'Het gaat me om de mens, niet het dier'
In Natura
Levende legbatterij
Rusteloze
benen
Driedimensionale röntgenstralen lichten alles door
mm wtm
WOENSDAG 29 MAART 2000
REDACTIE: MARGOT KLOMPMAKER 023-5 1
Brood, da's pas basic voedsel! Vanouds het hoofdbestanddeel van
elke maaltijd, of het nu wit of bruin was. Het brood dat bij de ge
wone man op tafel kwam, was natuurlijk bruin: gïof en grauw. Ver
geleken met dit ruwe product mag ons huidige bruinbrood pure
luxe genoemd worden. Wittebrood was voor de welgestelden en
werd door het volk alleen op feestdagen gegeten. Het gold voor de
laatste categorie als zó speciaal en het werd zó lekker gevonden,
dat de eerste feestelijke weken na een bruiloft wittebroodsweken
werden genoemd.
Net als wittebrood waren in het verleden ook witte suiker, witte
rijst en wit meel duur en dus chic. Ze verkregen immers hun wit
heid door allerlei kostbare extra bewerkingen. Wit voedsel werd
daarom vereenzelvigd met luxe en verfijning. Het was een soort
statussymbool. Want wie kon zich de zuiverheid van wit permitte
ren in een wereld waarin netheid en hygiëne heel ver te zoeken
waren?
Wit is de kleur van de reinheid, maar ook van vruchtbaarheid. Dat
dit te maken heeft met de kleur van melk is zonneklaar. Melk is de
toverdrank die nietige, hulpeloze wezentjes groot en sterk maakt.
Het is de witte motor. Met melk meer mans. In geen andere stof is
het eiwitgehalte zo hoog als in melk. Het is het voedsel bij uitstek
voor pasgeborenen. Het is beslist noodzakelijk voor de aanmaak
van lichaamscellen. Een baby of een jong dier moet immers groei
en als kool. Hiervoor is een berg eiwit nodig, die bij zoogdieren di
rect door de moeder wordt geleverd. Moedermelk bevat alles wat
nodig is: behalve eiwit ook veel water en bovendien vet, suiker en
vitaminen. Het is eersteklas opfokvoer.
Ook eieren zitten vol met eiwit. Het dient als bouwstof voor het
nieuwe leven dat in een ei tot ontwikkeling komt. Hierdoor is het ei
een ongeëvenaard vruchtbaardheidssymbool. Dit heeft geleid tot
het sterke verhaal dat het eten van eieren de mannelijke potentie
verhoogt. Vooral rauwe eieren zouden wat dit betreft krachtig wer
ken. We kunnen hieraan beter niet te veel geloof hechten. Al was
het alleen maar omdat ons vruchtbaarheidssymbool net zo weinig
vrucht voortbrengt als een dode appelboom. Want de meeste kip
peneieren zijn onbevrucht.
Een gezonde vogel legt normaliter geen onbevrucht ei. Alleen de
kip. Kippen zijn huisdieren die erop zijn gefokt eieren te leggen
zonder dat er een haan aan te pas is gekomen. Onze huiskip is het
schoolvoorbeeld van hoe een vogel kan worden uitgedaagd tot een
sterk verhoogde eierenproductie. Bekend is dat bij alle vogelsoor
ten een legsel, waaruit een ei is weggenomen, weer wordt aange
vuld. Gebeurt dit telkens opnieuw, dan zal de vrouwtjesvogel
steeds weer eieren l
Bij kippen is dit automatisme van lieverlee erfelijk geworden, zodat
ze ook blijven leggen wanneer de eieren niet regelmatig worden
weggenomen. Er zijn hennen die driehonderd eieren per jaar pro
duceren. Ze zijn bij wijze van spreken levende legbatterijen. Het
leggen is dus geheel los komen te staan van de voortplanting: een
uniek verschijnsel en een feministische droom.
