Het is oppassen met buiten spelen
Wilsbekwaamheid
Nieuwe inzichten autisme
Gezondheid
Ijzermaïs
Helpend steuntje voor de chirurg
Een te laag gewicht kan een probleem zijn
MAANDAG 10 APRIL 2000
De 'rijdende' psychiater heeft besloten de vrouw met de
kraambedpsychose (zie de vorige column Autonomie)
toch tegen haar zin in op te nemen. Niet zozeer vanwege
het gevaar dat zij voor de buitenwereld oplevert, maar
simpelweg omdat hij van mening is dat zij behandeling
nodig heeft.
Kan de vrouw, die elke medewerking aan een behandeling
weigert, tegen haar zin in behandeld worden, nu zij met
een Inbewaringstelling (IBS) is opgenomen? Het ant
woord is nee.
Een gedwongen opname houdt niet automatisch een be
handeling in. De bedoeling van zo'n opname is in eerste
instantie niet meer dan iemand tegen zichzelf of de sa
menleving in bescherming te nemen. In het kader van de
BOPZ kan alleen gedwongen behandeling worden toege
past als de patiënt het met de door de psychiater voorge
stelde behandeling niet eens is. Bovendien moet er tegelij
kertijd op grond van het psychiatrische ziektebeeld waar
aan hij lijdt ernstig, acuut gevaar dreigen of bestaan, én
moet duidelijk zijn dat het gevaar niet op een andere ma
nier beteugeld kan worden. In alle andere gevallen dient
een patiënt toestemming te geven aan de behandeling die
hem wordt voorgesteld, en het liefst ook zijn handteke
ning onder het behandelplan te zetten.
Kan een psychiatrische patiënt wel oordelen over wat
hem wordt voorgesteld, is een veel gestelde vraag. Zeker
als het ondeiwerp van de toename van psychotische
zwervers weer eens in de belangstelling staat. Kunnen de
verkommerden en verloederden, de zorgwekkende zorg-
mijders wel bevatten wat er met hen aan de hand is en be
palen wat goed voor hen is?
De wetgever gaat ervan uit dat psychiatrische patiënten in
beginsel het vermogen hebben om hun wil te bepalen en
voor hun eigen belang op te komen. Dat betekent dat je er
als psychiater vanuit dient te gaan dat er met een gedwon
gen opgenomen psychiatrische patiënt te praten valt over
zijn behandeling. De psychiater dient ook te beseffen dat
zijn patiënt toestemming moet verlenen, alvorens met de
behandeling begonnen kan worden.
De patiënt kan deze toestemming uiteraard pas geven na
dat hij goed is geïnformeerd en tot zich heeft laten door
dringen wat de voorstellen behelzen. Dit proces van geïn
formeerd worden en het nemen van een gewogen besluit,
heet in goed Nederlands 'informed consent'. Het vraagt
van de psychiater dat hij zijn best doet om in begrijpelijke
taal aan de patiënt en zijn familie uit te leggen wat er te
koop is. Dat lukt niet alle psychiaters even goed. Het
vraagt ook iets van de patiënt en zijn familie: zij moeten
zich inzetten om een behandeling tot stand te brengen.
Dat klinkt als een open deur, maar helaas wordt er niet al
tijd meegewerkt.
In de praktijk is er met sommige gedwongen opgenomen
patiënten inderdaad goed te praten. Met veel andere niet.
Er wordt in de geestelijke gezondheidszorg onderscheid
gemaakt tussen wilsbekwame en wilsonbekwame patiën
ten. De psychiater dient, als hij vermoedt dat een patiënt
niet in staat is voor zichzelf op te komen, officieel vast te
stellen, dat er sprake is van wilsonbekwaamheid.
In sommige gevallen is het vaststellen ervan niet moeilijk,
in andere gevallen is de grens tussen wilsbekwaamheid en
wilsonbekwaamheid moeilijk te trekken. Wanneer een pa
tiënt zeer ernstig dement of verstandelijk gehandicapt is,
of in coma ligt, is het duidelijk dat hij geen beslissingen
kan nemen, maar geldt dat ook voor de
vrouw met de kraambedpsychose? Stel
dat de vrouw denkt dat zij een duivelin
is en met u alleen wil praten over de
hulp die zij nodig heeft om de Duivel te
bestrijden? Lukt het dan om tot een be
handelplan te komen?
