Oude kunst en jonge port in Rotterdamse Kunsthaf
De bedwelming van de liefde
Cultuur Kunst
VRIJDAG 31 MAART 2000
Een foto van Hans van der Meer van Europa's culturele hoofdstad van 2001 Porto. De foto is te zien tijdens 'Rondom Porto', een tentoonstelling in de Kunsthal van die andere culturele hoofdstad van Europa in 2001, Rotterdam.
foto cpd hans van der,
Culturele hoofdstad Porto presenteert zich in culturele hoofdstad Rotterdam
ROTTERDAM
Kunst zal er dus wel degelijk zijn.
Oude kunst uit Porto en omgeving.
Ook kunst in de vorm van nieuwe
foto's) deels speciaal voor deze ten
toonstelling gemaakt. Foto's van
Porto door Nederlandse fotografen,
foto's van Rotterdam door een Por
tugese fotograaf. Per slot is Porto,
net als Rotterdam, volgend jaar Eu
ropees Culturele Hoofdstad. Dat jaar
zullen de steden op meerdere cultu
rele terreinen met elkaar samenwer
ken.
Aanleidirig genoeg om veel aspecten
van het noorden van Portugal en van
de stad Porto juist in Rotterdam te
benadrukken. Als een soort opmaat
voor het bijzondere culturele jaar
2001.
Maar het initiatief tot de expositie en
de uitvoering ervan is in handen van
de ICEP, het Portugese bureau voor
Investeringen, Handel en Toerisme.
Een promotieclub dus die bedrijfsle
ven en de reismarkt warm moet ma
ken voor Portugal. Het bureau heeft
een Nederlandse vestiging in Den
Haag. Onder de toeristen die de laat
ste jaren noord-Portugal bezocht
hebben is de Nederlandse nationali
teit de best vertegenwoordigde, al
dus de ICEP.
Volgens cijfers van het ICEP zijn Ne
derlanders bovendien de grootste
port-drinkers, na de Portugezen zelf
Engel van verguld hout uit de achttien
de eeuw, te zien bij 'Rondom Porto'.
foto anp
natuurlijk. Port, de beroemde wijn
die komt van de stijle oevers van de
rivier de Douro en die in Porto rijpt.
Al eind achttiende eeuw haalden
Nederlandse handelaren port hier
heen. Ze vestigden zich daarvoor
zelfs in Porto, bijvoorbeeld de fami
lie Van Zeiler. Deze kooplieden leven
vandaag in Porto nog voort in een
straatnaam in die stad, de Rua dos
Vanzeleres.
De grote daglichtzaal van de Kunst
hal krijgt een smaakvolle inrichting,
ontworpen door de architecte Paula
Santos. Zij komt uit de school van
Alvaro Siza, de architect van het
nieuwe Museo Serralves in Porto. In
Nederland bouwde hij woningen op
het Ceramique-terrein in Maastricht
en in de Schilderswijk in Den Haag.
De uitbreiding die het Stedelijk Mu
seum in Amsterdam binnenkort
krijgt, is ook van Siza. Paula Santos
houdt de aankleding van de zaal ge
heel wit. Alleen een gesloten wand
aan de Westzeedijk-zijde wordt
okergeel, de kleur van Porto.