Slechts wie zelf een koppeltje kippen heeft, dat'door een haan
wordt aangevoerd - of zijn eieren betrekt van zo'n harem - eet be
vruchte eieren. Niet dat dit iets uitmaakt. Zolang een bevrucht ei
niet is bebroed, onderscheidt het zich in niets van supermarkteier
en. Het bloedvlekje dat men wel eens in eieren aantreft heeft niets
te maken met bevruchting. Dergelijke puntjes bloed zijn afkomstig
van de hen zelf. Wanneer haar ovarium - de eierstokken - zich
klaarmaakt om een rijpe eicel los te laten, kan er een klein bloed
vaatje knappen zodat er wat bloed binnen het ei wordt verpakt.
Het eerste teken dat aanduidt dat een ei daadwerkelijk is bevrucht,
is de ontwikkeling van een ragfijn netwerk van bloedvaatjes, die
tenslotte over de hele dooier lopen om er voedsel uit op te nemen
voor het groeiende embryo.
Een ei is een uitzonderlijk verschijnsel: hei is een van de grootste
cellen die we kennen. Eten we bij ontbijt of lunch een eitje, dan
verorberen we in feite één cel. Niet de dooier is daarvan de kem.
De dooier is dus beslist niet de eerste aanleg van het kuiken! De ei
genlijke eicel is het kleine kloddertje eiwit dat bovenop de dooier
drijft en dat we goed te zien kunnen krijgen wanneer we een ei
baicken. De dooier wordt vrij laat in de ontwikkeling van het ei ge
vormd. Een gedeelte ervan wordt door de eicel zelf gemaakt, maar
verreweg het grootste gedeelte is afkomstig uit de lever van de hen.
Van waaruit het via bloedvaten naar de plaats van bestemming
wordt gebracht.
De dooier is een voedselreservoir. Het zich ontwikkelende kuiken
heeft immers bouwstoffen nodig. Door een buisje - de dooiersteel -
vloeit dit voedsel uit de dooier naar de buik van het kuikentje. De
dooier wordt dus kleiner naarmate het kuiken groter wordt. Omdat
vogelembryo's geen verbinding met de moeder hebben via een na
velstreng, hebben vogels geen echte navel, maar wel degelijk een
klein litteken waar de dooiersteel de buikwand binnenkwam.
Het wit van het ei, dat pas wordt gevormd wanneer de eicel met
haar dooier de eileider passeert, heeft een tweeledige functie. Het
dient als schokdempende vloeistof en bovendien als waterreser
voir. Het kuikentje moet immers kunnen 'drinken'. De schaal komt
als allerlaatste tot stand. Ze is zeer poreus, aangezien het zich ont
wikkelende embryo moet kunnen ademhalen om zijn voedsel in
energie om te zetten. Er moet dus zuurstof in het ei komen, terwijl
er koolzuurgas moet worden afgevoerd.
Haar poreusheid brengt echter met zich mee dat er ook water door
de schaal ontsnapt. Daarom zinkt een in het water gelegd vers ei
en blijft een bebroed ei drijven, dat immers lichter is geworden
door waterverlies. Dit waterverlies heeft ook tot gevolg dat er een
met lucht gevulde ruimte in het ei ontstaat. Vlak voor het uitkomen
steekt het kuiken zijn snaveltje in deze luchtkamer om met ade
men te beginnen. Daarna is het nog slechts een kwestie van de
schaal te doorbreken en aan het leven op aarde te beginnen.
THEO SCHILD KAMP
Jaap Dirkmaat van Das en Boom is wars van natuurgezwijmel
Zelfs in de wondere wereld der
natuurbeschermers is Jaap
Dirkmaat van Das en Boom een
buitenbeentje. Zijn vereniging
behoort niet tot de gevestigde
orde en ook niet tot de kleinere,
kritische groeperingen, zoals de
Faunabescherming.
Das en Boom vaart een heel ei
gen koers, dwars tegen die van
de andere organisaties in. De
vereniging is tégen natuurge
bieden met een hek eromheen
en bordjes 'verboden zich bui
ten de paden te begeven', tégen
reservaten waar de oertijd moet
herleven, tégen herintroductie
van diersoorten die vroeger in
Nederland voorkwamen, maar
niet tegen de jacht en niet tegen
fokprogramma's die door ande
ren juist weer als ontoelaatbare
ingrepen in de natuur worden
beschouwd.
Het gaat Das en Boom, rpeer
dan andere milieubeschermers,
om de mens. Waar veldhamster
en das het naar hun zin heb
ben, heeft de mens het naar
zijn zin, is Dirkmaats motto.