(wordt vervolgd)
WOUTER VAN EWIJK, psychiater
Autistische kinderen en men
sen hebben een storing in de
hersenen. Wat zij zien bereikt
daardoor de zintuigen later dan
bij andere mensen. Autisten
hebben waarschijnlijk ook een
misvormd gen in de chromoso
men. Experimenten wijzen uit
dat met medicijnen een positief
effect is te bereiken. Aan het in
ternationale onderzoek dat tot
deze nieuwe inzichten leidde
werkten de Utrechtse weten
schappers H. van Engeland en
M. Verbaten mee.
Autisme is een van de ernstigste
stoornissen in de (kinder) psy
chiatrie en tot dusver onge
neeslijk. Autistische kinderen
en volwassenen zijn erg in zich
zelf gekeerd en hebben proble
men op sociaal en motorisch
gebied. Vier tot vijf op de 10.000
Nederlanders heeft deze aan
doening. In het Universitair
Medisch Centrum (UMC)
Utrecht wordt een onderdeel
van het onderzoek naar de bio
logische oorzaken van autisme
uitgevoerd. Hieruit blijkt dat de
hersenen van autistische kinde
ren na het zien van beelden
ontsporen. Dit gebeurt in een
klein gebied in de achter
hoofdskwab, grenzend aan het
visuele centrum van de herse
nen. Dit centrum zorgt er voor
dat de beelden die mensen
zien, in het brein worden waar
genomen.
MRI-scans tonen aan dat de
hersenen van autistische kinde
ren globaal vijf procent groter
zijn dan die van andere kinde
ren. Die vergroting van het
brein wordt vrijwel uitsluitend
gevormd door de grote achter
hoofdskwab. De opbouw van
het menselijk brein is voor het
overgrote deel genetisch be
paald, maar zo rond het tweede
levensjaar worden ook hersen
cellen afgebroken en door nieu
we vervangen. Nog niet bekend
is welke genen bij de opbouw
van de achterhoofdskwab be
trokken zijn.
Momenteel wordt daarom een
bloedonderzoek gehouden on
der gezinnen met twee autisti
sche kinderen. Volgens hoogle
raar kinder- en jeugdpsychia
trie Van Engeland is het vrijwel
zeker dat autistische kinderen
in hun chromosomen een af
wijkend gen hebben.
Belangrijke en uiterst interes
sante onderzoeksresultaten,
zegt Verbaten, hoogleraar hu
mane psychofysiologie en psy
chofarmacologie van de Uni
versiteit van Utrecht. ,,Maar
van een absolute doorbraak in
het onderzoek zou ik niet dur
ven spreken. Daarvoor ontbre
ken de verbanden en zijn er
nog te veel onbeantwoorde wa
gen. Er rest ons nog veel werk."
Zo worden ook in het buiten
land op kleine schaal experi
menten gedaan met medicijnen
waardoor de hersenen van au
tisten sneller werken. De vol
gende stap is een inventarisatie
in de provincie Utrecht waarin
30.000 kinderen van veertien
maanden worden beoordeeld
op de kans dat ze een autisti
sche stoornis ontwikkelen. Bij
een kind met een risico wordt
op gezette tijden onderzoek ge
daan en wordt de omvang van
de schedel regelmatig gecon
troleerd.
HELMA VAN DEN BERG
REDACTIE: MARGOT KLOMPMAKER 023-51;
In het voorjaar lopen peuters
buiten meer gevaar dan in de
rest van het jaar. Vaak mogen
ze voor het eerst in hun leven
buiten spelen. In het afgelopen
najaar waren ze nog te klein, nu
kunnen ze goed lopen.
Buiten is alles nieuw. Kleine
peuters zijn nieuwsgierig en
ondernemend. De gevaren ken
nen ze niet. Dus reiken veel kin
deren bij hun eerste kennisma
kingen met 'buiten' te water,
vallen ze van klimrekken, tegen
de randen van zandbakken, op
harde stoepen, of botsen ze te
gen auto's.
De stichting Consument en
Veiligheid registreert in een Let
sel Informatie Systeem alle
slachtoffers die na een ongeval
zijn behandeld op een spoedei
sende hulpafdeling van zestien
Nederlandse ziekenhuizen. De
cijfers zijn representatief.
Jaarlijks moeten in Nederland
ongeveer 320 kinderen tot vijf
jaar worden behandeld na een
ongeluk met een speeltoestel.
Bijna de helft van de ongevallen
(150) gebeurt met de schommel
in de eigen tuin. Meer dan de
helft valt er vanaf, bijna een
kwart wordt erdoor geraakt.
