'Oh Oh Den Haag' gezien. In het radioprogramma 'Met het
oog op morgenliet ze zich er weinig vleiend over uit. Ze vond het
maar wat gedoe in de marge en niet realistisch. Bovendien had ze er
geen moment om kunnen lachen. Maar ja, wat wil je: Jan Blokker,
die het scenario schreef, heeft haar betiteld als 'domme gans' en al
laten doorschemeren dat haar dagboek in de serie een verwerking
zal krijgen.
Wie Blokker kent, weet dat je dan behoorlijk door een zekere sub
stantie gehaald zal worden. Ga het dan als politica nog maar enig
vinden. 'Oh Oh Den Haag' is politieke satire - en satire houdt ook
bij alle gramschap en overdrijving altijd een zekere relatie tot de
werkelijkheid.
Wie ervoor gaat zitten om louter te lachen, zal niet aan zijn trekken
komen. Goede satire moet zowel venijnig als amusant zijn. En
daaraan voldeed dit eerste deel zeker. Betty Schuurman zet een
prachtige, ijdele, ambitieuze maar oobgeslepen politica neer (een
soort Marjet van Zuylen maar dan met meer hersens) die als enige
van haar partij fel tegen de invoering van het referendum is. In
haar woorden hóór je Blokker: „Het is flauwekul om te denken dat
je zo de mensen dichter bij de politiek brengt, dat willen ze hele
maal niet, daar hebben ze geen tijd voor. Ze willen iemand die de
dingen voor hen opknapt.Dit tot grote ergernis van haar fractie
voorzitter (Hans Croiset). Volgens de laatste is een andere partij al
om, dus alles hangt van haar af.
Ze gelooft dat niet en via haar malicieuze moeder (wat heerlijk om
Ina van Faassen weer eens te zien!) komt ze er achter dat die andere
partij nog altijd tegen is. Dus kan ze nu rustig voldoen aan de frac
tiediscipline en met haar partij meestemmen, want het voorstel redt
het toch niet. Maar ze heeft dan wel eerst als voorwaarde voor haar
zogenaamde meegaandheid het begeerde woordvoerderschap van
milieu binnengesleept.
De sfeer van het geheel, met die vileine streekjes en mespuntjes hu
mor, beviel mij zeer. Er werd over de hele linie ook prima geacteerd.
Ja, dit smaakt naar meer. Al zullen Haagse politici daar wel anders
over denken. Hun vak zal er niet populairder op worden.
In zijn woning aan de Pe
perstraat in Oosterend koestert
Jan Does al jaren een puntgaaf
Enigma-apparaat. ,,En ik weet
er in Nederland nog wel een
paar te staan. "De Texelaar
heeft zich grondig verdiept in
de werking en de geschiedenis
van de machine die de nazi's de
hele oorlog gebruikten voor
hun geheime communicatie.
„Het is Werkelijk een uniek ap
paraat." De uitvinding van de
Enigma-machine (Enigma is
het Griekse woord voor raadsel)
wordt door veel geschiedschrij
vers toegeschreven aan Arthur
Scherbius van het Chiffrier-
maschinen Aktiengesellschaft
uit Berlijn. Ten onrechte weet
Does. Het historische apparaat
is volgens hem aan een Neder
lands brein ontsproten.
De in Den Haag wonende inge
nieur Hugo Alexander Koch
stapte namelijk op 7 oktober
1919 om vijf minuten voor drie
binnen bij de Nederlandse Oc-
trooiraad om een wereldwijd
patent aan te vragen op wat hij
noemde een 'geheimschrijfma
chine'. „Het patent werd pas in
juni 1922 verleend omdat eerst
onderzocht moest worden of er
al niet ergens op de aardbol een
dergelijk apparaat bestond. Jk
heb er een afschrift van in mijn.
bezit", zegt Does, terwijl hij het
bewuste papier erbij pakt om
zijn woorden te onderstrepen.
Koch profiteerde niet meer van
de toekenning van het patent.