„De natuur heeft voor mij geen
intrinsieke waarde.
Het boek dierenliefde laat Dirk
maat normaal gesproken liever
dicht. „Zeg toch eens dat je er
emotioneel bij betrokken bent,
doe niet zo koel", kritiseren zijn
medewerkers soms. Zoals
laatst, toen hij bij 'Sonja' op tv
was geweest om uit te leggen
waarom de veldhamster hem
boven de werkgelegenheid gaat.
Maar met zwijmelen is Das en
Boom niet groot geworden, re
deneert Dirkmaat. „Bij de rech
ter helpt betrokkenheid niet.
Waar stèat het, meneer Dirk
maat, waar staat het dat die
hamsters moeten blijven en dat
ze met meer dan twee moeten
zijn? Waar beroept u zich op?"
Das en Boom aarzelt geen mo
ment als ergens een bescherm
de diersoort in het gedrang
komt. In Limburg kunnen ze de
naam Dirkmaat niet meer hó
ren. Nadat vorig jaar de bouw
van een bedrijventerrein in
Heerlen werd stilgelegd vanwe
ge de veldhamster, is nu Roer
mond aan de beurt. Na een tip
van Das en Boom stond de Al
gemene Inspectiedienst op de
stoep om te onderzoeken of de
gemeente de knoflookpad niet
heeft verdreven door in haar
ijver het bedrijfsleven met een
bouwrijp en zelfs al gedeeltelijk
geasfalteerd terrein ter wille te
zijn. De knoflookpad!
En in Gelderland, in het dorpje
Neede, sleept al jaren een con
flict rond een beschermde
boomkikker, die een voormalig
zwembad heeft geannexeerd en
daarmee een plan voor een re
creatiepark frustreert.
In zijn hoofdkwartier in Beek-
Ubbergen bij Nijmegen legt
Jaap Dirkmaat uit waarom dat
moet. „In Spanje mocht een
stuwmeer in de Pyreneeën niet
doorgaan vanwege de laatste
beren. Dat vinden we billijk.
De korenwolf, het wilde hamstertje waarover Das en Boom zich zorgen maakt.
Maar de korenwolf en de knof
lookpad hebben dezelfde status
als die beer. Het is aan onze
overbevolking te danken dat er
in Nederland geen beer meer
zit. Of een lynx of een ander
dier dat misschien meer tot de
verbeelding spreekt dan een
hamster of een pad."
De compromisloze aanpak van
Das en Boom is niet onomstre
den. De persoon Dirkmaat al
evenmin. Grote instellingen zo
als het Wereld Natuurfonds en
Natuurmonumenten varen een
gematigder koers, hun bestuur
ders zijn uit een ander hout ge
sneden. Natuurmonumenten
richt zich op een 'economisch
én ecologisch gezond Neder
land', een streven waar Dirk
maat van over zijn nek gaat
„Dat is aanschurken tegen de
macht." Het WNF wil de soor
tenrijkdom in Nederland graag
uitbreiden en deed zelfs een
poging de verdwenen zeearend
te herintroduceren. Belachelijk,
vindt Dirkmaat. „Er.zijn genoeg
zeearenden, ze vliegen elk jaar
over Nederland. Als ze het hier
aangenaam zouden vinden,
broedden ze vanzelf wel."
Dirkmaat houdt van krasse uit
spraken. Kievitseieren rapen
vindt hij zo erg niet. En jagen,
ach, jagen, waarom zouden we
daar zo moeilijk over doen? „Is
het niet hypocriet om de jacht
te veroordelen en de bio-indu-
strie te laten voortbestaan?"
De Faunabescherming (voor
heen Kritisch Faunabeheer)
vindt dat Das en Boom met de
jagers onder één hoedje speelt.
'Zolang ze zijn dassen maar
met rust laten, vindt hij het niet
erg als ze een vos schieten'.
„Inderdaad", bekent Dirkmaat,
„ik veroordeel de jacht niet. Het
kan heel verstandig zijn het
aantal vossen wat te drukken.