Een derde van de ongelukken
gebeurt bij de glijbaan.
Bijna een op de tien slachtof
fers moet worden opgenomen.
Dat geeft aan dat ongelukken
met speeltoestellen in de tuin
relatief ernstig zijn. Jaarlijks ra
ken 140 kinderen onder de 5
jaar gewond door een ongeval
bij of in een zandbak: 39 pro
cent ergens in de buurt, 20 pro
cent bij huis en de overigen op
een schoolplein.
Uit dit registratiesysteem blij
ken niet alle gevaren. Want ge
lukkig valt het meestal mee.
Bulten worden afgekust. Kinde-
Voor kinderen is buiten spelen belangrijk. Zo verkennen ze hun leefomgeving en léren ze omgaan met na
tuurlijke elementen als zand, wind en water. foto archief
ren die ziek worden of parasie
ten oplopen door vuil zand,
vies water of giftige planten ko
men bij de huisarts terecht en
niet in het ziekenhuis.
Buiten spelen is belangrijk. Een
kind leert zijn woonomgeving
kennen, gaat om met natuurlij
ke elementen als zand, wind en
water, kan zich vrij bewegen,
durft langzaam maar zeker een
stapje verder de wijde wereld in
en ontmoet daardoor nieuwe
mensen, kinderen en mogelijk
heden.
Veilig buiten spelen vraagt be
halve goed opletten, extra aan
dacht voor het spelen en het
speelgoed. Een rijtje tips:
- Stevige schoenen met een
goed profiel op de zolen bieden
houvast bij klauteren en klim
men.
- Korte jasjes zijn veiliger dan
lange. Koordjes en veters geven
risico.
- Rondlopen, fietsen, klimmen
met iets in de mond is gevaar
lijk.
- Een bal is voor peuters geen
speelgoed voor op straat. Peu
ters kunnen de snelheid en
richting van een bal niet voor
zien en gaan zo op in hun spel
dat ze ondanks waarschuwin
gen achter de bal aan gaan, de
stoep af, het water in.
- Rijdend speelgoed kan een
kind verleiden te ver van huis te
gaan.
- Hoe groter de wielen des te
hoger de te bereiken snelheid.
- Veel fietsjes voor kleine kinde
ren zijn doortrappers met velg-
remmen. De consumenten
bond waarschuwt hiervoor.
Voeten glijden gemakkelijk van
de trappers. Als dan de velgrem
blokkeert, slaat het fietsje over
de kop.
- Duwkarren, poppenwagens,
skelters, bolderwagens moeten
allemaal goed weggewerkte as
sen hebben. Zorg voor ketting-
kasten, stootplaten, spelingloze
stuurstangen en stabiele fra-
- Een goede zandbak is aange
legd met contact tot het grond
water en wordt regelmatig om
gespit. Zon, regen en wind sti
muleren het grote natuurlijke
reinigingsvermogen van zand.
Een stevig net om de katten
weg te houden is daarom beter
dan een deksel. Een houten bak
is beter dan een kunststof
vorm.
- Stilstaand water wordt al
gauw een bron vol bacteriën.
Daarom moet speelgoed na ge
bruik in zandbak, plassen of vij
vers goed worden afgespoeld
en gedroogd. Laat het ook nooit
in zand of water liggen.
- Na de winter verdienen de
verbindingen van speeltuig, de
touwen (kettingen zijn verbo
den) van schommels en het
hout van zandbakken, klimrek
ken, schommels en glijbanen
een controlebeurt. Gebruik
voor groot speelgoed betonan-
kers.
- Voor peuters is de veilige
hoogte voor een glijbaan 1,20
meter.
- Een kunststof glijbaan is min
der fraai, maar veiliger dan een
metalen, die gloeiend heet
wordt in de zomer en plakkend
koud in het vroege voorjaar.
- Houten klimrekken kunnen
na beschadiging splinters ge
ven, schimmel bevatten en er
kunnen spleten bij de verbin
dingen zitten waarin kleine kin
dervingers kunnen blijven ha
ken.
- De eigenaar is aansprakelijk
voor ongelukken met speeltuig,
wanneer dat niet in orde is.
Voor speelgoed en -toestellen
op openbaar terrein en school
pleinen zijn de gemeente of het
schoolbestuur aansprakelijk.