Hij verkocht het idee voor zijn
geheimschrijver, dat toen alleen
nog op papier bestond, een
maand voor het patent werd
verleend voor vijfhonderd gul
den aan een Amsterdams inge
nieursbureau. Dat verkocht het
enkele jaren later, met honderd
gulden winst, op zijn beurt
door aan het bedrijf in Berlijn.
Daar werkte Scherbius de pa
pieren schetsen van Koch uit.
Hij perfectioneerde de machine
en kreeg zo de eer het Enigma
apparaat te hebben uitgevon
den.
Chiffrier Aktiengesellschaft had
het apparaat vooral bedoeld
voor diplomatiek verkeer en
wilde het in 1932 presenteren
op een handelstentoonstelling.
Het publiek zag het apparaat
nooit omdat de nazi's meteen
de waarde ervan voor het leger
onderkenden en de Enigmama
chine nog voor de beurs open
ging confisceerden. De machi
ne lijkt een beetje op een
schrijfmachine en werkt vol
gens een ingenieus systeem.
Tikt de gebruiker een letter in
dan wordt die via drie interne
rotors 'versleuteld' tot een
compleet andere letter. De ro-
Jan Does met de codeermachine die 150 triljard versleutelingsmogelijkheden heeft. „Dat is dus 150 met 21 nullen erachter." foto edo kooiman
tors verspringen na elke aan
slag. „Want anders zou de letter
a bij voorbeeld altijd dezelfde
uitkomst geven. En dat zou het
wel heel simpel maken", legt
Does uit.
Hij geeft een demonstratie en
toetst het woordt 'aan' in. Na
aanslag van de eerste a licht op
het paneel boven het toetsen
bord de h op. De tweede a
wordt een l, de n een e. Wilden
de nazi's het woord 'aan' door
geven dan verzonden ze dus
het bericht 'hle'. „De ontvanger
hoefde dan alleen maar die let
ters op zijn Enigma-machine in
te toetsen om er achter te ko
men dat 'aan' bedoeld werd",
aldus Does.
„Voorwaarde is wel dat afspra
ken waren gemaakt over de
stand van de rotors wanneer
begonnen werd met coderen.
Want als je die n klikje verzet
krijg je voor de a een heel ande
re letter."
In de loop van de oorlog werd
het apparaat steeds verder ge
perfectioneerd. Uiteindelijk
kende het liefst 150 triljard ver
sleutelingsmogelijkheden. „Dat
is dus 150 met 21 nullen erach
ter", benadrukt Does. „De
Duitsers hebben absoluut niet
ten onrechte aangenomen dat
het onmogelijk was deze code
te breken." Dat lukte de gealli
eerden uiteindelijk toch. Op
eenjandgoed genaamd
Bletchley Park verzamelden zij
een groot gezelschap knappe
koppen, waaronder wiskundi
gen en schaakgrootmeesters,
die de code wisten te kraken.
Het leverde de geallieerden een
schat van gegevens op over de
oorlogsplannen van de Duit
sers. „De Engelsen zijn er heel
voorzichtig mee omgespron
gen, ze wilden absoluut niet dat
de Duitsers wisten dat ze de
Enigma-code hadden gekraakt.
Er wordt zelfs wel beweerd dat
de Engelsen wisten van bij
voorbeeld het bombardement
op Coventry maar geen actie
ondernamen omdat ze dan
zouden verraden dat ze de co
des wisten."
Does nam de machine die hij in
zijn bezit had over van een in
middels overleden inwoner van
Zoetermeer. Die moest tijdens
de oorlog radio-apparatuur in
stalleren aan boord van sche
pen. Daarvoor kwam hij ook re
gelmatig aan boord van Duitse
boten. Daar was hem de ge
heimzinnige machine, die
meestal achter slot en grendel
werd bewaard, al opgevallen.
„Op een dag vertrok hij van
zo'n schip toen er twee Duitse
soldaten aankwamen die dui
delijk ladderzat waren. Ze wer
den door een wachtpost het
militaire terrein opgejaagd en
daarbij liet een van de soldaten
de Enigmamachine die hij bij
zich had achter. Die man uit
Zoetermeer heeft 'm meegeno
men. Hij snapte later niet waar
hij op dat moment de moed
vandaan haalde", zegt Does.