Bovendien is jagen niet verbo
den. Als ik moet kiezen tussen
een jager die een beest schiet
en een auto die duizend keer
zoveel schade doet... Je kunt
een aangrijpend verhaal hou
den over stoere mannen die ar
me diertjes doden, maar de
echte schade aan de natuur
wordt veroorzaakt door het ver
keer en het bedrijfsleven."
Jaap Dirkmaat rijdt zelf niet. Hij
heeft niet eens een rijbewijs. Hij
gaat met de fiets of met de trein
en soms met een taxi. „We
moeten niet allemaal een auto
willen hebben. We moeten niet
allemaal twee keer per jaar met
vakantie wiHen. We moeten
niet streven naar nóg meer eco
nomische groei. Want waar
staat die groei voor? Vaak voor
verderf! Hoe moet dat verder?
Stel dat alle Chinezen en alle
mensen in de derde wereld zich
ook een auto en twee vakanties
zouden kunnen permitteren!
Zover is het gelukkig nog niet,
maar we moeten wel een ant
woord op die wens bedenken.
Want wie zijn wij om te zeggen
dat zij het niet mogen? Wie zijn
wij trouwens om te zeggen dat
zij hun panda moeten bescher
men als wij onze eigen dieren
niet beschermen? Hou op, we
zijn zo hypocriet als de pest."
Wie zijn eigen korenwolf niet
eert, heeft geen recht van spre
ken, oordeelt Dirkmaat. Afgelo
pen zomer verschanste hij zich
met een gezelschap bekende
Nederlanders in een caravan
aan de rand van de Limburgse
akker om een wake te houden
voor de laatste hamsters. Veer
tien zijn er 'gered'. Zeven gin
gen er naar Blijdorp, zeven
houden winterslaap bij Dirk
maat in Beek-Ubbergen. Zeer
tot ongenoegen van de Fauna
bescherming heeft de vereni
ging toestemming gekregen om
ermee te fokken. Volgens Fau
nabeheer zijn er nog genoeg
veldhamsters over om niet in
de natuur te hoeven ingrijpen.
„Onzin", wuift Dirkmaat de kri
tiek weg. „Dit zijn de LAATSTE!
Er is niemand meer van enig
gezag die dat ontkent. Neder
land heeft er nog veertien, Bel
gië twaalf en in Duitsland zijn
ze uitgestorven."
Das en Boom heeft het dik aan
gezet in Heerlen, geeft hij toe.
„Maar ze hoeven niet te wan
hopen. Dat bedrijvenpark komt
er heus wel en dat in Roermond
ook. Er is een sfeertje ontstaan
van 'stomme dieren' die de
vooruitgang tegenhouden.
Nou, ik zou wel eens aangewe
zen willen hebben waar een
dier ooit iets heeft tegengehou
den. Soms duurt het even, nou
èn?"
„Voor de natuur maakt het na
tuurlijk geen zak uit of de ham
ster verdwijnt of de das of de
een of andere knol. Maar voor
de mens maakt het wél uit. Wij
hebben de natuur nodig. Het
leven verarmt als de leeuwerik
niet langer zingt en de gans de
winter niet meer aankondigt.
Natuurlijk gaat het me niet om
die paar hamsters. Het gaat me
om de mens. Is dat schokkend?
Waar das en hamster het niet
uithouden, houdt op den duur
de mens het ook niet uit en dat
moet voorkomen worden, rede
neert hij. „Ja, ik gebruik dieren
om een filosofie uit te dragen.
Wij in het rijke Westen moeten
nu zeggen: we hebben genoeg,
we hoeven niet meer. Want als
we het niet doen, krijgen we er
spijt van. In Afrika zou ik dit
werk niet kunnen doen. Als
mensen niks hebben, kun je
niet aankomen met het lot van
de das. Als iemand een neus
hoorn zijn hoorn afsnijdt om de
operatie van zijn vrouw te beta
len, hoef ik mijn vinger niet te
heffen. Maar hier, in Neder
land, is er geen enkel excuus
om niet te beschermen wat be
schermd moet worden. We zijn
er altijd als de kippen bij om
zogenaamd achterlijke landen
als Griekenland en Turkije de
les te lezen over zeeschildpad
den en zo, maar wat doen we
zelf? Wij hebben het imago dat
we veel voor de natuur doen,
maar het is grote onzin. Grote
onzin."