Schilderijen
Bij binnenkomst in de zaal kan de
bezoeker zich eerst laten informeren
middels een audiovisueel program
ma. Aan de hand van oude schilde
rijen krijgt hij of zij een indruk van
de geschiedenis van Porto. De schil
derijen horen tot de vaste collectie
van diverse musea in de stad. Ook
oude foto's van het vroegere Porto
hangen daar. Er zijn eveneens een
veertiende-eeuws beeld van een
zwangere Maria en een barok beeld
van een achttiende-eeuwse engel
van verguld hout, afkomstig uit een
kerk in Porto. Wellicht is de komst
van dit gouden sculptuur naar Rot
terdam te zien als een soort beeld-
rijm op de veel bespotte moderne
gouden engel aan het Weena, het
Zelfs het deftige Stedelijk Museum in Amsterdam stelde al eens
doodgewone auto's tentoon. Boijmans Van Beuningen in
Rotterdam kreeg kritiek vanwege de Ford-sponsoring van de Paul
Klee-expositie en de daarmee gepaard plaatsing van
automobielen in de tuin van het museum. En ook de
Rotterdamse Kunsthal had al eerder tentoonstellingen met een
licht commercieel tintje. Helemaal niet gek dus, zegt Kunsthal
medewerker Wim van Sinderen, dat we een grote presentatie van
de stad Porto en omgeving in huis halen. Ook al zit daar een
belangrijk toeristisch aspect aan. ,,Maar het wordt zeker geen
gewoon toerismebeursje. Wel een zeer esthetische presentatie
waarvoor de Kunsthal zich zeker niet hoeft te schamen. En
verwacht maar geen promotiedames die je doodgooien met
allerlei folders."
Door Peter van Eijkelenburg
'Weenawijf
Bij deze 'oude' afdeling horen ook
fotografische impressies van een
grote religieuze traditie in Porto, de
viering van de naamdag van Johan
nes de Doper. De bewoners van
Noord-Portugal vieren dat feest
voornamelijk 's nachts op straat en
zeer uitbundig, met veel spijs en
drank.
De foto's zijn afgelopen zomer ge
maakt door de Rotterdamse foto
graaf Carel van Hees en door Adria-
no Heitman. Van Hees is overigens
helemaal niet tevreden over zijn
aanwezigheid in de Kunsthal. Hij
heeft de foto's gemaakt in opdracht
van het Portugese Foto Instituut.
Volgens hem waren ze bestemd voor
een expositie komende zomer in het
Foto Instituut in Rotterdam en voor
een reportage in NRC Handelsblad.
Hij vindt het niet netjes dat het ICEP
de foto's nu al openbaart in de
Kunsthal, bovendien in een context
die hem niet bevalt en ook nog eens
zonder hem tevoren in te lichten.
Niettemin overweegt Van Hees geen
rechterlijke stappen.
Vervolgens komt de stad en de rivier
van nu tot leven in acht breedbeeld-
foto's van Hans van der Meer. Hij is
vooral bekend van het alom gepre
zen fotoboek 'Hollandse velden',
met teksten van oud-voetballer Jan
Mulder. Ook maquettes van het nu
al beroemde Serralves-gebouw in
Porto en van het Siza-project voor
Amsterdam. Plus foto's door Jan
Versnel van werken van architect Si
za, die ook' buiten de bouwkunst ac
tief is. Siza is evenzeer verantwoor
delijk voor nieuw design op het ge
bied van meubelen en verlichting.
De toeristische aantrekkelijkheid van
de Douro-vallei wordt aangeduid
met grote foto's van eveneens Hans
van der Meer en met een paar mini
atuur-uitvoeringen van de kenmer
kende zeilbootjes waarmee vroeger
de jonge wijn over de Douro naar de
rijpingshuizen bij Porto werd ver
voerd. Over de wijnbouw zelf en de
port kun je alles te weten komen aan
het eind van de expositie.
'2001'
Tenslotte is er een afdeling '2001',
het Culturele Hoofdstad-jaar in Rot
terdam en in Porto. Met een enorm
grote Porto-foto van (opnieuw) Hans
van der Meer een Rotterdam-foto
van een in Rotterdam wonende Por
tugese fotograaf. De Rotterdamse ar
chitect Rem Koolhaas bouwt in Por-
nd
to nu het Casa da Musica, een m
ziektheater. Hij heeft zich daarvo
laten inspireren door de vorm va '"l
een appel. Een doorzichtige pers
maquette van deze concertzaal s
op deze expositie in de Kunsthal
immers ook een ontwerp is van
Koolhaas.