Het geeft het apparaat voor
hem extra waarde. „Er zit na
tuurlijk een verhaal achter. Ik
weet bijna zeker dat voor dit
ding twee mensen zijn doodge
schoten. Want reken maar dat
de Duitsers er niet blij mee zijn
geweest dat die soldaten die
machine waren kwijt geraakt.
Daar zijn ze ongetwijfeld zwaar
voor gestraft."
Hoeveel Does voor de codeer
machine betaalde laat hij in het
midden, maar dat de apparaten
tegenwoordig vier ton waard
zijn zoals de Engelse politie be
weerde kan hij zich niet voor
stellen. „Laten we zeggen dat je
voor het bedrag dat ik heb be
taald een leuke auto kan kopen.
In 1995 is er nog eens een ge
veild. Popzanger Mick Jagger
heeft die gekocht voor 10.780
pond. Een kleine veertigdui
zend gulden dus. Het is in feite
een beetje wat de gek er voor
wil geven."
Dat er wereldwijd nog maar
drie Enigma-codeermachines
zijn zoals de Engelsen beweren
wil er bij Does ook niet in. „Ik
denk dat het er een stuk of
twintig zijn. Ik ken bij voor
beeld een man uit Diemen die
er een heeft. Het verbindings
museum in Ede heeft zo'n ding
staan en het Telegraafmuseum
in Tilburg ook. Dat er zoveel
wilde verhalen over dat ding
bestaan is wel te begrijpen. De
Engelsen hebben meteen na de
oorlog vrijwel alle dossiers van
Bletchley Park verbrand. De
rest is opgeborgen in zwaar ge
heime archieven die pas ver in
deze eeuw openbaar worden.
Er zijn dus niet zoveel gegevens
over die machine."
MARTEN VISSER
De tot dusver
Britse acteur
sir ANTHONY
HOPKINS
(62) is Ame
rikaans
staatsburger
geworden.
Voor een
rechter in Los Angelefjei
de eed op de grondwi
Verenigde Staten a
kins, die voor zijn rollrai
The Silence of the La jn
1992 met een Oscar
scheiden, deed offici us
van de adellijke titeli n
gin Elizabeth II hemi
gaf. Toch mag hij ziel
Brittannië sir blijven u.
MnnUinc 'I
foto reuters
Een groep Haagse radiomakers
kan het niet langer aanzien dat
koningin Beatrix aan de voor
avond van haar twintigjarig ju
bileum ten prooi is gevallen aan
een nooit eerder vertoonde
hoeveelheid kritiek. Ze hebben
een speciale website in omloop
gebracht „om in korte tijd zo
veel mogelijk steun te krijgen
voor behoud van het Koninklijk
Huis zoals het nu functio
neert."
„Het is begonnen als een grap,
maar het heeft echt een serieu
ze vorm aangenomen. Het
moet maar eens afgelopen
moet zijn met het prijsschieten
op de toekomstige rol van
Oranje. Het is tijd voor een te
gengeluid!", vindt het gezel
schap van Hofstad Radio. Er is
ook een actietelefoonnummer
(020-8652073) geopend voor
mensen die niet op internet zit
ten.
Op de website (http://hofstad-
.nl.com/redbeatrix) kan ieder
een zijn zegje doen. „De per
soonlijke verhalen zullen onge
twijfeld aantonen dat Beatrix
meer sympathie geniet dan de
uitkomst van kille enquêtes
doet geloven."
Het Haagse radiostation heeft
een bijzondere band met het
Koninklijk Huis, omdat het in
1980 is opgericht als eerbetoon
aan Beatrix, die dat jaar Konin
gin werd. „Beatrixgaf, najaren
van lege paleizen, Den Haag
weer koninklijke allure en daar
hoorde ook een passend radio
geluid bij."
ledereen buitelt nu over Thom de Graaf heen, maar
ik denk dat hij een vooruitziende blik heeft. Uiter
aard valt er niets aan te merken op onze huidige
koningin. Sinds ik haar twee keer gesproken heb
en van haarzelf heb vernomen dat zij 's mor
gens vroeg bij een kopje hofthee naar de radio
luistert om te horen wat er omgaat in haar
volk, is mijn bewondering voor haar alleen
nog maar toegenomen. Maar hoe snel kan
dat allemaal veranderen! Stel, Alexander
huwt Maxima. Onze koningin breekt haar
nek bij het skieën. Alexander volgt haar op.