CHRISTL VISSER»
Een niet gering aantal mem
voelt een niet aflatende krie
in hun benen. Zo erg dat ze 5
ze nauwelijks stil kunnen h
den. Zodra ze rustig gaan zi
of in bed gaan liggen,
mis. Restless Legs Syndrom
heet dat in medische terme
rusteloze benen. Marleen
Schipper lijdt er al jaren aaijo"
Met een aantal medestandi
heeft ze de Stichting Restlei
Legs opgericht. De stichting
geeft voorlichting aan artse
probeert mensen te helpen
last hebben van het syndro [H
Ook ondersteunt de stichtii
onderzoek naar het verschi
sel.
Schipper: „Bijna mijn hele
ven heb ik last van 'rustelo;
benen'. De oorzaak is niet
kend. Al weet men inmidd^C
dat erfelijkheid een rol kan
len. In totaal lijden in Nedebfi
land 500.000 mensen aan
less legs. Het is niet te gene
wel kunnen de symptorher
hoorlijk worden onderdruk
door het gebruik van medii
nen."
'Rusteloze benen'. Wat mo
je daar nu bij voorstellen?
is een beetje het probleem
zegt Marleen Schipper. „H
moeilijk duidelijk te maker
wordt al heel snel lacherig
gedaan. Terwijl er echt nie
lachen valt. Het voelt alsof
benen hol zijn en je aan d<
nenkant wordt gekieteld. I
moet je bewegen om het t<
derdrukken. Dus loop je d<
nacht heen en weer door c
mer en doe je geen oog dit 9
Overigens zit het niet allee
de benen. In ernstige geva 5
krijg je ook last van je arm
ik heb het ook in mijn rug.
Mensen komen jaren acht
kaar ernstig slaap te kort e
kunnen daardoor in een fi
depressie raken. Marleen
Schipper: „Moet je kijken
er met mensen gebeurt, a]
jaar in jaar uit nauwelijks
nen slapen. Ook relaties lc
op de klippen."
„Doordat er nog niet veel
het verschijnsel bekend is,
ven veel mensen met hun
klachten doorlopen in pla
van er mee naar hun huis:
gaan. Men gaat er van uit i
die het ook niet weet. Som
dat inderdaad het geval. E
het geven van voorlichtin;
het bieden van bijscholinj
len we de kennis vergrotei
dat aangaat ben ik blij dat
onze stichting twee neuro
hebben. Die hebben
dat maakt de drempel lagj
De stichting Restless Legsj
houdt zondag 2 april een
eenkomst waar een arts
geeft en ingaat op vragen
zaal. Voor inlichtingen en
matie over de bijeenkomt F
075-7712025 of e-mail: mffi
.schipper@flash.a2000.nl.
DC
LEO VAN GELDEREN
fert
op luchthavens kan in
de toekomst driedimensionaal
worden doorgelicht. Dat ver
hoogt de veiligheid, omdat ver
dachte voorwerpen beter in
beeld komen. Ook medisch on
derzoek en de elektronica-in-
dustrie kan profiteren van de
Engelse vinding.
„De komst van de Axis-3D, zo
als we hem hebben genoemd,
is zoiets als de overgang van
zwart-wit tv naar kleuren-tv",
zegt professor Max Robinson,
verbonden aan de Nottingham
Trent universiteit. „Voortaan
kan elke luchthaven bagage
vanuit elke gezichtshoek door
zoeken, zonder dat beambten
dat na een röntgenscan nog
eens extra met de hand moeten
doen. Veel sneller, veel efficiën
ter en vooral veel veiliger."
Kan dat dan niet met twee rönt-
genapparaten naast elkaar?
„Was dat maar zo gemakkelijk",
verzucht Robinson. „Röntgen
straling moet je opwekken, uit
zenden en aan de andere zijde
van het te onderzoeken voor
werp weer opvangen. Als je dat
Een impressie van Axis-3D.
met twee aparte röntgentoestel
len doet gaan de twee stralings
bundels met elkaar interfereren
en krijg je alleen sneeuw op het
beeldscherm."