MARIANNE DE VALCK
Aan de universiteit van Aber
deen in de Amerikaanse staa
Idaho is een maïssoort ontyi
keld met meer ijzer. Dat is
nieuw wapen in de strijd teg
bloedarmoede. Vooral vrouv
in ontwikkelingslanden lijdei
daaraan, maar het doet zich
ook in de westerse wereld vo
Het spoorelement ijzer zorg!
voor transport en opslag van
zuurstof. Ijzergebrek verhoo|
de kans op infecties en veroi
zaakt moeheid, hartklopping
en hoofdpijn.
De genetisch gemanipuleerd
ijzermaïs bevat bijna zevenii
procent minder fytaat, een
forverbinding, dan gangbare
maïs. Fytaat verhindert opn;
me en benutting van belang
ke voedingsstoffen, zoals ijzi
Vrijwilligers in Californië en
nama kregen tortilla's te eter
op basis van bloem var
nieuwe maïs. Na consumpti
bleek hun bloed de helft me
ijzer te bevatten vergeleken;
een controlegroep. In Guate
mala wordt bij dorpelingen
effect van de ijzermaïs bekel
op de absorptie van zink en
cium.
De nieuwe maïssoort is niet
leen goed voor de gezondhei
maar ook voor het milieu. Di
ijzermaïs is namelijk beter te
verteren door dieren als var
kens, kippen en vissen, omd
zij minder onverteerbare org
nische fosfor bevat en veel
meer anorganische verbindi
gen. Hierdoor komt er uiteb
lijk minder van het vervuilen
fosfaat in de mest terecht.
De maïs kan over twee tot di
jaar op de markt verschijnen
PETER DE JAEGER
Schizofrenie ontleed
Wel eens geprobeerd je arm
een kwartier stokstijf voor je uit
te houden? Chirurgen, dia
mantbewerkers en verfspuiters
moeten het dagelijks doen zon
der te trillen, en dat leidt niet
zelden tot RSI en aanverwante
klachten. Een gelegenheids
combinatie van drie Twentse
bedrijven ontwikkelde een
slimme armsteun, die in veel
beroepen voor verlichting kan
zorgen.
Beeldschermwerkers kennen ze
wel, de steuntjes waarop colle
ga's met RSI-klachten hun arm
te ruste leggen. Maai" voor veel
beroepen zijn zulke hulpmid
delen niet geschikt. Chirurgen,
lassers en meubelspuiters bij
voorbeeld, moeten met hun ar
men een veel groter gebied
kunnen bestrijken, van hoog tot
laag en van dichtbij tot verder
af. En soms moeten ze vrij zijn
in hun beweging en soms moe
ten ze hun arm minutenlang op
één plek stil kunnen houden.
Het Enschedese bedrijf Ergo-
Design werd gevraagd een arm
steun te ontwikkelen voor de
medische sector, in het bijzon
der voor laboranten die hun
arm bij het maken van echo
filmpjes tot twintig minuten
lang stil moeten houden. Ergo-
Design, onder meer gespeciali
seerd in werkplek-ergonomie,
zag al snel in dat de opdracht
om een brede benadering
vroeg. Het bureau bracht de
klus onder in het samenwer
kingsverband TIMP, waarin
Twentse bedrijven samen aan
medische productontwikkeling
doen. Demcon in Hengelo te
kende voor het technische ont-
Voor sommige beroepen, zoals dat van een chirurg, is het van belang
dat iemand zijn arm onder het werk zo volledig mogelijk kan beheer
sen. Een flexibele armsteun kan daarbij helpen. foto gpd
werp, Indes in Hengelo voor de
behuizing en Ergo-Design zelf
ontwierp de gebruikers-interfa
ce, zeg maar de bediening.
Het resultaat is een flexibele
armsteun, waarvan de stangen
met behulp van veren beweeg
baar zijn, zoals dat op een een
voudiger manier bij de bekende
bureaulamp gebeurt. Hierdoor
heeft het apparaat ook geen
netvoeding of batterijen nodig.
De compenserende kracht van
de veren zorgt ervoor dat de
steunen de armbewegingen
volgen, ook als de armen om
hoog getild worden. Is de ge
wenste stand bereikt, dan kan
de steun vergrendeld worden
door de voet van het pedaal te
halen. Je kunt dan gerust flink
op de steun leunen, want de
maximale belastbaarheid is 400
newton.
De armsteun is gekoppeld aan
een stoel, maar ook voor staand
werk kan met dezelfde techniek
een toepassing worden ontwik
keld, aldus het management
van Ergo-Design, Jaap Weste
rink en Douwe Bonnema. Uit
testen is inmiddels gebleken
dat de steun de statische belas
ting van de spieren in nek en
schouders aanmerkelijk ver
mindert.