Nog zit hij niet'op de troon of hij komt om bij
een auto-ongeluk. Tenslotte is het een roekeloze
jongen die het gaspedaal graag diep indrukt en
trouwens ook de stuurknuppel van een vlieg
tuig niet schuwt. Bij een vliegtuigongeluk zijn
we immers laatst ook een Kennedy kwijtge
raakt.
U zult zeggen: nou. nou, zo'n vaart zal 't niet lo-
MAARTEN 'T HART
pen. De geschiedenis Iaat echter zien dat 'tzo'n
vaart vaak wél loopt. En als 'tzo'n vaart loopt, wat
dan? Dan worden we opeens geregeerd door een
meisje van de pampa's die het verschil niet weet
tussen Krimpen aid IJssel en Krimpen a/d Lek. Om
dat ze nog wat onervaren is in staatszaken haalt ze
stiekem haar Pa erbij. Heeft als minister immers
ruim ervaring opgedaan. Worden we achter de
schermen geregeerd dooreen fascistoïde Argentijn.
Kan die o.a. via de kabinetsformaties invloed uitoe
fenen.
Ik ben er dus erg voor dat de macht van de koningin
beknot word. Niet omdat ik Beatrix niet vertrouw -
voor haar steek ik allebei m'n armen tot aan m'n el
lebogen in het vuur - maar omdat ik met argusogen
Alexander en Maxima bekijk. Ik begrijp met de bes
te wil van de wereld niet waarom Alexander zo no
dig met zo'n sluikharig Argentijns meisje aan de rol
moest gaan. M'n vader zei altijd als ik liefdesver
driet had: ach, kom, er zijn nog zoveel andere meis
jes, er is geen hand vol, maar een land vol. Welnu,
voor Alexander gold al helemaal dat er een land vol
leuke meisje totz'n beschikking stond, en toch haalt
hij er een van ver over de grenzen. Laatst moest ik
aan een Amerikaan uitleggen dat Maxima nu in
België woont om een beetje in Nederland thuis te
raken en aan Nederland te wennen.
Woont ze in Brussel?', vroeg de Amerikaan stom
verbaasd. 'Ja,'zei ik ongelukkig, 'dat is dichter bij
dan Buenos Aires'.
Je vraagt je af wat Maxima in Brussel over Neder
land kan leren. Alle Belgenmoppen gaan erover dat
wij Nederlanders zo zuinig zijn. Misschien dat 't
haar afschrikt. Ik hoop het vurig, ik zie er helemaal
niks in, zo'n paaps meisje in de Gouden Koets. Beste
Willem Alexander, kom toch eens in de avondsche
mering in mijn dorpje op de Laan van Oostergeest
joggen. Dan zie je een zwartharig meisje in een
blauw trainingspak voor je uit rennen die tiendui
zend maal leuker is dan Maxima.
„Zoetig, zoals
Michael zelf
ruikt." Zo ty
peert WILLY
GIJSMAN van
de Nederland
se fanclub
van Michael
Jackson het
parfum dat namens!
kaanse popidool op<
verschenen. De Ned
fans van de popzanj
geluk, zegt Gijsman.
sieve eau de toilette
Nederland verkrijgt*
ry, zoals het luchtje!
voor mannen en v
zonder reclamecami
op de markt gebrach
Triumph Internatior
drijf dat de rechten!
'merk' Michael JacH
komt omdat nu eiga
nieuwe album van IT
moeten uitkomen. I
uitgesteld, maar het
al klaar." De fanclub
ceert Mystery komen
op de mega cd-en p'
de Jaarbeurs Utrecht