Robinson en zijn team gebruik
ten één bundel, die zij in twee-
en splitsten en onder verschil
lende hoeken op het te onder
zoeken object afvuurden. Voor
de ontvangst werden zij weer in
dezelfde golffase samenge
bracht. Voor het splitsen richtte
men de straling op een meta
len, reflecterende kegel met een
zeer kleine (scherpe) tophoek.
Omdat de energierijke röntgen
straling zonder afbuiging door
glas heen gaat, kon geen prisma
worden gebruikt.
„De gangbare detectoren op
luchthavens projecteren alles in
een plat vlak. Een kilo spring
stof voor een kneedbom en een
kilo drop geven één en dezelfde
witte of grijze vlek op het detec-
tiescherm. Met wat foefjes, zo
als infraroodbronnen, metaal
detectoren of gevoelige drugs-
of explosiefsnuffelaars kan men
wel iets meer te Weten komen
over de aard van verdacht ma
teriaal, maar dat is vaak om
slachtig. Uiteindelijk moet dan
toch de douane of de mare
chaussee eraan te pas komen
om zo'n koffer open te maken",
aldus prof. Robinson.
Het driedimensionale röntgen-
beeld van Axis-3D kan met toe
passelijke software van alle
kanten bekeken en geanaly
seerd kan worden. Met behulp
van een joystick kan men als
het ware om de koffer heen lo
pen.
Het bedrijfsleven heeft grote
belangstelling voor de vinding.
De Engelse firma Image Scan-
Holdings heeft 1,8 miljoen gul
den neergeteld voor de licensie
en financiert de komende vijf
jaar vervolgonderzoek. De mul
tinational MedLink is geïnteres
seerd in toepassing bij het on
derzoek naar borstkanker.
„Een andere toepassing van de
Axis-3D is elektronische print
platen driedimensionaal onder
zoeken op goede solderingen",
merkt Max Robinson op. „De
solderingen bevinden zich al
tijd aan de andere zijde van de
plaat dan waar de componen-
ek
ten zitten. Tijdens het ge< eer
matiseerde solderen gaat ;zj(
geld wat mis en het Axis- Rj(
systeem zou daarbij uitst wa
als kwaliteitscontroleur k
worden ingezet omdat he
dwars door de printplaat
kijken."
Kunnen we het Axis-3D-:
teem binnenkort op Schi
verwachten en welk prijs
hangt daar dan aan?
Robinson: „De Amerikaa
Federal Aviation Admini;
tion heeft onlangs een ap
gekocht. Maar ik weet nil La
gen welke prijs; ik doe all
maar onderzoek. Wel we
dat er aanvragen uit alle
van de wereld binnenkoi
„Ik kan en mag geen mei
lingen doen over wat wij
aan detectieapparatuur 1
staan en hoe we ermee v\
ken", zegt Rob Stenakkei
woordvoerder van de mg
chaussee op Schiphol, „f
die Engelse vinding is nil
voor ons."
Re
HBMi
Cryptogram
Horizontaal: 1. Kort toneelstukje van een tekenaar
(6); 4. Bevelhebber (8); 6. Boom om in de hand te
houden (4); 8. Bevindt zich tijdelijk in het theater
(4); 9. Het laatste deel van een mooie dichteres (9).
Verticaal: 1Die wijn is alleen maar droog (3);
2. Dier met vlees aan de maat (5); 3. In de bouw
droogt het snel (4); 5. Zo angstaanjagend is het
weer (niet) (6); 6. Die brieven hebben stijl (4); 7. In
de hand te houden dier (4); 8. Hierin is Leiden niet
gemakkelijk (4).
R
Oplossing van dinsdag:
teen-renet-Recent
kerf-freak-Afkeer
ramp-amper-Damper
leer-aleer-Dealer
peer-peter-Recept
raak-karaf-Afrika
glas-slaag-Afslag
amen-manen-lnname
geer-regen-Ergens
heet-ether-Rechte
Gevraagd woord: RADDRAAIER
X",
ruwt. 0roofjes we0bew
altbrcet. kroket mee
RAAS MEE. /-EVER-MORST
FORTE OOK WES /s W/ET.
reutje ee66ew ooa
ruwt £r. 0eetje la\
aueew /-/emft rabaa
fru'tmacw/me jaw