Doorlopend is een film te zien oif
Porto 2001. De Kunsthal en ICEI
zinnen nog op een mogelijkheid
de Erasmus-opera te visualiserei
waarvoor Gerrit Komrij het librei
heeft geschreven en die de Portu ISS
se componist Chagas Rosa de m dji
ziek aan het schrijven is. Toneel;
zeischap OT voert deze opera eii
2001 op, eerst drie keer in Rotter
en een week later ook drie keer iifia:
Porto. Het werk gaat over de inv<
van Erasmus op de ontwikkeling
het humanisme in het zestiende-
eeuwse Portugal.
Bij wijze van 'rand-programma'
in het auditorium van de Kunsth
gezamenlijke activiteiten van Roi
dam en Porto te volgen. Elk weel ;e
einde kunnen de liefhebers in h<
restaurant in de Kunsthal voor a ste
trekkelijk lage prijzen de verschi ïva
de soorten port proeven. De kaa
van het restaurant is ook Portug oi
gemaakt. De chef-kok is naar Po :rbi
gegaan om er zijn licht in de keu ar
op te steken. :ra
Rondom Porto, Kunsthal Rotte )on
dam, 31 maart t/m 28 april.
ko
akt
Ivo van Hove over 'De dame met de camelia's'
EINDHOVEN/AMSTERDAM
Ivo van Hove is een gedreven
man. Hij mag dan 41 zijn, je
zou het hem niet geven. Hoe
wel hij leider is van het Holland
Festival en volgend seizoen Ge-
rardjan Rijnders bij Toneel
groep Amsterdam opvolgt,
komt hij nog altijd over als een
aanstormend talent. Als hij
praat over zijn stukken, is hij
nauwelijks te stoppen. Tijdens
zijn betoog maakt hij brede
armgebaren en meer dan eens
onderstreept hij zijn woorden
door dwingend met zijn vinger
op tafel te tikken. Hij weet wat
hij wil, zei zijn vaste hoofdrol
speelster Chris Nietvelt ooit
over hem.
Het toneelstuk 'De dame met
de camelia's' (1851) waarmee
hij Eindhoven vaarwel zegt (of
schoon er deze zomer tijdens
het Holland Festival nog wel
een coproductie van het Zuide
lijk Toneel en de New York The
atre Workshop aankomt), is ge
baseerd op de gelijknamige
succesroman van Alexandre
Dumas fils. Met deze autobio
grafische roman en het door
hem zelf geschreven toneelstuk
trad Dumas junior kortstondig
uit de schaduw van zijn vader,
de auteur van 'De drie muske
tiers'. Het is hetzelfde verhaal
dat Verdi inspireerde tot het
schrijven van de opera La Tra-
viata en dat in de twintigste
eeuw al meerdere malen is ver
filmd, onder andere door Mi
chelangelo Antonioni, maar de
laatste tijd zelden wordt opge
voerd.
Het gegeven is simpel: de cour
tisane ('een soort luxehoer met
de status van een topmodel')
Marguerite Gautier wordt voor
het eerst van haar leven ver
liefd, juist niet op een klant,
maar op Arm and Duval, een
keurige burgerjongen die zich
na zijn studie verliest in het Pa-
rijse uitgaansleven. Hij begeeft
zich in kringen van de nou-
De bejubelde opvoering van 'De dame met de camelia's'
was de laatste Eindhovense première van Ivo van Hove
bij Het Zuidelijk Toneel, waar hij na ruim tien jaar
afscheid van neemt. Hij was al leider van het Holland
Festival en wordt dat volgend seizoen ook van
Toneelgroep Amsterdam. Een gesprek met een gedreven
toneelmaker, over passie, bedwelming, muziek en
succes. „De realiteit is dat ik een zondagskind ben."
Door Mannus van der Laan
veaux riches die zich volledig
hebben overgeleverd aan een
leven vol genotzucht.