De armsteun die de TIMP-be-
drijven hebben ontwüdceld,
wordt geproduceerd en op de
markt gebracht door Copharm
(leverancier van operatiekamer
inrichtingen), die er een prijs
van tussen de acht- en tiendui
zend gulden voor vraagt. Voor
de verkoop kreeg het product
onlangs een aardige opsteker
door de onderscheiding met de
European Engineering Award
2000. 'Een typisch staaltje van
perfecte engineering', oordeel
de de jury.
Westerink en Bonnema realise
ren zich dat het inmiddels ge
patenteerde product door z'n
prijs voorlopig alleen interes
sant is voor het 'high end' van
de markt, maar beiden ver
wachten dat binnen een paar
jaar goedkopere versies voor
onder meer lassers, kunstres
taurateurs en diamantslijpers
ontwikkeld zullen worden.
Schizofrenie is eèn ernstige
geestesziekte die bij ongeveer
1 procent van de westerse be
volking voorkomt. Kenmer
kend voor deze aandoening
zijn hallucinaties en wanen.
De ziekte uit zich onder meer
in psychotisch gedrag, zoals
het horen van stemmen of
denken achtervolgd te wor
den.
Over het ontstaan van schizo
frenie circuleren verschillende
theorieën. De laatste jaren
wint de gedachte terrein dat
schizofrenie wellicht een ge
volg is van een 'fout' in de em
bryonale ontwikkeling van het
brein. De proefdierexperi
menten van wetenschapper
Lucia Talamini wijzen in die
richting.
Zij slaagde erin om de groei
van zogeheten limbische as-
sociatiegebieden in de herse
nen van rattenembryo's enke
le dagen te remmen. Dit zijn
delen van de hersencortex
waar de informatie van alle
zintuigen bij elkaar komt en
met elkaar in verband wordt
gebracht. Via de hippocam-
l)\
pus, een belangrijk geheugei
centrum in het brein, word!
deze informatie bovendien
vergeleken met eerder opge
slagen geheugenfragmenten
Een achterstand in de ontvvJ
keling van deze gebieden
daarom kunnen leiden totefj E
verkeerde interpretatie van
zintuiglijke informatie (als h
Ten en zien) of-een verstoon
rëaliféitsbesef.
Deze hypothese lijkt te klop
pen. De oritwikkelingsstooi
leidt bij ratten tot afwijkinge
in anatomie en gedrag, die li
ken op de afwijlangen bij sd
zofrene patiënten. „Dat
gereert dat schizofrenie mog
lijk een aangeboren hersen-
aandoening is, die ontstaat
door een verstoring van de
vroege aanleg van het centrt
zenuwstelsel", concludeert
Talamini. De onderzoekster
verbonden aan de afdeling
Psychonomie van de Univer
siteit van Amsterdam, waar;
onderzoek doet op het gebie
van leren, geheugen en cogo
tieve dysfuncties.
>öf
Hemochromatose
Er is éen patiëntenvereniging opgericht voor mensen met de
ziekte hemochromatose (ijzerstapeling). Hemochromatose is
een erfelijke ziekte waar ongeveer 80.000 mensen aan lijden,A
niet tijdig een diagnose wordt gesteld kan de ziekte chronischi o 1
vermoeidheid veroorzaken evenals gewrichtsklachten, lever-
functiestoornissen, hartklachten, diabetes, impotentie. De di
gnose is eenvoudig te stellen met een bloedonderzoek. Voor
meer informatie: telefoon (0162). 43.36.81 of op internet:
http: /hemochromatose.tripod.com.
Dieetpillen, wonderdrankjes en crè
mes, de samenleving wordt overspoeld
met middelen om af te vallen. Maar
hoe zit het als je te mager bent?
Voor veel mensen is het onbegrijpelijk
dat een laag gewicht een probleem
kan zijn. Te zwaar zijn is niet gezond,
maar te licht zijn ook niet. Met de
Quetelet-index (QI) bereken je het
juiste gewicht. De QI is het gewicht in
kilo's gedeeld door de lengte in het
kwadraat. Iemand die 62 kilo weegt en
1.68 meter lang is, heeft bijvoorbeeld
een Quetelet-index van 21,9 (deel 62
door 1,68 x 1,68 ofwel 2,82) Het ge
wicht is goed als de QI tussen de 20 en
25 is. Bij een index onder de 20 is ie
mand te mager.