Bedwelmend
Van Hove heeft het impone
rend in beeld gebracht. De eer
ste twintig minuten van de
voorstelling is één lange mu-
ziektheatrale scène die het op
pervlakkig leventje van deze so-
cietyfiguren op bedwelmende
wijze neerzet. Ook het vierde
bedrijf bevat zo'n lange, deca
dente feestscène op de luid
ruchtige cadans van lounge-
muziek. „Ik hou van theater dat
sensitief is, dat de zintuigen be
roert", zegt hij.
Tegen deze achtergrond speelt
zich het drama af tussen Ar-
mand (Steven van Watermeu-
len) en Marguerite (Chris Niet
velt). Van Hove heeft alle over
bodigheden uit de toneeltekst
geschrapt en zijn regie toege
spitst op de onmogelijke liefde
die beiden in de ban houdt. Hij
heeft het een eigentijdse draai
gegeven.Armand is een soort
stalker, iemand die van zijn ver
liefdheid een obsessie heeft ge
maakt. En dat maakt hem inte
ressant: dat hij enerzijds de
zelfverzekerdheid heeft van een
stalker, maar daaronder zit een
zoektocht die we allemaal de
len, naar warmte, genegenheid
en geborgenheid."
Toch wordt zijn liefde wel dege
lijk beantwoordt, maar voordat
deze goed en wel is opgevlamd,
dooft ze al weer. In het derde
bedrijf maakt namelijk de vader
van Arm and (een rol van Joost
Prinsen) zijn opwachting bij
Marguerite. Hij wil dat ze de re
latie met haar zoon stopt, want
door haar levenswandel staat
zijn maatschappelijke reputatie
op het spel.
„Ze is een courtisane en daar
door is haar leven besmet, voor
eens en altijd. Ze zal nooit een
rein leven kunnen leiden, nooit
op een reine manier een relatie
kunnen hebben, omdat ze altijd
de smet van haar verleden zal
meedragen. Dat hoort bij die
verschrikkelijke gevangenis van
de maatschappij. Het stuk gaat
voor mij over het feit dat de lief
de niet in staat is fundamentele
veranderingen tot stand te
brengen, niet bij mensen en
niet in de maatschappij."
Opmerkelijk genoeg legt Mar
guerite zich gewillig neer bij de
bezwaren van de vader van
haar geliefde, bij de maatschap
pelijke conventies waaraan ze
dus ook zelf is onderworpen.
Vanaf dat moment ligt het initi
atief bij Armand om tegen de
conventies in, voor zijn geliefde
te kiezen. „Hij wordt bespookt
door angst. Ook hij is niet in
staat om die maatschappelijke
conventies te doorbreken, ook
hij kan in haar niets anders
meer zien dan een hoer."
Liefdesscène
In het laatste bedrijf is Margue
rite ten prooi gevallen aan de
tuberculose. Ze heeft nog één
keer de kracht om te herrijzen.
In een prachtige scène zien we
haar en Armand in een naakte
omhelzing verstrengeld. „Mijn
technici zeggen dat het de eni
ge tedere liefdescène is die ze
ooit in mijn voorstellingen heb
ben gezien." Dit is ook het eni
ge moment in 'De dame met de
camelia's' dat we geen muziek
horen. „Muziek was voor mij
een belangrijke theatrale tech
niek om dat koortsachtige be
staan vorm te geven. Het is als
een discotheek waar je de hele
nacht automatisch door blijft
gaan. Het staat voor de bedwel
ming van het oppervlakkige le
ven, maar ook voor de bedwel
ming van de liefde, de roes, de
extase waarnaar ze op zoek
zijn."
Van Hove: „Het verschil tussen
een romanticus en een senti
mentalist is dat een romanticus
weet dat in het moment van
opperste extase ook de dood
aanwezig is, terwijl een senti
mentalist gelooft dat alles eeu
wig doorgaat. Mijn vorig stuk
India Song is een diep roman
tisch stuk, waarin het hoofdper
sonage geen passie meer wil
aangaan, want ze weet dat elke
passie gedoemd is te sterven.