Wie te weinig weegt, heeft minder
weerstand tegen ziekte. Het herstel
van een ziekte of operatie kan langza
mer verlopen. Iemand die te mager is,
heeft het sneller koud en voelt zich
sneller lusteloos en moe. Het li
chaamsgewicht is voor een deel erfe
lijk bepaald, maar het wordt sterk be-
invloed door leef- en eetgewoonten.
Aan die erfelijkheid is niets te doen.
Maar een levensstijl kan worden ver
anderd of aangepast. Sla in elk geval
geen maaltijd over. Ook al heb je geen
trek, probeer altijd iets te eten.
Ook kunnen regelmatig wat extra tus
sendoortjes worden gegeten. Dat kan
een bekertje vruchtenyoghurt zijn of
een puddinkje, een tosti, een krenten
bol, een handje rozijnen of gedroogde
abrikozen.
Tips om aan te komen:
verdeel het eten in kleine porties over
de hele dag, en maak het niet te vet en
te zwaar. Drie hoofdmaaltijden, een
paar tussendoortjes en nog iets voor
het slapen gaan, bij voorbeeld.
Fris-zure gerechten stimuleren vaak
de eetlust, zoals een glas vruchtensap
of tomatensap, een paar partjes fruit.
Een kopje bouillon of eventueel een
glaasje alcoholische drank kunnen de
eetlust opwekken als ze een half uurtje
voor de warme maaltijd worden ge
nuttigd.
Zorg voor variatie in smaak (zoet-
hartig), temperatuur (warm-koud),
kleur en keuze van ingrediënten en be
reidingsmethoden.
Voor iemand die toch al niet veel trek
heeft, is het soms niet prettig om van
tevoren etensgeuren te ruiken. Goed
ventileren in de keuken dus.
Voldoende rust en ontspanning en
zo mogelijk lichaamsbeweging bevor
deren de eetlust. Vermoeidheid en
haast zijn de grootste eetlustbeden
Uiteraard zijn er ook factoren die ei j
negatieve invloed hebben op het ge j
wicht. Roken verhoogt de stofwissel
en verlaagt het hongergevoel. Koffif
drinken stimuleert de stofwisseling
maakt actiever. Ook een hoog activ
teitspatroon (altijd druk bezig, weiri
stil zitten), spanningen en een verb
de voedselkeuze beïnvloeden het gt j
wicht negatief.
PATRICIA SCHUTTE
E
P u z
Kruiswoord-min-een
Niet het gevraagde woord invullen, maar een woord dat bestaat uit de letters van het gevraagde
woord in dezelfde volgorde min 1 letter. (B.v. Omschrijving "dierenverblijf". Antwoord zou zijn "stal",
maar ingevuld moet worden "sta"of "tal". Welke van die twee het moet worden, moet blijken uit de
kruisende woorden.)
Horizontaal: 1. Radkrans; 4. kaartspel; 7. dummy; 9. klein café; 11. kier; 12. tuinhaag; 13. vlek;
15. maand v.h. jaar; 16. schrijflijn; 18. tochtje; 19. roofvis; 20. vrijmoedig; 22. soort garen; 25. groot
persoon; 27. doosvrucht; 28. lidwoord; 29. angstig; 31. vochtig; 32. deel v.e. fototoestel; 34 makker;
35. dier.
Verticaal: 1. Aardbeikleurig; 2. bron; 3. opschik; 4. vrachtrijder; 5. oorhanger; 6. regeringsstelsel;
8. vlug; 10. ingaan op; 12. omslaan; 14. moment; 15. vadsig; 17. weekdier; 18. voederbak;
20. ongetrouwde adellijke dame; 21. stad in Frankrijk; 23. hoogste punt; 24. hoffelijk;
16. erkentelijkheid; 29. scherprechter; 30. familielid; 32. schaakterm; 33. gymnastiektoestel.
Oplossing van zaterdag:
HORIZONTAAL: 1. Via; 4. lam; 6. tobbe; 9. semilor; 11. ah; 12. asa; 13. es; 15. rein; 17. dona; 19. ere; 20. Est; 21. kits; 23. ante; 24. af;
25. tod; 27. ar; 28. feodaal; 32. glimp; 34. duo; 35. oor. VERTICAAL: 1. Va; 2. Ate; 3. ibis; 4. Leo; 5. me; 7. Oman; 8. blad; 9. sheriff; 10.
renstal; 11. areka; 14. sater; 16. iet; 18. oen; 22. stol: 23. Adam; 26. Odin; 29. ego; 30. Apo; 31 cd; 33. Ur.