Het stuk daarvoor, Romeo en
Julia, ging ook daarover. Daarin
maken we mee dat de passie
maar vier dagen bestaat, zoals
een cactusbloem die één nacht
te voorschijn komt en dan tot
zwart verblakert. Een sentimen
talist daarentegen gelooft dat
de passie eeuwig duurt. En dat
is wat de personages in De da
me met de camelia's denken."
De liefde en het verlangen, ze
lopen als een rode draad door
het werk van Van Hove. „Ik heb
geconstateerd dat ik vanaf 1997
eigenlijk alleen maar met de
liefde bezig ben geweest. Dat is
begonnen met 'Koppen' en het
zat ook in 'Romeo en Julia' en
'India Song'. Dus toevallig heb
Ivo van Hove verlaat Het Zuidelijk Toneel en wordt leider van Toneelgroep Amsterdam. „Ik kan het internationale aspect uitbouwen, want h (ng
veel gemakkelijker een buitenlandse regisseur over te halen naar Amsterdam te komen dan naar Eindhoven."
ben we een klein oeuvre opge
bouwd waarin we de liefde van
verschillende kanten hebben
bekeken."
In de voorstellingen die het vol
gend seizoen bij Toneelgroep
Amsterdam op stapel staan,
heeft hij het pad van de liefde
verlaten, vertelt hij. En in plaats
van acteurstukken zal hij het
meer zoeken in conceptuele
voorstellingen. Aspecten daar
van komen ook in 'De dame
met de camelia's' voor. De
feestscènes zijn muzikale com
posities waarin de muziek het
spel volledig overstemt. „Ik heb
op een bepaald moment tegen
mijn dramaturg Bram De Sutter
gezegd: ik denk dat er nu een
muur van geluid moet komen.
Maar dat het zover zou gaan, is
pas tijdens de repetities ont
staan. En geluidsontwerper
Mare Meulemans kwam op het
idee om loungemuziek en de
sfeer van Martini-commercials
te gebruiken."
Internationaal
De overstap naar Toneelgroep
Amsterdam betekent veel voor
hem. „Ik kan me bij Toneel
groep Amsterdam op een breed
terrein verder ontwilckelen. Ik
kan met verschillende gastre
gisseurs werken. Ik kan ook het
internationale aspect uitbou
wen, want het is veel gemakke
lijker een buitenlandse regis
seur over te halen naar Amster
dam te komen dan naar Eind
hoven. En het derde aspect, wat
in mijn voorstellingen steeds
belangrijker is geworden, is het
inbrengen van andere kunst
vormen, het samenwerken met
kunstenaars, wat in Amsterdam
ook gemakkelijker is."
Het betekent wel een verhui
zing voor hem, en dat valt hem
niet licht, gehecht als hij is aan
Antwerpen waar hij al twintig
jaar woont. Het is nooit zijn
ambitie geweest, zegt hij, het is
hem overkomen. „De realiteit is
dat ik een zondagskind ben,
maar ik heb natuurlijk wel ooit
een beslissing genomen om me
met theater bezig te houden. En
sindsdien heb ik dat met over
tuiging en hartstocht gedaan. Ik
ben er altijd in geslaagd om met
hele goede mensen te werken.
Alleen beteken je niets in het
theater. Met mijn vormgever
den
foto cpd cel rme
;pje
Jan Versweyveld ben ik in rs d
theater een soort eeneiige ek
ling geworden. Maar je m< i
wel iets voor doen. Je kunt ïstel
routine drijven, maar nee,
moet op het scherp van d(
de blijven gaan. Jan en ik i
gen wel eens tegen elkaar:
maken we samen al twintilerla
voorstellingen en nooit ga uss<
gemakkelijk. Maar dat is e r
lijk een goed teken. Het is i'
i zwangerschap. Geen <ondc
kind floept er zomaar uit. toge
zit in je buik, dat draag je i een
en dat vreet aan je. maar I kc
geeft heel veel terug."
'De dame met de camelia
onder andere in de Rotte ren.
damse Schouwburg, 14 a ook
en de Stadsschouwburg .4 gebi
sterdam, 20 t/m 22 april.
